Miroslav Samardžić Tranzicija i manjine u Vojvodini Autonomna ...
Miroslav Samardžić Tranzicija i manjine u Vojvodini Autonomna ... Miroslav Samardžić Tranzicija i manjine u Vojvodini Autonomna ...
Bez sumnje je da su procesi etničkog povezivanja u bivšoj Jugoslaviji bili najintenzivniji u Vojvodini. Na celom prostoru od početka devedesetih dolazi do dramatičnih preokreta, na vlast u svim novonastalim državama dolaze desni nacionalno isključivi ksenofobni režimi koji su u praksi primenjivali najdrastičnija sredstva kako bi etnički homogenizovali svoje države. Ne raspolažemo uporednim podacima o udelu mešovitih brakova u zemljama bivše Jugoslavije, ali oni su sigurno sumorni. Ako je suditi po ovom indikatoru, Vojvodina je očuvala znatan deo svojih kapaciteta za etničku toleranciju, što se vidi iz sledeće tabele. Udeo etnički mešovitih brakova u Vojvodini 1988-1999 1988 - 28,4% 1989 - 28,5% 1990 - 28,2% 1991 - 27,0% 1992 - 25,3% 1993 - 24,8% 1994 - 26,8% 1995 - 26,0% 1996 - 24,4% 1997 - 25,4% 1998 - 26,3% 1999 - 26,2% Izvor: RZIS, nepublikovani podaci Dakle, početkom devedesetih, kada su sukobi u bivšoj Jugoslaviji kulminirali, udeo etnički mešovitih brakova se nešto smanjio, ali je potom ponovo porastao. 2. Etnopolitičke prilike u Vojvodini Na izborima održanim septembra i decembra 2000. na svim nivoima pobedila je Demokratska opozicija Srbije, široka koalicija u kojoj su participirale neke manjinske stranke. Ne bi trebalo gubiti iz vida da su na ovim izborima znatan deo glasova u Vojvodini dobile stranke starog režima sa izrazito nacionalističkim programima. Septembra 2000. Miloševićevi socijalisti i [ešeljevi radikali dobili su u Vojvodini oko 40% glasova (izbori za Veće građana Savezne skupštine) da bi taj udeo na decembarskim izborima (zajedno sa ultranacionalističkom Strankom srpskog jedinstva) iznosio oko 29%. Po pravilu, SRS postiže nešto bolje izborne rezultate u Vojvodini nego u Srbiji kao celini, a i SSJ je na decembarskim izborima dobila nešto veći procenat glasova u Vojvodini. Socijalisti i radikali su najbolji izborni uspeh u Vojvodini ostvarili novembra 1996. na izborima za Veće građana Savezne skupštine kada su ove dve stranke zajedno osvojile 54,34% na teritoriji pokrajine. (1993- republički izbori 46,42%; 1992- savezni izbori 43,93%; republički izbori 1992- 45,84%). Dakle, uticaj srpskih ekstremno naconalističkih stranaka je bio opao, ali, sudeći prema rezultatima izbora za predsdnika republike održanih 2002, on je ponovo u porastu. Treba dodati da i u demokratskom taboru postoje stranke sa naglašenim nacionalističkim programom (SPO, Koštuničin DSS ). Prema nezvaničnim rezultatima prvog kruga izbora za predsednika Srbije održanih 29. septembra 2002, kandidat grupe građana Miroljub Labus dobio je u Vojvodini 36,76% glasova (Srbija 27,36%), Vojislav Koštunica, kandidat DSS-a, 22,22% (Srbija 30,89%), a lider radikala Vojislav [ešelj 26,32% (Srbija 23,24%). Na skupštinskim izborima decembra 2000. SRS je dobila 11,91% glasova u Vojvodini. Na tim izborima odziv birača je bio nešto veći nego 2002. Na predsedničkim izborima 2002. [ešelj je imao podršku lidera socijalista Slobodana Miloševića, ali njegov izborni uspeh ne treba pripisivati samo tome. U prvom krugu ovih izbora [ešelj je pobedio u opštinama Apatin (33,4%), Bačka Palanka (34,2%), Beočin (31,4%), @abalj (44,3%), Inđija (38,4%), Irig (31,9%), Kula (31,1%), Odžaci (40,5%), Pećinci (38%), Ruma (34,3%), Sečanj (31%), Sremska Mitrovica (29%), Sremski Karlovci (30,2%), Stara Pazova (33,9%), Titel (41,1%), Vrbas (33,8%) i [id (31,8%). Koštunica je pobedio samo u dve opštine, 8
