Miroslav Samardžić Tranzicija i manjine u Vojvodini Autonomna ...
Miroslav Samardžić Tranzicija i manjine u Vojvodini Autonomna ... Miroslav Samardžić Tranzicija i manjine u Vojvodini Autonomna ...
na lokalnom nivou verovatno neće imati zbog činjenice da su partijske oligarhije obično skoncentrisane u opštinskim središtima pa se može očekivati da će seoska naselja biti nedovoljno zastupljena, tj. pravilo da svako selo ima svog odbornika, verovatno se neće očuvati. Faktička vlast u opštinama skoncentrisana je u izvršnim organima, a značajni centri finansijske moći su opštinska javna preduzeća. Informacija sadrži podatke za predsednike opština, predsednike i sastav izvršnih odbora, potpredsednike opština i sekretare. Od ukupno 44 opštine za koje postoje podaci (nedostaje Titel) 31 predsednik je Srbin (70,5%), 1 je Crnogorac (u Kuli, 2,3%), 1 Jugosloven (u Odžacima, 2,3%), 7 su Mađari (15,9%), 1 Rumun (u Žitištu), 1Rusin (u Vrbasu), 1 Slovak (u Bačkom Petrovcu), 1 Vojvođanin (u Zrenjaninu). Srba je najviše i među predsednicima izvršnih odbora - 28 (63,63%), 1 je Crnogorac (u Vrbasu), 1 Jugosloven (2,27%) (u Novoj Crnji), 9 Mađara (20,45%), 1 Rusin (u Kuli), 4 Slovaka (9,1%, u Bačkom Petrovcu, Alibunaru, Kovačici i Staroj Pazovi). U Informaciji su zbirno navedeni podaci o nacionalnoj pripadnosti potpredsednika i sekretara opština, što otežava analizu jer iz tabela nije moguće pratiti da li su i u kojoj meri u etnički mešovitim opštinama primenjivane konsocijacijske formule, tj. da je predsednik jedne nacionalnosti a potpredsednik druge. Stoga podatke navodimo zbirno, onako kako su dati u Informaciji. Najviše potpredsednika i sekretara su Srbi 63- (61,7%), 2 su Crnogorci (1,96%, po jedan u Odžacima i Malom Iđošu), 3 (2,94%) Jugosloveni ( po jedan u Opovu, Bačkoj Palanci, Kanjiži), 2 Hrvata (1,96%, u [idu i Subotici), 26 su Mađari (25,5%), 1 Rumun (0,98%, u Alibunaru) i 5 Slovaka (4,90%, u Staroj Pazovi, Kovačici i Bačkom Petrovcu). Dakle, na inokosnim fukcijama u opštinama nema nijednog Roma i svega po dva Hrvata i Rumuna. Zanimljivo je posmatrati raspodelu funkcija po opštinama. U opštinama sa mađarskom većinom svi predsednici opština (osim Bečeja) i svi predsednici IO su Mađari. Izvan područja sa mađarskom većinom samo jedan od dva najviša položaja u opštini zauzima Mađar (u Temerinu, u kome inače Mađari 1991. čine 38,68% stanovništva ). Od ukupno 26 potpredsednika i sekretara mađarske nacionalnosti 12 su izvan područja sa mađarskom većinom. Kako smo već naveli, u osam opština sa mađarskom većinom svi predsednici (osim Bečeja) i svi predsednici IO su Mađari, a od ukupno 19 potpredsednika i sekretara 14 su Mađari (73,68%). Na teritoriji ovih osam opština Mađari su 1991. činili 57,37% stanovništva. U opštini ^oka svi opštinski funkcioneri su Mađari, a smo jedan od 7 članova IO je Crnogorac. U ovoj opštini Srbi su 1991. činili 32,77%, a Mađari 56,47%. U Skupštini opštine izabranoj 2000. ima 12 Srba (38,7%), 1 Crnogorac (3,23%), 17 Mađara (58,84%). Nedostaju podaci za jednog odbornika. U susednoj opštini Novi Kneževac 1991. Srbi su činili 53,97% stanovništva, a Mađari 33,84%. U opštinskoj skupštini 21 odbornik je Srbin (67,74%), a 8 su Mađari (25,8%). Svi opštinski fukcioneri i svi članovi IO su Srbi. Tako se može konstatovati da u ^oki, gde su Mađari u većini, postoji izražena mađarska kadrovska dominacija, dok u Novom Kneževcu Srbi imaju kadrovski monopol u opštini. U Senti (1991: Mađari - 80,9%, Srbi - 8,91%, Jugosloveni - 5,53% itd.) u