Libër mësuesi - Erik Botime
Libër mësuesi - Erik Botime
Libër mësuesi - Erik Botime
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Trashëgimia jonë kulturore<br />
(Për kurikulën bërthamë të gjimnazit)<br />
10<br />
<strong>Libër</strong> <strong>mësuesi</strong><br />
1
Përmbajtja<br />
Kreu I. Trashëgimia natyrore dhe kulturore 13<br />
1.2 Parqet dhe monumentet natyrore shqiptare<br />
13<br />
Kreu II. Trashëgimia kulturore materiale 16<br />
2. 3. Qytetet muze në shqipëri 18<br />
2. 6. Veprat më të njohura të artit shqiptar 20<br />
Kreu III. Trashëgimia kulturore shpirtërore 24<br />
3.7 Iso-polifonia popullore 24<br />
3.8 Muzika popullore homofonike 26<br />
3.9 Llojet e vallëzimit popullor shqiptar 32<br />
4. 5. Lista e monumenteve natyrore në Shqipëri 36<br />
Kreu IV. Trashëgimia kulturore dhe mjedisi 36<br />
6. 1. Konventa ndërkombëtare për trashëgiminë Botërore 38<br />
Kreu VI. Legjislacioni për Trashëgiminë natyrore dhe kulturore 38<br />
3
2 x 36 = 72 orë<br />
Tema mësimore – 48 orë<br />
Projekte – 4 x 6 = 24 orë<br />
Nr. Kreu Nr.<br />
orëve<br />
1 I.<br />
Trashëgimia<br />
natyrore dhe<br />
kulturore<br />
5 orë gjithsej<br />
Plani mësimor<br />
Trashëgimia jonë kulturore 10<br />
(Lëndë Bërthamë për gjimnazin)<br />
Objektivat Temat e mësimit Mjetet burimore<br />
1 Në përfundim të mësimit nxënësit do të jeni të aftë:<br />
- të përcaktojnë kuptimin dhe përbërësit e trashëgimisë natyrore dhe<br />
kulturore;<br />
- ta shpjegojnë trashëgiminë natyrore dhe kulturore si trashëgimi pa kufi;<br />
- të analizojnë lidhjet midis trashëgimisë natyrore, kulturore dhe turizmit.<br />
2 1 - të përcaktojnë rëndësinë dhe mënyrat e ruajtjes së parqeve dhe<br />
monumenteve të natyrës;<br />
- të tregojnë se ç’është një park dhe një monument kulturor;<br />
- të renditin disa nga parqet natyrore dhe monumentet më të rëndësishme<br />
në Shqipëri.<br />
3 1 - të përkufizojnë termin trashëgimi kulturore;<br />
- të renditin dhe përshkruajnë vlerat materiale të trashëgimisë kulturore;<br />
- të përcaktojnë vlerat jomateriale të trashëgimisë kulturore.<br />
4 1 - të tregojnë strategjitë dhe instrumentet e përdorura për mbrojtjen e<br />
trashëgimisë natyrore;<br />
- të shpjegojnë masat që ndërmerren për të ndaluar shkatërrimin e<br />
diversitetit biologjik dhe natyror në vend.<br />
5 1 - të tregojnë ç’vend zë trashëgimia natyrore dhe ajo kulturore shqiptare në<br />
atë evropiane;<br />
- të përcaktojnë pasurinë natyrore dhe kulturore shqiptare;<br />
- të analizojnë vlerat e saj.<br />
1.1 Kuptimi i<br />
trashëgimisë<br />
natyrore dhe<br />
kulturore<br />
1.2 Parqet dhe<br />
monumentet<br />
natyrore shqiptare<br />
1.3 Përbërësit<br />
e trashëgimisë<br />
kulturore<br />
1.4 Trashëgimia<br />
natyrore dhe zhvillimi<br />
shoqëror shqiptar<br />
1.5 Vendi i<br />
trashëgimisë<br />
natyrore dhe<br />
kulturore shqiptare<br />
në atë evropiane<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë, foto<br />
të parqeve dhe<br />
monumenteve natyrore<br />
shqiptare, informacione<br />
shtesë lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën, hartë<br />
të evropës.<br />
5
6 II.<br />
Trashëgimia<br />
kulturore<br />
materiale<br />
1 - të përcaktojnë objektet që hyjnë në trashëgiminë kulturore të paluajtshme;<br />
- të renditin dhe përshkruajnë objektet që përfshihen në trashëgiminë<br />
kulturore të luajtshme;<br />
- të grupojnë llojet e monumenteve të kulturës sipas vlerave të tyre.<br />
25 tema<br />
mësimore<br />
6 orë Projekt<br />
7 1 - të përcaktojnë se ç’quajmë monumente kulturore dhe vlerat që ato<br />
mbartin;<br />
- të renditin dhe përshkruajnë kriteret e përzgjedhjes së monumenteve të<br />
kulturës;<br />
- të tregojnë objektet që janë përfshirë në listën e Monumenteve të Kulturës<br />
në vendin tonë dhe në listën e Trashëgimisë Botërore.<br />
8 1 - të përkufizojnë se ç’është qyteti muze;<br />
- të tregojnë se cilat janë qytetet muze në Shqipëri;<br />
- të përshkruajnë karakteristikat e tyre.<br />
9 1 - të përkufizojnë se ç’janë parqet kombëtare arkeologjike;<br />
- të renditin parqet arkeologjike në Shqipëri;<br />
- të përshkruajnë karakteristikat e tyre.<br />
10 1 - të tregojnë monumentet shqiptare të kultit dhe ndarjen e tyre;<br />
- të përshkruajnë rrethanat historike në të cilën ato u ndërtuan si dhe<br />
karakteristikat kryesore të tyre;<br />
- të analizojnë vlerat që ato mbartin.<br />
11 1 - të renditin veprat më të njohura të artit shqiptar;<br />
- të përshkruajnë karakteristikat e tyre dhe elementet<br />
që i bëjnë të veçanta;<br />
- të analizojnë njërën prej tyre.<br />
12 1 - të tregojnë se ç’është karta shqiptare e restaurimit të monumenteve dhe<br />
cili është objekti i saj;<br />
- të shpjegojnë rolin e saj në ruajtjen e monumenteve;<br />
- të analizojnë anët pozitive dhe negative të restaurimit.<br />
2.1 Përmbajtja dhe<br />
kuptimi i trashëgimisë<br />
kulturore<br />
materiale<br />
2.2 Monumentet<br />
kulturore dhe vlerat<br />
e tyre<br />
2.3 Qytetet muze në<br />
Shqipëri<br />
2.4 Parqet kombëtare<br />
arkeologjike<br />
2.5 Monumentet<br />
shqiptare të kultit<br />
2.6 Veprat më të<br />
njohura të artit<br />
shqiptar<br />
2.7 Karta shqiptare<br />
e restaurimit të<br />
monumenteve<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë, foto<br />
nga qytetet muze,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë, foto nga<br />
parqet kombëtare<br />
arkeologjike informacione<br />
shtesë lidhur me<br />
temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë, foto të<br />
veprave m ë të njohura<br />
të artit shqiptar,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
6
13 1 - të përcaktojnë statusin e veprave të artit;<br />
- të shpjegojnë secilën prej tyre;<br />
- të sjellin shembuj.<br />
14 1 - të përshkruajnë objektet etnografike si trashëgimi e luajtshme e<br />
trashëgimisë kulturore;<br />
- të dallojnë larminë e objekteve etnografike në pikasjen e llojeve, të veçorive<br />
historike dhe të përbërjes;<br />
- të interpretojnë vlerat e objekteve etnografike në kuadrin e trashëgimisë<br />
kulturore.<br />
15 1 - të përshkruajnë kostumet popullore si objekte etnografike të trashëgimisë<br />
kulturore;<br />
- të dallojnë tipologjitë kryesore të kostumeve qytetare shqiptare;<br />
- të shpjegojnë vlerat e kostumeve popullore qytetare;<br />
- të vëzhgojnë më nga afër një nga kostumet popullore të qytetit/fshatit apo<br />
zonës ku jeton.<br />
16 1 - të përkufizojnë termin banesa tradicionale;<br />
- të përcaktojnë llojet e ndryshme të banesave në Shqipëri;<br />
- të përshkruajnë banesat karakteristike të qytetit/fshatit apo krahinës suaj.<br />
17 1 - të identifikojnë rrënjët e artit të fotografisë në vendin tonë;<br />
- të vlerësojnë fotografinë si mjet për evidentimin e historisë dhe kulturës;<br />
- të përshkruajnë dinastinë e fotografëve Marubi dhe fototekën “Marubi” në<br />
Shkodër.<br />
18 1 - të tregojnë se ç’është muzeologjia;<br />
- të përshkruajnë shkencën e muzeologjisë si shkencën që paraqet zhvillimin<br />
historik dhe kulturor të njeriut;<br />
- të klasifikojnë muzetë sipas mënyrës së organizimit në: kombëtarë,<br />
vendorë, tipologjikë dhe në muze privatë.<br />
19 1 - të tregojnë se cilët janë muzetë më të rëndësishëm në Shqipëri;<br />
- të analizojnë vlerat e muzeve shqiptarë;<br />
- të përshkruajnë secilin prej tyre, duke nxjerrë në pah të veçantat dhe të<br />
përbashkëtat.<br />
2.8 Statusi i veprave<br />
të artit<br />
2.9 Etnografia<br />
shqiptare<br />
2.10 Veshjet<br />
popullore shqiptare<br />
2.11 Banesat<br />
tradicionale<br />
2.12 Fotografia<br />
ndërshqiptare<br />
2.13 Zhvillimi<br />
i shkencës<br />
muzeologjike<br />
2.14 Muzetë e<br />
Shqipërisë<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë, foto të<br />
veshjeve popullore,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë, foto të<br />
banesave tradicionale,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë, foto<br />
të muzeve më të<br />
rëndësishëm në<br />
Shqipëri, informacione<br />
shtesë lidhur me<br />
temën.<br />
7
20 1 - të përshkruajnë procesin e katagoligimit të trashëgimisë kulturore;<br />
- të shpjegojnë trafikimin e trashëgimisë kulturore;<br />
- të identifikojnë dhe të dallojnë mekanizmat ndërkombëtarë të luftës kundër<br />
trafikimit të trashëgimisë kulturore.<br />
2.15 Katalogimi<br />
i trashëgimisë<br />
kulturore shqiptare<br />
26 6 Projekt: Ndërtesat<br />
popullore<br />
27 III.<br />
Trashëgimia<br />
kulturore<br />
shpirtërore<br />
13 tema<br />
mësimore<br />
6 orë projekt<br />
1 - të identifikojnë përmbajtjen dhe strukturën e trashëgimisë shpirtërore;<br />
- të vlerësojnë trashëgiminë shpirtërore të vendit tonë;<br />
- të përcaktojnë disa nga detyrat konkrete për ruajtjen e trashëgimisë<br />
shpirtërore.<br />
28 1 - të klasifikojnë tipologjitë kryesore të trashëgimisë shpirtërore;<br />
- të përshkruajnë prozën popullore, si dhe doket e zakonet ndër shqiptarë;<br />
- të analizojnë njërin prej tipologjive të trashëgimisë shpirtërore, duke dhënë<br />
mendimin tuaj.<br />
29 1 - të tregojnë ndërvarësinë ndërmjet trashëgimisë materiale dhe asaj jo<br />
materiale;<br />
- të përshkruajnë lidhjen mes ritit, këngës dhe valles popullore;<br />
- të përcaktojnë lidhjen mes kulturës shpirtërore dhe asaj materiale.<br />
3.1 Përmbajtja<br />
dhe struktura<br />
e trashëgimisë<br />
shpirtërore<br />
3.2 Tipologjitë<br />
kryesore të<br />
trashëgimisë<br />
shpirtërore<br />
3.3 Lidhjet kulturë<br />
materiale – kulturë<br />
shpirtërore<br />
30 1 - të tregojnë kuptimin e monumenteve të trashëgimisë shpirtërore;<br />
- të listojnë monumentet e trashëgimisë shpirtërore në Republikën e<br />
Shqipërisë;<br />
- të përshkruajnë vlerat e tyre dhe mesazhet që ato përcjellin.<br />
31 1 - të identifikojnë ndërvarësinë midis trashëgimisë kulturore jomateriale dhe<br />
gjuhës;<br />
- të tregojnë lidhjen e ndërsjellë midis traditave popullore dhe shprehjeve<br />
gojore;<br />
- të klasifikojnë llojet e shprehjeve gojore si dhe të listoni disa prej tyre.<br />
32 1 - të klasifikojnë llojet e folklorit muzikor, si element përbërës të trashëgimisë<br />
shpirtërore;<br />
- të përshkruajnë folklorin vokal, folklorin vokal instrumental dhe veglat<br />
muzikore popullore;<br />
- të ilustrojnë njohjen e folklorit me fyellin dhe me lahutën.<br />
3.4 Monumentet<br />
e trashëgimisë<br />
shpirtërore në<br />
Republikën e<br />
Shqipërisë<br />
3.5 Lidhja e<br />
trashëgimisë<br />
kulturore jomateriale<br />
me gjuhën<br />
3.6 Llojet e folklorit<br />
muzikor<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
8
33 1 - të klasifikojnë llojet e iso-polifonisë;<br />
- të përshkruajnë vlerat e iso-polifonisë popullore shqiptare si dukuri unikale<br />
e shumëzëshit popullor tradicional botëror;<br />
- të vlerësojnë vendin e kësaj kryevepre në trashëgiminë botërore.<br />
34 1 - të përshkruajnë karakteristikat e muzikës popullore homofonike;<br />
- të tregojnë dhe përshkruajnë vendin që ka kjo lloj muzike në trashëgiminë<br />
kombëtare;<br />
- të përcaktojnë vlerat që ka Eposi Legjendar i Kreshnikëve, duke riprodhuar<br />
pjesë të tij.<br />
35 1 - të krahasojnë dëshmitë arkeologjike dhe historike të folklorit koreografik;<br />
- të klasifikojnë llojet e vallëzimit popullor;<br />
- të tregojnë karakteristikat e vallëzimit popullor.<br />
36 1 - të përkufizoni se ç’është folklori dramatik;<br />
- të klasifikoni llojet e folklorit dramatik;<br />
- të përshkruani disa nga dramat dhe spektaklet popullore.<br />
37 1 - të emërtojnë zakonet tradicionale;<br />
- të përshkruajnë ngjarje festive dhe rituale të ndryshme;<br />
- të tregojnë origjinën e tyre dhe të diskutoni për to.<br />
38 1 - të përshkruajnë rolin dhe funksionet kryesore të institucioneve që merren<br />
me trashëgiminë kulturore;<br />
- të përshkruajnë domethënien dhe rëndësinë e 29 shtatorit, Ditës<br />
Ndërkombëtare të Trashëgimisë Kulturore”.<br />
- të hartojnë një projekt për të ndërgjegjësuar të rinjtë për mbrojtjen e<br />
trashëgimisë kulturore.<br />
39 1 - të tregojnë vlerat dhe rëndësinë e Festivalit Folklorik Kombëtar të<br />
Gjirokastrës;<br />
- të përshkruajnë festivale të tjera me vlera kombëtare;<br />
- të diskutojnë për rëndësinë e këtyre festivaleve në ruajtjen e vlerave të<br />
trashëgimisë kulturore shpirtërore.<br />
3.7 Iso-polifonia<br />
popullore<br />
3.8 Muzika popullore<br />
homofonike<br />
3.9 Llojet e vallëzimit<br />
popullor shqiptar<br />
3.10 Folklori dramatik<br />
ndër shqiptarë<br />
3.11 Zakonet<br />
tradicionale<br />
shqiptare<br />
3.12 Institucionet që<br />
merren me kulturën<br />
shpirtërore<br />
3.13 Festivali<br />
Folklorik Kombëtar i<br />
Gjirokastrës<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
9
45 6 Projekt: Vallëzimi<br />
popullor<br />
46 IV.<br />
Trashëgimia<br />
kulturore<br />
dhe mjedisi<br />
5 orë tema<br />
mësimore<br />
6 orë projekt<br />
1 - të tregojnë se cili është qëllimi i Konventës për Mbrojtjen e Trashëgimisë<br />
Botërore Kulturore e Natyrore;<br />
- të përcaktojnë kriteret e përcaktimit të trashëgimisë së veçantë natyrore;<br />
- të shpjegojnë se ç’janë sitet natyrore.<br />
47 1 - të tregojnë kriteret e evidentimit të objekteve natyrore si trashëgimi e<br />
veçantë natyrore;<br />
- të dallojnë trashëgiminë natyrore kombëtare nga ajo botërore.<br />
48 1 - të përcaktojnë objektin e IUCN-së;<br />
- të komentojnë parimet themelore të IUCN-së;<br />
- të tregojnë dhe përshkruajnë kriteret e klasifikimit të zonave të mbrojtura<br />
sipas IUCN-së.<br />
4.1 Kriteret e<br />
