slajdy - Wszechnica Żywieniowa w SGGW

Żywienie w profilaktyce i leczeniu
osteoporozy
- definicje i epidemiologia
- budowa i fizjologia kości
- rodzaje, przebieg i objawy ostoporozy
- czynniki ryzyka osteoporozy
- czynniki żywieniowe
- leczenie i zapobieganie ostooporozie
Jacek Bujko
Katedra Dietetyki, SGGW, Warszawa
Wszechnica Żywieniowa, 16.02.2011

Definicja osteoporozy (WHO, 1994r.)
Osteoporoza - zrzeszotnienie kości
os - kość
poros - dziura
metaboliczna, układowa choroba szkieletu, charakteryzująca się niską masą
kostną w jednostce objętości, doprowadzająca do upośledzenia
mikroarchitektury kości a w konsekwencji do zmniejszonej wytrzymałości
kości i zwiększonej podatności na złamania przy niewielkim urazie
Upośledzenie mikroarchitektury kości
zdrowa
kość
osteoporoza

Definicja WHO (do 2005r)
C – zawartość mineralna kości (DEXA)
D – gęstość mineralna kości
orma –
BMC lub BMD > 1 SD poniżej
wartości normy dla młodych osób (T-score)
steopenia -
niejszenie masy kostnej
BMC lub BMD = 1-2,5 poniżej wartości normy
steoporoza -
inicznie jawna
BMC lub BMD > 2,5 SD poniżej wartości normy
złamania 1-3 kręgów
steoporoza zaawansowana - Osteoporoza j.w. z wielomiejscowymi złamaniami
kręgów i jednym lub więcej poza kręgosłupem

Pomiar gęstości kości - DEXA
BMC – zawartość mineralna kości
BMD – gęstość mineralna kości
T-score – odchylenie standardowe od
średniej wartości zdrowej osoby w
wieku 30 lat (typowe rozpoznanie)
Z-score – s.d. średniej wartości u
zdrowej osoby w tym samym wieku
(< 50 r.ż, u dzieci i młodzieży,
ustalenia wskazań do leczenia)
Miejsce pomiaru:
koniec bliższy kości udowej (po 65 r.ż.)
kręgi L1-L4 (u młodych, po menopauzie)
koniec dalszy k. promieniowej
Liczne badania kliniczne i epidemiologiczne wykazały, że większość złamań ma
miejsce u osób z „osteopenią”, a ich liczba jest podobna u osób z prawidłową
BMD, jak i u tych z T-score poniżej –2.5

Roczne ryzyko złamania kości udowej w
ależności od czynników ryzyka i gęstości kości
3 0
2 7 ,3
2 5
Rate of Hip Fractures
(per 1000 Women-Years)
2 0
1 5
1 0
5
0
2 ,6
4
5 ,6
1 4 ,7
1 ,1 1 ,1
Lowest 1/3 Middle 1/3 Highest 1/3
Calcaneal Bone Density
1 ,9
9 ,4
0-2
3-4
> 5
Number of
Risk Factors
NEJM 1995; 332(12): 767-774

Kryteria rozpoznania wg WHO i IOF (od 2005r)
Złamanie niskoenergetyczne w wieku powyżej 45 lat
Densytometria (DEXA): niska BMD, T-score > 2,5
Ocena występowania czynników ryzyka (RB-10; indywidualne 10 letnie
bezwzględne ryzyko złamania)
RAX – WHO Fracture Risc Assesement Tool, prof.. John Kanis, 2008
algorytm do określenia indywidualnego, 10 letniego ryzyka wystąpienia
złamań osteoporetycznych na podstawie BMD i oceny czynników ryzyka:
- wiek
- uprzednio przebyte złamanie po 50 roku życia
- złamanie „biodra” (b.k.k.u.) u rodziców
- długotrwałe leczenie glikokortykosteroidami
- niski wskaźnik masy ciała (BMI poniżej 18)
- niska masa kostna (nasa ciała poniżej 50 kg)
- reumatoidalne zapalenie stawów (r.z.s.)
- palenie tytoniu
- alkoholizm
http://www.shef.ac.uk/FRAX/tool.jsp
http://www.pfo.pl/ryzyko.html

Epidemiologia
Europe, 2000
Na świecie 100 mln osób dotkniętych
osteoporozą, a liczbę złąmań kości udowej
ocenia się na ok. 2 mln/rok
W Europie, Japonii i USA choruje łącznie
ponad 75 mln
Wg WHO u co czwartej kobiety i co ósmego
mężczyzny rozwinie się osteoporoza
W Polsce zagrożonych jest 25% populacji powyżej 50 lat (3,5 mln
mężczyzn i 5,5 mln kobiet), rocznie notuje się 30 tys złamań kości udowej
i kręgów i 35 tys. złamań kości promieniowej
Osteoporozę stwierdza się u ok. 7% kobiet w wieku 45-54 lat, 25% w
wieku 65-74 lat i 50% w wieku 75-84 lat
Po 75 roku życie niska masa kostna u 50% osób
Do 2025 roku liczba złamań wzrośnie trzy a do 2050 czterokrotnie