Beloj Crkvi (30,6%) i Plandištu (35%). Miroljub Labus pobedio je u svim velikim gradovima u Vojvodini kao i onim opštinama u kojima pripadnici manjina čine znatan deo ili većinu stanovništva. U gradu Novom Sadu Labus je dobio 37,5%, u opštinama Alibunar (34,3%), Bač (39,2%), Bačka Topola (58,7%), Bački Petrovac (56,5%), Bečej (53,7%), Vršac (35,1%), @itište (34,7%), Zrenjanin (37,8%), Kanjiža (81,5%), Kikinda (32,5%), Kovačica (53,3%), Kovin (29,4%), Mali Iđoš (53,4%), Nova Crnja (38,8%), Novi Bečej (33,2%), Novi Kneževac (37,2%), Pančevo (31.9%), Senta (77,7%), Sombor (35,8%), Srbobran (35%), Subotica (59,5%), Temerin (39,4%) i ^oka (47%) . 5 [ešeljev uspeh ne treba pripisivati isključivo njegovom nacionalnom ekstremizmu nego i lošim socijalnim prilikama. Vladajuće stranke nemaju efikasan socijalni program pa to vodi porastu uticaja ultradesnice. U poltičkoj propagandi stranke starog režima prevrat iz oktobra 2000. prikazuju kao nacionalni poraz Srba i kapitulaciju pred zapadnim državama, a aktivnosti na zaštiti prava manjina i ponovnog uspostavljanja autonomije Vojvodine kao pripremanje secesije pokrajine od Srbije. Pored pomenutih političkih stranaka, i neke nevladine organizacije i mediji u Vojvodini deluju sa pozicija srpskog nacionalnizma ( Televizija Most iz Novog Sada, Udruženje Svetozar Miletić kao i klerofašistička organizacija Srpski obraz, koja otvoreno zagovara antisemitizam i netrpeljivost prema manjinama svih vrsta). Naravno, politički život devedestih odvijao se u Srbiji kao celini, pa bi linije podela izgledale verovatno nešto drukčije da Vojvodina ima više autonomnih nadležnosti, što će verovatno biti slučaj u neposrednoj budućnosti. Karaktersitika nacionalne strukture Vojvodine je znatan udeo manjinskog stanovništva ali i relativno veliki broj manjinskih zajednica. Jedino su Mađari, zbog svoje brojnosti a i teritorijalnog rasporeda, sposobni da izvrše uspešnu etnopolitičku mobilizaciju, ali i među njima postoji više političkih stranaka, o čemu će više reči biti kasnije. Pored Mađara, političke stranke imaju i Hrvati, ali i oni su razbijeni u dve međusobno suprotstavljene partije bez velikog uticaja, a odskoro deluje i Alijansa vojvođanskih Rumuna. Ostale vojvođanske manjine nemaju nacionalne političke stranke. Dakle, već zbog samog nacionalnog sastava stanovništva, političke podele ne mogu slediti isključivo etničke linije. Pored nacionalnih, u Vojvodini deluju i političke stranke koje po svom programu, a i po članstvu, seku etničke granice. To su, pre svega, stranke autonomaške orijentacije. Postojanje političkih stranaka i građanskih organizacija koje nisu oslonjene na etničku pripadnost već slede druge linije podela, ideološke ili interesne, od ogromnog je značaja za opstanak etnički, verski i jezički heterogenih društava. Treba dodati da je izborna geografija doprinosila smanjivanju uspeha mađarskih etničkih partija deljenjem mađarskog stanovništva u više izbornih jedinica. Ipak, mađarske stranke imale su odlučujući uticaj u opštinama sa mađarskom većinom. Najuticajnija, Savez vojvođanskih Mađara, zalaže se za osnivanje mađarske teritorijalne samouprave na severu Vojvodine, kulturnu i personalnu autonomiju. Po svojim osnovnim ideološkim i političkim stavovima SVM je konzervativno-nacionalistička stranka koja rešenja za manjinsko pitanje vidi