përcaktimit të<br />
trashëgimisë së<br />
veçantë natyrore<br />
4.2 Trashëgimia<br />
natyrore botërore<br />
dhe kombëtare<br />
4.3 UNESCO dhe<br />
IUCN për përcaktimin<br />
e vlerave kulturore<br />
dhe natyrore<br />
49<br />
50<br />
2 - të përkufizojnë termin “zona të mbrojtura natyrore”;<br />
- të tregojnë në sa kategori ndahen zonat e mbrojtura në Shqipëri;<br />
- të sjellin shembuj për secilën kategori dhe të bëni përshkrimin e vlerave të<br />
tyre.<br />
4.4 -4.5 Zonat e<br />
mbrojtura natyrore<br />
në Shqipëri<br />
56 6 Projekt: Monumentet<br />
natyrore të zonës<br />
suaj<br />
57 V.<br />
Trashëgimia<br />
dhe turizmi<br />
kulturor<br />
1 - të përkufizojnë se ç’është turizmi kulturor;<br />
- të tregojnë dhe përshkruajnë lindjen dhe zhvillimin e turizmit kulturor;<br />
- të identifikojnë problematikat në zhvillimin e këtij lloj turizmi dhe në ruajtjen<br />
e marrëdhënieve mes trashëgimisë dhe turizmit kulturor.<br />
5.1 Kuptimi i turizmit<br />
kulturor<br />
6 tema<br />
mësimore<br />
6 orë projekt<br />
58 1 - të përshkruajnë veçoritë e turizmit kulturor në vendin tonë;<br />
- të vlerësojnë rëndësinë e tij dhe monumentet;<br />
- të përcaktojnë dhe analizojnë sitet më të vizituara.<br />
5.2 Turizmi kulturor<br />
në Shqipëri<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
10
59 1 - të përkufizojnë se ç’është trashëgimia kulturore tradicionale;<br />
- të tregojnë si ndikon turizmi kulturor në ruajtjen e vlerave kulturore<br />
tradicionale;<br />
- të përshkruajnë se si turizmi kulturor kontribuon në përmirësimin e imazhit<br />
të një vendi.<br />
5.3 Turizmi kulturor<br />
– ruajtës i vlerave<br />
kulturore tradicionale<br />
60 1 - të listojnë disa lloje punimesh artizanale;<br />
- të përshkruajnë disa prej artizanateve të ushtruara në vendin tonë;<br />
- të analizojnë vlerat e tyre si pjesë e turizmit kulturor kombëtar.<br />
5.4 Tradita artizanale<br />
dhe turizmi<br />
61 1 - të përshkruajnë potencialet e Shqipërisë për zhvillimin e turizmit;<br />
- të renditin llojet e turizmit në vendin tonë;<br />
- të analizojnë se si ndikon zhvillimi i turizmit në ekonominë lokale.<br />
5.5 Eksplorimi i<br />
Shqipërisë turistike<br />
62 1 - të listojnë disa lloje gatimesh dhe pijesh me traditë shqiptare;<br />
- të diskutojnë për traditën e gatimit shqiptar;<br />
- të përshkruajnë veçoritë gastronomike të vendit tonë.<br />
5.6 Veçoritë<br />
gastronomike në<br />
vendin tonë<br />
68 6 Projekt: Traditat e<br />
gatimit<br />
69 VI.<br />
Legjislacioni<br />
për<br />
trashëgiminë<br />
natyrore dhe<br />
kulturore<br />
1 - të përcaktojnë se ç’është Konventa Ndërkombëtare e Trashëgimisë Botërore;<br />
- të renditin të drejtat dhe detyrat që rrjedhin nga të qenit anëtar i kësaj<br />
konvente;<br />
- të shpjegojnë përmbajtjen, strukturën dhe institucionet e saj.<br />
70 4 orë gjithsej 1 - të përshkruajnë organizimin e UNESCOS’<br />
- të tregojnë rolin e institucionit të UNESCO-s, si institucioni ndërkombëtar<br />
përgjegjës për promovimin e kulturës, trashëgimisë kulturore dhe të edukimit<br />
në gjithë botën;<br />
- të renditin OJQ-të zyrtare të UNESCO-s;<br />
6.1 Konventa<br />
Ndërkombëtare<br />
për trashëgiminë<br />
Botërore<br />
6.2 Organizimi dhe<br />
roli i UNESCO-s<br />
për promovimin e<br />
kulturës<br />
71 4 tema<br />
mësimore<br />
1 - të përshkruajnë Legjislacionin shqiptar lidhur me trashëgiminë kulturore;<br />
- të renditin institucionet e specializuara që merren me mbrojtjen, inventarizimin<br />
dhe katalogimin e trashëgimisë kulturore shqiptare.<br />
6.3 Legjislacioni<br />
shqiptar për<br />
trashëgiminë<br />
kulturore<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
11
72 1 - të identifikojnë masat e ndërmarra nga Shqipëria për ruajtjen, mbrojtjen<br />
dhe popullaritetin e vlerave të trashëgimisë kulturore;<br />
- të renditin Konventat ndërkombëtare për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore<br />
që ka nënshkruar e ratifikuar Shqipëria;<br />
- të analizojnë rolin e tyre në mbrojtjen e trashëgimisë sonë kombëtare.<br />
6.4 Shqipëria<br />
– zbatuese e<br />
konventave<br />
ndërkombëtare<br />
për mbrojtjen<br />
e trashëgimisë<br />
natyrore dhe<br />
kulturore<br />
Teksti bazë,<br />
informacione shtesë<br />
lidhur me temën.<br />
12
Hyrje<br />
Libri që mbani në dorë i vjen në ndihmë të gjithë mësuesve që japin lëndën e “Trashëgimisë<br />
kulturore”. Në të do të gjeni mësime model, të cilat <strong>mësuesi</strong>/mësuesja duhet t’i ketë parasysh,<br />
por kjo nuk do të thotë që ne ia imponojmë atyre që të përdorin këtë apo atë metodë. Zgjedhja<br />
e metodës që do të përdoret duhet të jetë në përshtatje me nivelin e nxënësve, përvojën edhe<br />
aftësinë e mësuesve, të mjeteve didaktike e kushteve të tjera që ndihmojnë në realizimin e një<br />
ore mësimore.<br />
Një vend të veçantë në këtë libër zënë edhe materialet shtesë, që i vijnë në ndihmë të<br />
<strong>mësuesi</strong>t për të realizuar një orë mësimore sa më të frytshme në aspektin didaktik.<br />
Kreu I. Trashëgimia natyrore dhe kulturore<br />
Trashëgimia kulturore përfshin ndërtesat dhe vendet historike, monumentet,<br />
amforat etj. Këtu hyjnë objektet më domethënëse të arkeologjisë, arkitekturës,<br />
shkencës ose teknologjisë së kulturave të veçanta. Por edhe trashëgimia natyrore<br />
është gjithashtu pjesë e rëndësishme e kulturës, ku përshihen flora dhe fauna, të<br />
njohura shkencërisht si biodiversitet. Këto lloj trashëgimish shpesh shërbejnë si një<br />
komponent i rëndësishëm në industrinë e turizmit të një vendi, mjaft tërheqës për<br />
shumë vizitorë të jashtëm sa edhe për ata vendas. Në vitin 2008 janë shënuar nga<br />
UNESCO 878 site të trashëgimisë botërore: 678 kulturore, 174 natyrore dhe 26 mikse,<br />
në 145 vende. Secili prej këtyre është konsideruar i rëndësishëm për komunitetin<br />
ndërkombëtar.<br />
1.2 Parqet dhe monumentet natyrore shqiptare<br />
Në përfundim të mësimit do të jeni të aftë:<br />
- të përcaktoni rëndësinë dhe mënyrat e ruajtjes së parqeve dhe monumenteve<br />
të natyrës;<br />
- të tregoni se ç’është një park dhe një monument kulturor;<br />
- të renditni disa nga parqet natyrore dhe monumentet më të rëndësishme në<br />
Shqipëri.<br />
13
Fazat e<br />
Strategjitë mësimore<br />
Veprimtaritë<br />
Organizimi<br />
Strukturës<br />
Parashikimi,<br />
Metodat<br />
e nxënësve<br />
i nxënësve<br />
Bashkëbisedim Diskutimi i ideve Punë në grupe<br />
Përgatitja për të nxënë<br />
Ndërtimi i njohurive,<br />
përpunimi<br />
i<br />
përmbajtjes<br />
Lexim i orientuar i<br />
tekstit dhe përpunim<br />
informacioni<br />
Ndërtimi i shprehive<br />
studimore<br />
Punë në grupe<br />
Përforcimi, konsolidimi<br />
i të nxënit<br />
Veprimtari praktike<br />
Skicimi i një<br />
fletëpalosjeje<br />
Punë në grupe<br />
Parashikimi – Bashkëbisedim<br />
Në qendër të këtij bashkëbisedimi janë dy konceptet themelore të trashëgimisë<br />
natyrore: parqet natyrore dhe monumentet e natyrës<br />
Mësuesja shkruan në dërrasën zezë shpjegimin e tyre.<br />
Nxënësit japin mendime rreth tyre dhe rolit që ato kanë në kuadrin e trashëgimisë<br />
Parqet natyrore janë hapësira<br />
relativisht të gjera, të cilat ruhen<br />
dhe administrohen për të mbrojtur<br />
ekosistemet e tyre nga çdo lloj<br />
dëmtuesi. Ato nuk janë zona të<br />
mbyllura, përkundrazi, shërbejnë<br />
për vizita çlodhjesh dhe argëtimesh.<br />
Me termin monument natyror<br />
kuptohet një zonë më e ngushtë,<br />
me përmasa më të kufizuara, në të<br />
cilën ka vlera natyrore, arkeologjike,<br />
kulturore, historike. Edhe kjo<br />
hapësirë ruhet dhe mirëmbahet nga<br />
organizma të caktuara.<br />
natyrore kombëtare.<br />
Ndërtimi i kuptimit – Lexim i orientuar i tekstit dhe përpunimi i informacionit<br />
Nxënësit të ndarë në grupe gjejnë informacione për parqet natyrore dhe monumentet<br />
natyrore të vendit tonë.<br />
Përfaqësuesi i secilit grup lexon materialet e gjetura, duke i ilustruar edhe me pamjet<br />
përkatëse dhe duke i treguar në hartën e Shqipërisë.<br />
14
Të dhëna shtesë mbi monumentet e natyrës<br />
Parku Kombëtar i Dajtit (Tiranë) (10612 ha) shtrihet mbi rrugën automobilistike<br />
Tiranë-Linzë-Bizë, nga gryka e Tërkuzës në veri, deri te gryka e Skoranës në jug.<br />
Në këtë park ruhet e padëmtuar bota e gjallë, që mund të shërbejë si material bazë<br />
gjenetik për rigjenerimin e zonave të dëmtuara të vendit.<br />
Rëndësi të veçantë kanë bimët e rralla deri endemike, si: Ramonda serbica,<br />
e përqendruar mbi lartësinë 1500-1600 m në lindje të Dajtit. Mjaft e pasur dhe<br />
interesante është fauna e Parkut, që përbëhet nga tetë lloje gjitarësh: ariu, ujku, lepuri,<br />
iriqi, lundërza, disa lloje lakuriqësh nate, ketri etj., nga 11 lloje shpendësh: tre lloje<br />
shqiponjash: petriti, huta, katër lloje qukapikësh: thëllëza e maleve etj.; nga shtatë<br />
lloje zvarranikësh: zhapiku, shigjeta, nepërka, breshka etj., nga katër lloje amfibësh:<br />
bretkosa, tritoni etj.<br />
Gjetjet e vendbanimeve të hershme në rrethinat e parkut dhe të kalasë së vjetër në<br />
tarracën detare të Dajtit, e bëjnë akoma më interesante. Këtu kalonin rrugë që lidhnin<br />
pjesën perëndimore të vendit me brendësinë e tij, njëkohësisht ajo vendoste lidhjen<br />
me kalanë e Krujës dhe të Petrelës.<br />
Bokërrimat e Mnerit (Tiranë) ndodhen në afërsi të fshatit me të njëjtin emër, në<br />
lartësinë 400m mbi nivelin e detit. Ato përfaqësojnë një peizazh të degraduar, në të<br />
cilin mungon tërësisht mbulesa bimore. Kjo gjendje është rezultat i erozionit intensiv<br />
në shpatet me përbërje fushore. Pyllëzimi me pyje në disa shpate, kohë më parë,<br />
kufizuan zgjerimin e erozionit. Bokërrimat e mjerit kanë vlera të veçanta edukuese<br />
ambientaliste.<br />
Uji i Ftohtë (Vlorë) – Burimet karstike bregdetare dhe nëndetare, në bregdetin<br />
lindor të gjirit të Vlorës, 4-5 km në jug të qytetit, shpërthejnë në zonën uji i Ftohtë –<br />
Jonufër. Këto burime të tipit karbonatik furnizojnë qytetin me ujë të pijshëm. Zona<br />
rreth burimeve është një nga pikat turistike më të bukura.<br />
Rrapi i Leskovikut (Gjendet pranë qendrës së bashkisë së Leskovikut, 900m mbi<br />
nivelin e detit. Përfaqëson një dru të veçantë rrapi me kurorë në trajtën e një kupole,<br />
lartësi 18m, diametër të trungut 140 cm, perimetër 440m, me moshë 300 vjeçare. Ka<br />
vlera shkencore, estetike e turistike.<br />
Përforcimi – Veprimtari praktike<br />
Kjo pjesë e mësimit ka si qëllim që të nxisë kreativitetin te nxënësit dhe dashurinë për<br />
vendlindjen. Ata do të përgatisin një fletëpalosje për një nga monumentet e natyrës<br />
që kanë parë në zonën e tyre. Në të do të pasqyrojnë vendndodhjen, sipërfaqen,<br />
madhësinë, vlerat natyrore, si dhe fotografitë përkatëse. Më pas, punën e tyre<br />
nxënësit duhet ta hedhin në faqen elektronike të shkollës.<br />
Vlerësimi i nxënësve:<br />
Vlerësimi i nxënësve duhet të jetë sa më objektiv, në përputhje me kontributin e<br />
nxënësve në punën në grup, por edhe të njohurive dhe punës së tij individuale.<br />
15
Kreu II. Trashëgimia kulturore materiale<br />
Objektet janë të rëndësishme për studimin e historisë sepse ato japin një bazë<br />
konkrete për idetë dhe mund t’i bëjnë të vlefshme ato. Në këtë linjë nxënësit<br />
kuptojnë domosdoshmërinë e njohjes së të kaluarës nëpërmjet vendeve historike,<br />
mjediseve gjeografike, kalave, monumenteve, amforave etj. Njohja me veprat e artit<br />
dhe monumentet e natyrës është një pjesë e rëndësishme që brezat i përcjellin njeri<br />
tjetrit si pasuri e pakufi dhe me vlera të mëdha identiteti njerëzor kombëtar dhe<br />
ndërkombëtar. Trashëgimia materiale është më e lehtë për t’u ruajtur dhe për t’u<br />
promovuar se sa trashëgimia shpirtërore pasi qendrat historike dhe muzetë, veprat<br />
historike dhe artistike janë të mirë përcaktuara fizikisht dhe të mbrojtura me ligje dhe<br />
rregulla të veçanta.<br />
2. 3. Qytetet muze në Shqipëri<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jeni të aftë:<br />
- të përkufizojnë se ç’është qyteti muze;<br />
- të tregojnë se cilat janë qytetet muze në Shqipëri;<br />
- të përshkruajnë karakteristikat e tyre.<br />
Struktura e mësimit<br />
Fazat e<br />
Strukturës<br />
Parashikimi,<br />
Përgatitja për të nxënë<br />
Ndërtimi i njohurive,<br />
përpunimi i<br />
përmbajtjes<br />
Përforcimi, konsolidimi<br />
i të nxënit<br />
Strategjitë mësimore<br />
Metodat<br />
Imagjinatë e<br />
Drejtuar<br />
Lexim i orientuar i<br />
tekstit dhe përpunim<br />
i informacionit<br />
shtesë<br />
Ese<br />
Veprimtaritë<br />
e nxënësve<br />
Të lexuarit ndërveprues \<br />
Diskutimi i ideve<br />
Ndërtimi i shprehive<br />
studimore<br />
Paraqitja me shkrim e<br />
informacionit<br />
Organizimi<br />
i nxënësve<br />
Punë në grupe<br />
Punë në grupe<br />
Punë në grupe<br />
Parashikimi: Imagjinatë e drejtuar<br />
Mësuesi/ja u sugjeron nxënësve që të bëjnë një udhëtim imagjinar drejt qytetit<br />
muze të Beratit dhe Gjirokastrës: “Nga do të kaloni për të shkuar në njërin prej këtyre<br />
qyteteve? Përshkruani në hartë itinerarin që do të ndiqni nga vendbanimi juaj drejt<br />
qytetit muze të Beratit apo Gjirokastrës. Përcaktoni vendin e parë që do të vizitoni<br />
kur të mbërrini atje”.<br />
16
Nxënësit lihen disa minuta të imagjinojnë të ndihmuar edhe nga harta e më pas<br />
shkëmbejnë mendime me njëri-tjetrin sipas grupeve të punës (4-5 veta). Më pas flasin<br />
përfaqësuesit e grupeve:<br />
Grupi i parë: Njëri prej përfaqësuesve të grupit tregon se për të shkuar në<br />