Budowa i fizjologia kości
Tkanka kostna: buduje 206 kości
– zbita (trzony kości długich, zewnętrzne powierzchnie wszystkich kości
- 80% masy, 20% powierzchni
– gąbczasta (wypełnia nasady kości długich i inne kości, zawiera szpik)
- 20% masy, 80% powierzchni, 7 razy bardziej aktywna niż tk. zbita
Skład:
– 30% części organiczne
• komórki: osteoblasty - kościotwórcze i eosteoklasty – kościogubne
osteocyty (90%) – dorosłe kontrolujące stan kości, ich obciążenie i
celową przebudowę, regulują aktywność osteoklastów i osteoblastów
komórki szpikowe - osteogenne
• macierz: kolagen typu I (do 95%) - wytrzymałość, elastyczność
inne gęste białka (osteokalcyna, osteonektyna, osteopontyna) -
mineralizacja
– 70% części mineralne - fosforany i węglany wapnia: twardość
o prawidłowej budowy i składu kości muszą być dostępne składnik
budulcowe (białko i wapń) oraz prawidłowa aktywność komórek

Budowa i fizjologia kości
Ciągła przebudowa kości - resorpcja przez osteoklasty
odbudowa przez osteoblasty
– szybkie dostarczanie skł. mineralnych (wapnia) dla potrzeb całego
organizmu bez osłabiania właściwości mechanicznych
– zwiększenie wytrzymałości i elestyczności kości w stosunku do
zmiennych obciążeń
– możliwość regeneracji i naprawy mikro-uszkodzeń kości i złąmań
rocznie wymienia się 8 -10% kości u dorosłych, w większym stopniu tk.
gąbczasta
wymiana całego szkieletu w ciągu ok. 10 lat
aktywnych jednocześnie ok. 1-2 mln jednostek przebudowy kości w obrębie
których współpracują ze sobą osteoklasty i osteoblasty
rocznie aktywuje się 3-4 mln jednostek przebudowy
cykl przebudowy w obrębie jednostki trwa ok. 120 dni
rót kostny: zrównoważony – równowaga między resorpcją a kościotworzeniem
nieprawidłowy – wzrost ryzyka złamań
szybki – przewaga resorpcji nad tworzeniem (ujemny bilans = osteoporoza)
wolny – zamrożenie kości, równowaga ale brak naprawy mikrouszkodzeń (PNN

Budowa i fizjologia kości
Pobudzenie (osteocyty,
osteoblasty)
Resorpcja
(ok. 20 dni,
20-50µm tkanki
dziennie)
Odbudowa
(ok. 100 dni,
ok. 1µm dziennie)
Wieloletnia aktywacja cykli przebudowy prowadzi do przewagi aktywności
osteoklastów nad osteoblastami

Budowa i fizjologia kości
Regulacja metabolizmu kości: 3 x 3 x 3
– 3 składniki mineralne - wapń, magnez, fosfor
– 3 hormony - parathormon (PTH), produkowany przez przytarczyce
- kalcytonina (CT), produkowana przez tarczycę
- wit. D 3 (1,25[OH] 2 D , aktywowana w nerkach
– 3 narządy docelowe - kości, magazynują składniki mineralne
- jelita, wchłanianie składników mineralnych
- nerki, wydalanie składników mineralnych
– aktywność fizyczna
– inne hormony: płciowe (estrogeny i androgeny), hormon wzrostu,
glukokrtykoidy, tyroksyna, insulina, prostaglandyny i cytokiny
prozapalne

Budowa i fizjologia kości
parathormon, PTH - zwiększa poziom wapnia we krwi
– nasila resorpcję kości
– zwiększa ilość, aktywność i długość życia osteoklastów
– hamuje osteoblasty
– zmniejsza wydalanie wapnia w nerkach
– aktywuje witaminę D
– zwiększa wtórnie wchłanianie wapnia w jelitach
kalcytonina, CT - zmniejsza poziom wapnia we krwi
– hamuje resorpcję kości
– zmniejsza liczbę i hamuje aktywność osteoklastów
– zwiększa wydalanie wapnia w nerkach
– aktywuje witaminę D

