Pokaż cały numer - FPN - Farmaceutyczny PrzeglÄ d Naukowy

copyright © 2009 Grupa dr. A. R. Kwiecińskiego ISSN 1425-5073
wiąz (Ulmus sp.), jesion (Fraxinus sp.), dąb (Quercus sp.)
oraz kasztanowca zwyczajnego (Aesculus hippocastanum).
Propolis ze względu na swoje właściwości wykorzystywany
jest przez pszczoły do wyścielania wnętrza ula oraz
uszczelniania jego struktur. Stanowi on swoistą barierę
chroniącą wnętrze ula przed wszelkiego rodzaju drobnoustrojami.
Pozwala to przede wszystkim ochraniać złożone
jaja oraz stwarzać odpowiedni mikroklimat potrzebny do
prawidłowego rozwoju czerwiu.
Propolis zawiera wiele biologicznie czynnych substancji
chemicznych, wśród których należy wymienić: aglikony
flawonoidów, kwasy aromatyczne (wśród nich związki
fenolowe), estry aromatyczne, kwasy alifatyczne, alkohole,
ketony, węglowodory, terpeny, substancje lipidowo-woskowe,
enzymy, cukry, aminokwasy, witaminy, białka, olejki
eteryczne oraz mikro i makroelementy [1].
Działanie przeciwbakteryjne propolisu
Jedną z podstawowych i zarazem najlepiej poznanych funkcji
propolisu jest działanie przeciwbakteryjne. Wrażliwość na
działanie propolisu wykazują zarówno bakterie Gram-dodatnie
jak i Gram-ujemne. Wśród ziarniaków Gram-dodatnich wrażliwych
na działanie kitu pszczelego należy wymienić: gronkowca
złocistego (Staphylococcus aureus) oraz paciorkowce takie
jak: Streptococcus pneumoniae oraz Streptococcus pyogenes.
Wśród pałeczek Gram-ujemnych wrażliwych na działanie tego
apifarmakoterapeutyku wymienia się takie drobnoustroje jak:
Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aureginosa,
poza tym wrażliwość wykazują także prątki gruźlicy
Mycobacterium tuberculosis, oraz chorobotwórcze dla człowieka
grzyby drożdżoidalne z rodzaju Candida (np. Candida
albicans). Istniejące doniesienia wskazują jednak, iż propolis
posiada silne właściwości przeciwbakteryjne w stosunku do
bakterii Gram-dodatnich, jednak znacznie słabsze w stosunku
do bakterii Gram-ujemnych [2].
Przeciwbakteryjne działanie propolisu jest możliwe
na skutek występowania w nim takich substancji jak: flawonoidy,
trójterpeny oraz estry kwasów fenolowych [3].
W propolisie zidentyfikowano już ponad 50 różnych flawonoidów
zaliczanych do wszystkich pięciu grup chemicznych.
Najczęściej występującymi flawonoidami w propolisie są:
chryzyna, tektochryzyna, pinostrobina, apigenina i chalkon
pinostrobinowy, rzadziej występują: galangina, kemferol,
genkwanina oraz pinobanksyna. Wśród estrów kwasów fenolowych
szczególne właściwości przeciwbakteryjne wykazują
estry etylowe kwasu cynamonowego i kawowego oraz
esty fenylometylowe kwasu benzoesowego [4].
Ogólna charakterystyka flawonoidów
Flawonoidy to związki organiczne bardzo rozpowszechnione
w przyrodzie pochodzenia głównie roślinnego o charakterze
barwników. Najczęściej mają kolor żółty. Obecność między
aromatycznymi atomami węgla układu heterocyklicznego
γ-pironu pozwala zaliczyć te związki do pochodnych benzoγ-pironu,
czyli chromonu. Związki te mogą występować samodzielnie,
jako aglikony lub w połączeniu z cukrami, jako
tak zwane glikozydy flawonoidowe [5].
Ze względu na budowę chemiczna wyróżnia się podklasy
w klasie flawonoidów, takie jak: flawony, flawany, katechiny,
flawanony, flawonole, flawanonole, chalkony oraz izoflawony.
Z grupy flawonów najczęściej w propolisie można
zidentyfikować: chryzynę, tektochryzynę oraz akacetynę.
Spośród flawonoli wymienić należy: galanginę i kemferol.
Grupa flawonów znajdujących się w kicie pszczelim stanowią
przede wszystkim: pinostrobina oraz pinocembryna.
W grupie flawonowów najlepiej poznana oraz najczęściej
występująca jest pinobanksyna. Z grupy chalkonów poznano
dotychczas chalkon pinostrobinowy i pinocembrynowy.
Ogólna zawartość flawonoidów w czystym propolisie stanowi
około 4,4 % -10,8% [6].
Flawonoidy ze względu na swoją różnorodność wykazują
działanie m.in.:
- antyoksydacyjne hamując aktywność lipooksygenaz
i cyklooksygenaz i chelatując jony metali, co prowadzi
do spadku wytwarzania reaktywnych form tlenu.
- przeciwzapalne hamując kaskadę przemian kwasu arachidonowego
- uszczelniające naczynia krwionośne hamując aktywność
enzymów proteolitycznych
- rozkurczowe (spazmolitycznie)
- moczopędne poprzez drażnienie kanalików nerkowych
i utrudnianie resorpcji zwrotnej w nerkach.
- przeciwnowotworowe
- immunomodulujące
- przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe oraz przeciwpasożytnicze
[7,8,9].
W przypadku działania przeciwdrobnoustrojowego poszukuje
się mechanizmu molekularnego umożliwiającego
flawonoidom zabijanie lub osłabianie bakterii. Wiadomo już,
iż każda grupa, a nawet poszczególne flawonoidy oddziałują
w odmienny sposób z komórkami bakteryjnymi. Udowodniono
na przykład, że kwercetyna posiada zdolność bakteriobójczą
dzięki hamowaniu gyrazy DNA bakterii. Obecnie w farmakologii
klinicznej wykorzystuje się podobnego typu leki stosowane
w zakażeniach bakteryjnych - fluorochinolony. Miejscem docelowym
działania tych leków są dwa enzymy bakteryjne: gyraza
DNA i topoizomeraza IV. Chemioterapeutyki te uniemożliwiają
łączenie nici DNA, co powoduje zahamowanie biosyntezy
białka. Kwercetyna hamując działanie gyrazy DNA wykazuje
podobne działanie do fluorochinolonów [10,11,12].
Odmienny wpływ na komórki bakteryjne wykazuje np.
sophoraflawon G. Flawonoid ten hamuje wzrost drobnoustrojów
poprzez zaburzenie funkcji błony komórkowej.
Kolejnym przykładem może być likochalkon A, mający
działanie bakteriobójcze na skutek integracji w przemiany
energetyczne drobnoustrojów.
Istnieje jeszcze duża grupa flawonoidów, których mechanizm
działania przeciwbakteryjnego nie jest jeszcze poznane.
Wśród tych związków znajduje się między innymi
jeden przedstawiciel flawonoli – galangina [10,13].
Galangina – przedstawiciel flawonoli
Jednym z flawonoidów zasługujących na szczególną
uwagę jest galangina. Jej międzynarodowa nazwa chemiczna
to 3,5,7-trihydroksyflawon (Ryc. 1).
Jest ona związkiem pochodzenia naturalnego należącym
do jednej z grup flawonoidów zwanej flawonolami. Jest to
25