Berat i duhet të kalojë në Tiranë – Durrës – Kavajë – Rrogozhinë – Berat. Një ndalesë<br />
mjaft interesante ishte edhe ajo në qytetin e Durrësit, pikërisht në kryeqendrën e<br />
mbretërisë së Arbërisë (e shpallur si e tillë më 21 shkurt 1272 nga Karli I Anzhu). Kur<br />
mbërritëm në Berat, gjëja e parë që na ra në sy ishin shtëpitë karakteristike.<br />
Grupi i dytë: Njëri prej përfaqësuesve të këtij grupi tregon se një vit më parë<br />
kishte shkuar në Gjirokastër dhe kishte ndjekur këtë itinerar: Tiranë – Durrës –<br />
Kavajë – Lushnjë – Rrogozhinë - Fier – Vlorë – Qafë e Llogarasë – Bregdeti shqiptar<br />
– Sarandë – Gjirokastër.<br />
Gjatë kësaj rruge ai ndaloi në qytetin e Fierit (Sipas studiueses së njohur angleze<br />
Edith Durham, e cila vizitoi vendin tonë në vitin 1903, Fieri ishte një fshat i vogël, pronë<br />
e një beu, me shumë iniciativë, i cili kishte ndërmend ta kthente në një qendër tregtare. Ai<br />
kishte ngritur pazarin, godinat solide prej guri, me një arkitekturë çuditërisht moderne); të<br />
Vlorës (Aulon, sipas studiuesve, rrënojat e një fortese me mure guri të latuar me gjatësi 40m,<br />
lartësi 75 m dhe trashësi 2 m, të gjetura ndër vite, dëshmojnë për një qytet antik) etj. Ajo që<br />
më mbeti në mendje që në hapat e parë në këtë qytet ishte kalldrëmi i rrugëve që na<br />
ndiqte në çdo hap. Në një moment m’u duk sikur isha personazh i librit “Kronikë në<br />
gur” të Ismail Kadaresë.<br />
Nxënësit jo vetëm që përmendën itinerarin që ndoqën, por edhe disa nga vlerat<br />
e qyteteve nëpër të cilat kaluan për të shkuar në destinacionin e paracaktuar.<br />
Përgjigjet e dhëna nga nxënësit demonstrohen në hartë.<br />
Ndërtim i njohurive –<br />
lexim i orientuar i tekstit dhe përpunim i informacionit shtesë<br />
Në këtë fazë të mësimit, mësuesja u kujton se qytet muze muze quhet një qendër<br />
urbane, e cila për vlerat e saj të rëndësishme historike, urbanistike e arkitekturore, jo vetëm që<br />
vihet në mbrojtje të shtetit, por edhe mirëmbahet e restaurohet prej institucioneve përkatëse<br />
të tij.<br />
Mësuesja u kërkon nxënësve që të lexojnë materialin që ndodhet në tekst, por<br />
edhe informacionet që kanë grumbulluar nga burime të ndryshme dhe me anë të saj<br />
të ndërtojnë pasaportën e secilit qytet.<br />
17
Berati Gjirokastra<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
____________________________<br />
Përforcimi – Ese<br />
Bëni një ese me temë: “Qytet muze, një pasuri me vlera të pazëvendësueshme”.<br />
Vlerësimi i nxënësve: Nxënësit vlerësohen në bazë të përgatitjes së tyre, aftësisë<br />
për të punuar në grup, kontributit që japin, kreativitetit të tyre dhe përdorimit të<br />
një gjuhe të pasur me terma të përshtatshëm.<br />
2. 6. Veprat më të njohura të artit shqiptar<br />
Në përfundim të mësimit do të jeni të aftë:<br />
- të renditni veprat më të njohura të artit shqiptar;<br />
- të përshkruani karakteristikat e tyre dhe elementet që i bëjnë të veçanta;<br />
- të analizoni njërën prej tyre.<br />
18
Struktura e mësimit<br />
Fazat e<br />
Strategjitë mësimore<br />
Veprimtaritë<br />
Organizimi<br />
Strukturës<br />
Parashikimi,<br />
Metodat<br />
e nxënësve<br />
i nxënësve<br />
Bashkëbisedim Diskutimi i ideve Punë në grupe<br />
Përgatitja për të<br />
nxënë<br />
Ndërtimi i<br />
njohurive,<br />
përpunimi i<br />
përmbajtjes<br />
Lexim i orientuar i<br />
tekstit dhe përpunim<br />
i informacionit<br />
Ndërtimi i shprehive<br />
studimore<br />
Punë në grupe<br />
Përforcimi,<br />
konsolidimi<br />
i të nxënit<br />
Veprimtari praktike<br />
Analizë e veprës<br />
“Motra Tone” e Kolë<br />
Idromeno<br />
Punë në grupe<br />
Parashikimi – Bashkëbisedim<br />
Mësuesja sqaron se ç’kuptojmë me art<br />
Art quhet paraqitja apo shprehja, në përputhje me kriteret estetike, e diçkaje të bukur,<br />
tërheqëse apo që përshkohet prej një domethënieje që i kapërcen kufijtë e së zakonshmes.<br />
Më pas nxënësit bashkëbisedojnë në grupe të vogla dhe më pas të gjithë bashkë<br />
se ç’vlera kanë veprat artistike në trashëgiminë kulturore.<br />
Ndërtimi i njohurive – Kllaster<br />
Nxënësit, nëpërmjet leximit të drejtuar, lexojnë materialin e tekstit, por edhe<br />
materiale të gjetura nga vetë ata dhe plotësojnë kllasterin e mëposhtëm me veprat më<br />
të njohura të artit shqiptar:<br />
Veprat më të njohura të artit shqiptar<br />
Epitafi i Glavenicës (1373)<br />
Vepër e shquar e artit të zbatuar shqiptar. Qëndisje me fije mëndafshi, ari e argjendi<br />
në një pëlhurë liri me përmasa 250 x 117 cm, të përforcuar me astar. U porosit nga<br />
vëllezërit Balshaj dhe u qëndis nga Gjergj Arianiti. Paraqet Krishtin të vdekur, shën<br />
Mërinë, si dhe Gjonin, ungjillorë, profetë e engjëj. Me ar e argjend është qëndisur<br />
një mbishkrim në gjuhën greke. Sot epitafi ruhet në Muzeun Historik Kombëtar.<br />
Onufri «Pagëzimi i Krishtit» (shek. XVI)<br />
Skenë në kishën e Shëna Premtes në Valësh të Shpatit (Elbasan). E tërë skena është<br />
ndërtuar mbi kundërtitë e dy logjikave mitologjike dhe figura e Krishtit mishëron<br />
triumfin e Krishterimit mbi botën pagane.<br />
19
Kolë Idromeno «Motra Tone» (1883)<br />
Portreti i parë psikologjik dhe një nga kryeveprat e artit shqiptar. U realizua në<br />
vitin 1883. Piktura paraqet motrën e Idromenos, Tonen, të veshur me kostum<br />
popullor shkodran. Vende-vende është punuar me teknikën e velaturës, me shtresa<br />
të shumta. Vlera të veçanta paraqet trajtimi plastik i duarve, i qafës dhe i draperisë.<br />
Ruhet në Galerinë Kombëtare të Arteve në Tiranë.<br />
Abdurrahim Buza “Vallja shqiptare” (1971)<br />
Tabloja “Vallja shqiptare” u krijua në vitin 1971. Ajo dallohet për intonacionet<br />
kromatike, vizatimin e figurave në mënyrë gati primitive, si dhe për dekorativitetin<br />
e saj. Ruhet në galerinë “Buza”, në Tiranë.<br />
Përforcimi – Analizë e një vepre<br />
Në fund të këtij mësimi, nxënësi ka për detyrë të analizojë një prej veprave më<br />
të njohura shqiptare “Motra Tone” të Kol Idromenos. Më poshtë po japim hapat që<br />
duhet të ndjekin nxënësit për të nxjerrë në pah mesazhet dhe vlerat që përcjell kjo<br />
vepër.<br />
Për të shqyrtuar një pikturë së pari analizojmë subjektin dhe kodet vizuale të<br />
përdorura, vijojmë me pas me gjetjen e mesazhit që përcjell kjo vepër dhe në fund<br />
përpiqemi të japim një koment individual.<br />
1. Përshkrimi i subjektit<br />
a) fillon me autorin, titullin, vendndodhjen e veprës, datën e krijimit, përmasat,<br />
teknikat dhe nga e ka marrë frymëzimit për krijimin e saj.<br />
b) zbuloni funksionin e veprës, nga është porositur, ku duhet të ishte vendosur,<br />
përse momentalisht ndodhet në një mjedis tjetër nga ai që duhet të ishte dhe<br />
nëse është restauruar ndonjëherë apo jo.<br />
c) Saktësoni nëse është një vepër religjioze, festive, mitologjike, historike, nëse<br />
është një peizazh, një natyrë e vdekur, një tentativë, në të gjitha format abstrakte.<br />
d) Nëse vepra është abstrakte atëherë kaloni në kodet pamore (forma, linja, ngjyra<br />
etj.).<br />
e) Njihni artistin dhe veprat e tij, momentin historik dhe kulturor kur ai ka jetuar,<br />
rrymat që ka bashkuar.<br />
2. Analiza e kodeve pamore – analizoni kodet që njihni dhe që përbëjnë veprën.<br />
a) Pika – Pikat çfarë përmasash kanë? Janë të kombinuara me njëra-tjetrën apo të<br />
izoluara? Çfarë efektesh krijojnë?<br />
b) Linja – Cilat janë prirjet lineare më të dukshme? Linja përcakton format, volumin,<br />
lëviz lirshëm apo krijon elemente dekorative?<br />
c) Cilat janë karakteristikat e saj më të dukshme (drejtimi, prirja, trashësia dhe<br />
marrëdhëniet harmonike me linjat e tjera)?<br />
d) Çfarë efektesh prodhon (palëvizshmëri, lëvizshmëri, ritëm etj.)?<br />
20
e) Sipërfaqja – Cilat janë karakteristikat pamore e të prekshme të teknikës së<br />
përdorur (i qetë, i rregullt, e ndritshme, kompakte etj.).<br />
f) Ngjyra – Vepra është njëngjyrëshe apo shumëngjyrëshe?<br />
g) Çfarë ngjyrash mund të identifikojë (primare, sekondare, terciare, plotësuese)?<br />
h) Mbizotërojnë tonet e nxehta apo të ftohta, të dobëta apo të forta?<br />
i) A ka një ngjyrë që mbizotëron? Nëse po varet nga intensiteti i saj, apo nga<br />
gjerësia e sipërfaqes së saj?<br />
j) Si janë ngjyrat (të qarta, të ndritshme, të buta, të kundërta, të errëta, në harmoni)?<br />
k) Subjekti është i errët në një sfond të lehtë apo e anasjella?<br />
l) A krijon ngjyra një efekt të thellë?<br />
3. Identifikimi i mesazhit<br />
Pas kësaj analize të thellë, do të arrini të gjeni mesazhin.<br />
a) Cila ka qenë ajo gjë që të ka tërhequr më shumë vëmendjen te vepra?<br />
b) Cilat aspekte të përmbajtjes apo të formës të tregojnë origjinalitetin dhe<br />
ndjeshmërinë e artistit (subjekti, ngjyra, kompozicioni...)?<br />
c) Çfarë problemesh, idealesh e shpresash të kohës së tij dëshmon autori në këtë<br />
vepër?<br />
d) Piktori cilës rryme i përket?<br />
- natyralist (e shfaqin realitetin ashtu siç ne e shohim);<br />
- ekspresionist (shprehin ndjenja dhe situata shprehëse) ;<br />
- simbolik (përdorin figura dhe ngjyra për të treguar vlera, ndjenja etj.).<br />
- abstrakte (përdorin kodet pamore pa përfaqësuar realitetin).<br />
4. Vlerat kulturore<br />
- Pse kjo vepër është një nga kryeveprat e artit shqiptar?<br />
- Çfarë përfaqëson ajo?<br />
- Ç’vend zë ajo në trashëgiminë tonë kombëtare?<br />
5. Komente personale<br />
a) Çfarë emocionesh, ndjenjash ju ngjall kjo vepër?<br />
b) Me çfarë mjetesh është pasuruar këndvështrimi juaj rreth një vepre arti?<br />
c) Mesazhi i kësaj vepre a të sjell ndërmend ngjarje personale apo shoqërore të<br />
rëndësishme për jetën tuaj?<br />
Duke u nisur nga mesazhi që paraqet vepra, hidhini mendimet tuaj në fletore në<br />
trajtën e një eseje ose të një poezie.<br />
21
Kreu III. Trashëgimia kulturore shpirtërore<br />
Në këtë linjë nxënësit kuptojnë elementet e identitetit human, kombëtar dhe<br />
ndërkombëtar që lidhen me zhvillimin shoqëror të vendeve të ndryshme. Trashëgimia<br />
shpirtërore konsiston në aftësitë tradicionale, besimet, traditat, muzika, këngët, vallëzimi,<br />
drama etj. Të gjitha këto nuk mund të qëndrojnë në muzeum, por interpretohen<br />
dhe përcillen nga një brez në tjetrin dhe nga një rajon në tjetrin. Karakteristikat<br />
e vlerave historike, artistike dhe shkencore të kësaj trashëgimie trupëzohen në<br />
monumentet dhe kryeveprat e realizuara nga popujt dhe personalitetet e shquara<br />
të trashëgimisë kulturore në fushat e gjuhësisë, folklorit, artit pamor dhe muzikor,<br />
lojërave dhe valleve, ritualeve dhe festave, etj. Linja u ofron nxënësve njohje dhe aftësim<br />
praktik me listën e shpallur të monumenteve shpirtërore vendore dhe botërore<br />
ku përfshihet edhe isopolifonia shqiptare, si dhe me ditët kombëtare dhe ndërkombëtare<br />
të trashëgimisë shpirtërore. Veprimtaritë praktike si vizitat, organizim panairesh<br />
dhe ekspozitash, projektet zënë vend të rëndësishëm në edukimin e të rinjve<br />
me trashëgiminë kulturore shpirtërore.<br />
3.7 Iso-polifonia popullore<br />
Në përfundim të mësimit do të jeni të aftë:<br />
- të klasifikoni llojet e iso-polifonisë;<br />
- të përshkruani vlerat e iso-polifonisë popullore shqiptare si dukuri<br />
unikale e shumëzëshit popullor tradicional botëror;<br />
- të vlerësoni vendin e kësaj kryevepre në trashëgiminë botërore.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Brainstormig 5 min<br />
R Lexim i drejtuar/ kllaster 25 min<br />
R Bashkëbisedim 15 min<br />
Evokim – Brainstorming<br />
Mësuesja shkruan në dërrasë fjalën “iso-polifoni” dhe nxënësit shprehin<br />
mendimin e tyre të shkujdesur, pa u përpjekur të riprodhojnë tekstin, por të thonë<br />
atë që ata dinë, pa u vënë në siklet nëse ajo që thonë është ose jo e saktë shkencërisht.<br />
Realizimi i kuptimit: Lexim i drejtuar / klaster<br />
Nxënësit e ndarë në grupe lexojnë tekstin sipas paragrafëve dhe nxjerrin përfundime.<br />
Ata bëjnë pyetje për ato që nuk kuptojnë dhe së bashku me <strong>mësuesi</strong>n/es u japin<br />
zgjidhje.<br />
22
Iso-polifoni<br />
Ndërtojnë kllasterin me llojet e iso-polifonisë dhe shpjegojnë ndërtimin e<br />
shumëzërishit në Toskëri dhe Labëri.<br />
Iso-polifonia shqiptare është një ndër kryeveprat e folklorit muzikor shqiptar, por<br />
dhe të traditës botërore folklorike në përgjithësi. Struktura e ndërtimit të shumëzërëshit<br />
polifonik, lab apo tosk, është shprehje e drejtpërdrejtë e unitetit gjenetik të llojit.<br />
Në Toskëri shumëzërëshin e gjejmë me këtë organizim strukturor:<br />
Në Labëri:<br />
(tre zërëshi)<br />
(katër zërëshi)<br />
Zëri I -“ia hedh”-hedhësi ose marrësi<br />
Zëri II -“ia pret”-pritësi<br />
Zëri III-“mbajnë zënë” -iso<br />
Zëri I-“ia merr”-marrësi<br />
Zëri II-“ia kthen”-kthyesi<br />
Zëri III-“ia mbush”-mbushësat-iso<br />
Zëri I-“ia merr”-marrësi<br />
Zëri II-“ia kthen”-kthyesi<br />
Zëri III-“ia hedh”-hedhësi<br />
Zëri IV-“ia mbush”-mbushësat-iso<br />
Prej praktikës qindra shekullore janë ndërtuar formulat e mësipërme të cilat shprehin në<br />
thelb strukturën e iso-polifonisë popullore, ajo e cila ngërthen në një të vetëm tiparet e veçanta<br />
të zërave të tjerë, përbërës të shumëzërëshit.<br />
Reflektimi: Bashkëbisedim<br />
Nxënësit diskutojnë në lidhje me vendin që zë iso-polifonia në trashëgiminë<br />
botërore. Shkëmbejnë mendimet me njëri-tjetrin dhe arrijnë në një përfundim të përbashkët.<br />
Nxënësit tregojnë gjithashtu edhe të mirat që vijnë si rezultat i përfshirjes<br />
së iso-polifonisë në UNESCO. A është një mbështetje për grupet që e praktikojnë<br />
