Coś na Progu #10

TEMAT NUMERU
chęć zbliżenia się do boskiego aktu stworzenia. Materią
nieożywioną, którą postanowiono pobudzić magicznym
tchnieniem, jest w tym przypadku jednak człowiek, magiczną
formułą zaś... nauka.
To prawda, że Szulkin odżegnuje się od tego, jakoby
stworzył film z gatunku science fiction. Poddany takiej
recepcji broni się jednak w sposób więcej niż zadowalający.
Fantastyczne wątki przeniesione w przyszłość, wspomniany
transhumanizm, szaleni naukowcy, a także odwołania
się do modernistycznej powieści Meyrinka czy legendy
rabinistycznej (postać czarnego golema, dłoń z tajemniczą
kartką jako język z magiczną formułą), a i wreszcie szaleńczy
i krwawy bunt... Wszystko składa się na obraz, który przez
dobrze znany mit odsyła nas do nieśmiertelnej figury
golema. Istniejącej na dobrą sprawę poza czasem i pomiędzy
miejscami.
Popularność glinianej
istoty. Golem jakiego nie
znamy (?)
Figura Golema funkcjonuje jako istota zawierająca w
sobie źródło zarówno buntu, jak i poddaństwa.
Magii i nauki. Grozy i współczucia. W przypadku
tych rozważań nie można oczywiście zapominać
o ważnej opozycji boskie-ziemskie, to przecież
z pogranicznego miejsca wzajemnego ścierania
się tych sił starzy rabini zdolni byli ożywiać
glinianego człowieka.
Właśnie w plastycznej materii, z której
sformowany jest Golem, przejawia się jego
największa siła wyrazu, budująca popularność
mitu. Znany od czasów starożytnych, pojawiający
się w Księdze Ksiąg i mistycznych tekstach
judaizmu, przetacza się także przez średniowiecze
i epoki późniejsze, aby na dobre zadomowić
się we współczesności. Początkowo przekaz
ustny, później pisemny, a także audio-wizualny,
udowodnił, że Golem to figura uniwersalna,
który przyjmuje się na gruncie różnych sztuk i
epok historycznych. Fantastyka zdaje się być
wyjątkowo troskliwa i wciąż pełna uwagi dla
swojego dziecka złożonego na strychu jednej z synagog w
czeskiej Pradze.
Powyższa podróż do krainy przepełnionej oniryzmem i
duchem Kabały nosi w sobie naturalnie znamiona osobistego
wyboru. Wydaje się jednak, że poszczególne przykłady są
powodowane nie tylko indywidualnym gustem, ale pewną
transparentnością. Stare żydowskie legendy, tajemnicza
Praga, ekspresjonizm niemiecki to tropy tak oczywiste, jak
i niezbędne przy odtwarzaniu przypowieści o stworze z gliny.
A gdzie szukać jego kolejnych śladów? Choćby u
mistrza Lema i w jego zbiorze opowiadań „Golem XIV”,
gdzie sztuczna inteligencja ewoluowała do poziomu dalece
przewyższającego ludzkie możliwości. Albo u Jamesa
Camerona i w jego kultowym „Terminatorze”, gdzie
rolę mitycznego obrońcy, ale i mściciela pełni android
z przyszłości. Zmienia się formuła opowieści, jej styl,
często gatunek, wydaje się jednak, że trwałość posągu
ożywionego niegdyś przez rabina Jehudę Löw ben Bezalela
z Pragi obliczona jest jeszcze na bardzo długi czas. Legenda
rozbrzmiewa ponoć najlepiej w starych murach, jej echo
najdobitniej rozchodzi się jednak w wyobraźni człowieka. A
ta, jak wiadomo, to przecież prawdziwa studnia bez dna...
Marcin Waincetel
32 COŚ NA PROGU