Coś na Progu #10

tego słynny patent Edisona, skonstruował więc własną, dwubolcową
świetlówkę. Niedługo później, przy wsparciu Westinghouse’a,
powstała pierwsza elektrownia prądu przemiennego, która
zasiliła oświetlenie wszystkich stacji kolejowych należących do
Western Union na północnym wschodzie Stanów Zjednoczonych.
Nietrudno się domyślić, że jedynym, który nie świętował
tego zwycięstwa, był Thomas Edison. Naocznie przekonał się o
skuteczności patentów Tesli i zaczynał mieć poważne obawy o
ciągłość istnienia prądu stałego. Rozpoczął więc swoistą kampanię
nienawiści, kierowaną pod adresem zarówno prądu przemiennego,
jak i jego wynalazcy.
Z domów położonych nieopodal korporacyjnych zabudowań
Edisona zaczęły znikać kocięta i szczeniaki. Amerykański wynalazca
oferował po 25 centów tym z chłopców, którzy przyniosą do jego
laboratorium żywe zwierzę. Następnie zwoływał tłumy reporterów i
zwykłych gapiów, aby publicznie dokonać uśmiercenia pieska czy
kotka... przy pomocy prądu zmiennego. Ukazywał w ten sposób,
że propagowane przez Teslę rozwiązanie jest zabójcze w działaniu
i nikt nie powinien odważyć się po nie sięgnąć. Zobaczywszy, że
zabijanie zwierząt domowych nie przynosi większych rezultatów,
w 1903 roku Edison posunął się do publicznej egzekucji trzydziestosześcioletniej
słonicy Topsy, którą potraktował prądem
przemiennym o natężeniu 6600 V (warto wspomnieć, że prąd
stały zadziałał by w tym wypadku z podobnym skutkiem, ale to
Edison taktownie przemilczał.) Stracenie zwierzęcia obserwowało
1500 osób.
Krzesło elektryczne... Edisona?
Eksperymenty dokonywane przez amerykańskiego naukowca
zwróciły uwagę władz stanowych. Bynajmniej nie ze względu na
prawa zwierząt. Rząd zastanawiał się nad nową formą zabijania
więźniów skazanych na śmierć. Do tej pory praktykowano egzekucję
przez powieszenie, jednak idącej z duchem czasu ludności
ta metoda przestała wydawać się dostatecznie humanitarna. O
pomoc zwrócono się do potentata elektryczności, Thomasa Edisona.
Ten zaproponował, aby prąd płynący w krześle był prądem
przemiennym. Chciał, by oglądający egzekucję ludzie kojarzyli
śmierć skazańca z Teslą. Mówił: „Pozwolisz żonie przygotowywać
posiłek na tym samym prądzie, którym zabija się ludzi?”
George Westinghouse, sponsor i przedstawiciel Tesli żądał
apelacji w sprawie Williama Kemmlera, pierwszego straceńca,
którego miało czekać krzesło elektryczne wyposażone w prąd
AC. Dowodził, że nie sprzedawał patentów na prąd zmienny
więzieniu w Auburn. To była prawda, nieświadomie sprzedał je
natomiast komu innemu – Haroldowi Brownowi, który okazał się
pracownikiem Edisona, a ten odsprzedał patent nowojorskiemu
więzieniu. Sąd odrzucił argumenty Westinghouse’a i w 1890
TEMAT NUMERU
roku Edison zapraszał ludzi na pierwszą w historii egzekucję przy
użyciu elektryczności.
Na domiar złego pierwsza próba uśmiercenia skazańca się
nie powiodła – krzesła trzeba było użyć po raz drugi. Dopiero
po czterech minutach nieustannego przesyłu energii zapach
spalonego ciała utwierdził obecnych o śmierci Kemmlera.
„Lepiej poszłoby im z siekierą” – podsumował niepocieszony
Westinghouse. Czarę goryczy przelał tytuł artykułu na temat
egzekucji: „Kemmler Westinghoused” 2 . Jak na zabiegi Edisona
reagował sam Nikola Tesla?
Tworzył.
Czarodziej elektryczności
Tesla nie przywiązywał większej wagi do wygłupów Edisona
– zdawał się być pochłonięty rozległymi perspektywami, jakie
dawały jego nowe wynalazki. I fakt, że w 1891 roku otrzymał
obywatelstwo amerykańskie, które – jak niejednokrotnie podkreślał
– cenił daleko wyżej niż wszelkie odznaczenia naukowe. W
międzyczasie skonstruował swój własny transformator, nazywany
dalej cewką Tesli, i zaczął przygotowania do pewnego szczególnego
zlecenia, jakie udało mu się zdobyć z pomocą swojego
mecenasa, wspomnianego już Westinghouse’a.
W 1893 roku, z okazji czterechsetnej rocznicy odkrycia Ameryki
przez Krzysztofa Kolumba odbyła się Wystawa Światowa w
Chicago. Zjechała na nią prawdziwie gigantyczna liczba osób
– 2/3 ówczesnej ludności Ameryki. Ceny w domach publicznych
podrożały wówczas niemal trzykrotnie, a pierwszy znany seryjny
morderca w USA, dr Henry Howard Holmes, zaczął uskuteczniać
swój morderczy fach na turystach mających nieprzyjemność
wizytowania jego hotelu.
Nikola Tesla dostał rolę bardzo znacząca – w udziale przypadło
mu oświetlenie całej wystawy. Chciał dokonać tego przy pomocy
swojego prądu przemiennego. Jego oferta była dwa razy tańsza
niż ta, którą miastu Chicago zaproponował Thomas Edison. W
jednym momencie na dziedzińcu obleganym przez dwadzieścia
milionów podekscytowanych Amerykanów i zagranicznych turystów
zapaliło się 200 tysięcy żarówek, wywołując okrzyki zachwytu
i niekłamany podziw. Cała społeczność – mieszanina wielkich
naukowych autorytetów i zwykłych zjadaczy chleba – zapragnęła
mieć elektryczność w swoich domach. Duet Tesla-Westinghouse
triumfował.
Poza samym oświetleniem, które robiło prawdziwą furorę
mnogością świetlówek i ogromem przestrzeni, na jakiej zostało
rozplanowane, Tesla przygotował dla odwiedzających niemalże
2 Posługując się neologizmem, można przetłumaczyć to jako:
Kremmer zwestinghouse’owany, względnie: Kremmer poddany
działaniu Westinghouse’a.
COŚ NA PROGU 21