2 - The Regional Environmental Center for Central and Eastern ...
2 - The Regional Environmental Center for Central and Eastern ... 2 - The Regional Environmental Center for Central and Eastern ...
Energjia Energjia mund të prodhohet me teknika më „të pastra“, me përdorimin e burimeve të ripërtritura të energjisë — diellit, ujit, erës. Energjia duhet të shfrytëzohet në mënyrë sa më efikase në jetën e përditshme, prodhimtarinë industriale dhe zhvillimin e aktiviteteve të ndryshme. Përgatitja ditore: Për gjithçka nevojitet dielli Kohëzgjatja Koha vjetore Vendi Materialet Qëllimet Metodat 1-2 orë mësimi Të gjitha stinët vjetore Në klasë Lëndë të ndryshme në klasë, fleta të punës • Nxënësit të kuptojnë se dielli është burimi kryesor i energjisë së Tokës Diskutim, punë në grupe, diskutim Pjesa I: Për gjithçka nevojitet dielli 1 Pyesni nxënësit se çka mendojnë, cili është roli i diellit në ekzistencën e bimëve, kafshëve dhe njerëzve. Gjeni shembuj prej jetës së përditshme që e tregojnë nevojën dhe dëshirën e organizmave të gjallë për dritën e diellit (p.sh luledielli drejtohet kah dielli; macet dëshirojnë që të ngrohen në diell; njerëzit rreziten kur koha është e mirë). 2 Dielli është yll. Toka pranon nxehtësinë dhe dritën nga ai. Gjatë arritjes në Tokë, drita e diellit shndërrohet në lloje të ndryshme të energjisë, e cila pastaj përdoret në shumë mënyra të ndryshme. Sqaroni shembujt tuaj, duke i shfrytëzuar informatat nga pjesa hyrëse. 3 Ndani klasën në grupe me nga gjashtë ose shtatë nxënës. Luteni secilin grup që të zgjedh gjësende të ndryshme të bëra nga druri, qelqi, metali, letra, plastika, lëkura ose qeramika. Sqaroni se për t’u prodhuar secila prej gjësendeve, ka nevojë për energji. Secili organizëm rritet dhe lëviz. Burimi i të gjitha formave të energjisë është dielli. Lusni të gjitha grupe që 10-15 minuta të diskutojnë për idetë rreth rolit që e ka energjia e diellit në procesin e prodhimit të gjësendeve të ndryshme. Shembull: Një tavolinë prej druri është punuar prej druri dhe metali. Në fund është ngjyrosur. • Druri: Së pari, druri duhet të rritet, sipas mundësive vetëm me dritën e diellit. Prerja, transporti dhe përpunimi i drurit kërkon energji. Kjo energji fitohet nga lëndët djegëse natyrore. • Metalet:Gërmimi, transporti, prodhimi dhe përpunimi i metaleve janë të mundshme vetëm me përdorimin e makinave të ndryshme që punojnë me energji. • Ngjyrat në përgjithësi fitohen prej prodhimeve të naftës dhe prodhimi i tyre kërkon energji elektrike. • Karburantet (thëngjilli, nafta dhe gazi natyror) merren nga brendësia e tokës. Ato janë krijuar para milona viteve nga gjërat antike, bimët dhe kafshët. • Energjia elektrike shpesh fitohet nga djegia e karburanteve ose përmes përdorimit të energjisë së ujit në hidrocentrale. 52
Energjia 4 Lusni • Burimet tjera të energjisë janë: mullinjtë e erës,ose panelet diellore, që e shfrytëzojnë energjinë nga dielli. • Bartja e tavolinës së drurit deri te shkolla bëhet me mjet transportues që shfrytëzon karburant. • Njerëzit që marrin pjesë në të gjitha fazat e prodhimit dhe transportit të tavolinës deri në shkollë, fitojnë energji nga ushqimi. • Baza e gjithë zinxhirëve të ushqimit janë bimët, që e pranojnë energjinë nga dielli për të prodhuar ushqim. njërin nga nxënësit prej çdo grupi që të prezentojë rezultatet nga diskutimi para klasës. Pjesa II: Format e energjisë 1 Ndani disa kopje prejt fletëve të punës „Format e energjisë“. Së pari shikoni gjysmën e parë të fletës së punës, në të cilën gjendet një sanduiç i thjeshtë. 