Download ePaper

do pobrania - Otwock, UrzÄd Miasta

do pobrania - Otwock, UrzÄd Miasta do pobrania - Otwock, UrzÄd Miasta

from otwock.pl More from this publisher

26.11.2014 Views

WYDANIE SPECJALNE gazeta bezpłatna ISSN 1234-0545

WYDANIE SPECJALNE

gazeta bezpłatna ISSN 1234-0545

Warto poznać Otwock zimą

Z wielką przyjemnością oddajemy w Państwa ręce kolejne wydanie specjalne „Gazety

Otwockiej”. Tym razem jest to druga część spacerownika pt. „Zimą na otwockich

szlakach”. Prezydent Miasta Otwocka zdecydował o wydaniu kolejnej edycji

gazety poświęconej tej tematyce po cieszącej się ogromnym zainteresowaniem

Czytelników pierwszej części zatytułowanej „Szlakiem Wilii Otwockich”

Nakład został już niemalże całkowicie

wyczerpany. Ostatnie egzemplarze wydanej

w czerwcu gazety są jeszcze dostępne

w Redakcji „Gazety Otwockiej” oraz

w siedzibie głównej Miejskiej Biblioteki Publicznej

w Otwocku przy ulicy Andriollego. Możecie

Państwo otrzymać tam również dwa kolejne wydania

specjalne „GO” z lipca i sierpnia 2012 roku

pt. „Otwoccy Sprawiedliwi wśród Narodów

Świata” oraz „Losy Otwockich Żydów”. „Gazeta

Otwocka” jest oczywiście wydawnictwem bezpłatnym

w całości finansowanym ze środków

budżetu Miasta Otwocka.

Wydanie specjalne „Gazety Otwockiej”

– spacerownik „Zimą na otwockich szlakach”

to propozycja odkrywania Otwocka w zimowych

miesiącach. Paweł Ajdacki, znawca tajemnic

historycznych i przyrodniczych naszego

miasta i jego okolic zaprasza do pieszych wędrówek aż czterema szlakami: „Wzdłuż Świdra”,

„Ścieżkami Soplicowa”, „Przez Mazowiecki Park Krajobrazowy” i „Czartów Mazowieckich”.

Wszystkie opisy zobrazowane fotografiami i pocztówkami z lat 20-tych i 30-tych pozwalają

na porównanie, jak Otwock wyglądał zimą przed niespełna wiekiem, a jak wygląda teraz.

Szczególnie warte polecenia jest skorzystanie z propozycji wędrówki opisanej w rozdziale

„Wyprawa na Meran”. Jest to krótki odcinek, a warty odwiedzenia wchodzący w skład szlaku

określonego na mapie (str. 14-15) jako „Przez Mazowiecki Park Krajobrazowy”. Zadrzewiona

góra zwana Meranem wygląda dziś nieporównywalnie z czasami przedwojennymi, gdy na jej

szczycie zamontowana była skocznia narciarka (zob. fotografia na str. 18). Dziś spotkać tam

można również narciarzy. W weekendy w okolicach ulicy Narutowicza przy remizie strażackiej

i zadrzewionej części ulicy Reymonta, można spotkać wielu narciarzy, snowboardzistów

i saneczkarzy. Gorąco polecam, wybierzcie się na zimową wędrówkę otwockimi szlakami

i przekonajcie się, jak zimą w Otwocku jest pięknie.

Marcin Gawrylik

Redaktor Naczelny „Gazety Otwockiej”

Wydawca:

Urząd Miasta Otwocka

Redakcja:

ul. Armii Krajowej 5,

bud. C, I p., pok. 5; 05-400

Otwock tel. 22 779 24 21,

779 20 01 do 06 wew. 155;

fax 22 779 42 25; 508 331 853

e-mail: gazetaotwocka@otwock.pl

Druk i oprawa: Poligrafia GREG,

Otwock-Świerk, tel./fax 22 339 01 45

e-mail: biuro@greg-drukarnia.pl

Redaktor naczelny:

Marcin Gawrylik

z zespołem

Projekt i skład:

MidMedia

Materiałów nie zamówionych redakcja nie

zwraca, zastrzega sobie prawo do skrótów,

adiustacji i zmiany tytułów.

Redakcja nie odpowiada za treść materiałów

literackich, listów i ogłoszeń.