këtë lloj kënge? A përfaqëson ajo një kryevepër të nivelit botëror? Për këto dhe të<br />
tjera elemente të kësaj pasurie ndërkombëtare nxënësit diskutojnë me njëri-tjetrin<br />
dhe shprehin mendimet e tyre, duke u nisur edhe nga literatura që ata kanë lexuar.<br />
Veprimtari praktike<br />
Dëgjoni në CD një këngë polifonike. Ushtrohuni për ta kënduar atë.<br />
23
Struktura e mësimit<br />
3.8 Muzika popullore homofonike<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jeni të aftë:<br />
- të përshkruajnë karakteristikat e muzikës popullore homofonike;<br />
- të tregojnë dhe përshkruajnë vendin që ka kjo lloj muzike në trashëgiminë<br />
kombëtare;<br />
- të përcaktojnë vlerat që ka Eposi Legjendar i Kreshnikëve, duke riprodhuar<br />
pjesë të tij.<br />
Nr. Veprimtaritë Metodat Koha<br />
1 Hyrje 5 min<br />
2 Veprimtari e drejtuar Punë me grupe 10 min<br />
3 Informacion i ri Kllaster 15 min<br />
4 Veprimtari praktike Recitim 10 min<br />
5 Vlerësimi 5 min<br />
Hyrje<br />
Mësuesja prezanton temën e mësimit. Dukë thënë se muzika popullore homofonike,<br />
e njohur edhe me emrin muzikë popullore monodike, është pjesë përbërëse e këngëtimit<br />
te shqiptarët. Me apo pa shoqërim instrumental, ajo luhet me një instrument apo<br />
më shumë, por që kanë një unifikim të melodive, kur prodhohet vetëm një zë. Kjo lloj<br />
muzike gjendet e praktikuar ngado ndër shqiptarë, por përhapjen më të gjerë e ka në<br />
krahinat që shtrihen mbi lumin Shkumbin.<br />
Veprimtari e drejtuar – Punë me grupe<br />
Mësuesja e ndan klasën në grupe dhe nxënësit tregojnë se cilat këngë këndohen<br />
me muzikë homofonike.<br />
Grupi i parë – tregon se cilat janë këngët epike;<br />
Grupi i dytë – tregon se cilat janë këngët lirike.<br />
Epike<br />
Këngë legjendare dhe historike<br />
Lirike<br />
këngë djepi, dasme, vaje, këngë<br />
dashurie, pune, mërgimi, rituale<br />
Kur bëhet kjo ndarje mirë është që nxënësit të sjellin edhe shembuj për secilën<br />
gjini. Nga ana tjetër, ata shpjegojnë edhe lidhjen midis muzikës dhe instrumenteve<br />
që përdoreshin.<br />
24
Nxënësit tregojnë se ç’vend zë kjo muzikë në trashëgiminë tonë kulturore dhe<br />
përshkruajnë karakteristikat e saj me vlerë unike.<br />
Informacion i ri – Kllaster<br />
Mësuesi e ndan klasën në grupe dyshe dhe u shpjegon të lexojnë tekstin, duke<br />
vendosur shenjat në tabelën e mëposhtme:<br />
(kontrollo) + (plus) - (minus) ? (pikëpyetje)<br />
Nxënësit do të plotësojnë ndarjen e parë të tabelës me njohuritë që kanë për<br />
Këngët e Kreshnikëve, tiparet dhe të veçantat e tij; në ndarjen e dytë do të vendosin<br />
informacionin e ri që mësuan nga teksti; në ndarjen e tretë do të vendosin shënimet<br />
për ato gjëra që dalin ndryshe në tekst nga ato që dinin; në ndarjen e fundit do të<br />
shkruajnë pyetje ose kërkesa për sqarim të mëtejshëm.<br />
Puna e kryer në grup: konsultohet me grupin, më pas dalin me një përfaqësues që<br />
lexon punën e bërë. Këtu futet edhe <strong>mësuesi</strong>, i cili mund të japë informacionin e ri ose<br />
të sqarojë konceptet e paqarta.<br />
Kjo teknikë shmang monotoninë dhe pasivitetin e orës së mësimit.<br />
Veprimtari praktike – recitim<br />
Nxënësit më të mirë të klasës recitojnë në klasë pjesë nga “Këngët e Kreshnikëve”.<br />
Më poshtë po japim dy nga pjesët më të bukura të “Këngëve të Kreshnikëve”:<br />
“Vajtimi i Ajkunës” dhe “Fuqia e Mujit”.<br />
Vajtimi i Ajkunës<br />
Drita a dalë e dritë s’po ban,<br />
ka le dielli e nuk po nxeh:<br />
ça ka ba Gjeto Basho Muji;<br />
Djalin n’dhe Muji e ka shti...<br />
A dredhe Muji e në shpi ka shkue,<br />
nana e djalit po e pyet;<br />
- Mujo, djalin ç’ma ka gjetë?<br />
N’Lugjet t’Verdha, a thue ka mbetë?<br />
Qyqe vetëm rrugën paska marrë,<br />
kanë zanë vend yjt’ vajin me e ndie!<br />
Kur ka dalë ndër Lugjet t’Verdha,<br />
atëherë nana hanën ka mallkue:<br />
- T’u shkimtë (shoftë) drita ty, o mori hanë,<br />
që s’ma çove atë natë nji fjalë,<br />
n’Lugje t’Verdha, shpejt me dalë<br />
bashkë me hy n’nji varr me djalë!<br />
Kur ka shkue te varri i djalit,<br />
ka pa ahin treqind vjeç,<br />
ahi ishte rrema-rrema,<br />
nji ma t’bukrin mbi varr po e shtin<br />
Mire po pshtetet për degë t’ahit<br />
pikon loti mbi varr të djalit<br />
25
Kanë lanë kangën zogjtë e malit,<br />
kanë lanë kangën me vështrue!<br />
- Po a s’e din se kush ka ardhë,<br />
që nuk çohesh për m’u falë,<br />
more i miri i nanes-o ?<br />
Amanet, o more bir,<br />
dil nji here ksi burgut t’erret,<br />
fol me nanen që t’ka rrite<br />
s’m’kë lanë kurrë kaq shumë me pritë!<br />
More Omer i nanës-o;<br />
A thue gjokun me ta prue?<br />
Dil nji herë për me lodrue<br />
bjer ndër gurra me u freskue<br />
kërko majat bashkë me zana<br />
se ty varrin ta ruen nana,<br />
mori i miri i nanës-o !<br />
Lum e lum për t’lumin Zot,<br />
Nu’jem kanë e Zoti na ka dhanë !<br />
Kurr ish’kanë Muja djalë i ri,<br />
M’a kish çue baba n’rrogë tu njizotni;<br />
Çoban lopesh zotnija e ka ba,<br />
Për gjith ditë bjeshkët Muja tu’i kërkue;<br />
Për gjith ditë nder gurra t’u u freskue,<br />
Për gjith ditë nder mriza tuj pushue<br />
Rrugë as shtek pa njoftë nuk ka lanë<br />
M’i çon lopët gjithherë ku s’i’n kanë<br />
I natë lopët çobanit i paskan hupë<br />
E tu shpija nu’ka mujtë me dredhë<br />
Buzë nji shkambit m’u ndalë asht<br />
ngushtue<br />
Asht ule djali aty për me fjetë<br />
Paj dy djepa aty ki’n qillue;<br />
E kan marrë brimën e tuj kjajtë<br />
M’asht avitë Muja me i shikjue<br />
Po i pajton tuj i pëkunde<br />
E t’dy djepat ika vun në gjumë<br />
Bardhë si drita dy Zana atëherë kanë<br />
ardhë<br />
- Ty, qysh të thonë – Mujon e kan pyete-<br />
Zo’ ! ç’të ka pru n’ket vend e shka t’ka<br />
tretë!-<br />
Muja atëherë shka u ka thanë<br />
Rrogtar lopesh un kam qillue<br />
Për gjith ditë kto bjeshkë i kam kërkue<br />
Mue rreziku sot ka ardhë me më ndeshë<br />
M’kan hupë lopët, e askund s’kam mujtë<br />
më i gjetë<br />
Ktu m’xu nata e u ngja për me fjetë,<br />
“ Fuqia e Mujit”<br />
S’mylla sy prej vajit, qi kam ndie<br />
Ishin kanë tuj kajtë këta dy fmi<br />
Kurrkund çarje fmia nu’m’kan lanë<br />
M’u kan dhimte e jam hudhe me i pajtue<br />
I pajtova e sa grima n’gjume i kam vdue<br />
Po Zo’! shka jeni me gjithë ket drite?-<br />
- Zana jemi, Mujo, tuj shetite,<br />
- Tuj u sjelle na njërzvet me u ndihmue,<br />
Ti çfarë ndere, Mujo, po na lypë?<br />
Qi dy djepat na ike vu në gjumë?<br />
A don forcë, Mujo, me qindrue?<br />
A don luftë, Mujo, me luftue?<br />
A don gja, Mujo, a don mall?<br />
A don, dije, Mujo a don gjuhë?<br />
Lyp shka të duesh Mujos te i kan thanë<br />
Kqyr Muji atëherë ç’ka qitë e ka thanë:<br />
- Shpesh po m’ngucin çobanija<br />
Shum inat çobajt si me kanë<br />
Paj me forcë me ja u kalue un due<br />
Njana shoqes Zanat atëherë i kan<br />
thanë:<br />
- Tamel gjiut Mujit për me i dhanë<br />
Tamel gjiut i kan dhanë me pi<br />
Me tri pika djalin m’a kan ngri<br />
E ika falë Zoti kaq fuqi<br />
Sa me e luejte shkambin ma t’madhin<br />
- Kape gurin! - Zanat i kan thanë<br />
Njimi okesh e ma guri ish’kanë<br />
E ka kap gurin njimi okesh<br />
Badihava peshue me duer e ka;<br />
Der n’nye t’kamës veç e n’mujt ma<br />
26
Njana shoqes Zanat atëherë i kanë thanë:<br />
- Edhe do tamel Mujos me i a dhanë<br />
E ka marrë tamlin Muji e e ka pi<br />
E ka kapë gurin me e peshue<br />
Deri në gju ai gurin e ka çue<br />
E ka ugje prap n’tokë e ka pushue<br />
Kqyrë Zana sa mirë ka thanë:<br />
- Edhe pak gji Mujo me i a dhanë<br />
I ka dhanë prap gji për me pi<br />
Sa don Zoti t’i ka dhanë fuqi<br />
E e ka marrë gurin me e peshue<br />
Deri në shogë (brez) gurin e ka çue<br />
E kan pa Zanat e kan kqyrë<br />
Njana tjetrës prap te i kan thanë:<br />
- Opet (përsëri) Mujit gji lypet me i<br />
dhanë<br />
E ka marrë Muji gji me pi<br />
O! se ç’po i ep edhe Zoti fuqi<br />
Kenka ba si me kanë drangue<br />
Ka marre gurin me e peshue<br />
N’cep të krahit Muji e ka vdue<br />
Njimi okesh gurit i ka qindrue<br />
Njëna shoqes Zana ç’ka i ka thanë:<br />
- Tjetër gji Mujit mos me i dhanë:<br />
Pse tjetër gji Mujit për me i dhanë<br />
E batis dyrnjan ana-m’ane,<br />
Atëherë Zanat Mujin po e zhgjertojnë<br />
Se sa t’vogël qi po flasin:<br />
Përmbi krye hana tuj i shikjue<br />
Përmbas shkambit hija tu’u zgjatue<br />
Sa miqsisht me të kan kuvendue<br />
Kqyrë Zanat, Mujit, shka i kan thanë:<br />
- Probatin na, Mujo, duem me të xanë:<br />
Fol ti, Mujo tash qysh po thue?-<br />
- Tu t’jem ngu sht, Zanat, me<br />
m’ndihmue!-<br />
E ka falë Zoti sabahin<br />
Fërk e fërk Muji kanka çue<br />
I ka gjet lopët e në shpi ka shkue<br />
N’fushë t’Jutbines Muji kur a ra<br />
Bytym shoket e mbledhun i ka pa<br />
Se me Mujin aty i’n kenë msue<br />
Me i a mujtë Mujit tuj ladrue<br />
Kqyrë seri Muji shka ka ba:<br />
I a ka nisë me çobaj me ladrue<br />
Send ma t’fortin me dorë e ka kapë<br />
Pesë konope përpjetë i ka dhanë<br />
As kurrkush me folë nuk po flet<br />
Se me thue kur po i bjen<br />
Dekun n’tokë gjinden po i qetë<br />
Prej zotnis – tha – Mujit asht largue<br />
Prej zotnis – burri kur asht da<br />
Ka dredhë n’shpi - tha – nanën për me e<br />
pa<br />
*Tha – I a ka nisë Muji tuj punue<br />
*Tha – I a ka nisë Muji tuj luftue!<br />
E n’sa lufta Muji si po bjen<br />
Ai gjith herë me nderë si po del.<br />
Martesa e Halilit<br />
Fort po shndrit njaj diell e pak po nxeh!<br />
Ç’po e merr fryma rrapin e Jutbinës!<br />
Borë e madhe paska ra:<br />
Randojnë ahet për me u thye<br />
Kanë çetinat vetëm kreshtat<br />
Ushtojnë lugjet prej orteqesh<br />
Prej orteqesh kah po bijnë ndër gropa<br />
Kanë ra vashat me gja në lum<br />
Kanë gjetë lumin ngri akull<br />
Kanë nisë vashat me lypë krojet<br />
Kanë gjetë krojet tanë ngri hej!<br />
Ka dalë Muji me kreshnike<br />
A thue ndeshet me ndoj gja malit<br />
Sa shpejt diellin ma zu reja!<br />
Shpejt ma endi njëi pelhurë t’gjanë<br />
e t’gjatë<br />
E ia ka veshun majat rreth e rrotull<br />
Që kur janë kap trimat-o te lumi<br />
Kaq përzi i ka fryma e plajm e re<br />
Askurrnji shoshojnë trimat s’po e njohin<br />
Ngrinë trimat, u sharruen<br />
Por n’breg t’lumit – kulla e Mujit<br />
27
T’tanë për darkë Muji i ka ndalë<br />
Kqyr çka bani Gjeto Basho Muji<br />
E ka vu një barrë dru t’vogël në zjarr<br />
Treqind vetë priherë m’u nxeh…<br />
Sa shpejt fryma burrave u ka ardhë<br />
Sa shpejt gjaku trimave po u nxehet!<br />
Kanë marrë llafin e po llafiten<br />
Kanë marrë gazin e po gazmojnë<br />
Kanë nisë trimat Mujin, po pyesin<br />
- N’vatër tande, Muje, kemi qëllue<br />
mos na ki randë për nji fjalë…<br />
Qysh Halilin s’e martove?…<br />
Janë martue krejt mosha e tij…<br />
Djemt’e tyne n’lojë të tanë kanë dalë<br />
A t’u dhimbsen paret për me i dhanë?<br />
A t’u dhimben dasmat për me i ba?<br />
Tutna djalin dikush po na e rre<br />
Shpesh e shpesh po bie n’Kotorre t’Reja<br />
Rob të gjallë djalin po e zanë<br />
Le konakun, Muje, po ta fikin<br />
Ma zi fisin, Muje, po na koritin…<br />
- Faqebardhë, more shokë, ju qofshi<br />
Se mirë hallin po ma ditki, burra!…<br />
Ju t’pavllazen shokë s’keni qëllue<br />
Kujt po i dhembë dasmat për vlla t’vet?<br />
Ky edhe s’asht or burra cub flligshish<br />
Mirë e njihni se asht daji trimnish-<br />
Atëherë djali ka nisë me folë<br />
- Kah kam vlla e kah kam motër<br />
vdeksha para n’u martofsha<br />
se gjithë gratë e Krahinës ku janë<br />
se gjithë vashat e Jutbinës ku janë<br />
bash si motra që po m’duken<br />
dheu m’ka mblue e fat s’i qita vedit<br />
po s’e mora Tanushën e kralit<br />
E unë Tanushën vetë e kam pa<br />
Gja ma t’mirë s’sheh njëri nën këtë diell<br />
Vetulla e saj e drejtë si fiskaja<br />
Shtegu i ballit si shtegu i malit<br />
Kur merr hana me prendue<br />
Syni i saj si kokrra e qërshis<br />
E ka qërpikun si krahu i dallëndyshes<br />
Fytyra e saj si kuqet molla n’degë<br />
Hunda e drejt-o si kalemi i Tushës<br />
Goja e vogël si lulja që shpërthen<br />
Dhambët e bardhë si gurëzit e lumit<br />
Fill mbas shiut, kur po i shndrit dielli<br />
Qafa e saj si qafa e pëllumbit<br />
Shtati i saj porsi shtat çetine<br />
Mishi i dorës posi rremi i shemshirit (lloj<br />
druri)<br />
Por n’qafë m’paçi mor Bjeshkët e Nalta<br />
Kurrrkund nji shteg që nuk më latë<br />
Për me dalë deri në Krajli!-<br />
Sa mirë nama bjeshkët m’i paska gjue!<br />
Sa shpejt deti ka ndigjue!<br />
E e ka çue nji frymë të fortë<br />
E e ka çue një frymë të nxehtë<br />
Bijnë orteqet nëpër gropa<br />
Ushtojnë malet si prej motit!<br />
Por tri ditë e ma s’ka zgjatë<br />
A shkri bora e ka ra n’lumë<br />
Por tri javë e ma s’ka zgjatë<br />
Çka e ka ba lumi atë të bardhë?<br />
T’bardhët e bjeshkëve krejt e ka mbytë<br />
n’det<br />
Ç’po këndojnë bilbilat n’mal<br />
ç’po lodrojnë fëmija n’fushë<br />
- Shpejt më dalë te t’bani (stan në bjeshkë)<br />
se ka shpërthye ahi! –<br />
Atëherë djali Mujit i ka thënë:<br />
- Qetash gjokun, Muje, ti me ma dhanë…<br />
Atëherë djali i ka kçye gjokut n’shpinë:<br />
- T’mirë u pafshim! – Mujit i ka thanë<br />
Ka marrë rrugën për krali<br />
Dy herë djalin kurkush s’e ka pa<br />
Kalojnë male e kalojnë lugje<br />
Kalojnë brështë (pyll me bredha) e<br />
kalojnë ashtë (pyll me ahe)<br />
Kalojnë ditë e kalojnë net…<br />
- Ç’ka ka hana që s’po del?<br />
Kan e pyet bilbilat e malit<br />
Pritni pak more zogjt e malit<br />
Ju me kndue tjetër punë s’keni<br />
Hana sonte ka ndodhë zanë<br />
Ka nji ndorë (në mbrojtje) me përcjellë…-<br />
Qatëherë djali sa kish ra n’breg t’lumit<br />
28
Ka lidhë gjokun brenda në nji imshte<br />
(ahishte me drurë të rinj)<br />