Budowa i fizjologia kości
Wit. D 3 - niezbędna dla rozwoju i wzrostu szkieletu u dzieci i
utrzymywania prawidłowego jego stanu przez całe życie
– zwiększa wchłanianie wapnia w jelitach - przy braku spada do 15-20%
– zmniejsza wydalanie wapnia przez nerki
– pobudza osteoblasty i osteoklasty
– zwiększa mineralizację kości
– brak zwiększa wydzielanie PTH i resorpcję kości
ytwarzana w skórze pod wpływem promieni
łonecznych (UV) i ze źródeł pokarmowych (do 20%)
uaktywniana w nerkach do czynnego hormonu
u ludzi starszych powstaje mniej - 30% tego
co u młodych
zależy od pory roku (w Polsce od IV do IX) i dnia (g.
10-15), stosowania filtrów (ubranie, szkło, kremy)
u osób starszych wystarczy ekspozycja rąk,
przedramion i twarzy (ok. 20% pow. ciała) na słońce
3-krotnie na tydzień po 30, lub codziennie po 15 min

Budowa i fizjologia kości
Inne hormony:
– sterydy płciowe; estrogeny i androgeny
• niezbędne do gromadzenia masy kostnej, brak wytwarzania wyzwala
ubytek masy kostnej (po menopauzie 10 razy szybciej niż w wieku
35-50 lat)
• pobudzają osteoblasty i hamują osteoklasty
• zwiększają wydzielanie kalcytoniny
ponad to:
zwiększają masę kostną - hormon wzrostu, insulina, czynniki wzrostu
zmniejszają masę kostną - glukokortykoidy, hormony tarczycy,
prostaglandyny i cytokiny prozapalne

Zmiany zachodzące w kościach
etap: osteoblasty > osteoklasty, wzrost szkieletu
do 18 roku szybki wzrost, do 25 roku dojrzewanie (100% masy kostnej)
etap: osteoblasty = osteoklasty, równowaga
metaboliczna
25 - 30 lat utrzymywana jest szczytowa masa kości
I etap: osteoblasty < osteoklasty, inwolucyjny ubytek masy kości
po 35 roku stopniowy ubytek masy z przyspieszeniem po menopazie

Zmiany zachodzące w kościach
d 18 do 30 roku krytyczny okres fazy gromadzenia masy kostne
podatny najbardziej na wpływ czynników genetecznych i środowiskowych
decyduje o rozwoju osteoporozy w przyszłości – prewencja pierwotna
wieku 90 lat ubytek szczytowej masy kostnej:
kobiety – 40% mężczyźni – 27%

Rodzaje osteoporozy
wolucyjne:
p I - pomenopauzalna (80%); wzrost resorpcji przy normalnym/obniżonym tworzen
deficyt estrogenów – wzrost resorpcji, wzrost stężenia Ca we krwi,
zmniejszenie sekrecji PTH, zmniejszenie wchłaniania Ca
p II- starcza (20%); spadek kościotworzenia przy normalnej/zwiększonej resorpcji
zmniejszenie przyrostu kości i syntezy aktywnej wit D, spadek
wchłaniania wapnia, wtórna nadprodukcja PTH, wzrost resorpcji kości

Objawy i przebieg osteoporozy
Bezobjawowy ubytek masy kości o ponad 30%
Złamania kręgów (piersiowych, lędźwiowych)
– łagodne bóle kręgosłupa przy staniu i siadaniu
– ostry ból odcinka piersiowego przy najprostszych czynnościach i w
spoczynku

Objawy i przebieg osteoporozy
Złamania kręgów (piersiowych, lędźwiowych)
– stopniowe zmniejszanie wzrostu o 2-4 cm przy każdym złamaniu

Objawy i przebieg osteoporozy
Złamania kręgów (piersiowych, lędźwiowych)
deformacja klatki piersiowej (wdowi garb)
trudności z pionowym utrzymywaniem głowy (ograniczenie widoczności)
zmniejszenie pojemności klatki piersiowej (spadek wydolności oddechowej
skłonność do infekcji i zapaleń płuc)
zmniejszenie pojemności jamy brzusznej (zaburzenia trawienia i motoryki
jelit, zaparcia)

Objawy i przebieg osteoporozy
Złamania kości promieniowej i kości udowej (szyjka, przez krętarz
przy stosunkowo niewielkich obciążeniach
ciężka choroba ogólnoustrojowa po 70 roku życia
25% chorych umiera w ciągu 6 miesięcy, ponad 50% w następnym roku
większość pozostałych wymaga do końca życia stałej opieki i pomocy

Czynniki ryzyka osteoporozy
Czynniki demograficzne i genetyczne
• płeć żeńska – po 50 roku życia przyspieszenie utraty masy kości do 4-
8% rocznie przez 10 lat (do 70 roku średnio 60%), u mężczyzn o 1/3
mniej (ok. 1% rocznie)
• grupa etniczna – rasa biała bardziej narażona niż czarna – mniejsza o
10% masa kości
• predyspozycje rodzinne – szczytowa masa kości i tempo zaniku są
uwarunkowane genetycznie (70% zmienności)
• budowa ciała – wątła budowa i niska masa ciała (poniżej 50 kg)
związana jest z mniejszą masą kości
Status prokreacyjny
• przedwczesne klimakterium (przed 45 rokiem życia)
• deficyt hormonów płciowych
• zaburzenia miesiączkowania (przedłużone braki)
• nie rodzenie (ciąża reguluje wydzielanie hormonów)