2 Diskutoni për përbërjet e sanduiçit. Mundohuni që ta ndiqni procesin e prodhimit të secilës përbërje dhe energjisë se përdorur në këto procese. Ndihmoni nxënësit, nëse ka nevojë, me informata shtesë : • Sanduiçi përmbanë bukë, djath dhe domate. • Drithi rritet në fusha ku puna kryhet me makina që harxhojnë energji. • Përgatitja e bukës nga drithi përfshinë disa procedura dhe secila prej tyre kërkon energji, posaçërisht nxehje. • Djathi bëhet nga qumështi i kafshëve shtëpiake (lopës, deles, dhisë) me ndihmën e makinave që punojnë me energji. • Domatet rriten dhe piqen me ndihmën e diellit. Por, grumbullimi dhe transporti i tyre kryhet me ndihmën e makinave që djegin karburante. • Njerëzit bëjnë sanduiça me energjinë, e cila lëvizi muskujt e tyre, ndëra ata duart e tyre. 3 Shikoni në gjysmën e dytë të fletës së punës „Format e energjisë“. Shikoni personat e ndryshëm dhe pyesni nxënësit të sqarojnë se çka bëjnë ata. 4 Diskutoni së bashku për çështjet në vijim: • Çka ndodhë me energjinë që gjendet në drurin për ngrohje (energjia që gjendet në dru, kur digjet, shndërrohet në ngrohje)? • Çfarë lloji të energjisë përdorin kitaristi dhe daullexhia dhe në çka ndryshon ajo (energjia mekanike i lëviz duart dhe ndyshon në tingull)? • Si jep dritë feneri (përmes shndërrimit të energjisë që përmbanë vajguri në dritë)? • Si përgatitet ushqimi (duke e kthyer energjinë e gazit në nxehtësi)? • Si e gjen fëmija rrugën në errësirë (me llambë-energjia e baterive shndërrohet në dritë)? • Si motoçiklisti e ndez motoçikletëne vet (përmes djegies së naftës me lëvizjen e motorit) 5 Përpiquni që të kujtoheni në ndonjë gjësend që nuk i nevojitet energji. 53
- Page 5 and 6: Përmbajtja Parathënie 2 Shfrytëz
- Page 7 and 8: mënyrë financiare dhe me anë të
- Page 9 and 10: Shfrytëzimi i „Paketës së Gjel
- Page 11 and 12: Lidhshmëria Në të kaluarën njer
- Page 13 and 14: Lidhshmëria Përgatitja ditore: Gj
- Page 15 and 16: Lidhshmëria Pjesa V: Lojë — Sa
- Page 17 and 18: Lidhshmëria FLETË PUNE Jeta varet
- Page 19 and 20: Lidhshmëria FLETË PUNE Drunjtë e
- Page 21 and 22: Ajri Ajri e mbështjell Tokën. Ajr
- Page 23 and 24: Ajri Pjesa II: Çka gjendet në aj
- Page 25 and 26: Ajri DILEMA Kundërvajtës Paramend
- Page 27 and 28: Ajri FLETË PUNE Mbajtja e ajrit t
- Page 29 and 30: Uji Pjesa më e madhe e sipërfaqes
- Page 31 and 32: Uji Përgatitja ditore: Domosdoshm
- Page 33 and 34: Uji 3 Sqaroni 4 Jepni se shfrytëzi
- Page 35 and 36: Uji 3 Sqaroni 4 Lusni se miliona vi
- Page 37 and 38: Uji DILEMA Pikë pas pike Ju jeni n
- Page 39 and 40: Uji FLETË PUNE Sa ujë ka në? 35
- Page 41 and 42: Uji FLETË PUNE Burimet e ndotjes s
- Page 43 and 44: Uji FLETË PUNE Burimet e ndotjes s
- Page 45 and 46: Toka Dheu është shtresa e sipërm
- Page 47 and 48: Toka Pjesa I: Çka është toka (di
- Page 49 and 50: Toka Përgatitja ditore: Toka dhe n
- Page 51 and 52: Toka Pjesa IV: Loja — Tingulli i
- Page 53 and 54: Toka FLETË PUNE Çka e rrezikon to
- Page 55: Energjia Energjia është e domsdos
- Page 59 and 60: Energjia Pjesa II: Lojë — Njihen
- Page 61 and 62: Energjia FLETË PUNE Format e energ
- Page 63 and 64: Energjia FLETË PUNE Si të kursejm
- Page 65 and 66: Energjia FLETË PUNE Si të kursejm
- Page 67 and 68: Shumëllojshmëria biologjike Organ
- Page 69 and 70: Shumëllojshmëria biologjike 4 Pë
- Page 71 and 72: Shumëllojshmëria biologjike 4 Pas
- Page 73 and 74: Shumëllojshmëria biologjike • F
- Page 75 and 76: Shumëllojshmëria biologjike FLET
- Page 77 and 78: Shumëllojshmëria biologjike FLET
- Page 79 and 80: Shumëllojshmëria biologjike FLET