pre u izdvojenim etničkim ustanovama nego u zajedničkim. O desno konzervativnim opredeljenjima SVM govore i neki stavovi iz programa ove stranke, u kome se, između ostalog, kaže: ″Po državljanstvu, vojvođanski Mađari su Jugosloveni. Ali kao prirodna zajednica, oni sebe smatraju nezavisnim političkim subjektom i ravnopravnim partnerom Srba i ostalih nacija koje žive u ovom regionu″ 6 Koncepcija nacije kao prirodne zajednice tipična je za desni nacionalistički ekskluzivizam. Tako se u programu Srpske demokratske stranke (srpskih zemalja) iz 1996. kaže:″ U Srpskoj demokratskoj stranci veruje se u slobodu i inicijativu pojedinca, u vrednosti solidarnog društvenog života i hrišćansku požrtvovanost pojedinca za kolektivitet. Pri tom se ima na umu tradicija srpskog prirodnog društva (podvukao S.M.) u kome je pojedinac-domaćin- sa svojom porodicom predstavljao osnovnu vrednost i okosnicu društva i najbolju odbranu države i njenih vrednosti″. 7 Prema organicističkim koncepcijama društvo je prirodna zajednica u kojoj vlada, red a pojedinac je podređen kolektivu, tj. naciji. Posebna pažnja u svim desničarskim koncepcijama pridaje se prirodnom obnavljanju nacije. ″Smanjivanje nataliteta, iseljavanje, porodice bez dece, samoubistva, alkoholizam i neke druge tzv. nacionalne bolesti već decenijama za rezultat imaju neprekidno samouništavanje nacije″, kaže se u programu SVM. Povećanje rađanja je od odsudnog značaja za očuvanje ″prirodne zajednice″ pa se stoga u programu SVM ističe ″... mi moramo da povećanje nataliteta izdignemo u društvu kao najveću vrednost... SVM se priključuje onima koji u interesu povećanja 5 Rezultati prvog kruga predsedničkih izbora navedeni su prema Dnevniku od 2.10.2002. 6 Program SVM , http://www.vmsz.org.yu/sh/dokumenti/program.htm 7 Srpska demokratska stranka, srpskih zemalja, Program, 1996, str.12 9
- Page 1 and 2: Miroslav Samardžić Tranzicija i m
- Page 3 and 4: stanovništva) da bi taj porast bio
- Page 5 and 6: zadržanu visoku stopu nataliteta,
- Page 7: Tokom devedesetih u Vojvodinu su pe
- Page 11 and 12: Pavle Nikolić, Leon Koen, Kosta Č
- Page 13 and 14: izborima 2000. došlo do povećanja
- Page 15 and 16: U poslednje vreme ističu se u vojv
- Page 17 and 18: Hrvatskoj), negde ćirilica (u Srbi
- Page 19 and 20: Kikinde da Kikindske novine ne šta
- Page 21 and 22: ćirilice ponekad iznose skrivenije
- Page 23 and 24: mogućnost brojčanog ograničenja,
- Page 25 and 26: većinsko-manjnske odnose treba def
- Page 27 and 28: tradicionalnih manjinskih toponima
- Page 29 and 30: manjine (čl. 24 st. 2). Elektori m
- Page 31 and 32: zajednica prethodno dostavi na miš
- Page 33 and 34: i Zakon o lokalnoj samoupravi. Prem
- Page 35 and 36: Nastava na nekom od ovih jezika org
- Page 37 and 38: ukupno 239 nastavnika i saradnika 7
- Page 39 and 40: oko Transilvanije itd.). Usmerenost
- Page 41 and 42: decembra 1992. izabrana su u Vojvod
- Page 43 and 44: oja) 12 ih je u opštinama sa slova
- Page 45 and 46: Sedam Hrvata i Bunjevaca su sudije
- Page 47: važili do Miloševićevog dolaska
Bez sumnje je da su procesi etničkog povezivanja u bivšoj Jugoslaviji bili najintenzivniji<br />
u <strong>Vojvodini</strong>. Na celom prostoru od početka devedesetih dolazi do dramatičnih preokreta, na<br />
vlast u svim novonastalim državama dolaze desni nacionalno isključivi ksenofobni režimi koji su<br />
u praksi primenjivali najdrastičnija sredstva kako bi etnički homogenizovali svoje države. Ne<br />