Czynniki ryzyka osteoporozy
Różne choroby:
nadczynność tarczycy, nadnerczy, przytarczyc, cukrzyca, przewlekłe
choroby układu pokarmowego (stany pooperacyjne, zespoły złego
wchłaniania) przewlekłe choroby kości i szpiku, wszystkie choroby
prowadzące do zaburzeń w wydzielaniu hormonów płciowych
Prawidłowe rozpoznanie i leczenie zatrzymuje rozwój osteoporozy
Niektóre leki stosowane przewlekle:
kortykosterydy, hormony tarczycy, żołądkowe leki zobojętniające (alusan,
alugastrin), przeciwzakrzepowe (heparyna), odwadniające (furosemid),
uspokajające (relanium, elenium), przeciwpadaczkowe i przeciwgruźlicze
Prowadzą do utraty wapnia i ujemnego jego bilansu co sprzyja
osteoporozie

Czynniki ryzyka osteoporozy
Czynniki środowiskowe
- Mała aktywność fizyczna, unieruchomienie – zwiększa resorpcję
systematyczne obciążenia układu kostnego dostosowane do wieku są
niezbędnym czynnikiem prawidłowego rozwoju kości i zwiększenia
masy szczytowej w wieku dojrzewania oraz zwiększają mineralizację
kości w wieku dorosłym i podeszłym i hamują resorpcję.
Najlepsze ćwiczenia – prowadzące do łagodnego ucisku (spacery,
pływanie, jazda na rowerze, ćwiczenia z fazą izometryczną). Nie
można stosować ostrych i nagłych obciążeń z dużą ruchomością (bieg
skłony, skręty)
Unieruchomienie – ubytek 0,5% masy kości na miesiąc
- Palenie papierosów – zmniejsza masę kostną
• Zmniejsza produkcję hormonów płciowych i przyspiesza menopauzę
• Podwyższa poziom PTH i hamuje aktywność osteoblastów
• Zaburza gospodarkę mineralną
• Zmniejsza masę ciała i obciążenia szkieletu

Czynniki ryzyka osteoporozy
Czynniki żywieniowe (odpowiedzialne w 50%):
• Składniki mineralne – wapń, fosfor, magnez,
• Witaminy – D
K, C, B 6
sód, potas, żelazo, fluor, mangan, bor, krzem, cynk, mied
• Białko
• Tłuszcz
• Kawa i alkohol

Czynniki żywieniowe
Wapń (Ca) – główny składnik mineralny kości i ważny kation zewnątrz i
wewnątrzkomórkowy
• Szkielet magazynuje Ca na potrzeby całego organizmu (99%)
• Ok. 1,5 kg w organizmie (70 kg)
• Prawidłowe stężenie we krwi - 10mg/100 ml – regulacja hormonalna
• Wydalanie: 80% z kałem, 15% z moczem, 5% z potem
• Funkcje w organizmie
– strukturalna - szkielet
– procesy krzepnięcia krwi
– pobudliwość nerwowo-mięśniowa, przewodnictwo nerwowe
– skurcz mięśni i ruchy pełzakowe i rzęskowe
– łączność międzykomórkowa
– wzrost i regeneracja
– stabilizuje błony komórkowe
– regulator wielu reakcji enzymatycznych

Wapń (normy 2009)
Zapotrzebowanie (AI-wystarczające spożycie)- mg/dzień
wiek kobiety mężczyźni
10 – 18 lat 1300 1300
19 – 50 lat 1000 1000
50 – 75 lat 1300 1300
Powyżej 75 1300 1300
19>CiażaKarmiące 1000 - 1300

– Źródła wapnia:
• mleko i jego przetwory,
• ryby, niektóre owoce i warzywa, nasiona strączkowych, orzechy,
produkty zbożowe
Ser żółty
Mleko
Jogurt
Twarożek
Chleb
Pomarańcza
Brokuły, brukselka
Migdały
Fasola
Produkt
Sardynki z ośćmi
Łosoś z ośćmi
Kurczak pieczony
Porcja
50g
250 ml/1 szklanka
175 ml
200g/1 kubek
8 małych
200g/1 puszka
100g
30g/1 kromka
180g/1 szt
200g
100g/1/2 filiżanki
100g/1 filiżanka
Wapń [mg]
440
350
290
150
153
240
15
23
50
100
200
163