Imshta ishte tanë ahishte<br />
Vetë shatorret nëpër muzg të natës po i<br />
lyp<br />
Kur ta mbrrite të çadra e kuqe…<br />
Ka zane vend përmbas nji lisi<br />
Rranjët e lisit shpërnda në lumë…<br />
Sa urtisht djali që po e msyn (sulmon)<br />
Ma ka nxjerrë thikë ma të mprehtën<br />
Kamba-doras asht avitë…<br />
- Po kët fytyrë ku e ka pa<br />
që po me gjet me të Halilit?-<br />
Ma gjatë djali s’ka durue:<br />
- Po je a njëri që ke besë?<br />
- Të thafshin krahët more djalë i ri<br />
se fort thellë që paske hy!…<br />
Hajde brenda, kopil (djalë i shkathët); -<br />
po i thotë<br />
Se ja vdesim të dy përnjiherë<br />
Ja të dy kemi shpëtue!-<br />
Atëherë djali brenda ka hy<br />
E ka marrë vasha për dore<br />
Shpejt e shpejt te nj’odë i prin…<br />
I ka zgjedhë nji palë petka ma të mirat…<br />
Krejt si çikë djali po ngjan…<br />
N’breg të detit, përmbi shkamb<br />
Dymbëdhjetë katesh kulla e naltë<br />
Kurrkund shoqen nuk e kishte<br />
Treqind hapash kulla e gjanë<br />
Të tana ballet guri te lëmue<br />
Anash krejt guri te latue<br />
Latue shkambi prej mermeri<br />
Aty gurrat me flladitë<br />
Aty kopshti me u mahitë (për të kaluar<br />
kohën)<br />
Aty velat me valzue (për të lundruar)<br />
Me valzue për shpinë të detit…<br />
Me Halilin brenda kanë hy…<br />
Sa fort shpejt kralica gati asht ba!…<br />
Kur ka pa sokol Halilin<br />
A dredhë mbrapsht si dridhet gjarpni…<br />
Edhe derën e ka shkrepë (ka hapur me<br />
forcë)<br />
Fill te krali paska shkue…<br />
- Të kanë ardhe cubat e Jutbinës<br />
e ty kullat t’i kanë zaptue<br />
erzin marrë, çikat çnjërezue! -<br />
Krali shpejt qënka shtrengue<br />
t’dy prej krahu krajli i ka kapë…<br />
n’burgje t’thella Halilin e ka ndrye<br />
rrugën e madhe Tanushës ia ka dhanë<br />
Mirë po e ndal Jovani (një mik) e po e<br />
pyet:<br />
- Ç’asht ky vaj Tanushe lum motra? – i<br />
thotë-<br />
Se kso britme kurrë nuk kemi ndi!<br />
- Rob kanë zanë Halilin e Mujit<br />
e mue rrugët tata m’i ka dhanë<br />
ma për t’gjallë te shpia mos me kthye!…<br />
Nji fjalë Mujit te dera me ia çue<br />
Me i ra mbrapa Halilit sa ma parë<br />
Ndryshe djali n’tburgje t’u ka kalbë! –<br />
E ka gjetë nji njëri të besës<br />
Menjiherë Mujit natën ia ka nisun<br />
N’nestret nadje djali asht kapë te kulla<br />
Nji ka nji punët ia kallzon Mujit<br />
T’madhe burri paska nisë me qeshë:<br />
- A t’kam thanë taraku (dëm, mëzat) i<br />
Kotorrit<br />
se Kotorret kanë me ta hangër kryet?…<br />
Ka dalë trimi në beden të kullës<br />
Me nji kushtrim ka thirrë Jutbinë e<br />
Krahinë<br />
- S’kam çka u them more aget e mi<br />
veç me koriti sokol Halili<br />
Me u shtrengue burra si të mundni<br />
Se dita e vdekjes ma e veshtirë nuk vjen! –<br />
Kanë ba ashtat trimat me ushtue<br />
Kanë ba lumin trimat mu turbullue<br />
Kanë ba gjoket trimat me fluturue<br />
E t’janë kapë te Kotorret e Reja…<br />
Nëpër ranë t’detit Muji i ka shpërnda:<br />
- Vër me gojë mos guzojë kush me ba…<br />
Se shumë njërëz qenkan mbledhë<br />
n’Kotorre!<br />
Me kushtrim krali i ka thirrë –<br />
Midis logut asht nji djalë i ri<br />
29
Hekrat duersh bugagitë (prangat)<br />
kambësh<br />
Ai asht Halil aga i ri<br />
Mbarë Kotorret me atë po qeshin:<br />
- A po e sheh Halil, vdekjen me sy?<br />
Kurre ma ngushtë, Halil, a thue ke qën?<br />
Kuvend burrash djali paka shtrue…<br />
- S’asht ngushtë njëriu deri n’ditë të<br />
vdekjes,<br />
- Fjalën e mbrame në paç me e folë<br />
se ty jeta m’at hu t’u ka sose !…<br />
- Pesë dekika (minuta) liri me më dhanë:<br />
Tjetër t’mirë në t’parët nuk na kanë lanë<br />
Kurrnji nesh mos me vdekë në shtrat<br />
Por me shpatë m’u pre tuj këndue…-<br />
Edhe duert mirë ia shpengojnë<br />
Ia kanë dhanë lahutën në dorë<br />
Kurrkush djaloshin vesh s’e ka marrë<br />
Krejt po e këndon kangën në gjue të<br />
parëve,<br />
Qaty Muji nëpër fushë ka dalë<br />
E e ka ba nji piskamë të madhe<br />
Janë shembë kullat gjer në themele<br />
U trand deti me hy brenda<br />
Kanë gjëmue malet si për mot t’lig!<br />
Kurrnji trimat nuk po e lanë me ikë<br />
Luftë e rreptë aty që po bahet<br />
Me dhambë trimat duen shoshojnë me<br />
shkye<br />
Me dhambë gjoket duen shoshojnë me e<br />
marrë<br />
Notojnë kurmat thellë në det<br />
Notojnë trupat nëpër gjak<br />
Hiç s’po lodhet Gjeto Basho Mujei<br />
Sa thellë trimi më paska hy!…<br />
Muji djalin e ka shpengue<br />
A turrë djali si i tërbue<br />
Gjallë me dorë kralin e ka zanë<br />
Me shpin në hu ditët i mbaroi<br />
Qatëherë burrat kanë rrokë unat (urat e<br />
zjarrit)<br />
Shpejt qyteti ka marr zjarr<br />
Ka marrë zjarr krejt në fund e në majë<br />
Sa fort Muji m’asht tërbue!<br />
Aspak dhimbë trimi s’po ka<br />
As për kulla që rrënohen<br />
As për t’vdekun që shkrumbohen!…<br />
Tri herë dielli ka prandue<br />
Tri herë hana ka ague<br />
Kurrkund zjarri me pushue<br />
3.9 Llojet e vallëzimit popullor shqiptar<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
- të krahasojnë dëshmitë arkeologjike dhe historike të folklorit koreografik;<br />
- të klasifikojnë llojet e vallëzimit popullor;<br />
- të tregojnë karakteristikat e vallëzimit popullor.<br />
Struktura e mësimit<br />
Fazat e<br />
Strukturës<br />
Parashikimi,<br />
Përgatitja për të nxënë<br />
Ndërtimi i njohurive,<br />
përpunimi i përmbajtjes<br />
Përforcimi, konsolidimi<br />
i të nxënit<br />
Strategjitë mësimore<br />
Metodat<br />
Veprimtaritë<br />
e nxënësve<br />
Organizimi<br />
i nxënësve<br />
Bashkëbisedim Diskutimi i ideve Punë në grupe<br />
Kllaster<br />
Ndërtimi i shprehive<br />
studimore<br />
Punë në grupe<br />
Veprimtari praktike Interpretim i një valleje Punë në grupe<br />
30
Parashikimi<br />
Mësuesja së bashku me nxënësit diskutojnë rreth hershmërisë së valleve dhe<br />
dokumentimit të tyre. Si janë ruajtur ato deri në ditët tona dhe cila është rëndësia e<br />
tyre, si pjesë e trashëgimisë kulturore shpirtërore.<br />
Ndërtimi i njohurive<br />
Nxënësit lexojnë materialin dhe plotësojnë llojet e vallëzimit popullor, duke u<br />
nisur në bazë të kritereve të ndryshme.<br />
Pasi kanë bërë ndarjet e mëposhtme, ata përcakojnë se në cilat kategori<br />
përfshihen vallet që ai njeh.<br />
Llojet e vallëzimit popullor<br />
Mbi bazën e numrit të hapave<br />
motivet koreografike emërtohen<br />
Motiv dyhapësh Trehapësh Katërhapësh<br />
Formacion koreografik<br />
Valle masive<br />
Kërcime sofistike<br />
Valle në<br />
rreth të<br />
mbyllur<br />
Në<br />
gjysmërreth<br />
Në dy vija<br />
përballë<br />
njëra-tjetrës<br />
31
Sipas përmbajtjes ideoemocionale<br />
Valle të gjinisë epike<br />
Valle të gjinisë lirike<br />
Kërcimi i fortë, i<br />
gjallë, dinamik e<br />
impulsiv<br />
Kërcimi i shtruar, i<br />
butë, me finesë dhe<br />
elegancë<br />
Valle epike luftarake<br />
Valle lirike të punës<br />
Valle epike trimërishte<br />
Valle lirike rituale<br />
Valle lirike të dasmës<br />
Valle erotike, humoristike<br />
Valle lirike pantomimë<br />
Vallet e Tropojës<br />
Vallet e Myzeqesë<br />
Vallet e Dibrës<br />
Vallet e Kukësit<br />
Sipas krahinave etnokoreografike<br />
Vallet e Librazhdit<br />
Vallet Labe<br />
Vallet suljote<br />
Vallet e Dropullit<br />
32
Mbi bazën e shoqërimit muzikor<br />
Me shoqërim instrumental<br />
Valle të heshtura (pa shoqërim muzikor)<br />
Me shoqërim me këngë<br />
me shoqërim me këngë dhe me<br />
instrumente<br />
Në bazë të gjinisë<br />
Valle burrash<br />
Valle grash<br />
Valle të përziera<br />
Përforcimi – Interpretim i një valleje<br />
Në këtë fazë nxënësit interpretojnë vallen që kanë më përzemër, ose vallen<br />
karakteristike të qytetit/fshatit apo të krahihnës së tyre.<br />
Më poshtë po japim edhe një valle karakteristike të rrethit të Kucovës, e cila ka<br />
brenda humorin, për të përcjellë tragjedinë e njeriut të varfër.<br />
Vallja e Temes (Kuçovë)<br />
Në këtë linjë nxënësit kuptojnë vlerën e biodiversitetit (florës dhe faunës) dhe të<br />
monumenteve të natyrës të vendit dhe të botës. Ata njohin elementet që rrezikojnë vlerat<br />
e trashëgimisë natyrore dhe ndërgjegjësohen për t’i mbrojtur monumentet e natyrës nga<br />
zhdukja dhe dëmtimi. Ndërmarrja e veprimeve konkrete, aksioneve dhe projekteve të<br />
ndryshme i aftëson ata për të kapërcyer problemet e ndryshme që paraqet zhvillimi industrial<br />
dhe i formon me konceptin e zhvillimit të qëndrueshëm. Njohja me institucionet<br />
dhe OJF që mbrojnë monumentet e natyrës është një tjetër drejtim i rëndësishëm që do të<br />
zhvillojë tek ata aftësitë e të konceptuarit të projekteve dhe zbatimit të tyre.<br />
I ziu Teme, murgu Teme,<br />
Pasuri nuk kish<br />
Kish një gomar pa bisht<br />
Pa bisht e pa litar<br />
Pa litar e pa samar<br />
Kasolles i vinte vërdallë.<br />
Refreni<br />
I ziu Teme, murgu Teme, qyqi Teme!<br />
Epo Temja kish kasolle me kashtë,<br />
Shiu që binte brenda, binte edhe jashtë.<br />
Refreni ....<br />
Epo Temja kish çibukun prej thane,<br />
Një kuti duhan brenda bante<br />
Temja s’kish bukë të hante.<br />
33
Kreu IV. Trashëgimia kulturore dhe mjedisi<br />
4. 5. Lista e monumenteve natyrore në Shqipëri<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jeni të aftë:<br />
- të listojnë dhe përshkruajnë monumentet kryesore natyrore në<br />
vendin tonë;<br />
- të analizojnë vendin që ato zënë në trashëgiminë natyrore<br />
kombëtare.<br />
Struktura e mësimit<br />
Fazat e<br />
Strukturës<br />
Parashikimi,<br />
Përgatitja për të nxënë<br />
Ndërtimi i njohurive,<br />
përpunimi i përmbajtjes<br />
Strategjitë<br />
mësimore<br />
Metodat<br />
Dora e fshehtë<br />
Bashkëbisedim<br />
Veprimtaritë<br />
e nxënësve<br />
Gjetja e gjëegjëzës<br />
nëpërmjet bashkimit të të<br />
dhënave<br />
Vlerësimi i monumenteve<br />
natyrore<br />
Organizimi<br />
i nxënësve<br />
Punë në grupe<br />
Punë në grupe<br />
Përforcimi, konsolidimi<br />
i të nxënit<br />
Tryezë e<br />
rrumbullakët<br />
Ndërtimi i një platforme<br />
për mbrojtjen e<br />
monumenteve natyrore<br />
Punë në grupe<br />
Parashikimi – Dora e fshehtë<br />
Mësuesja pret katrorët e anës së majtë dhe ato të anës së djathtë. Më pas i përzien<br />
në mënyrë të tillë që të mos ketë asnjë përqasje midis figurës me emrin të vendosur<br />
poshtë saj dhe me informacionin e dhënë për të.<br />
Nxënësit duhet të gjejnë informacionin që i përgjigjet figurës përkatëse.<br />
Në këtë mënyrë ata jo vetëm do të vënë në punë kujtesën, aftësinë e tyre për të<br />
bërë lidhjen e imazhit me emrin, por edhe do të sjellin ndër mend informacionin që<br />
kanë mësuar për të.<br />
Kanionet e Osumit<br />
Fillojnë nga fshati Meçan e, me disa ndërprerje,<br />
arrijnë deri në qytetin e Çorovodës; kanë një<br />
gjatësi prej rreth 12 km dhe gjerësi 9-10 m dhe<br />
15-30 m, me mure thuajse vertikale dhe thellësi<br />
68-80 m. Kanë vlera të mëdha shkencore,<br />
didaktike, sportive e turistike.<br />
34
Sofra e Skënderbeut (1876 m)<br />
Syri i kaltër<br />
Shkëmb në trajtën e një pllake të madhe e<br />
të rrumbullakët, që gjendet në juglindje të<br />
Librazhdit dhe në veri të Përrenjasit, në rrëzë<br />
të malit të Skurës. Sipas gojëdhënave, në këtë<br />
«sofër» të stërmadhe ka drekuar Skënderbeu<br />
pas njërës prej betejave të tij. Njihet edhe si<br />
Guri i Pishkashit, sipas emrit të fshatit që<br />
ndodhet aty pranë.<br />
Burimi më i madh karstik i Shqipërisë, që del<br />
rrëzë shpatit perëndimor të malit të Gjerë, afër<br />
fshatit Muzinë, 160 m mbi nivelin e detit. Ka<br />
prurje të qëndrueshme me luhatje të vogla<br />
stinore e vjetore. Për vlerat e mëdha natyrore<br />
është shpallur monument natyre, me status të<br />
veçantë mbrojtjeje.<br />
Shpella e Haxhi Alisë Shpellë karstike detare në skajin veriperëndimor<br />
të Karaburunit, përballë Sazanit,<br />
me një gjatësi prej 100 m e gjerësi deri në 40<br />
m. Lartësia e tavanit nga niveli i detit është<br />
60 m. Në tavanin e sallës së shpellës gjendet<br />
një oxhak, që ngjitet drejt sipërfaqes së tokës,<br />
por që nuk del asgjëkund. Shpella ka rëndësi<br />
historike, sepse ka qenë strehë piratësh që në<br />
kohët antike. Emrin e ka marrë nga Haxhi Alia,<br />
një nga detarët dhe piratët më të famshëm<br />
ulqinakë të shekullit XVIII.<br />
Ujëvara e Sotirës<br />
Ndodhet në verilindje të Tomorit, në rrethin e<br />
Gramshit, 700 m mbi nivelin e detit. Përreth<br />
saj rriten gështenja të egra dhe drurë të tjerë.<br />
Përveç bukurisë së rrallë, ka dhe vlera të<br />
konsiderueshme shkencore e turistike.<br />
Viroi (mëma e ujit) i Gjirokastrës<br />
Del në rrëzën veri-perëndimore të Malit të<br />
Gjerë, nëpërmjet një guve në formë hinke, 196<br />
m mbi nivelin e detit. Prurjet e tij ndryshojnë<br />
gjatë vitit, në varësi të reshjeve. Përreth tij janë<br />
ngritur disa objekte turistike.<br />
Në këtë kre nxënësit do të kuptojnë se ruajtja e vlerave natyrore dhe kulturore<br />
bëhet nëpërmjet një legjislacioni të fuqishëm për zbatimin e të cilit është përfshirë dhe<br />
vendi ynë. Marrëveshjet dhe protokollet ndërkombëtare, ligjet e vendit dhe rregullat<br />
lokale janë pjesë e linjës së legjislacionit, ku një vend të rëndësishëm zë edhe njohja<br />
me organizatën botërore për edukimin, kulturën dhe shkencën UNESCO.<br />
35
Kreu VI. Legjislacioni për Trashëgiminë<br />
natyrore dhe kulturore<br />
6. 1. Konventa Ndërkombëtare për Trashëgiminë Botërore<br />
Në përfundim të mësimit do të jeni të aftë:<br />
- të përcaktoni se ç’është Konventa Ndërkombëtare e Trashëgimisë Botërore;<br />
- të renditni të drejtat dhe detyrat që rrjedhin nga të qenit anëtar i kësaj<br />
konvente;<br />