Listy czytelników drukowane są w wersji oryginalnej. Nie drukujemy listów anonimowych

Na naszych

szlakach

Zimowy, pieszy i narciarski ruch turystyczny

w rejonie warszawskiej

aglomeracji stał się ostatnio zjawiskiem

powszechnie widocznym. Wprawdzie

nie ma on jeszcze charakteru masowego,

ale już zwraca na siebie uwagę.

Przez ostatnie kilkanaście lat na ogół

mało kto chodził w zimie po okalających

Otwock lasach. Jednak obecnie

coraz śmielej na otwockie szlaki wyruszają

małe grupki, zwykle kilkuosobowe,

piechurów i narciarzy turystów.

Wędrują po lasach otwockich, leśnych

duktach, wspinają się na piaszczyste

wydmy. A przecież lasy otwockie zimą

są przepiękne. Bogate okiście śniegu

na gałęziach drzew, sople lodowe,

zamarznięte rzeki i strumienie, zmieniające

się kolory w różnych porach

dnia i to co najważniejsze „morze”

zimnego, czystego powietrza wpływające

do płuc. Wszystko to coraz

częściej przyciąga ludzi, w tak wydałoby

się trudnych warunkach jakie

panują zimą.

Zima w Otwocku i jego okolicach

zachwyca każdego. Swoją wyjątkowość

zawdzięcza specjalnemu mikroklimatowi

oraz tak charakterystycznemu

dla tego miejsca krajobrazowi leśnowydmowemu.

Nie trudno wyobrazić

sobie jak cudownie wyglądają oszronione

drzewa, czapy śniegu na

gałęziach sosny, świerku czy modrzewia,

a także wzgórza, pagórki, wzniesienia

i dolinki pokryte białym puchem.

Urozmaicona rzeźba terenu w okolicach

Otwocka sprzyja turystyce o każdej

porze roku. Zima dostarcza równie

wiele atrakcji co lato. Wycieczki

piesze, saneczkowe zjazdy czy narciarstwo

biegowe to tylko część

możliwości spędzenia wolnego czasu.

Nie trzeba wyjeżdżać w góry, aby móc

korzystać z uroków zimy. Wystarczy

odwiedzić Otwock i jego okolice.

Paweł Ajdacki

W

STĘP

Z

I

M

Ą

N

A

O

T

W

O

CKICH

S

ZLAKACH

4

Wzdłuż Świdra

Trasa niezbyt długa, łącznie ok. 5 km. W całości biegnie ścieżką

nad Świdrem prowadząc w historyczne miejsca związane z postacią

znanego powszechnie Michała Elwiro Andriollego. Przejście piesze trasy

w okresie zimowym, gdy dookoła leży warstwa śnieżnego puchu, a rzeka

Świder jest zamarznięta, może przynieść niesamowite wrażania.

Polecam zabrać ze sobą aparat fotograficzny, żeby podczas wędrówki

uwieczniać piękny zimowy krajobraz nadświdrzański. Amatorzy

narciarstwa mogą spróbować przebyć trasę na nartach

Spacer rozpoczynamy na przystanku

kolejowym w Świdrze. Kierujemy się

w kierunku Warszawy i na końcu peronu,

schodzimy na lewo, na ul. Jana Pawła II

(do niedawna ulica nosiła imię gen. Karola

Świerczewskiego), róg ul. Jasnej. Skręcamy

w prawo i idziemy dalej wzdłuż torów w kierunku

Warszawy. Dochodzimy do ulicy Mickiewicza.

Do 1936 r. w tym miejscu

znajdował się przystanek kolejowy Świder

(stacyjny, stylowy, drewniany budynek

z wieżyczką znajdował się po przeciwnej

stronie torów kolejowych).

Skręcamy w ul. Mickiewicza i po przejściu

kilkudziesięciu metrów skręcamy w prawo

na ul. Górną. W prawym narożniku skrzyżowania

stoi nieduży, murowany budynek

(Górna 90) wybudowany przed 1939 r.

Mieścił się w nim sklep spożywczy, mięsny

a także cukiernia. Obecnie jest on odgrodzony

parkanem od ulicy i nie pełni już funkcji handlowych.

Stojąc na skrzyżowaniu widzimy

dalej po lewej stronie ul. Mickiewicza nowy

prywatny dom mieszkalny. Jest to dawna parcela

Mickiewicza 1 należąca do J. Kapłana,

gdzie do 1939 r. znajdował się pensjonat

„Ryppa”, prowadzony przez F. Ryppa i R.