- Page 81 and 82: Shumëllojshmëria biologjike FLET
- Page 83 and 84: Shumëllojshmëria biologjike FLET
- Page 85 and 86: Shumëllojshmëria biologjike FLET
- Page 87 and 88: Shumëllojshmëria biologjike FLET
- Page 89 and 90: Shumëllojshmëria biologjike FLET
- Page 91 and 92: Shumëllojshmëria biologjike FLET
- Page 93 and 94: Pasuritë natyrore Kur flasim për
- Page 95 and 96: Pasuritë natyrore Pjesa II: Për p
- Page 97 and 98: Pasuritë natyrore FLETË PUNE E q
- Page 99 and 100: Popullata Toka gjithnjë e më tep
- Page 101 and 102: Popullata 3 I 4 I lusni nxënësit
- Page 103 and 104: Popullata FLETË PUNE Mollët Në k
- Page 105 and 106: Konsumi dhe mbeturina Nevojat e kon
Energjia<br />
4<br />
Lusni<br />
• Burimet tjera të energjisë janë: mullinjtë e erës,ose panelet diellore, që e shfrytëzojnë<br />
energjinë nga dielli.<br />
• Bartja e tavolinës së drurit deri te shkolla bëhet me mjet transportues që shfrytëzon<br />
karburant.<br />
• Njerëzit që marrin pjesë në të gjitha fazat e prodhimit dhe transportit të tavolinës deri<br />
në shkollë, fitojnë energji nga ushqimi.<br />
• Baza e gjithë zinxhirëve të ushqimit janë bimët, që e pranojnë energjinë nga dielli për<br />
të prodhuar ushqim.<br />
njërin nga nxënësit prej çdo grupi që të prezentojë rezultatet nga diskutimi<br />
para klasës.<br />
Pjesa II: Format e energjisë<br />
1<br />
Ndani disa kopje prejt fletëve të punës „Format e energjisë“. Së pari shikoni gjysmën e parë<br />
të fletës së punës, në të cilën gjendet një s<strong>and</strong>uiç i thjeshtë.<br />
2<br />
Diskutoni për përbërjet e s<strong>and</strong>uiçit. Mundohuni që ta ndiqni procesin e prodhimit të secilës<br />
përbërje dhe energjisë se përdorur në këto procese. Ndihmoni nxënësit, nëse ka nevojë,<br />
me in<strong>for</strong>mata shtesë :<br />
• S<strong>and</strong>uiçi përmbanë bukë, djath dhe domate.<br />
• Drithi rritet në fusha ku puna kryhet me makina<br />
që harxhojnë energji.<br />
• Përgatitja e bukës nga drithi përfshinë disa procedura<br />
dhe secila prej tyre kërkon energji, posaçërisht nxehje.<br />
• Djathi bëhet nga qumështi i kafshëve shtëpiake<br />
(lopës, deles, dhisë) me ndihmën e makinave<br />
që punojnë me energji.<br />
• Domatet rriten dhe piqen me ndihmën e diellit.<br />
Por, grumbullimi dhe transporti i tyre kryhet<br />
me ndihmën e makinave që djegin karburante.<br />
• Njerëzit bëjnë s<strong>and</strong>uiça me energjinë, e cila lëvizi muskujt e tyre, ndëra ata duart<br />
e tyre.<br />
3<br />
Shikoni në gjysmën e dytë të fletës së punës „Format e energjisë“. Shikoni personat<br />
e ndryshëm dhe pyesni nxënësit të sqarojnë se çka bëjnë ata.<br />
4<br />
Diskutoni së bashku për çështjet në vijim:<br />
• Çka ndodhë me energjinë që gjendet në drurin për ngrohje (energjia që gjendet në dru,<br />
kur digjet, shndërrohet në ngrohje)?<br />
• Çfarë lloji të energjisë përdorin kitaristi dhe daullexhia<br />
dhe në çka ndryshon ajo (energjia mekanike i lëviz<br />
duart dhe ndyshon në tingull)?<br />
• Si jep dritë feneri (përmes shndërrimit të energjisë<br />
që përmbanë vajguri në dritë)?<br />
• Si përgatitet ushqimi (duke e kthyer energjinë e gazit<br />
në nxehtësi)?<br />
• Si e gjen fëmija rrugën në errësirë (me llambë-energjia<br />
e baterive shndërrohet në dritë)?<br />
• Si motoçiklisti e ndez motoçikletëne vet (përmes djegies<br />
së naftës me lëvizjen e motorit)<br />
5<br />
Përpiquni<br />
që të kujtoheni në ndonjë gjësend që nuk i nevojitet energji.<br />
53
Change language