- të shpjegoni përmbajtjen, strukturën dhe institucionet e saj.<br />
Më poshtë po japim disa nga Konventat Ndërkombëtare për Trashëgiminë<br />
Botërore.<br />
a) Konventa Evropiane e Kulturës, Paris 1954<br />
Konventa e Parisit përbëhet nga 11-të nene. Në nenin e parë thuhet se çdo<br />
palë kontraktuese do të marrë masa të rëndësishme për mbrojtjen, inkurajimin dhe<br />
zhvillimin e pasurisë kulturore të përbashkët evropiane. Në nenin e dytë flitet për<br />
inkurajimin nga ana e çdo shteti për mësimin e gjuhëve të huaja. Ndërsa në nenin<br />
3 dhe 4 flitet për organizimin e veprimtarive të përbashkëta, si dhe për qarkullimin<br />
dhe shkëmbimin e njerëzve dhe objekteve me vlerë kulturore.<br />
Në nenin 5 dhe 6 flitet për një pikë të rëndësishme që ka të bëjë me atë se, çdo<br />
vend që zotëron një element të rëndësishëm të trashëgimisë kulturore të përbashkët,<br />
do të marrë masa të nevojshme për t’i mbrojtur ato. Të gjitha propozimet nga vendet<br />
e ndryshme do t’i kalojnë një komisioni ekspertësh në fushën e kulturës i caktuar nga<br />
Këshilli i Evropës.<br />
Në nenin 9 të Konventës thuhet se ajo është e hapur për firmë ndaj anëtarëve<br />
të Këshillit të Evropës. Duhet të ratifikohet, dhe instrumentet e ratifikimit do të<br />
depozitohen pranë sekretarit gjeneral të Këshillit të Evropës, i cili do të notifikojë<br />
instrumentet e ratifikimit dhe aderimin e gjithë anëtarëve të Këshillit dhe shteteve<br />
pjesëmarrëse.<br />
Në nenin 10 thuhet se çdo shtet duhet të specifikojë territoret ku do të aplikohen<br />
këto ligje dhe do t’i nisin sekretarit të përgjithshëm të Këshillit të Evropës një deklaratë<br />
që ai ua dërgon të gjithë palëve Kontraktuese.<br />
b- Konventa Evropiane për Mbrojtjen e Trashëgimisë Arkeologjike Valleta,<br />
Spanjë, 1992<br />
Konventa për mbrojtjen e trashëgimisë arkeologjike, e zhvilluar në Valeta,<br />
përbëhet nga 18 nene. Në nenin e parë jepet përkufizimi i trashëgimisë arkeologjike<br />
36
si burim i memories kolektive evropiane dhe instrument studimi historiko-shkencor.<br />
Trashëgimi arkeologjike quhen të gjitha objektet, të mirat dhe të gjitha gjurmët e<br />
ekzistencës së njeriut në të kaluarën, ruajtja dhe studimi i të cilave na lejon të<br />
përshkruajmë evoluimin e historisë së njeriut dhe lidhjen e tij me natyrën.<br />
Në nenin e dytë flitet për identifikimin e trashëgimisë dhe masat mbrojtëse. Në<br />
nenin në vijim flitet për garancinë shkencore në çastin e kërkimit shkencor. Në nenin<br />
4 flitet për mbrojtjen fizike të siteve arkeologjike. Ndërsa në nenin 5 bëhet fjalë për<br />
konservimin e integruar të trashëgimisë kulturore. Në nenin 6 flitet për financimin<br />
e kërkimit shkencor dhe konservimit arkeologjik. Ky nen është tepër i rëndësishëm<br />
për kërkimin shkencor, pasi pa mbështetjen financiare shtetërore dhe të pushtetit<br />
lokal, ky kërkim nuk mund të realizohet. Në këtë nen kërkohet që këto organizma<br />
shtetërore të planifikojnë një fond të caktuar për kërkimin shkencor dhe mbrojtjen<br />
e trashëgimisë arkeologjike. Në nenin 7 bëhet fjalë për mbledhjen dhe përhapjen e<br />
informacionit shkencor. Në nenin 8 dhe 9 flitet për ndërgjegjësimin e publikut për<br />
vlerën e trashëgimisë arkeologjike. Ndërsa në nenin 10 flitet për parandalimin e<br />
qarkullimit të elementeve të trashëgimisë arkeologjike. Në nenin 11 dhe 12 flitet për<br />
asistencën teknike dhe shkencore. Neni 13 merret me respektimin e ligjeve të kësaj<br />
konvente. Nenet në vazhdim flasin për mënyrën e aplikimit të kësaj konvente dhe<br />
për marrëveshjet midis shteteve të ndryshme anëtare.<br />
c- Konventa Europiane e Mjedisit, Firence 2000<br />
Kjo konvetë përbëhet nga katër kapituj me nenet përkatëse. Ne kapitullin e<br />
parë neni 1 bëhet përkufizimi i peizazhit që përbën një pjesë të caktuar të territorit,<br />
e njohur nga popullsitë, karakteri i së cilës rrjedh nga aksioni i faktorëve natyror ose<br />
njerëzor dhe nga marrëdhëniet midis tyre.<br />
Në kapitullin e dytë flitet për masat paraprake në nivel kombëtar për ruajtjen e<br />
kësaj trashëgimie.<br />
Në kapitullin e tretë bëhet fjalë për bashkëveprimin midis shteteve anëtare për<br />
mbrojtjen e trashëgimisë. Në kapitullin e katërt flitet për klauzolat përfundimtare,<br />
firma, ratifikimi dhe hyrja në fuqi.<br />
d- Konventa Evropiane për rëndësinë e vlerave të trashëgimisë kulturore për<br />
shoqërinë Faro, Portugali, 2005<br />
Kjo konventë ndahet në pesë pjesë me rreth 23 nene. Në pjesën e parë jepet<br />
përkufizimi:<br />
a) trashëgimia kulturore përbën një bashkësi rezervash të trashëguara nga<br />
e shkuara që disa persona identifikojnë, pavarësisht se kush është pronari,<br />
si refleks dhe shprehje e vlerave të tyre, besimeve, njohurive dhe traditave<br />
në evolucion të vazhdueshëm. Ai përfshin të gjitha aspektet e ambientit të<br />
derivuara nga bashkëveprimi i njeriut me ambientin;<br />
b) një komunitet trashëgimor është i përbërë nga persona që u japin vlerë disa<br />
aspekteve të veçanta të trashëgimisë kulturore, të cilët duan që në kuadër të një<br />
veprimi publik, të arrijnë ta ruajnë dhe t’ia transmetojnë brezave të ardhshëm.<br />
37
Në nenin 1 të saj thuhet se të gjithë kanë të drejtë të marrin pjesë në jetën kulturore<br />
dhe të njohin përgjegjësitë e tyre individuale dhe kolektive ndaj trashëgimisë<br />
kulturore.<br />
Në nenin 3 flitet për Trashëgiminë e përbashkët të Evropës në të cilën bëjnë<br />
pjesë: gjithë format e Trashëgimisë Kulturore në Evropë që përbëjnë një burim të<br />
përbashkët kujtimesh, kuptimesh dhe identiteti, krijimtari dhe ideale, parime e<br />
vlera që vijojnë nga përvoja e mëparshme, qe promovojnë zhvillimin e një shoqërie<br />
paqësore dhe të qëndrueshme, e bazuar mbi respektimin e të drejtave të njeriut, mbi<br />
demokracinë dhe shtetin e së Drejtës.<br />
Në pjesën e dytë flitet për kontributin e trashëgimisë kulturore në zhvillimin e<br />
njeriut dhe shoqërisë. Ndërsa në pjesën e tretë flitet për përgjegjësitë në drejtim të<br />
trashëgimisë kulturore dhe pjesëmarrjen e publikut.<br />
Në pjesën e katërt flitet për kontrollin dhe bashkëpunimin midis shteteve anëtare<br />
për ruajtjen e trashëgimisë kulturore nëpërmjet mekanizmit të monitorimit dhe<br />
bashkëpunimit në veprimtaritë e kontrollit. Ndërsa në pjesën e pestë janë klauzolat<br />
finale që kanë të bëjnë me firmosjen e kësaj konvente nga shtetet anëtare dhe më pas<br />
aprovimi në Këshillin e Evropës.<br />
TË DREJTAT DHE DETYRIMET E PALËVE<br />
Neni 5<br />
Rregulli i përgjithshëm në lidhje me të drejtat dhe detyrimet<br />
1. Palët, në përputhje me Kartën e Kombeve të Bashkuara, parimet e së drejtës<br />
ndërkombëtare dhe instrumente për të drejtat e njeriut të njohura në botë, pohojnë<br />
sërish të drejtën e tyre sovrane për të formuluar dhe zbatuar politikat e tyre kulturore<br />
dhe për të miratuar masat për të mbrojtur dhe zhvilluar larminë e shprehjeve<br />
kulturore, si dhe për të forcuar bashkëpunimin ndërkombëtar për arritjen e qëllimeve<br />
të kësaj Konvente.<br />
2. Kur një palë zbaton politika dhe merr masa për të mbrojtur dhe zhvilluar<br />
larminë e shprehjeve kulturore brenda territorit të saj, politikat dhe masat e saj do të<br />
jenë në përputhje me dispozitat e kësaj Konvente.<br />
Neni 6<br />
Të drejtat e palëve në nivel kombëtar<br />
1. Secila Palë, brenda kuadrit të politikave dhe masave të saj kulturore, sikurse<br />
përkufizohen në nenin 4.6 dhe duke pasur parasysh rrethanat dhe nevojat e saj të<br />
veçanta, mund të miratojë masat që synojnë mbrojtjen dhe zhvillimin e larmisë së<br />
shprehjeve kulturore brenda territorit të saj.<br />
2. Këto masa mund të përfshijnë sa më poshtë:<br />
a) masat rregullatore që synojnë mbrojtjen dhe zhvillimin e larmisë së shprehjeve<br />
kulturore;<br />
b) masat që, në mënyrën e duhur, sigurojnë mundësi për veprimtari të mira dhe<br />
38
shërbime kulturore në vend midis të gjitha atyre që janë në dispozicion brenda<br />
territorit kombëtar për krijimin, prodhimin, ndarjen, shpërndarjen dhe<br />
gëzimin e këtyre veprimtarive, të mirave dhe shërbimeve kulturore në vend;<br />
c) masat që synojnë të sigurojnë për industritë kulturore të pavarura në vend dhe<br />
veprimtaritë në sektorin jo formal të drejtën e përdorimit efektiv të mjeteve<br />
të prodhimit, shpërndarjes dhe ndarjes së veprimtarive, të mirave dhe shërbimeve<br />
kulturore;<br />
d) masa që synojnë të sigurojnë ndihmën publike financiare;<br />
e) masat që synojnë të inkurajojnë organizatat jo fitimprurëse, si dhe institucionet<br />
publike dhe private dhe artistët dhe profesionistët e tjerë kulturorë, të zhvillojnë<br />
dhe të nxisin shkëmbimin dhe qarkullimin e lirë të ideve, shprehjeve<br />
kulturore dhe veprimtarive, të mirave dhe shërbimeve kulturore dhe të nxisin<br />
frymën krijuese dhe sipërmarrëse në veprimtaritë e tyre;<br />
f) masat që synojnë të krijojnë dhe përkrahin institucionet publike, në formën e<br />
duhur;<br />
g) masat që synojnë të nxisin dhe të përkrahin artistët dhe të tjerë të përf<br />
h) shirë në krijimin e shprehjeve kulturore;<br />
i) masat që synojnë të rrisin larminë e medias, duke përfshirë transmetimin e<br />
shërbimit publik.<br />
LISTA E MONUMENTEVE TË NATYRËS SË SHQIPËRISË<br />
PREFEKTURA E ELBASANIT<br />
Rrethi Elbasan<br />
1. Frasheri i Polos Vale<br />
2. Pylli aluvial i Shushicës<br />
3. Shpella e Letanit<br />
4. Hinka e Kosovës (Dumre)<br />
5. Mali (Shkëmbi) i Gradishtës<br />
6. Shpella e Gracenit<br />
7. Liqenet e Seferanit<br />
8. Liqeni i Degës (Dumre)<br />
9. Burimi i Llixhës së Hibrait<br />
10. Dushku i Lleshanit<br />
11. Meshtekna e Zavalinës<br />
12. Pisha e Fushë Kuqes Gjinar<br />
1. Shpella e Kabashit<br />
2. Kanioni i Sinecit (Saraselit)<br />
3. Shkëmbi (kanioni) i Kopaçit<br />
(Grabovë)<br />
Rrethi Gramsh<br />
13. Dushku i Kishës Gjinar<br />
14. Lisat e Pashtreshit<br />
15. Mani i Zi i Joronishtit<br />
16. Rrepet e Byshekut<br />
17. Robulli i Zeleshnjës<br />
18. Rrapi i Bezistanit<br />
19. Rrapi i Vojvodës<br />
20. Rrapi i Gurrës së Labinotit<br />
21. Ulliri i Qejfit<br />
22. Rrapi i Llixhës<br />
23. Rrapi i Uruçës<br />
4. Karsti i Tervolit<br />
5. Kanioni i Holtës<br />
6. Tarraca e Ballores (Qytezës)<br />
7. Gurrët e Krushqve në Lisec<br />
39
8. Liqenet e Valamarës<br />
9. Liqeni i Dushkut<br />
10. Burimet e Kerpicës<br />
11. Ujëvara e Satirës<br />
12. Arra e Tunjës<br />
13. Robulli i Valamarës<br />
14. Dushkaja e Katër Lisave<br />
15. Moçalet e Grabovës<br />
16. Dushku i Bulçarit<br />
17. Ahishtja e Rovjes<br />
18. Liqeni i Zi (Lenie)<br />
19. Geshtenja dhe pisha në Teqenë<br />
e Skënderbegasit<br />
20. Robulli i Grabovës<br />
1. Mështekna e Qarishtës<br />
2. Pylli i Stravajt<br />
3. Druri i Bizgës<br />
4. Vrima e Dardhës së Ariut<br />
5. Vrima e Stërqokave<br />
6. Shpella e Hasanit<br />
7. Shpella e Shkëmbit të Bletës<br />
8. Pusi i Faqes se Madhe<br />
9. Shpella e Kosharishtit<br />
10. Shpella e Pishkashit<br />
11. Shpella e malit të Letmit<br />
12. Sofra e Skënderbeut<br />
13. Burimi i Studnës<br />
14. Gurra e Kosharishtës<br />
15. Liqenet e Rajcës<br />
16. Liqeni i Floqit<br />
17. Liqeni i Shebenikut<br />
1. Dunat e Semanit<br />
2. Pishat e zeza në bregdetin e<br />
Poros – Kategoria C<br />
3. Kurora e lumit të vjetër të<br />
Rrethi Librazhd<br />
PREFEKTURA E FIERIT<br />
Rrethi Fier<br />
Rrethi Mallakastër<br />
18. Liqeni i Varrit të Plakës<br />
19. Rrapi i Bërzeshtës<br />
20. Rrepet e Gurakuqit<br />
21. Mani i Çupit<br />
22. Rrapi i Hotolishtit<br />
23. Rrapi i Taksimit<br />
24. Rrapi i Gizaveshtit<br />
25. Ahet e Fushe Gurrës<br />
26. 26. Pylli i Barkmadhit Kostenje<br />
27. Rrethi Peqin<br />
28. Qarri i Karrinës (Drangojve)<br />
29. Bokërrima e Garrunjës<br />
30. Vidhi i Tabakut<br />
31. Rrapi i Haskos<br />
32. Rrapi i Uruçajt<br />
33. Lisi i Babaliut<br />
Semanit (Libofshë Adriatik)<br />
4. Rrepet e rrugës, Fier, Vlorë<br />
5. Rrapi i pazarit të Cakranit<br />
(Çaireve)<br />
1. Rrepet e Vurgut të Çorrushit<br />
2. Ujërat termale të Povlës<br />
3. Rrapi i Ballshit<br />
4. Lisat e Kalenjës (afër uzinës)<br />
5. Rrepet e Festës<br />
6. Lisi i Lapulecit -Lapulec<br />
7. Lisat e Ngrasanit<br />
8. Lisi i Vakefit (Çerileres)<br />
9. Lisi i Cfirit - Mallakastër<br />
10. Lisat e Lavdanit<br />
11. Mospërputhje këndore e Greshicës<br />
12. Shpella e Poçemit (Vrima e<br />
Lakuriqit)<br />
13. Rrapi i ujit (Drizar)<br />
14. Arra e Hekalit<br />
15. Rrepet e Poçemit<br />
40
1. Rrapi i Zonjës – Bubullime<br />
2. Lisi i Koniatit – Koniat<br />
3. Pisha e Egër në oazin e Divjakës<br />
4. Dushkajat i Senës<br />
5. Godulla e Pishes (Divjake)<br />
6. Ishulli i Pelikanit<br />
7. Ishulli i Kularit<br />
8. Kordoni litoral i lagunes se re te<br />
Divjakes<br />
1. Qiparisi i Kambanores së Kishës<br />
së Vunoit<br />
2. Lisat e Pilurit<br />
3. Rrapi i Kosmarit Kudhës<br />
4. Rrapi i Palasës<br />
5. Rrapi i Shkollës nr.1<br />
6. Rrapi i Xhamisë<br />
7. Rrapi i Çesmës (Mifol)<br />
8. Ilqet i Zarelit me (0,5 ha)<br />
9. Rrapi i Kroit të Madh<br />
10. Rrapi Laze<br />
11. Mbihipja e Çikës<br />
12. Mbihipja aktive e Dukatit<br />
13. Shkëputje e re aktive e Llogorasë<br />
14. Tarraca detare e Kusbabait<br />
15. Tarraca detare e ish-shtëpisë së<br />
pushimit të punëtorëve<br />
16. Gjiri dhe shpellat e Gramës<br />
17. Barriera Koralore e grykës së<br />
Diallit<br />
18. Falezat e Sazanit<br />
19. Shpella e Shëngjergjit ose e Bletës<br />
20. Shpella e Ramicës<br />
21. Shpella e Velçës<br />
22. Shpellat e Boderit (Smokthine)<br />