Wapń
Wchłanianie – zwiększa się przy niedoborach
• 30 - 40% (do 70%) z produktów mlecznych
• 10 – 20% z produktów roślinnych (ok. 50% z warzyw zielonych)
• zmniejsza się w starszym wieku
chłanianie zwiększają
• Witamina D
• Laktoza (przy normalnej aktywności laktazy)
• Witamina C
• Niektóre aminokwasy
• Spożywanie z posiłkiem, wydzielanie HCL, prawidłowe funkcje pp.
• Niedobory Ca w organizmie
chłanianie obniżają
• Niedobory wit. D
• Nadmiar fosforanów w diecie
• Fityniany (pełne ziarna zbóż) i szczawiany (szczaw, szpinak, rabarbar)
• Środki alkalizujące, wysokie pH w żołądku
• Nadmiar błonnika, Fe, Mg i Zn oraz kwasy tłuszczowe nasycone
• Zaburzenia wchłaniania

Spożycie
Wapń
• W Polsce spożycie Ca na poziomie 50-60% normy we wszystkich
grupach wiekowych
• W latach 90 spożycie Ca (mleka) zmalało o 25%, w 2000 o 10%
• Źródła Ca w przeciętnej racji pokarmowej
– 73% z mleka i przetworów
– 16% z warzyw i owoców
– 6% z produktów zbożowych i nasion strączkowych
– 3% ze słodyczy i ziemniaków
– 1,7% z mięsa, wędlin, ryb i jaj
• Ze źródeł niemlecznych do 300mg Ca w przeciętnej racji pokarmowej
Wzrost spożycia Ca (suplementacja) związany jest ze wzrostem
gęstości mineralnej kości:
- do 10% szczytowej masy kości u dzieci i młodzieży
- u osób dorosłych
- w późnej fazie pomennopauzalnej u kobiet
- u osób starszych obojga płci
- niewielki wpływ u kobiet we wczesnej fazie pomenopauzalnej

Wapń
Jak zapewnić 1300 mg wapnia dziennie w diecie ?
Najlepiej 3 porcje produktów mlecznych np.:
• 250 ml (szklanka) mleka + 300g białego sera + 30-40g sera żółtego
• 1 szklanka mleka + 30-40g sera żółtego + szklanka jogurtu
• 1 szklanka mleka + jedna szklanka jogurtu + 300g białego sera
• 3 szklanki mleka lub fermentowanych napojów mlecznych
• 3 plastry (po ok. 30 g) żółtego sera
plus jedna porcja równoważników wapniowych np.:
• ½ puszki (100g) sardynek w oleju
• tabliczka (100g) czekolady, 150g sernika
• ½ filiżanki (150g migdałów i orzechów)
• 250g warzyw ciemnozielonych (jarmuż, szpinak, brokuły)
• 500g nasion strączkowych lub roślin kapustnych (kapusta, brukselka)

Wapń
Wzbogacanie: napoje mleczne, soki, mąka, płatki śniadaniowe
Kefir light
Mleko acidofilne
Soki owocowe
pomarańczowy, jabłkowy
Mąka pszenna
POKUSA typ 500
Napoje i desery sojowe
PRVAMEL
Serki i Jogurty
VITALINEA
Napój w proszku
OSTEOPOR
Producent
Bacha-Menken/Winnica
SM Maćkowy/Gdańsk
Coca-Cola: Cappy
Hortex/Płońsk
PZZ Bolesławiec – Raisio
Foods
Mysiadło/Guaranga
Danon
Kruger/Ostrów Maz.
Ca (mg/100g)
190
243
90 -100
90
75 - 100
1000 mg/porcję
Wody mineralne - lecznicze: od 150 do 500 mg/l
np. Staropolanka: 360 mg Ca/l, Piwniczanka: 267 mg Ca i 136 mg Mg/l

Składniki mineralne
Fosfor (P) – główny anion wewnątrzkomórkowy i ważny
składnik mineralny kości
- w organizmie ok. 700 g, 85% w kościach – hydroksyapatyty
- stężenie we krwi regulowane hormonalnie: PTH i wit. D
– w nadmiarze zmniejsza syntezę wit. D i obniża wchłanianie i zwiększa
wydalanie wapnia prowadząc do resorpcji kości
– optymalny stosunek Ca:P w diecie od 1,5: 1 do 1 : 1 – zbyt niski zwiększa
wydzielanie PTH, hiperfosfatemię i hamuje syntezę wit. D, co zmniejsza
wchłanianie Ca i stymuluje resorpcję kości
– zapotrzebowanie dla dorosłych (RDA) - 700mg
– podaż fosforu z dietą przewyższa zapotrzebowanie o 50 - 100%
– główne źródła:
• mięso ryby i przetwory
• produkty zbożowe
• nasiona strączkowych
• mleko i produkty mleczne - najlepszy stosunek Ca:P
• napoje typu Cola
• dodawany do wielu produktów w procesie technologicznym (zupy,
koncentraty, gotowe dania)