Urmanową. Budynek położony był nieco

w głębi rozległej posesji. Reklama z 1936 r.

z przewodnika B. Łażewskiego „Świder i jego

okolice” opisywała, że jest to pensjonat

„urządzony podług najnowszych wymagań

higjeny i komfortu, czynny cały rok. Woda

bieżąca ciepła i zimna w każdym pokoju.

Łazienki i natryski. Kuchnia obfita i wykwintna,

na żądanie ściśle dietetyczna. Ceny

bardzo przystępne.”

Ponadto w osobnym budynku przy samej

ulicy znajdował się skład apteczny i zakład

fryzjerski damsko-męski, prowadzony przez

Józefa Jabłonkę. W okresie okupacji hitlerowskiej

w budynkach tych ulokowane zostało,

eksmitowane przez hitlerowców w 1940

r. z Grabia pod Toruniem, Zgromadzenie

Sióstr św. Elżbiety. Siostry prowadziły tutaj

oprócz domu zakonnego również sierociniec

oraz dom dla dziewcząt chorych na gruźlicę.

Zgromadzeniem w tych trudnych czasach

kierowała matka przełożona „Gertruda” Stanisława

Marciniak, a jedną z zakonnic była

siostra „Ludwika” Halina Małkiewicz.

Obydwie w czasie okupacji zaangażowały się

w ratowanie od eksterminacji żydowskich

dzieci i zostały uhonorowane przez izraelski

Instytut Yad Vashem medalem Sprawiedliwy

Wśród Narodów Świata. Siostra Ludwika

w 1981 r. a siostra Gertruda w 2007 r. Z ul.

Mickiewicza Zgromadzenie zostało po kilku

latach przeniesione do pożydowskiego sanatorium

„Marpe” przy ul. Kołłątaja 13, gdzie

istnieje do dzisiaj. Zabudowania pensjonatu

nie zachowały się do dnia dzisiejszego.

Idziemy dalej prosto ul. Górną, po drodze

oglądając dwa ciekawe przykłady odnowionych,

prywatnych świdermajerów, pod numerami

94 i 102/104. Na szczególną uwagę

zwraca dom po prawej, na samym końcu

ulicy, tuż nad samą rzeką. Od ul. Mickiewicza

do rzeki zachował się fragment oryginalnego,

przedwojennego bruku na nawierzchni ulicy

a lewej strony zarastający, duży parking samochodowy.

Parking ten został wybudowany

pod koniec lat 60-tych dla plażowiczów,

tłumnie wypoczywających nad Świdrem

do lat 80-tych ubiegłego wieku. Do końca lat

60-tych ubiegłego wieku ul. Górna była

Po wschodniej stronie

dzisiejszej ul. Kołłątaja

powstały zabudowania

murowane, wykorzystywane

głównie jako ośrodek

kolonijny dla dzieci

pracowników zakładów

cukierniczych Wedla

główną ulicą wylotową z Otwocka w kierunku

Józefowa, Falenicy i Wawra. Na jej przedłużeniu

znajdował się drewniany most,

łączący otwocki i józefowski brzeg Świdra.

Zachowane fragmenty tego mostu wystają

z dna rzeki do dnia dzisiejszego.

Dochodzimy do rzeki, skręcamy w prawo

i idziemy ścieżką w kierunku mostu kolejowego.

Przed mostem widać ceglane kręgi

oraz drewniane koryto wchodzące do wody.

Jest to pozostałość po kolejowym ujęciu

wody. Stąd była pobierana woda i przy pomocy

maszyny parowej, znajdującej się

w pobliskim murowanym budynku, tłoczona

do wieży wodnej przy stacji w Otwocku.

Ujęcie to powstało zapewne w czasie budowy

stacji kolejowej „Otwock” i wznoszeniu

przy niej infrastruktury kolejowej.

Wędrujemy ścieżką wzdłuż Świdra

w kierunku zachodnim. Po kilku minutach dochodzimy

do mostu drogowego w ciągu

SPACEROWNIK OTWOCKI

SPACEROWNIK OTWOCKI

Zimowy widok na Świder

ul. Kołłątaja. Z lewej strony na skarpie

widzimy ukryty w krzakach drewniany, parterowy

dworek dawnego folwarku Wolimontowice.