skupštini ima 26 odbornika Mađara (81,25%) i 3 Srbina (9,38%). Skupština ima 32 odbornika, nedostaju podaci o nacionalnoj pripadnosti za tri odbornika. Svi opštinski funkcioneri su Mađari. Potpuni ili skoro potpuni etnički kadrovski monopol postoji i u opštini Bačka Topola gde su svi funkcioneri Mađari (1991: Mađari - 64,7%, Srbi - 22,05%, Jugosloveni - 5,77%) mada su Skupština i Izvršni odbor, dakle kolektivni organi, etnički izbalansirani. U opštini Bački Petrovac u kojoj većinu čine Slovaci (1991: Slovaci - 70,34% , Srbi - 20,95%, Jugosloveni - 4,80%) u Skupštini ima 25 Slovaka (80,65%), 5 Srba (16,13%), i 1 Jugosloven (3,23), svi funkcioneri su Slovaci (predsednik, potpredsednik i sekretar i predsednik IO). U Izvršnom odboru ima jedan Srbin (11,11%) i osam Slovaka (88,88%). Znači, u ovoj opštini postoji slovački kadrovski monopol. U opštinama sa mađarskom većinom na nekom od funkcionerskih mesta ima po jedan Srbin u Adi (potpredsednik ili sekretar), Subotici (potpredsednik ili sekretar)i u Bečeju (predsednik). Prema Informaciji, u svim opštinama obuhvaćenim izveštajem u Vojvodini je 71 Mađar član opštinskih izvršnih odbora (20,03%), od toga u opštinama sa mađarskom većinom 45 (63,37%), a izvan tog područja njih 26 (36,6%, u Apatinu 2, Beloj Crkvi, @itištu, Zrenjaninu, Plandištu, Kovačici, Kuli, Somboru, Vrbasu po jedan, u Temerinu 2, Novom Bečeju, Srbobranu po 3 i Novoj Crnji 4). Izvan područja s mađarskom većinom samo je jedan Mađar predsednik IO (Temerin) a nijedan nije predsednik opštine. Od ukupno 26 potpredsednika ili sekretara opština mađarske nacionalnosti 14 su na područjima sa mađarskom većinom (53,85%), a 12 u ostalim opštinama (46,15%). Četiri Slovaka su predsednici IO (Kovačica, Stara Pazova, Bački Petrovac i Alibunar) i jedan predsednik opštine. Od 21 člana izvršnih odbora slovačke nacionalnosti (6% ukupnog 42
oja) 12 ih je u opštinama sa slovačkom većinom (57,14%), a 9 u ostalim opštinama (42,86%, Alibunar, Bač, Bačka Palanka, Zrenjanin, Kikinda, Šid po jedan i u Staroj Pazovi 3). Znatno je manje Rumuna na funkcijama: jedan predsednik opštine (u Žitištu), nijedan predsednik IO i jedan potpredsednik odnosno sekretar i 8 članova izvršnih odbora (3 u Alibunaru, po jedan u Žitištu, Kovinu i Sečnju i dva u Kovačici). Zanimljivo da ih nema među funkcionerima ili članovima IO u Plandištu gde čine 9,6% ili u Vršcu (13,83%) stanovništva. U Plandištu ima četiri odbornika Rumuna u Skupštini (12,9%), a u Vršcu 5 (8,77%). Najveća koncentracija Rumuna je opštini Alibunar gde čine 36,66% stanovništva. U Skupštini opštine ima 8 odbornika rumunske nacionalnosti (25%), a predsednik opštine je Srbin, predsednik IO Slovak, a jedan Rumun je funkcioner (potpredsednik ili skretar), 3 su članovi IO (50%). Iako malobrojni, Rusini su adekvatno zastupljeni. Predsednik opštine Vrbas je Rusin kao i predsednik IO Kula, ali samo dva člana IO su ove nacionalne pripadnosti (po jedan u [idu i Žablju). Nijedan potpredsednik ili sekretar nije rusinske nacionalnosti. Ova zajednica je inače veoma malobrojna, čini tek 0,88% stanovništva Vojvodine. Najzad, treba spomenuti da nema nijednog funkcionera i nijednog člana izvršnih odbora koji su romske nacionalnosti, a sporadično se pojavljuju Vojvođani: jedan predsednik opštine (u Zrenjaninu), 8 odbornika, 2 člana izvršnih odbora. Prilikom ocene navođenih podataka valja voditi računa da je udeo manjinskog stanovništva opao u odnosu na 1991, a udeo Srba znatno porastao. Udeo odbornika manjinske