Składniki mineralne
Magnez (Mg) – główny kation wewnątrzkomórkowy i ważny
składnik mineralny kości
– zapewnia prawidłową mineralizację i powstawanie bardziej stabilnej
formy fosforanu wapnia osadzając się na powierzchni kryształów
– niedobory powodują obniżenie aktywnej wit.D, co zmniejsza wchłaniani
wapnia, upośledzają mineralizację kości i zmniejszają ich właściwości
mechaniczne oraz zaburzają homeostazę wapnia; czynnik osteoporozy
– aktywuje wit D i pobudza osteoblasty, ułatwia transport Ca
– zapotrzebowanie dla dorosłych (RDA) - 320mg K, 420mg M
– podaż magnezu z dietą poniżej zapotrzebowania (60 - 100%)
– główne źródła:
• kakao i czekolada
• produkty zbożowe (kasza gryczana i jęczmienna)
• nasiona strączkowych
• orzechy
• mleko i przetwory
• ziemniaki

Składniki mineralne
Sód – wpływa negatywnie na gospodarkę wapniową organizmu
– zwiększa wydalanie wapnia i magnezu z moczem –
na każde 2300 mg Na wydala się ok. 50 mg Ca
– zmniejsza mineralizację i wytrzymałość kości
– zwiększa wydalanie hydroksyproliny (znacznik resorpcji kości)
– wysoka podaż Na przy niedoborach Ca i Mg odpowiedzialne za utratę do 10%
Ca/10 lat
Potas – działa ochronnie na tkankę kostną
– zmniejsza wydalanie Ca w nerkach, poprawia bilans wapnia
– zmniejsza stężenie hydroksyproliny a zwiększa osteokalcyny we krwi
– normy spożycia dla dorosłych (AI) - 4700 mg/dzień
– główne źródła: produkty zbożowe, ziemniaki, warzywa, strączkowe, mięso, mleko
ich przetwory
Żelazo – niedobory mogą wpływać na kruchość kości
– kofaktor enzymów syntezy kolagenu
– przy wyższym poziomie ferrytyny w surowicy większa gęstość mineralna kości
– w nadmiarze (niekontrolowana suplementacja) zmniejsza gęstość kości
– główne źródła: mięso i przetwory, podroby, prod. zbożowe z pełnego przemiału

Składniki mineralne
Bor – zwiększa odporność kości na resorpcję
– bierze udział w przemianach Ca, Mg – zwiększa ich wychwytywanie w kościach
– zwiększa mineralizację i wytrzymałość kości
– bierze udział w syntezie estrogenów i aktywnej wit. D – zwiększa ich poziom
– główne źródła: owoce, strączkowe, orzechy, warzywa liściaste
Mangan - bierze udział w metabolizmie kości
– niezbędny do prawidłowej syntezy macierzy kości
– niedobory zwiększają resorpcję kości
– w osteoporozie stwierdza się obniżenie poziomu we krwi i w kościach
– główne źródła: produkty zbożowe, ziemniaki, warzywa, ananasy, herbata
Fluor - zapobiega próchnicy, zwiększa wytrzymałość tkanki kostnej
– bierze udział w mineralizacji kości - większe i bardziej odporne na działanie
osteoklastów kryształy hydroksyapatytu o mniejszej rozpuszczalności
– wykorzystywany w farmakoterapii osteoporozy
– główne źródła: woda, herbata, pasty do zębów

Składniki mineralne
rzem – ważny dla prawidłowego stanu kości, ścięgien, więzadeł, skór
bierze udział w syntezie kolagenu i tworzeniu macierzy kości i chrząstki
przyspiesza mineralizację i zwiększa wytrzymałość kości
bierze udział w krystalizacji hydroksyapatytu
główne źródła: warzywa, pełne ziarna zbóż
ynk - bierze udział w metabolizmie tkanki łącznej
kofaktor licznych enzymów zaangażowanych w mineralizację kości: fosfataza
alkaliczna, kolagenazy
reguluje syntezę kalcytoniny
niedobory zaburzają syntezę DNA i metabolizm białka – zmniejszenie tempa budowy
kości i szczytowej masy kostnej
główne źródła: produkty zbożowe (pszenica), orzechy, strączkowe, mięso i ryby
iedź – niezbędna dla prawidłowego wzrostu i rozwoju szkieletu
kofaktor oksydazy lizynowej – usieciowanie lizyny i hydroksyproliny w kolagenie
odpowiada za prawidłową strukturę, dojrzewanie i wytrzymałość kolagenu
zmniejsza obrót kostny przez hamowanie aktywności osteoblastów i osteoklastów
główne źródła: mięso i podroby, produkty zbożowe, orzechy, strączkowe, warzywa