Został on wzniesiony przed 1890 r. dla

Edmunda Sikorskiego. Do dnia dzisiejszego

zachowały się na nim bogate zdobienia

szczytów i okien oraz okazała weranda od

strony centrum Otwocka. Cały budynek przypomina

bardziej rosyjską daczę podmoskiewską

niż otwocki świdermajer. Folwark

w 1893 r. opisywał w swoim przewodniku

„Wille w Otwocku” Edmund Diehl: „Fol. Wolimontowice

(Nr. 6), własność Edmunda

Sikorskiego. Jest to pas ziemi szerokości

70 prętów, równolegle do plantu kolejowego

się ciągnący, od budki Nr. 109 do Świdra,

całkowicie lasem zarosły, zawierający

przestrzeni 37 morgów i 77 prętów. Przed

kilku laty na wyniosłości ponad rzeką, wybudowano

tu dom dość obszerny z wygodnym

rozkładem pokoi, na tem jednak przedsięwzięciu

ukończono pracę kolonizacyjną na

Wolimontowiczach, a zdaje się, iż dom,

oprócz mrówek, przez nikogo nie był jeszcze

zamieszkiwany. Obecnie jest on zwykle

miejscem wypoczynku dla spacerujących ze

stacyi ponad Świder.”

Na początku XX w. obszar folwarku zaczął

być parcelowany i sprzedawany. Rozległą

posiadłość, obejmującą centralną część

majątku, wraz z dworem, nabył w 1910 r. Emil

Wedel. Był to obszar blisko rzeki, ciągnący się

od dzisiejszej ul. Górnej w kierunku ul. Turystycznej,

który przecinała gruntowa droga,

dochodząca do rzeki (dawniej ul. Sienkiewicza

a dzisiaj ul. Kołłątaja). Po wschodniej

stronie dzisiejszej ul. Kołłątaja powstały

zabudowania murowane i ogrzewane,

wykorzystywane głównie jako ośrodek kolonijny

dla dzieci pracowników zakładów cukierniczych

Wedla. Twórca słodkiego

imperium Emil Wedel bardzo lubił te okolice

i często tu przyjeżdżał na odpoczynek z rodziną.

Bywał tutaj też Jan Józef Wedel, ostatni

zarządzający słodkim czekoladowym imperium

do 1945 r. Obecnie dawne tereny

Wedlów należą do kilku prywatnych właścicieli,

a przez sam ich środek przebiega jedna

z głównych ulic Otwocka. Po domu dla kolonistów

pozostały dzisiaj tylko widoczne ruiny.

Przechodzimy ścieżką pod mostem

i idziemy wzdłuż Świdra w kierunku zachodnim.

Trasą, którą wędrujemy przebiega niebieski

szlak rowerowy, tzw. „Otwocki Szlak

Okrężny”, wyznakowany przez otwocki Oddział

PTTK w 2005 r. Jest to pierwszy w historii

miasta rowerowy szlak turystyczny.

Idziemy dalej wzdłuż rzeki aż do żelbetonowego

mostu, łączącego brzeg otwocki

z józefowskim. Jest to pozostałość po jabłonowskiej

kolejce wąskotorowej, jeżdżącej

z Jabłonny przez Warszawę, Wawer i Otwock

do Karczewa, w latach 1899-1963. Przed mostem,

po lewej stronie, znajduje się miejsce

przeznaczone do plażowania. Jest to jedyne

obecnie, oficjalnie urządzone miejsce do

plażowania nad Świdrem w Otwocku i Józefowie.

Jednak do prawdziwej plaży jeszcze

temu miejscu daleko.

Na uwagę zasługuje stojący w tym

miejscu betonowy most kolejowy, jeden

z nielicznych zabytków techniki na naszym

terenie, zachowanych do dziś. Jest to sześcioprzęsłowy,

betonowy most, wybudowany

dla jabłonowskiej kolejki wąskotorowej w la-

Zimowy turysta, rok 1900

5

W

ZDŁUŻ

Ś

W

IDRA

Z

I

M

Ą

N

A

O

T

W

O

CKICH

S

ZLAKACH

6

tach 1910-14 roku. Ówczesna lokalna prasa

donosiła, że był to najdroższy fragment nowej

kolejki. Na początku XX w. beton w mostownictwie

na terenie zaboru rosyjskiego należał

do nowych materiałów budowlanych, stąd

budowa tego mostu należała do nowatorskich.