23. Shpella e Haxhi Alisë (Ilirianë)<br />
24. Shpella e shkruar<br />
Rrethi Lushnjë<br />
PREFEKTURA E VLORËS<br />
Rrethi Vlorë<br />
9. Dunat e Oazit te Divjakes<br />
10. Burimi termoninerar i<br />
Karbunares<br />
11. Gorica e kodrës në Kryekuq<br />
12. Selvite e manastirit Ardenice<br />
13. Dushkajat e Manastirit - Lushnje<br />
14. Rrepet e Ngurrezes<br />
15. Vidhat Zharnec<br />
25. Shpella e Bilbilenjeve<br />
26. Shpella e Porto Palermos<br />
27. Shpella e Piratëve (Dhërmi)<br />
28. Shpella e Odisesë (Surianit)<br />
29. Shpella e Duk Gjonit<br />
30. Kanioni i Gjipesë<br />
31. Bokërrimat e Vunoit<br />
32. Rrethi i Plakës (Brataj)<br />
33. Ujëvara e Ramicës<br />
34. Dunat e Nartës<br />
35. Delta e Përroit të Palasës<br />
36. Burim i kripur i Bashajt<br />
37. Vali i Vranishtit (burim i madh)<br />
38. Laguna Limopuo<br />
39. Rrepet e Buronjave Kuç<br />
40. Pisha Flamur- Llogara<br />
41. Rrapi Mesaplikut<br />
42. Karthi i Terbaçit<br />
43. Rrapi i Dukatit<br />
44. Rrepet e Izvorit<br />
45. Rrapi i Tragjasit të Vjetër<br />
46. Rrapi i Shenvarvarës (Velçe)<br />
47. Rrapi i Gurrave Smokthine<br />
48. Rrapi i Madh në Bashaj<br />
49. Rrepet e Drashovicës<br />
50. Ullinjtë e Trubullit në Karbunare<br />
51. Pylli i Zvërnecit<br />
41
1. Rrapi i Muzinës<br />
2. Rrepet e Rusanit<br />
3. Rrepet e Delvinës<br />
4. Pylli i Lefkës (Delvine)<br />
5. Pylli i Bushecit<br />
6. Valanidhet e Dhrovjanit<br />
7. Rrapi i Kalasë<br />
8. Mëlleza e Rezomës<br />
9. Fosilet e Lefterhorit<br />
10. Bokërrimat e Muzinës<br />
11. Karsti i Delvinës<br />
12. Rruga e Gjarpërit<br />
13. Karsti i Bashajve<br />
14. Kartsi i Gorjanit<br />
15. Burimet e Tatzatit<br />
16. Shpella e Tatzatit<br />
17. Ujëvara e Kardhikaqit<br />
18. Burimi karstik i Oknos<br />
19. Syri i Kaltër<br />
20. Rrethi Sarandë<br />
21. Rrapi i Nivicës<br />
Rrethi Delvinë<br />
PREFEKTURA E KORÇËS<br />
Rrethi Korçë<br />
22. Rrapi i Shenvasisë<br />
23. Rrapi i Dhivrit<br />
24. Shkëputje tektonike e llojit<br />
shtytje – Borsh<br />
25. Falezë e vjetër – Borsh<br />
26. Poria (guri i Porisë) Borsh<br />
27. Gryka e Bogazit<br />
28. Kanoini i Leshnicës<br />
29. Gjiri i Kakomesë<br />
30. Pllakat e Sarandës<br />
31. Shpella e Konispolit<br />
32. Shpella e Lukovës<br />
33. Kanali i Vivarit<br />
34. Liqeni i Rezës<br />
35. Burimet e kripura të Mullirit<br />
(Rrezes)<br />
36. Burimet karstike të Fterës<br />
37. Pylli i Butrintit<br />
38. Ishujt e Ksamilit<br />
39. Ixuari i Borshit<br />
1. Guri i Prerë<br />
2. Guri i Capit<br />
3. Piramidat e Tokës së Zhombrit<br />
4. Bokerimat e Moglicës<br />
5. Ishulli i Malligradit<br />
6. Vareze fosilesh të kretës së<br />
poshtme (Lavdar)<br />
7. Mospërputhje këndore e Polenës<br />
së Vjetër<br />
8. Burim uji dhe gazi të djegshme<br />
në thyerjen tektonike të Polenës<br />
9. Liqenet e Lenies<br />
10. Lisat e Shenthanasit<br />
11. Rrobulli i Kuq<br />
12. Zgavra e Zaverit (Prespe)<br />
13. Dushqet e Manastirit (Djellas<br />
Prespe)<br />
14. Venjat e Dishnices<br />
15. Pisha e Shendellise<br />
16. Rrepet e qytetit (Shenmeria)<br />
17. Shparthi i Osojes-Bakullit<br />
18. Pisha e Voskopojë<br />
19. Pisha e Makrezes<br />
20. Bredhi i burimit të Çardakut<br />
(Gurit i Capit)<br />
21. Ahishtja e Protopapes Opar<br />
22. Bliri i Shën Pjetrit (Vithkuq)<br />
23. Plepi i Gjyrasit<br />
24. Pylli i përzierë i Maliqit<br />
25. Ahishtet e Bofnjes<br />
26. Venjat e Kallamasit<br />
27. Rrobulli i Lënies<br />
42
1. Burimi i Drilonit<br />
2. Guri i Kamjes<br />
3. Mullaret e Gurtë – Trebinjë<br />
4. Fragment i shkëputjes tektonike<br />
të grabenit të Ohrit (Pogradec)<br />
5. Shpella e Memlishtit<br />
6. Shpella e Radokalit<br />
7. Shpella e Baribardhës<br />
8. Shpella e Shën Marenë<br />
9. Mani i Shën Marenës<br />
1. Banjat e avullit të Postenanit<br />
2. Kanioni i Virkës<br />
3. Shpella e Podës<br />
4. Bokërrimat e Piskalit<br />
5. Dritare dhe mbulesa tektonike e<br />
Qinam-Vodicës<br />
6. Tisi i Golos (Germenj)<br />
7. Ujëvara e Rehovës<br />
8. Travertinat (çmersat) e Blushit<br />
9. Pusi karstik i Llokafit<br />
10. Lisat e Shën Mërisë<br />
11. Lisat e Shënkollit (Lengeze)<br />
12. Grumbulli i Plepit të Egër<br />
(Varishtë)<br />
13. Robujt e Badrës<br />
Rrethi Pogradec<br />
Rrethi Kolonje<br />
Rrethi Devoll<br />
10. Kanioni i Llengës<br />
11. Selvite e kishës Pogradec<br />
12. Rrepet e Tushemishtit<br />
13. Gurët “nusja dhe dhëndëri”<br />
Senisht<br />
14. Shpella e Najazmes (Tushemisht)<br />
15. Rrapi i Radokalit<br />
16. Rrapi i Selcës së Sipërme<br />
17. Lisi i Leshnicës<br />
18. Liqenet e Lukovës<br />
14. Liqeni akullnajor i Gramozit<br />
15. Burimet termale të Vromonerit<br />
(Leskovik)<br />
16. Rrapi i Leskovikut<br />
17. Dafina e Cerckës<br />
18. Korrija e Mullirit “Shën Thanasi”<br />
Gostivisht<br />
19. Rrapi i Mbrezhdanit<br />
20. Pishat e Pogonicës (Sotirës<br />
Radanj)<br />
21. Rrepet e Glinës<br />
22. Bredhi i Shtikës<br />
23. Selvite e Radovës<br />
24. Korija e Shënkollit e Vodicës<br />
1. Shpella e Trenit<br />
2. Guret Mumjet e Trenit<br />
3. Guri i Ariut (Eçmenik)<br />
4. Burimet e Progrit<br />
5. Ahishtja e Shenkostandinit<br />
6. Pylli i Shën Thanasit<br />
7. Dushkaja e Dobrogovës<br />
8. Ahishtja e Bradvicës<br />
9. Bredhi i Vishjes<br />
10. Plepat e Pilurit<br />
PREFEKTURA E GJIROKASTRËS<br />
Rrethi Gjirokastër<br />
1. Viroi (mema e ujit) i Gjirokastrës<br />
2. Pylli i Gurte – Nderan<br />
3. Shpella e Vanistres (Skotinia)<br />
4. Kanioni i Piksit<br />
5. Tarraca e Nderanit<br />
6. Shembja e Zhulatit<br />
43
7. Gurra e Nivanit<br />
8. Rrëshqitja e Kllezit<br />
9. Rrëshqitja në malin e Karparielit<br />
10. Burimi i Libohovës<br />
11. Burimi mineral i Glinës<br />
12. Burimi i Nepravishtës<br />
13. Qafa e Çajupit<br />
14. Shkëmbi i Zheit<br />
15. Zhveshja e Muzinës<br />
16. Dalja e magmatikëve në<br />
gëlqerorët afër Picarit<br />
17. Liqeni i Kacojthit<br />
18. Venjat e Konckës<br />
19. Vithimat e Buretos<br />
20. Vrimat e Konckës<br />
21. Rrapi i Zhulatit<br />
22. Rrapi i Fushëbardhës<br />
23. Rrapi i Mashkullores<br />
24. Rrapishte e Mashkullores<br />
25. Rrapi i Çerçizit -Gjirokastër<br />
26. Rrapi i Libohovës<br />
27. Gështenja e Nepravishtës<br />
28. Rrepet e Këllezit<br />
29. Rrapi i Dhoksatit<br />
30. Rrapi i Manastirit Stegopul<br />
31. Rrapi i Tranoshishtës<br />
32. Rrepet e Selos<br />
33. Rrepet e Mullirit në Selo<br />
34. Perralli i Bodrishtës<br />
35. Pishat e Kërres<br />
36. Rrepet e Koshovicës<br />
37. Selvitë e Kishës Hllomo<br />
38. Rrepet e Çatistës<br />
39. Lisat e Poliçanit<br />
40. Selvitë e Hllomosë<br />
41. Rrapi i Poliçanit<br />
42. Rrapi i Nderanit<br />
43. Lisat e Skoresë<br />
44. Lisat e Çorrokut – Sheper<br />
45. Rrepet e shkollës - Sheperit<br />
46. Lisat e Manastirit – Nivan<br />
47. Rrepet e Nivanit<br />
1. Shpella Mema e Ujit<br />
2. Sterra e Cikës<br />
3. Shpella e Leke Petës<br />
4. Shpella e Ujit –Dhëmbel<br />
5. Vrima e Shkëmbit<br />
6. Ujëvara e Progonatit<br />
7. Shpella e Kasarit<br />
8. Kanionet e Nivices<br />
9. Lugjet e Dhëmblanit<br />
10. Lisi i Levanit<br />
11. Buza e Bredhit - Luzat<br />
12. Rrapi i Selam Musait<br />
13. Shpella e Mezhgoranit<br />
14. Shpella e Leklit<br />
15. Burimet e Ujit të Ftohtë<br />
1. Rrapi i Megallares- afër fshatit<br />
Gjinakar<br />
2. Pylli i Gerhotit, afër fshatit Zhepe<br />
Rrethi Tepelene<br />
Rrethi Përmet<br />
16. Pusi i Shëndëllisë<br />
17. Mogillat e Vasjarit<br />
18. Tarraca erozive e Bençes<br />
19. Shkëmbi i Prere Dukaj<br />
20. Triavgat në Gllavë<br />
21. Rrepet e Dervenit<br />
22. Rrapi i Damës<br />
23. Rrapi i Progonatit<br />
24. Rrapi i Qesaratit<br />
25. Rrepet e Donies -Kalivaç<br />
26. Rrepet e Ujit te Ftohte<br />
27. Lisi i Luzatit<br />
28. Rrapi i Hormovës<br />
29. Mrezhda e Zhabokikes<br />
3. Bredhi i Çarshovës së Vjetër<br />
4. Rrapi i Zhepes<br />
5. Pylli i Çukës<br />
44
6. Pylli i Ropushës<br />
7. Horizonte vithisës dhe olistolitë<br />
– Çarçovë<br />
8. Perendi e Borockës (Kanioni,<br />
Guri i Bletës)<br />
9. Pusi i Cilikojkave afër fshatit<br />
Çorrogunj<br />
10. Pusi i Nemerçkës<br />
11. Shpella e Pëllumbave<br />
12. Cirku i Nemërçkës<br />
13. Guri i Qytetit<br />
14. Guri i Atos – afer fshatit Kutal<br />
15. Kanioni i Lengarices<br />
16. Bokerimat e Dangllise<br />
17. Gropa e Kazanit<br />
18. Guri i Petranit<br />
19. Kanioni i Kamenikut<br />
20. Ujëvara e Sopotit afër fshatit<br />
Sterbec<br />
21. Ujërat Termale të Bënjës<br />
22. Uji i Zi Këlcyrë<br />
23. Rrepet e Grykës së Këlcyrës<br />
24. Bredhi i Petranit<br />
25. Selvia e Kishës – Leuse<br />
26. Grumbulli pyjor i Polmenit (rap<br />
+arrë)<br />
27. Rrepet e Kuqarit-<br />
28. Bredhi i Kokojkës Frashër<br />
29. Arra e Llukanit-Frashër<br />
30. Gështenja e Teqesë Frashër<br />
1. Rrëra e Hedhur<br />
2. Rrapi i Grykës<br />
3. Rrepet e Kolshit<br />
4. Shpella e Hutit<br />
5. Shpella e Sukës së Vogël<br />
6. Dritarja tektonike e Mirditës<br />
7. Rivat e Drinit<br />
1. Kanioni i Shehut të Keq<br />
2. Shpella Kusia e Nue Gjonit<br />
3. Rrobulli i Blaçit<br />
4. Guri i Gjonit<br />
5. Guri i Nusës<br />
PREFEKTURA E LEZHËS<br />
Rrethi Lezhë<br />
Rrethi Mirëditë<br />
Rrethi Kurbin<br />
8. Keneta e Kashtës<br />
9. Rivat e Drinit<br />
10. Rrapi i Pirajave (Blinisht)<br />
11. Lisi i Markatomajt<br />
12. Pylli (dushk, frasher, shkoze) i<br />
Shënmërisë Kallmet (1 ha)<br />
6. Kroi i Bardhe<br />
7. Mrizi i Shenaprenës<br />
8. Rrapi i Kaçinarit<br />
9. Lisat e Shpalit<br />
10. Lisat e Marpepes<br />
1. Tarraca Detare e Laçit<br />
2. Gryka e Shkopetit<br />
3. Frashëri - Kurbin<br />
4. Lisat e Shënmillit<br />
5. Plepi i Bardhë<br />
6. Shpella e Shenavlashit (Shennadoi)<br />
7. Gështenja e Vjetër<br />
8. Rrapi i Daulles<br />
9. Burimi i Vinjollit<br />
10. Ishulli i Cabakut<br />
11. Kordoni litoral i Bregut të Ri<br />
12. Selvitë e Shënmërisë<br />
45
1. Shpella e Gurit të Kuq<br />
2. Karsti i Malit të Bardhë<br />
3. Burimi dhe shpella e Sopanikës<br />
4. Liqenet e Kasnisë<br />
5. Pasqyrat e Gramës<br />
6. Gropa e Panairit<br />
7. Liqeni i Zi (mbi Radomirë)<br />
8. Ujëvara e Pocestës (Maqellarë)<br />
9. Bjeshka e Zonjave Zimur<br />
10. Gryka e Setës (pjesa më e ngushtë<br />
dhe më e thellë)<br />
11. Shpella e Rusit (grykë Noke)<br />
12. Shpella e Qytezës<br />
13. Shpella e akullit – Bulaç<br />
14. Burimi i Ujit të Ftohtë Vleshë<br />
15. Burimi i Kërçinit<br />
16. Kroi i Mbretit – Serakol<br />
17. Burimi termomineral i Llixhave të<br />
Peshkopisë<br />
18. Liqeni i Luleve (Lurë)<br />
19. Liqeni i Zi (Lurë)<br />
20. Liqeni i Madh (Lurë)<br />
1. Druri i Male Zeqirit – Zerqan<br />
2. Zabeli i Madh Zerqan<br />
3. Shpella e urës së qytetit<br />
4. Shkëmbi i Qytetit<br />
5. Tre çezmat e Zerqanit<br />
6. Bregu i Pepesë (qarri i Pepesë)<br />
7. Qarri i Muharremit<br />
8. Gurra dhe shpella e Zerqanit<br />
9. Gurra e Vakefit të Zerqanit<br />
10. Liqeni i Zi – Martanesh<br />
1. Guri i Gjate – Urxuall<br />
2. Kepi i Skënderbeut Varosh<br />
3. Kanioni i Urakës<br />
4. Rrapi i Marqethit<br />
5. Lisi i Qershizës<br />
PREFEKTURA E DIBRËS<br />
Rrethi Dibër<br />
Rrethi Bulqizë<br />
Rrethi Mat<br />
21. Hartinat e Lurës<br />
22. Shllinasi<br />
23. Guri i Kërçinit<br />
24. Krasta e Pocestit<br />
25. Boroviku i Begiunecit<br />
26. Burimet e Bellovës<br />
27. Gryka e Madhe Lurë<br />
28. Rrafshi i Korabit<br />
29. Morenat e Fushelurës<br />
30. Cirku i Kurorës së Lurës<br />
31. Kodra e Parave Bllicë<br />
32. Fusha e Pelave - Lurë<br />
33. Rrapi i Kërçishtit<br />
34. Pisha e Blliçës<br />
35. Ahu i Blliçës<br />
36. Lisi i Dobit<br />
37. Vakufi i Çangës<br />
38. Lisi Kabe<br />
39. Vakufi i Sinës së Sipërme<br />
40. Rrobulli i Lurës<br />
41. Rrapi i Çidhnës<br />
11. Ujëvara e Duriçit<br />
12. Xixëll Martanesh<br />
13. Shpella e Xixëllës Valikardhë<br />
14. Qarri i Allushit Valikardhë<br />
15. Shpella e Ftohte Gjuras<br />
16. Qarri i Kovashicës<br />
17. Vakufi Zerqan<br />
18. Qarri Gjinovec<br />
19. Pisha Zogje<br />
20. Qarri Peladhi (Zerqan)<br />
6. Puset e Valzës<br />
7. Maja e Boshtrës (Macukull)<br />
8. Gurri i Vashës<br />
9. Lisi i Tushës, Frankth<br />
10. Lisi i Bërshinit<br />
46
11. Kanioni i Filmit<br />
12. Kroi i Gjeneralit (Gur i Bardhe)<br />
13. Tisat e Mbasdejës<br />
14. Lisat e Lam Porës<br />
15. Burimi i Shutresë<br />
16. Gështenja e kalit e Gurrit të<br />
Bardhë – Mat<br />
17. Lisi Qafë Shënkollit<br />
18. Rrapi i pazarit të Klosit<br />
19. Qarri i Bardhe në Sheshaj<br />
20. Lisi i Fushe Lores në Barbullej<br />
21. Lisi i Bershinit – Bershi<br />
22. Vidhi i Patllit Suç<br />
23. Lisat e Porës – Macukull<br />
24. Lisi varreve të Rexhës<br />
(Macukull)–<br />
1. Pisha e Gjegjanit<br />
2. Gryka e Çajës<br />
3. Cirku akullnajor i Zepës<br />
4. Kroi i Bardhë<br />
5. Kanioni i Bicajt<br />
6. Kanioni i Vanave<br />
7. Lisat e Kalisit<br />
8. Karsti i Arnit<br />
9. Këneta e Kuksit<br />
1. Burimi i Krumës<br />
2. Burimet e Brudit<br />
3. Gurra e Vranishtit<br />
4. Gurra e Domajve<br />
5. Pisha e Gjinajve<br />
6. Shpella e Pëllumbave<br />
1. Rasa e Pecmarrës<br />
2. Shpella e Haxhisë<br />
3. Liqenet akullnajore të Doberdolit<br />
4. Liqenet akullnajore të Sylbicës<br />
5. Shkëmbi i Forcës<br />
6. Burimi Karstik i Qirecit<br />
PREFEKTURA E KUKËSIT<br />
25. Lisi Macukull (Varrit të Mirë)<br />
26. Lisi i Varrit të Turkut<br />
27. Lisat e shkollës në Macukull<br />
28. Vidhi i Qafe Shënkollit<br />
(Dukagjin)<br />
29. Lisi te varret e Shqypit<br />