Witaminy
itamina D 3 – kluczowa rola w metabolizmie Ca, Mg i fosforu
zwiększa przyswajalność Ca i Mg w jelitach, zwiększa wchłanianie zwrotne
w nerkach i zapobiega demineralizacji kości
stymuluje powstawanie i aktywność osteoklastów i osteoblastów, zwiększa
obrót kostny, zapobiega obniżeniu szczytowej masy kostnej i osteomalacji
niedobory powodują bóle kostno-mięśniowe i osłabienie siły mięśniowej
i nasilają utratę masy kostnej co zwiększa ryzyko upadków
itamina D 3 – działanie niekalcemiczne
niedobory są istotnym czynnikiem rozwoju nowotworów, cukrzycy, chorób z
autoagresji, przewlekłych stanów zapalnych, zespołu metabolicznego, choró
serca, nadciśnienia tętniczego – czynniki ryzyka osteoporozy i złamań
ze źródeł pokarmowych (ryby, jaja, drób, margaryny) pochodzi ok.. 20%
głównie powstaje w skórze pod wpływem promieniowania UVB
w zimie (X – III) nasłonecznienie niewystarczające a niedobory zimą dotycz
70% dziewcząt i ok. 50% kobiet
prawidłowe stężenie we krwi 25-OHD > 30 ng/ml a ciężki niedobór < 10
ng/ml
w nadmiarze (ponad 100μg dziennie) toksyczna

Witamina D 3
Zapotrzebowanie (AI)- µg/dzień
wiek kobiety mężczyźni
0 – 18 lat 5 5
19 – 50 lat 5 5
51 – 65 lat 10 10
Powyżej 65 15 15
Ciężarne 5
Karmiące 5
1 μg witaminy D 3 = 40 IU

– Źródła witaminy D 3 :
• ryby, zwłaszcza tłuste
• żółtka jaj, margaryny, pieczarki, drób, wątróbka
Produkt
węgorz
śledź
łosoś
inne ryby tłuste
margaryna
żółtko jaja
tuszki drobiowe
pieczarki świeże
wątróbka smażona
warzywa
mięso i przetwory
ser żółty
Porcja
100g
100g
100g
100g
10g
20g
100g
100g
100g
100g
100g
30g
wit. D [µg]
30
20
13
5-8
0,5-0,8
1
1,5
2
1-1,2
< 0,1
0,7-0,9
0,1-0,2

Witaminy
it. K - niezbędna do krzepnięcia krwi i metabolizmu kości
– w osteoporozie stwierdza się obniżenie poziomu we krwi do 33% normy
– niezbędna w syntezie białek GLA (osteokalcyny) zmniejszającej aktywność
osteoklastów a stymulującej powstawanie i aktywność osteoblastów
– przyciąga i wbudowuje jony wapnia w hydroksyapatyty tk. kostnej
– przy standardowym spożyciu (ok. 100 µg/d) - ok. 25% osteokalcyny nieaktywna
- maksymalna karboksylacja przy dawce rzędu 500-1000 µg/d (norma AI= 55-65 µg
– dobre źródła: warzywa, synteza przez mikroflorę jelit
it. C – silny przeciwutleniacz
– niezbędna w syntezie kolagenu (tworzenie hydroksyproliny i hydroksylizyny),
niedobory zaburzają strukturę kolagenu
– zwiększa wchłanianie wapnia, magnezu i żelaza
– zwiększa proliferację i różnicowanie oraz czas przeżycia osteoblastów
– zapotrzebowanie u dorosłych: 75-90 mg dziennie - występują sezonowe niedobory
– dobre źródła: świeże i mrożone warzywa i owoce, ziemniaki, kapusta
Wit. B 6 - udział w przemianach aminokwasów
– niezbędna w syntezie kolagenu i przemianach wapnia
– niedobór hamuje proces kostnienia i osłabia kości
– przy złamaniach kości udowej stwierdza się obniżenie poziomu we krwi
– dobre źródła: mięso, ryby, produkty zbożowe, strączkowe, warzywa

Składniki podstawowe
Białko - niezbędne do wzrostu i regeneracji wszystkich tkanek
– ważne w syntezie kolagenu i białek macierzy kości
– zwiększa poziom czynników wzrostu, insuliny i IGF-1
– poprawia wchłanianie wapnia
– niedożywienie białkowe zaburza syntezę kolagenu i białek macierzy,
zmniejsza szczytową masę kostną i obniża masę i siłę mięśniową
– u osób starszych jest czynnikiem ryzyka złamania kości udowej
– białko zwierzęce zwiększa wydalanie wapnia;
nadmiar aa siarkowych neutralizowany jest przez związki zasadowe Ca
uwalniane z kości, co zwiększa wydalanie wapnia z moczem.
Na każde 50g białka zwierzęcego traci się 60 mg Ca
becnie przyjmuje się, że białko ma bardziej korzystny charakte
• spożycie nie przekracza 0,9-1g/kg mc., w tym około 50% zwierzęcego
• optymalny stosunek Ca (mg) do białka (g) = 16 do 1