Można go śmiało zaliczyć do grona najstarszych

betonowych mostów na Mazowszu.

Obiekt jest bardzo ciekawy architektonicznie.

Został posadowiony na kwadratowych

palach. Z plaży widać bardzo efektowne

ażurowe betonowe podpory. Przed krą

i innymi zagrożeniami chronią most betonowe

izbice (pierwotnie drewniane). Choć

most kolejkowy należy do ciekawych zabytków

otwockiej techniki, to jednak nie został

otoczony należytą opieką. Jego stan techniczny

jest bardzo zły. W wielu miejscach

odpadły duże fragmenty betonowej otuliny,

odsłaniając pręty zbrojeniowe, które pokryły

się grubą warstwą rdzy. Most ten zagrał również

w 24. (ostatnim) odcinku serialu „Pogranicze

w ogniu” (1988-91), w reż. Andrzeja

Konica. Film opowiadał losy dwóch przyjaciół

z dzieciństwa: Czarka Adamskiego (Cezary

Pazura) i Franka Relke (Olaf Lubaszenko),

którzy w dorosłym życiu są pracownikami

dwóch wrogich wywiadów: polskiego

i niemieckiego. W ostatnim odcinku, tuż przed

wybuchem drugiej wojny światowej, oba wywiady

organizują wymianę agentów na granicznym

moście, którym jest właśnie nasz

most kolejkowy.

Przechodzimy na drugą stronę ul. Turystycznej

i wędrujemy dalej nadrzeczną ścieżką

na zachód. Po przejściu kilkuset metrów

dochodzimy do ogrodzonego terenu z lewej

strony. Mieści się tu Ognisko Wychowawcze

„Świder” im. Kazimierza Lisieckiego

„Dziadka” (pierwotnie Mickiewicza 21 i 23

a dzisiaj Mickiewicza 43/47). Zostało ono

założone w 1945 r. przez Kazimierza Lisieckiego

„Dziadka” jako Ognisko „Świder”, Towarzystwa

Przyjaciół Dzieci Ulicy. Teren ten

wraz z dwoma zdewastowanymi, drewnianymi,

piętrowymi pensjonatami (należący

przed II wojną światową m.in. do N. Dancigera),

został przydzielony Towarzystwu Przyjaciół

Dzieci Ulicy przez Wojewódzki Oddział

Tymczasowy Zarządu Państwowego Majątków

Opuszczonych i Porzuconych. Ognisko

zajmuje kilkunastohektarowy teren, ciągnący

się od ul. Zacisznej do brzegu Świdra. Opieką

objęte jest tutaj przeszło 100 dzieci w różnym

wieku, które dzięki ogromnemu zaangażowaniu

pracowników oraz przyjaciół mają zapewnione

ciekawe, barwne i pożyteczne

zajęcia. Dzieci uczą się w istniejącej na

Zimowe szaleństwo w lesie. Lata 20-te, lata 30-te

Turyści na nartach w latach 20-tych

Obraz Józefa Chełmońskiego „Kulig” z 1884 roku

SPACEROWNIK OTWOCKI

miejscu Szkole Podstawowej czy Gimnazjum

lub innych szkołach rejonowych w okolicy.

Na rozległym terenie znajduje się wiele boisk

i sala gimnastyczna, na których zimą i latem

uprawiane są różnego rodzaju sporty, organizowane

zawody i turnieje. Poza sportem

wychowankowie mogą tu rozwijać swoje

zainteresowania turystyczne, motorowe,

muzyczne, estradowo-teatralne, plastyczne,

komputerowe, przyrodnicze. Sami dbają

o własny wspólny majątek, o czystość

i porządek. Dzięki nauce, pracy i zabawie,

ogniskowcy przygotowują się do samodzielnego

życia, współdziałania, współżycia,

współodpowiedzialności, spełniania obowiązków

i ról społecznych.

