Coś na Progu #10

TEMAT NUMERU
badań. Pakt milczenia ma pogrzebać w mrokach niepamięci
istnienie oddziału. Jest jednak inaczej.
Rok 1946 – odbywa się tokijski trybunał zbrodniarzy wojennych.
Z ponad dwudziestu oskarżonych zaledwie kilku zostaje
skazanych na karę śmierci, reszta natomiast otrzymuje wyrok
dożywocia. Najwyżej postawieni w hierarchii badacze unikają
odpowiedzialności. Hisato Moshimura, specjalista od zamrażania,
podejmuje pracę na uniwersytecie, gdzie zostaje mianowany
rektorem, a od cesarza otrzymuje medal. Masaji Kitano
otrzymuje posadę w fabryce farmaceutycznej, potem zostaje
dyrektorem fabryki. Shiro Ishii nie pojawia się przed trybunałem.
Spekuluje się, że zmarł w 1959 roku na raka gardła. Ale istnieje
także hipoteza, według której kontynuuje badania nad bronią
biologiczną we współpracy ze Stanami Zjednoczonymi. Według
informacji amerykańskiego wywiadu z dnia 10 kwietnia 1971
zarówno Ishii, jak i reszta głównej kadry ośrodka zaginęła w
tajemniczych okolicznościach.
PRAWDA WYCHODZI NA JAW
Pretekst do przełamania milczenia nadchodzi całkiem
niespodziewanie. W roku 1989 podczas wykopów na terenie
Shinjuku, jednej z prężnie rozwijających się dzielnic Tokio,
robotnicy natykają się na zbiorowy grób. Szybko wchodzi na jaw,
że jest to jedno ze świadectw działalności Jednostki 731. W tym
samym roku pewien japoński student znajduje w antykwariacie
kartotekę zawierającą opisy eksperymentów dokonywanych
na terenie placówki. Świadkowie powoli zaczynają wychodzić
z ukrycia, wyciekają informacje i dokumenty. Zarówno rząd
amerykański, jak i japoński solidarnie trzymają się polityki
kłamstwa i zaprzeczają ujawnianym faktom. Dopiero w roku
1993 ówczesny sekretarz obrony Stanów Zjednoczonych,
William Perry, potwierdza krążące pogłoski. Rząd japoński
jednak do dnia dzisiejszego nie przyznał się oficjalnie do zbrodni
popełnianych w placówce oznaczonej numerem 731 ani w tworach
jej pokrewnych. Fakt, że dopiero w początkach 2011 roku wydano
nareszcie pozwolenie na prace wykopaliskowe w rejonie byłej
szkoły medycznej połączonej z Jednostką 731, wpływa bardzo
niekorzystnie na wiarygodność zaprzeczeń japońskiego rządu.
We francuskim filmie dokumentalnym „Japońskie eksperymenty
na ludziach” jeden z bohaterów twierdzi, że wyjawianie prawdy o
jednostce wciąż jest niemile widziane przez władzę i on sam „woli
nie stawać za blisko krańca peronu kolejowego”.
MEN BEHIND THE SUN
„Bóg stworzył niebo, człowiek stworzył piekło” – hasło
reklamowe rosyjskiego filmu „Philosophy of a Knife” wydaje
się całkiem trafnym określeniem tego, co działo się za murami
Jednostki 731. Chociaż temat zbrodni japońskich jest wciąż
pomijany na lekcjach historii, od lat stanowi źródło nawiązań
kulturowych. Na kanwie tragicznych wydarzeń wojny na
Dalekim Wschodzie powstało wiele filmów dokumentalnych, ale i
fabularyzowanych, pośród których do najbardziej znanych należy
seria spod znaku pod tytułem „Men behind the Sun” (1988) czy
też wspomniane „Philosophy of a Knife” (2008). Pierwszy z
nich, pomimo tego że jego premiera miała miejsce w późnych
latach osiemdziesiątych, do dzisiaj według odbiorców plasuje się
w czołówce najbardziej brutalnych i obrzydliwych wytworów kina.
Ci, którym dane było doświadczyć seansu „Men behind the Sun”,
twierdzą, że zostali zmierzeni z kadrami, jakie na długo pozostaną
w ich pamięci. Z realizacji czysto fabularnych interesującymi
nawiązaniami są „Japońskie eksperymenty na ludziach” (2004)
oraz „Japońskie diabły” (2001). W trzecim sezonie „Z archiwum
X” pojawiają się dwa powiązane ze sobą odcinki o tytułach
„Nisei” i „731”.
Jednym z najwcześniejszych wytworów kultury czerpiących
bezpośrednio z przerażającej historii japońskiej jednostki
badawczej jest powieść „Leśnie Morze” autorstwa polskiego
pisarza Igora Newerlego. Jej głównym bohaterem jest młody Polak
Wiktor Domaniewski, który wychowuje się na terenie Mandżurii.
Jego dramatyczne losy przeplatają się z historią oddziału, do
którego ostatecznie nie trafia, podejmując trud ucieczki, co
prawdopodobnie w rzeczywistości nie miałoby prawa bytu. W 1967
roku czeski pisarz Ludvik Souček wydał swoją powieść sensacyjną
pod tytułem „Poskromiciele diabłów”, w której także nawiązuje
do opisywanych wydarzeń.
Jednostka 731 stała się również inspiracją dla muzyków.
Slayer, wydając w roku 2009 płytę „World Painted Blood”, umieścił
na niej utwór zatytułowany po prostu „Unit 731”, a z kolei Bruce
Dickinson napisał piosenkę „The Breeding House”.
BANALNOŚĆ ZŁA
Uczestnicy niechlubnej działalności Jednostki 731 przyznają,
że wówczas wydawała im się ona koniecznością – takie
przekonanie zostało im wpojone. Czyżby był to kolejny przykład
na potwierdzenie tezy postawionej przez Philipa Zimbardo,
profesora psychologii. Na pytanie, czy istnieją pewne uniwersalne
mechanizmy, które sprawiają, że jedna strona staje się oprawcą, a
drugą ofiarą, autor „Efektu Lucyfera” – książki, w której opisuje
swój słynny eksperyment stanfordzki 2 – odpowiada twierdząco.
To jednak rodzi znacznie więcej wątpliwości i pytań niż klarownych
faktów. Najważniejsza jednak jest odpowiedź na pytanie: Jak
w przyszłości unikać podobnych zdarzeń? Czy jest to w ogóle
możliwe? Kiedy spojrzy się na zalane krwią karty historii trudno
o pozytywny głos w tej sprawie.
2 Eksperyment przeprowadzony na uniwersytecie Stanford przez grupę
psychologów pod przewodnictwem Philipa Zimbardo. Dwudziestu
czterech studentów podzielono na dwie grupy grające role więźniów
i strażników. Selekcja kandydatów przebiagała pod kątem braku
kryminalnej przeszłości i dobrej kondycji psychofizycznej. Nadrzędnym
celem eksperymentu było stwierdzenie wpływu otoczenia i okoliczności
na zachowanie człowieka. Na podstawie zdobytych w ten sposób
doświadczeń Zimbardo napisał książkę o psychologii zła pod tytułem
„Efekt Lucyfera”.
36 COŚ NA PROGU