Składniki podstawowe
Tłuszcz – nadmierne spożycie obniża poziom Ca w organizmie i sprzyja
osteoporozie
nasycone kwasy tłuszczowe wiążą Ca i Mg w jelicie zmniejszając wchłanian
zwiększają także wydalanie wapnia przez nerki
duża ilość kwasów tł. n-6 zwiększa poziom cytokin pro-zapalnych,
stymulujących aktywność osteoklastów i zwiększających resorpcję kości
zapobiegają temu kwasy tłuszczowe n-3 (EPA i DHA)
EPA dodatkowo hamuje spadek estrogenów w czasie menopauzy
kwasy tł. jednonienasycone zwiększają efektywność wit. D, polepszają
syntezę kolagenu i zmniejszają wydalanie Ca z moczem
Błonnik - węglowodany nie trawione, zwłaszcza nierozpuszczalny
- wiążą wapń i magnez w jelicie zmniejszając wchłanianie

Pozostałe składniki
ofeina - sprzyja osteoporozie
– zwiększa wydalanie wapnia i zmniejsza wchłanianie jelitowe
– zaburza aktywność hormonów regulujących metabolizm kostny
– zwiększa poziom PTH
– ogranicza różnicowanie i aktywność osteoblastów
– hamuje mineralizację kości i syntezę macierzy
picie dużych ilości kawy (ponad 3 filiżanki dziennie) i napojów typu cola
zwiększa 3-krotnie narażenie na złamania kości. Efekt ten można niwelować
przez dodatek 40 mg Ca na filiżankę kawy (kawa z mlekiem lub śmietanką)
Alkohol (w nadmiarze) - powoduje osteoporozę
- działa toksycznie na osteoblasty, zmniejsza ich podziały, aktywność i
czas przeżycia
- zwiększa resorpcję kości (wzrost poziomu PTH)
- zaburza wchłaniane Ca, Mg, Fe i innych skł. mineralnych i witamin
- zwiększa wydalanie Ca
- uszkadza wątrobę i obniża poziom aktywnej wit. D
- zwiększa ryzyko upadków

Leczenie i profilaktyka osteoporozy
Osiągnięcie maksymalnej szczytowej masy kostnej
Ograniczenie czynników ryzyka
Prozdrowotny styl życia
Działania żywieniowe i farmakologiczne:
- zmniejszenie resorpcji i zwiększenie kościotworzenia
prewencja pierwotna – w okresie dzieciństwa i dojrzewania (do 30 r.ż.)
prewencja wtórna - u osób dorosłych i starszych, w okresie
okołomenopauzalnym
leczenie – u osób z rozpoznana osteoporozą

Wskazania żywieniowe
Zwiększyć spożycie wapnia zwłaszcza z produktów mlecznych (napoje
fermentowane, mleko, twarogi, sery) do 1000 mg
Ograniczyć podaż fosforu aby utrzymać stosunek Ca:P w diecie powyżej 1
(zmniejszyć spożycie mięsa i wędlin, potraw przemysłowych, napojów Cola
Nie dopuścić do niedoborów magnezu, potasu, manganu, boru, krzemu
(odpowiednie spożycie prod. zbożowych, warzyw i owoców, strączkowych)
Nie dopuścić do niedoborów wit. D i K (zwiększyć spożycie ryb i olejów
roślinnych) oraz wit C i B 6 (zwiększyć spożycie warzyw i owoców)
Ograniczyć białko zwierzęce przy prawidłowym spożyciu białka
całkowitego; 1g/kg (mniej produktów mięsnych)
Zmniejszyć spożycie soli kuchennej (do 6 g dziennie - 2,35g Na)
Nie przesadzać z ilością błonnika; 20-25 g dziennie (nie za dużo
przetworów z pełnych ziaren zbóż, więcej błonnika rozpuszczalnego)
Ograniczyć spożycie kofeiny (do 3 filiżanek kawy, mniej Coca Coli)
Unikać nadmiaru alkoholu i palenia tytoniu
Zmiana stylu życia na prozdrowotny
Zwiększenie aktywności fizycznej i umiarkowanej ekspozycji na słońce
Zmniejszenie ryzyka upadku

Zasady prawidłowego
żywienia
1
2-3
3
4
5 - 12
2
1
Urozmaicenie: jak największa
róznorodność produktów, żródeł
wapnia i wit D (mleko, ryby)
Umiarkowanie: w ilości
energii, produktów mięsnych, soli,
przetworów z pełnych ziaren zbóż
Uregulowanie: odpowiednia
częstotliwość (powyżej 3), wielkość
i regularność posiłków
Unikanie: picia alkoholu, kawy,
napojów typ Cola, palenia tytoniu
Uprawianie: jak największa
aktywność fizyczna, dostosowana
do wieku i możliwości, najlepiej z
ekspozycją na słońce

Pytania ?
Dziękuję za uwagę