Na terenie zachowały się w dobrym stanie

dwa, drewniane, piętrowe, przedwojenne

pensjonaty, dzisiaj nazywane „U Dziadka”

(dawniej Mickiewicza 21 a obecnie Mickiewicza

43) i „Agatka”. Na terenie Ogniska,

w narożniku ulic Wierzbowej i Zacisznej, znajduje

się jeszcze jeden niewielki, parterowy świdermajer,

przejęty w połowie 1947 r., zwany

„Pickwickiem”. O Kazimierzu Lisieckim i jego

wychowankach w Ognisku w Świdrze Marian

Brandys napisał dwa opowiadania: „Wiewiórczak”

i „Honorowy Łobuz”. Obok boiska

do gry w piłkę nożną rośnie pomnik przyrody

– dąb szypułkowy im. „Dziadka Lisieckiego”,

o obwodzie 290 cm i wysokości 20 m.

Maszerując wijącą się nad brzegiem rzeki

ścieżką, napotykamy stare murowane słupki

od nieistniejących ogrodzeń, furtek i bram. To

pozostałość po najczęściej nieistniejącej już

zabudowie z okresu międzywojennego.

Wtedy brzeg Świdra był dużo lepiej zagospodarowany

i przygotowany na pobyt letników.

Po przejściu kilkuset metrów, wspinamy się

na wysoki brzeg nadświdrzański, na którym

góruje nad rzeką piętrowy, przedwojenny

pensjonat „Heljana” (Zaciszna 48a) należący

do pań: Wirszyłowej i Dworzańczykowej.

Reklamowany był jako: „Pensjonat czynny

cały rok, poleca pięknie umeblowane pokoje

z bieżącą ciepłą i zimną wodą. Wykwintna,

na żądanie dietetyczna kuchnia. Piękne

położenie pensjonatu w sosnowym lesie,

oraz bliskie tereny do sportów letnich

(własna plaża nad Świdrem) i zimowych,

zapewniają każdemu idealny odpoczynek

i miłe spędzenie czasu w doborowym towarzystwie.

Co sobotę dancing – bridże.” Obecnie

budynek jest zaniedbany przez

mieszkających w nim lokatorów. Na uwagę

zasługuje również dawny budynek gospodarczy,

stojący przy wjeździe z kolumnowym

gankiem, przypominający niewielki dworek.

Po minięciu pensjonatu widzimy z lewej

strony nowoczesny ośrodek hotelowo-konferencyjny

„Z-hotel”, oddany do użytku w 2012

r. Na terenie tym znany rysownik i malarz,

weteran 1863 r., Michał Elwiro Andriolli

założył swoje wymarzone Brzegi. Był on

pierwszym, który docenił uroki nadświdrzańskiego

krajobrazu oraz jego dogodne

połączenie z Warszawą. Andriolli był urodzonym

w Wilnie synem włoskiego oficera Wielkiej

Armii Napoleona i polskiej szlachcianki.

Myśl pobudowania

domków i założenia

kolonii w miejscowości

zdrowotnej i pięknej,

jaką zakupił Andriolli

musiała mieć rację bytu,

dowodzi to okoliczność,

iż wkrótce potem

do właściciela Brzegów

udawać się zaczęli

interesanci, pragnący

w jego sąsiedztwie,

siedziby dla siebie

pobudować. W lat kilka

miał już Andriolli licznych

sąsiadów odstępując

im bardzo chętnie

po kawale gruntu

ze swojego terytorium

Związał się z Mazowszem pracą i miejscem

zamieszkania, ponieważ jako amnestiowany

powstaniec 1863 r., miał zakaz powrotu

w rodzinne strony, na Litwę. 21 lutego 1880 r.

kupił okazjonalnie, za 18 000 rubli, od Zygmunta

hr. Kurtza z Otwocka Wielkiego,

12 włók (201,4 ha) gruntu, z tego 6 włók lasu

nad Świdrem, z parcelowanego folwarku

Anielin. W 1881 r. zakupiony majątek został

urzędowo przemianowanym na Brzegi. Artysta

zauroczony okolicą nad Świdrem pisał:

„Mam to czegom pragnął, do czegom wzdychał:

naturę i ciszę.”

Jeszcze tego samego roku wznosi swoją

pierwszą, niewielką pracownię (służącą również

za sypialnię) i zakłada ogród. Pierwszy

dom zbudował sam, według własnego pomysłu.

Wymyślił nowy rodzaj konstrukcji

ścian i jego zdobnictwo. Własnoręcznie

rysował na deskach ozdoby i ornamenty, po

czym zlecał ich wykonanie miejscowym

cieślom i stolarzom. Ornamentyka ścian,

szczytów, otworów drzwiowych, okiennych,

otwartych werand, miała w sobie coś z kolorytu

podmoskiewskich daczy i alpejskich kurortów.