nacionalne pripadnosti uglavnom je približan njihovom udelu u stanovništvu. (Za sada, naravno, ne možemo da pretpostavimo koliki je aktuelni udeo Jugoslovena, Hrvata i Roma.) Slično je i kad su u pitanju izvršni odbori. Udeo Srba, 61,6%, verovatno je manji nego njihov sadašnji udeo u stanovništvu; udeo Slovaka je 6% (u stanovništvu 3,16%), Rumuna 2,3% ( u stanovništvu 1,93%), Mađara 20,3%:16,86%. Kad je reč o funkcionerima, zbirni podaci za Vojvodinu pokazuju da etnički balansi postoje na zadovoljavajućem nivou, ali stanje po opštinama pokazuje postojanje etničkih kadrovskih monopola . Postoje, srećom, i primeri uspešno primenjivanih kosocijacijskih aranžmana (Temerin, Kovačica). Ipak, pravilo je da su predsednik skupštine opštine i predsednik IO iz većinske nacionalne grupe, mada ima i izuzetaka. Prema novom zakonu o lokalnoj samoupravi donetom 2002, predsednik opštine će biti biran na direktnim izborima tako da tada izuzetaka verovatno neće biti. Opšti izbori za inokosne organe vlasti nisu dobro rešenje za etnički složene zajednice jer je gotovo izvesno da će biti izbaran kandidat većinske nacionalne pripadnosti. Ovakvi unapred poznati ishodi otuđuju manjinske zajednice od političkih institucija i navodi ih na vaninstitucionalno delovanje, što može voditi do izbijanja etničkih kriza. Jug Srbije, gde su etničke napetosti pojačane posle lokalnih izbora, jedan je primer. Raspoloživi podaci nepotpuni su jer ne sadrže obaveštenja o direktorima opštinskih javnih preduzeća, što bi bio veoma važan pokazatelj, kao i tome kakva je etnička struktura u drugim oblastima, pre svega u područnim organima državne admninistracije, posebno policije, te nosilaca drugih prestižnih položaja ili zanimanja koja donose velike prihode, moć ili ugled (direktorska mesta u preduzećima, privatni preduzetnici). Ovakvi podaci mogu se delimično naći u istraživanju koje su 2002. sproveli u 36 vojvođanskih opština Helsinški odbor za zaštitu ljudskih prava u Srbiji (HO) i Humanitarni centar za integraciju i toleranciju iz Novog Sada (HCIT). Istraživanjem su obuhvaćene one opštine u kojima je udeo manjinskog stanovništva 1991. bio najmanje 15%. Prema ovom izvoru od ukupno 24 načelnika MUP-a, koliko su anketari registrovali u ovih 36 opština, samo je jedan (u ^oki) pripadnik nacionalne manjine (Mađar), 18 ili 75% su Srbi, 3 ili 12,50% su Crnogorci, a za dvojicu nisu prikupljeni podaci. Prema HO i HCIT-u, pripadnici srpske nacionalnosti su direktori u 54 (71,05% ) od ukupno 76 javnih komunalnih preduzeća u opštinama obuhvaćenim istraživavnjem ( podaci za direktore komunalnih preduzeća su bez Subotice). Mađari su direktori u 16 (21,05%), Slovaci i Rusini u po 2 (2,63%), a Crnogorac u jednom (1,31%). Autori ukazuju na prezastupljenost Srba, malu podzastupljenost Slovaka, dok su Mađari i Rusini zastupljeni među direktorima javnih komunalnih preduzeća približno njihovom udelu u stanovništvu opština obuhvaćenih istraživanjem. Iz podataka HO i HCIT-a sledi da nema Jugoslovena ili Roma među ovim direktorima. Istim istraživanjem prikupljeni su i podaci o direktorima najvećih preduzeća u društvenoj svojini i bankama. Srbi su direktori u 160 (66,66% ) od ukupno 240 preduzeća za koja su prikupljeni podaci , što je, prema autorima istraživanja, za 15,33% više od njihovog udela u stanovništvu rečenih opština; Mađari su direktori u 27 preduzeća (11,25%), što je za 9,86% manje od njihovog udela u stanovništvu; 15 direktora su Crnogorci (6,25%), što je duplo više od njihovog udela u stanovništvu; Slovaci su blago prezastupljeni .Rumuni i Makedonci su direktori u po dva preduzeća (0,83%), dok su Hravati i Jugosloveni 43