(Barbullej)<br />
30. Lisi i kodër varreve (Urxuall)<br />
31. Lisi te varret e Kurrmetës<br />
(Shqefën)<br />
32. Lisi i Bushkashit<br />
33. Lisi i Teqesë së Domit<br />
34. Rrapi i Çelës – Patin<br />
35. Lisat e Kishës Groshot<br />
36. Lisat e Xhamisë Remull<br />
37. Rrapi i Zabelit – Gurrë e Madhe<br />
Rrethi Kukës<br />
10. Kroi i Kuq Gjallicë<br />
11. Guri i Mëngjezit Shishtavec<br />
12. Guri i Shqipes (Borje)<br />
13. Burimi i Kolosianit<br />
14. Dushkajat e Novoseit<br />
15. Mështekna e Shishtavecit (liqeni i<br />
Kallabakut)<br />
16. Rrobulli i Lakut të Topojanit<br />
Rrethi Has<br />
7. Shpella me oborr<br />
8. Shpella që tingëllon Mazrek<br />
9. Maja e Qytetezës<br />
10. Ahishtja e Liqenit të Kuq<br />
11. Pisha në Gjinaj<br />
Rrethi Tropojë<br />
7. Rasa e Currajt<br />
8. Depozitimet fluvio-glaciale te<br />
Shoshajt<br />
9. Depozitimet fluvio-glaciale te<br />
Shëmtirës<br />
10. Bredhishtja e Ragamit<br />
47
11. Shelgu i Rrjetezuar<br />
12. Burimi i Qukut të Dunishës<br />
13. Burimi i Shoshanit<br />
14. Burimet e Valbonës<br />
15. Shpella e Haxhisë<br />
16. Shpella e Akullit<br />
17. Lugina e varur akullnajore e<br />
Kukajt<br />
18. Lugina Akullnajore e Motinës<br />
19. Kanioni i Shoshanit<br />
20. Blijtë në Markaj<br />
21. Dushkajat e Qafë Luzhës<br />
22. Liqeni i Ponarëve<br />
23. Mështekna e Lugut të Zi<br />
24. Ahishtja Gurra e Hasan Gashit<br />
(Mertur)<br />
25. Rrobulli ne liqenin e Ponareve<br />
26. Arra e Dragobisë<br />
27. Shpella e Dragobisë<br />
28. Hormoqi i Valbonës<br />
29. Ahishtja e Vranicës<br />
1. Burimi i Vrakës<br />
2. Olistolitet e Kodrës së Tepesë<br />
3. Mbihipja tektonike e Shirokës<br />
4. Fragment i Thyerjes tektonike<br />
Shkodër – Pejë (Karmë)<br />
5. Blloku Gravitativ e Gurit të Zi<br />
6. Ujëvara e Thethit<br />
7. Rasa e Palajve<br />
8. Guri i Lekës<br />
9. Shpella e Gjeçovit<br />
10. Portat e Shalës<br />
11. Shpella e Thethit<br />
12. Shpella e Gajtanit<br />
13. Pragu i Kapreit<br />
14. Shpella e Jubanit<br />
15. Cirku i Gropës së Bukur të<br />
Jezercës<br />
16. Burimet e Shtarzës<br />
17. Liqeni i Jezercës<br />
18. Pisha Flamur e qafës së Pejës<br />
19. Ura shkëmbore e Markzagorës<br />
20. Burimet e Okolit – Thethit<br />
PREFEKTURA E SHKODRËS<br />
Rrethi i Shkodrës<br />
21. Shpella e Majës së Arapit<br />
22. Liqeni i Pejës<br />
23. Gështanjat e Mgullit (Pult)<br />
24. Bliret në Lesniqe<br />
25. Kanioni i urës së Shtrenjtë<br />
26. Shpella e Zhylës<br />
27. Shpella e Melagjisë<br />
28. Shpella e Muriqit<br />
29. Kanioni i Grunasit<br />
30. Kerleka e Kakisë<br />
31. Shpella e Liqethit Cukal<br />
32. Burimet e Kirit<br />
33. Habitati i Salamandrës Alpine<br />
34. Shpella e Kataraktit<br />
35. Fusha e Liqethit<br />
36. Pylli i ishullit të Franc Jozefit<br />
37. Lisat e Minaqit (Domne)<br />
38. Rrepet e Vorrezave të Ramajt<br />
39. Rrapi i Hoxhe Dheut<br />
40. Çinari i Tophanës<br />
41. Rrapi i Toplanës<br />
42. Ahet e Gurrës së Krenave<br />
1. Shpella e Kaurit<br />
2. Fosi let e Kçirës<br />
3. Peneplena e Gomsiqës<br />
4. Guri i Shenjtë<br />
5. Gështenjat e Kokdodit<br />
Rrethi Pukë<br />
6. Bungat e varrezave në Korthpule<br />
7. Qarret e varrezave të Shënkollit në<br />
Kryezi<br />
8. Qarri i Xhamisë së Kryeziut<br />
9. Ujëvara e Kryeziut<br />
48
10. Mrizi i Ndërlugjeve<br />
11. Mani i Zi<br />
12. Hurdha e Tisit<br />
13. Sofra e Lekës<br />
1. Syri i Sheganit<br />
2. Fortesa e Kelmendit<br />
3. Burimet e Koprishtit<br />
4. Syri i Gjonit<br />
5. Shpella e Krevenicës<br />
6. Morenat e Razmës<br />
7. Cirku i Livadhit të Bogës<br />
8. Burim i Vuklit<br />
9. Blini i Bzhetës<br />
10. Vidhat te pusi i Markajve<br />
11. Ahu i Gerçës (Mrizi i Gerçës)<br />
12. Carraca e Vrithit<br />
13. Tarraca e Greçës<br />
14. Shpella e Gjolajve<br />
15. Kanioni i Bashkimit Vermosh<br />
16. Mrizi (ahu) i Pleshtit (Boge)<br />
17. Vulfenia e Shtegut të Dhënve<br />
14. Karsti i Munellës<br />
15. Pisha e Dardhës<br />
16. Akacjet e Migjenit<br />
17. Pisha e Shejzës<br />
Rrethi Malësia e Madhe<br />
18. Mullaret e Radit (Rapsh)<br />
19. Arra e Madhe<br />
20. Foljeta e Lohjes<br />
21. Çinari (Foljeta) e Ganjollit<br />
22. Shpella e Pucit<br />
23. Pusi i Xhek Markut<br />
24. Shpella e Njerëzve të Lagur<br />
25. Kanioni i Poicës<br />
26. Mullarët e Gurtë të Bajzës<br />
27. Pusi i Cilikokajve<br />
28. Kalaja e Shtegut të Dhënve<br />
29. Lugu akullnajor i Runicës<br />
30. Depozitimet fluvio-glaciale të<br />
Bogës<br />
31. Lugu akullnajor i Seferçës<br />
32. Gështenja e Reçit<br />
1. Kepi dhe Faleza e Rodonit<br />
2. Plazhi i Kallmit<br />
3. Çinari i Balliasit<br />
4. Plazhi i Shënpjetrit<br />
PREFEKTURA E DURRËSIT<br />
Rrethi Durrësi<br />
Rrethi Krujë<br />
5. Shkëmbi i Kavajës<br />
6. Rrapi i Rubjekës<br />
7. Pylli i Kolndrekajve – Ishëm<br />
1. Sarisalltëku dhe shpella<br />
2. Gryka e Vajës<br />
3. Gryka e Zezë<br />
4. Selvia e Fushëkrujës<br />
5. Rrapi i Buranit<br />
6. Masivi i pishës së Zezë Qafë Shtamë<br />
7. Kroi i Nënës Mbretëreshë<br />
8. Rrapi ose Çinari i Bretit<br />
9. Rrapi i Ballabanecit<br />
10. Rrapi i Taslloit<br />
11. Rrepet e Aramerasit - Fushë<br />
Krujë<br />
49
Rrethi Tiranë<br />
1. Bokërrimat e Mustafa Koçajt<br />
2. Shpella e Shutresë<br />
3. Shpella e Zezë (Pëllumbasit)<br />
4. Shpella e Valit<br />
5. Tarraca detare e Dajtit<br />
6. Karsti i Malit me Gropa<br />
7. Gryka e Skoranës<br />
8. Gryka e Murdarit<br />
9. Shkalla e Tujanit<br />
10. Bokerimat e Mnerit<br />
11. Rrapi i Priskës<br />
12. Rrapi i Kranës – Dajt<br />
13. Rrapi i Ndroqit<br />
14. Arra e Babë Myslymit<br />
1. Lisi i Çezmës së Prokopisë<br />
2. Shpella e Kapinovës<br />
3. Shpella e Shahinovës<br />
4. Geshtenjat e Mimasit<br />
5. Lisi i Pashallisë<br />
6. Rrapi i Lybeshës<br />
PREFEKTURA E TIRANËS<br />
PREFEKTURA E BERATIT<br />
Rrethi Berat<br />
1. Stera e Katofiqit<br />
2. Stera e Prosekut<br />
3. Shpella e Pirogoshit<br />
4. Sterra e Kakrukës<br />
5. Bokerimat e Tomorrices<br />
6. Lisi i Baba Fetahut<br />
7. Arra e Madhe e Zhepës<br />
8. Kanioni i Osumit<br />
9. Kanioni i Gradecit<br />
10. Cirqet akullnajore të Tomorrit<br />
11. Lisi i Osojës<br />
12. Trasgesioni i Paleogjenit të sipërm<br />
në qafën e Devries<br />
13. Karsti i Qafës së Devries<br />
14. Burimi i Guakut<br />
15. Lisi i Munushtirit<br />
16. Sterra Uvlen (pusi i Ramies)<br />
Rrethi Skrapar<br />
Rrethi Kavajë<br />
1. Plazhi i Gjeneralit<br />
2. Faleza e Bardhorit<br />
3. Plazhi i Carrinës<br />
4. Fosilet detare të Thartorit<br />
5. Burimet sulfurore të Fliballies<br />
6. Shpellat karstike në gjips<br />
7. Karsti në gjipsin e Mengajve<br />
8. Burimet e kripura të Golemasit<br />
9. Dafina e Kalasë së Turrës<br />
10. Gurrët në Rrjesht<br />
11. Lisi i Cikalleshit<br />
7. Rrapi i Veleshnjës<br />
8. Rrapi i Burimit, Paftal<br />
9. Pylli i Kulajve, Velçan<br />
10. Rrapi i Zhitomit<br />
11. Ulliri i Drobonikut në Palikesh<br />
17. Stera e Bores<br />
18. Morenat e Ujanikut<br />
19. Vrima e Dragoit (Kuçedrës)<br />
20. Qafa e Kulmakut<br />
21. Plepat, Konak të Tomorricës -<br />
22. Rrapi i Verseshtës<br />
23. Ahishtja e Leshnjes<br />
24. Rrobulli i Kulmakes<br />
25. Pishat e Gurrit te Prere, Greve<br />
26. Rrapi i Verzhezhes<br />
27. Koshnica<br />
28. Bredhi i Kuçit<br />
29. Ahishtja e Symizes<br />
30. Ahishtja e Lirzes<br />
31. Arrat ne Novaj<br />
32. Dushkaja e Tendës së Qypit<br />
50
V E N D I M<br />
Nr. 676, datë 20.12.2002<br />
PËR SHPALLJEN ZONË E MBROJTUR TË<br />
MONUMENTEVE TË NATYRËS SHQIPTARE<br />
Në mbështetje të nenit 100 të Kushtetutës dhe të neneve 4, 7 dhe 13 të ligjit<br />
nr.8906 datë 06.06.2002 “Për zonat e mbrojtura”, me propozimin e Ministrit të<br />
Mjedisit, Këshilli i Ministrave<br />
V e n d o s i<br />
Shpalljen zonë e mbrojtur të monumenteve të natyrës shqiptare, sipas lidhjes<br />
nr.1, që i bashkëlidhet këtij vendimi.<br />
Vendimi nr.100, datë 19.05.1981, “Për vënien nën mbrojtjen shtetërore të pasurive<br />
natyrore të rralla”, shfuqizohet.<br />
Ngarkohet Ministria e Mjedisit, Ministria e Bujqësisë dhe e Ushqimit, strukturat<br />
e saj, Drejtoria e Përgjithshme e Pyjeve e Kullotave dhe Drejtoria e Peshkimit, si dhe<br />
organet e qeverisjes vendore, ku ndodhen këto monumente të natyrës, për zbatimin<br />
e këtij vendimi.<br />
Fjalor i termave të “trashëgimisë kulturore”<br />
1. “Ansambël arkitekturor” është tërësia e një numri ndërtesash, të cilat i lidh një<br />
koncept i njëjtë krijues.<br />
2. “Ansambël historik” është bashkësia e vlerave urbanistiko-arkitektonike me vlera<br />
historike.<br />
3. “Ansambël muzeal” është bashkësia e vlerave urbanistiko-arkitektonike që mbrohet<br />
nga shteti.<br />
4. “Ansambël urban” është bashkësia e vlerave urbanistiko-arkitektonike me një<br />
qendër qytetare, e cila mund të formohet prej një ose disa pjesëve të një zone<br />
banimi.<br />
5. “Ansambël urbanistik, arkit ektonik, tradicional” është tërësia urbanistiko-arkitektonike<br />
e një qendre të banuar, e formuluar sipas kritereve kompozicionale të së<br />
kaluarës.<br />
6. “Arkitekturë tradicionale” është arkitektura e së kaluarës me zbatim kohor relativisht<br />
të gjerë.<br />
7. “Dëmtim” është ndërhyrja në dëm të pasurisë kulturore, materiale ose jomateriale,<br />
që cenon funksionin ose pamjen origjinale të këtyre pasurive.<br />
8. “Folklor gojor” është teksti i krijimit popullor, i pashoqëruar me muzikë, i cili<br />
lexohet ose tregohet.<br />
9. “Folklor instrumental” është krijimi muzikor popullor i interpretuar me vegla<br />
muzikore popullore.<br />
10. “Folklor koreografik” janë valle dhe krijime që kërcehen me ose pa shoqërim<br />
muzikor.<br />
51
52<br />
11. “Folklor vokal” janë krijime muzikore të kënduara ose të interpretuara me tekst<br />
dhe muzikë.<br />
12. “Institucione shtetërore të specializuara” janë Instituti i Monumenteve të Kulturës,<br />
Instituti i Arkeologjisë, Instituti i Kulturës Popullore, Drejtoria e Përgjithshme e<br />
Arkivave të Shtetit, Qendra Kombëtare e Inventarizimit të Pasurive Kulturore,<br />
Arkivi i Filmit dhe Qendra Kombëtare e Veprimtarive Folklorike Kulturore.<br />
13. “Inventarizim” është regjistrimi dhe identifikimi i objekteve të trashëgimisë kulturore.<br />
14. “Katalogim informatik” është regjistrimi i të dhënave, sipas kritereve të caktuara<br />
shkencore, për identifikimin dhe administrimin e shpejtë të pasurive kulturore.<br />
15. “Mbrojtje” është mënyra dhe forma e natyrës juridike ose jo të ruajtjes, mirëmbajtjes,<br />
rindërtimit, restaurimit ose konservimit të pasurisë së trashëgimisë kulturore.<br />
16. “Monument kulture” është objekti ose ndërtimi me vlera historiko-kulturore që<br />
mbrohet nga shteti.<br />
17. “Objekt në mbrojtje paraprake” është pasuria kulturore, materiale, në pritje për t’u<br />
shpallur monument kulture nga organi përgjegjës.<br />
18. “Objekt nën vrojtim” është pasuria kulturore e pashpallur monument kulture, në<br />
shqyrtim për t’u përfshirë në mbrojtje nga shteti.<br />
19. “Objekt unikal” është vepra arkitektonike me përdorim të zakonshëm ose me<br />
funksione artistike a zbukuruese dhe që, deri në çastin e dhënë, është identifikuar<br />
si e vetme në trashëgiminë kulturore e materiale.<br />
20. “Park arkeologjik” është hapësira me vlera mjedisore, në të cilën ruhen rrënoja<br />
ndërtimore, të zbuluara prej gërmimeve arkeologjike që mbrohen nga shteti.<br />
21. “Pasaporta e objektit” është kartela e identifikimit të një objekti të trashëgimisë<br />
kulturore, ku vendosen fotografia e objektit, filmimet, skicat, vendndodhja, përmasat,<br />
pesha, materiali, kodi kompjuterik, autori, vendi i ruajtjes, përshkrimi<br />
dhe historiku.<br />
22. “Qendër arkeologjike” është hapësira ku ruhen mbi e nën tokë monumente dhe<br />
objekte me vlera arkeologjike.<br />
23. “Qendër historike” është ansambli qytetar ose fshatar me vlera historiko-kulturore<br />
që mbrohet nga shteti.<br />
24. “Qytet-muze” është qendra qytetare që mbrohet nga shteti për vlerat historikokulturore.<br />
25. “Restaurim” është vlerësimi i thelbit origjinal të monumenteve nëpërmjet<br />
ndërhyrjeve për ndalimin e degradimeve të mëtejshme dhe nxjerrjes në pah të<br />
vlerave të tyre.<br />
26. “Status i objektit” është gjendja juridike e një objekti.<br />
27. “Trashëgimi me vlera kombëtare” është pasuria kulturore, materiale ose<br />
shpirtërore me vlera historiko-kulturore për kombin.<br />
28. “Trashëgimi me vlera muzeale” është pasuria kulturore, materiale, e cila, për vlerat<br />
e veta historiko-kulturore ose artistike, meriton të ruhet në muze të profileve
të ndryshme.<br />
29. “Trashëgimi me vlera të veçanta” është pasuria kulturore, materiale ose<br />
shpirtërore me vlera të spikatura.<br />
30. “Trashëgimi me vlera unikale” është pasuria kulturore, materiale ose shpirtërore e<br />
vetme në llojin e vet.<br />
31. “Vlerë arkeologjike” janë monumente, vendbanime historike të llojeve të ndryshme,<br />
objekte ose pjesë veprash ndërtimore apo vendbanimesh, të dala prej<br />
gërmimeve arkeologjike, me vlera historiko-kulturore.<br />
32. “Vlerë etnologjike” janë vlera të kulturës, materiale ose shpirtërore, të cilat lidhen<br />
me tiparet thelbësore të një kombi.<br />
33. “Zeje tradicionale” është pjesa materiale dhe përvoja e përqendruar e mjeshtrave<br />
tanë popullorë në shekuj.<br />
34. “Zonë arkeologjike” është sipërfaqja në të cilën gjenden monumente të zbuluara<br />
nga gërmimet arkeologjike ose është dëshmuar qenia e shtresave me përmbajtje<br />
arkeologjike.<br />
53