raspolažemo uporednim podacima o udelu mešovitih brakova u zemljama bivše Jugoslavije, ali<br />
oni su sigurno sumorni. Ako je suditi po ovom indikatoru, Vojvodina je očuvala znatan deo svojih<br />
kapaciteta za etničku toleranciju, što se vidi iz sledeće tabele.<br />
Udeo etnički mešovitih brakova u <strong>Vojvodini</strong> 1988-1999<br />
1988 - 28,4%<br />
1989 - 28,5%<br />
1990 - 28,2%<br />
1991 - 27,0%<br />
1992 - 25,3%<br />
1993 - 24,8%<br />
1994 - 26,8%<br />
1995 - 26,0%<br />
1996 - 24,4%<br />
1997 - 25,4%<br />
1998 - 26,3%<br />
1999 - 26,2%<br />
Izvor: RZIS, nepublikovani podaci<br />
Dakle, početkom devedesetih, kada su sukobi u bivšoj Jugoslaviji kulminirali, udeo<br />
etnički mešovitih brakova se nešto smanjio, ali je potom ponovo porastao.<br />
2. Etnopolitičke prilike u <strong>Vojvodini</strong><br />
Na izborima održanim septembra i decembra 2000. na svim nivoima pobedila je<br />
Demokratska opozicija Srbije, široka koalicija u kojoj su participirale neke manjinske stranke. Ne<br />
bi trebalo gubiti iz vida da su na ovim izborima znatan deo glasova u <strong>Vojvodini</strong> dobile stranke<br />
starog režima sa izrazito nacionalističkim programima. Septembra 2000. Miloševićevi socijalisti i<br />
[ešeljevi radikali dobili su u <strong>Vojvodini</strong> oko 40% glasova (izbori za Veće građana Savezne<br />
skupštine) da bi taj udeo na decembarskim izborima (zajedno sa ultranacionalističkom<br />
Strankom srpskog jedinstva) iznosio oko 29%. Po pravilu, SRS postiže nešto bolje izborne<br />
rezultate u <strong>Vojvodini</strong> nego u Srbiji kao celini, a i SSJ je na decembarskim izborima dobila nešto<br />
veći procenat glasova u <strong>Vojvodini</strong>. Socijalisti i radikali su najbolji izborni uspeh u <strong>Vojvodini</strong><br />
ostvarili novembra 1996. na izborima za Veće građana Savezne skupštine kada su ove dve<br />
stranke zajedno osvojile 54,34% na teritoriji pokrajine. (1993- republički izbori 46,42%; 1992-<br />
savezni izbori 43,93%; republički izbori 1992- 45,84%). Dakle, uticaj srpskih ekstremno<br />
naconalističkih stranaka je bio opao, ali, sudeći prema rezultatima izbora za predsdnika<br />
republike održanih 2002, on je ponovo u porastu. Treba dodati da i u demokratskom taboru<br />
postoje stranke sa naglašenim nacionalističkim programom (SPO, Koštuničin DSS ).<br />
Prema nezvaničnim rezultatima prvog kruga izbora za predsednika Srbije održanih 29.<br />
septembra 2002, kandidat grupe građana Miroljub Labus dobio je u <strong>Vojvodini</strong> 36,76% glasova<br />
(Srbija 27,36%), Vojislav Koštunica, kandidat DSS-a, 22,22% (Srbija 30,89%), a lider radikala<br />
Vojislav [ešelj 26,32% (Srbija 23,24%). Na skupštinskim izborima decembra 2000. SRS je<br />
dobila 11,91% glasova u <strong>Vojvodini</strong>. Na tim izborima odziv birača je bio nešto veći nego 2002.<br />
Na predsedničkim izborima 2002. [ešelj je imao podršku lidera socijalista Slobodana<br />
Miloševića, ali njegov izborni uspeh ne treba pripisivati samo tome. U prvom krugu ovih izbora<br />
[ešelj je pobedio u opštinama Apatin (33,4%), Bačka Palanka (34,2%), Beočin (31,4%), @abalj<br />
(44,3%), Inđija (38,4%), Irig (31,9%), Kula (31,1%), Odžaci (40,5%), Pećinci (38%), Ruma<br />
(34,3%), Sečanj (31%), Sremska Mitrovica (29%), Sremski Karlovci (30,2%), Stara Pazova<br />
(33,9%), Titel (41,1%), Vrbas (33,8%) i [id (31,8%). Koštunica je pobedio samo u dve opštine,<br />
8
Change language