- Page 1 and 2: Miroslav Samardžić Tranzicija i m
- Page 3 and 4: stanovništva) da bi taj porast bio
- Page 5 and 6: zadržanu visoku stopu nataliteta,
- Page 7 and 8: Tokom devedesetih u Vojvodinu su pe
- Page 9 and 10: Beloj Crkvi (30,6%) i Plandištu (3
- Page 11 and 12: Pavle Nikolić, Leon Koen, Kosta Č
- Page 13 and 14: izborima 2000. došlo do povećanja
- Page 15 and 16: U poslednje vreme ističu se u vojv
- Page 17 and 18: Hrvatskoj), negde ćirilica (u Srbi
- Page 19 and 20: Kikinde da Kikindske novine ne šta
- Page 21 and 22: ćirilice ponekad iznose skrivenije
- Page 23 and 24: mogućnost brojčanog ograničenja,
- Page 25 and 26: većinsko-manjnske odnose treba def
- Page 27 and 28: tradicionalnih manjinskih toponima
- Page 29 and 30: manjine (čl. 24 st. 2). Elektori m
- Page 31 and 32: zajednica prethodno dostavi na miš
- Page 33 and 34: i Zakon o lokalnoj samoupravi. Prem
- Page 35 and 36: Nastava na nekom od ovih jezika org
- Page 37 and 38: ukupno 239 nastavnika i saradnika 7
- Page 39 and 40: oko Transilvanije itd.). Usmerenost
- Page 41: decembra 1992. izabrana su u Vojvod
- Page 45 and 46: Sedam Hrvata i Bunjevaca su sudije
- Page 47: važili do Miloševićevog dolaska
oja) 12 ih je u opštinama sa slovačkom većinom (57,14%), a 9 u ostalim opštinama (42,86%,<br />
Alibunar, Bač, Bačka Palanka, Zrenjanin, Kikinda, Šid po jedan i u Staroj Pazovi 3). Znatno je<br />
manje Rumuna na funkcijama: jedan predsednik opštine (u Žitištu), nijedan predsednik IO i<br />
jedan potpredsednik odnosno sekretar i 8 članova izvršnih odbora (3 u Alibunaru, po jedan u<br />
Žitištu, Kovinu i Sečnju i dva u Kovačici). Zanimljivo da ih nema među funkcionerima ili<br />
članovima IO u Plandištu gde čine 9,6% ili u Vršcu (13,83%) stanovništva. U Plandištu ima četiri<br />
odbornika Rumuna u Skupštini (12,9%), a u Vršcu 5 (8,77%). Najveća koncentracija Rumuna je<br />
opštini Alibunar gde čine 36,66% stanovništva. U Skupštini opštine ima 8 odbornika rumunske<br />
nacionalnosti (25%), a predsednik opštine je Srbin, predsednik IO Slovak, a jedan Rumun je<br />
funkcioner (potpredsednik ili skretar), 3 su članovi IO (50%). Iako malobrojni, Rusini su<br />
adekvatno zastupljeni. Predsednik opštine Vrbas je Rusin kao i predsednik IO Kula, ali samo<br />
dva člana IO su ove nacionalne pripadnosti (po jedan u [idu i Žablju). Nijedan potpredsednik ili<br />
sekretar nije rusinske nacionalnosti. Ova zajednica je inače veoma malobrojna, čini tek 0,88%<br />
stanovništva Vojvodine. Najzad, treba spomenuti da nema nijednog funkcionera i nijednog člana<br />
izvršnih odbora koji su romske nacionalnosti, a sporadično se pojavljuju Vojvođani: jedan<br />
predsednik opštine (u Zrenjaninu), 8 odbornika, 2 člana izvršnih odbora.<br />
Prilikom ocene navođenih podataka valja voditi računa da je udeo manjinskog<br />
stanovništva opao u odnosu na 1991, a udeo Srba znatno porastao. Udeo odbornika manjinske<br />
nacionalne pripadnosti uglavnom je približan njihovom udelu u stanovništvu. (Za sada,<br />
naravno, ne možemo da pretpostavimo koliki je aktuelni udeo Jugoslovena, Hrvata i Roma.)<br />
Slično je i kad su u pitanju izvršni odbori. Udeo Srba, 61,6%, verovatno je manji nego njihov<br />
sadašnji udeo u stanovništvu; udeo Slovaka je 6% (u stanovništvu 3,16%), Rumuna 2,3% ( u<br />
stanovništvu 1,93%), Mađara 20,3%:16,86%.<br />
Kad je reč o funkcionerima, zbirni podaci za Vojvodinu pokazuju da etnički balansi<br />
postoje na zadovoljavajućem nivou, ali stanje po opštinama pokazuje postojanje etničkih<br />
kadrovskih monopola . Postoje, srećom, i primeri uspešno primenjivanih kosocijacijskih<br />
aranžmana (Temerin, Kovačica). Ipak, pravilo je da su predsednik skupštine opštine i<br />
predsednik IO iz većinske nacionalne grupe, mada ima i izuzetaka.<br />
Prema novom zakonu o lokalnoj samoupravi donetom 2002, predsednik opštine će biti<br />
biran na direktnim izborima tako da tada izuzetaka verovatno neće biti. Opšti izbori za inokosne<br />
organe vlasti nisu dobro rešenje za etnički složene zajednice jer je gotovo izvesno da će biti<br />
izbaran kandidat većinske nacionalne pripadnosti. Ovakvi unapred poznati ishodi otuđuju<br />
manjinske zajednice od političkih institucija i navodi ih na vaninstitucionalno delovanje, što može<br />
voditi do izbijanja etničkih kriza. Jug Srbije, gde su etničke napetosti pojačane posle lokalnih<br />
izbora, jedan je primer.<br />
Raspoloživi podaci nepotpuni su jer ne sadrže obaveštenja o direktorima opštinskih<br />
javnih preduzeća, što bi bio veoma važan pokazatelj, kao i tome kakva je etnička struktura u<br />
drugim oblastima, pre svega u područnim organima državne admninistracije, posebno policije,<br />
te nosilaca drugih prestižnih položaja ili zanimanja koja donose velike prihode, moć ili ugled<br />
(direktorska mesta u preduzećima, privatni preduzetnici). Ovakvi podaci mogu se delimično naći<br />
u istraživanju koje su 2002. sproveli u 36 vojvođanskih opština Helsinški odbor za zaštitu<br />
ljudskih prava u Srbiji (HO) i Humanitarni centar za integraciju i toleranciju iz Novog Sada<br />
(HCIT). Istraživanjem su obuhvaćene one opštine u kojima je udeo manjinskog stanovništva<br />
1991. bio najmanje 15%. Prema ovom izvoru od ukupno 24 načelnika MUP-a, koliko su<br />
anketari registrovali u ovih 36 opština, samo je jedan (u ^oki) pripadnik nacionalne <strong>manjine</strong><br />
(Mađar), 18 ili 75% su Srbi, 3 ili 12,50% su Crnogorci, a za dvojicu nisu prikupljeni podaci.<br />
Prema HO i HCIT-u, pripadnici srpske nacionalnosti su direktori u 54 (71,05% ) od ukupno 76<br />
javnih komunalnih preduzeća u opštinama obuhvaćenim istraživavnjem ( podaci za direktore<br />
komunalnih preduzeća su bez Subotice). Mađari su direktori u 16 (21,05%), Slovaci i Rusini u<br />
po 2 (2,63%), a Crnogorac u jednom (1,31%). Autori ukazuju na prezastupljenost Srba, malu<br />
podzastupljenost Slovaka, dok su Mađari i Rusini zastupljeni među direktorima javnih<br />
komunalnih preduzeća približno njihovom udelu u stanovništvu opština obuhvaćenih<br />
istraživanjem. Iz podataka HO i HCIT-a sledi da nema Jugoslovena ili Roma među ovim<br />
direktorima. Istim istraživanjem prikupljeni su i podaci o direktorima najvećih preduzeća u<br />
društvenoj svojini i bankama. Srbi su direktori u 160 (66,66% ) od ukupno 240 preduzeća za<br />
koja su prikupljeni podaci , što je, prema autorima istraživanja, za 15,33% više od njihovog<br />
udela u stanovništvu rečenih opština; Mađari su direktori u 27 preduzeća (11,25%), što je za<br />
9,86% manje od njihovog udela u stanovništvu; 15 direktora su Crnogorci (6,25%), što je<br />
duplo više od njihovog udela u stanovništvu; Slovaci su blago prezastupljeni .Rumuni i<br />
Makedonci su direktori u po dva preduzeća (0,83%), dok su Hravati i Jugosloveni<br />
43
Change language