Później te zaproponowane przez

niego rozwiązania techniczne i plastyczne,

kopiowali miejscowi rzemieślnicy przy budowie

kolejnych domów w rozwijających się pobliskich

letniskach. W tej swojej pierwszej

pracowni, 22 grudnia 1881 r., ukończył ostatnie

ilustracje do „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza.

O początkach zamieszkania

Andriollego w Brzegach, znana warszawska

publicystka Karolina Beylin w swojej książce

„Dni powszechne Warszawy w latach 1880-

-1890”, napisała: „Był jednym z nielicznych

ludzi, którzy własną fizyczną pracą tworzą

swoją siedzibę. Za pieniądze zarobione przeważnie

w warszawskim tygodniku „Kłosy”,

którego był stałym ilustratorem, kupił

kawałek gruntu zarośniętego dzikimi chwastami

i krzewami. Wystawił tam zrazu własnymi

rękami coś w rodzaju szałasu i w nim

zamieszkał. Wyruszał ze strzelbą na wilki do

pobliskiego lasu, żywił się byle czym, sypiał

owinięty burką.” Kolejna, większa pracownia

i dwie nowe wille, wzniesione w 1882 r., usytuowane

były o 100 metrów od brzegów Świdra.

Zakupione Brzegi były z jednej strony

lokatą kapitału, a z drugiej próbą stworzenia

wzorcowej a zarazem dochodowej i estetycznie

urządzonej kolonii wypoczynkowej

pośród dziewiczej przyrody. Utalentowany

artysta wychodził z założenia, iż nawet tanie

budownictwo drewniane wcale nie musi być

brzydkie, o czym przekonał się w Alpach i na

dalekiej Syberii.

Inwestycja była strzałem w dziesiątkę.

Po latach dr Henryk Dobrzycki zanotował:

„Myśl pobudowania domków i założenia kolonii

w miejscowości zdrowotnej i pięknej,

jaką zakupił Andriolli musiała mieć rację bytu,

dowodzi to okoliczność, iż wkrótce potem do

właściciela Brzegów udawać się zaczęli interesanci,

pragnący w jego sąsiedztwie, siedziby

dla siebie pobudować. W lat kilka miał

już Andriolli licznych sąsiadów odstępując im

bardzo chętnie po kawale gruntu ze swojego

terytorium.” O Brzegach Andriollego pisał też

Adam Pług w Kłosach z 1884 r.: „Posiadłość

Andriollego, któremu w przeszłym roku,

wkrótce po wyjeździe jego do Paryża, pożar

zniszczył jeden z trzech domków, a przy nim

i pracownię artystyczną, świeżo wzniesioną,

razem z tekami bardzo cennych rysunków

7

W

ZDŁUŻ

Ś

W

IDRA

SPACEROWNIK OTWOCKI

Z

I

M

Ą

N

A

O

T

W

O

CKICH

S

ZLAKACH

8

– dziś składa się z dwóch tylko dworków,

które z czasem stanowić będą antynenje okazałego

dworu, jaki ma stanąć niezadługo

w doskonale obranym miejscu, gdzie duża

kępa drzew liściastych, pięknie rozrosłych

stanowi przewyborny materiał do wytworzenia

angielskiego ogrodu. Brzegami nazwał

Andriolli swoją siedzibę, dla tego, że oba

brzegi Świdra w tym miejscu jego własność

stanowią, a po wtóre, że lewy z nich, podmywany

i urywany ciągle przez gwałtowny prąd

rzeki, on własną swoja ręką ustalił, obsadziwszy

go na całej długości mnogimi tysiącami

prątków wierzbowych, które już

pięknie się rozrosły – i bieg wody uregulowawszy

tamami.”

W latach 1883-86, gdy artysta przebywał

głównie za granicą, kolonią letniskową

i folwarkiem zarządzała jego siostra, która

doglądała ok. 30 robotników, którzy siali,

zbierali, młócili płody rolne, ścinali i karczowali

las, budowali kolejne wille, sadzili krzewy

ozdobne, umacniali faszyną brzegi. W kolejnych

latach, na następnych parcelach, na

brzegu rzeki, pośród zieleni wznosi kolejnych

siedem letniskowych willi. W 1885 roku

artysta zakupił, niepotrzebne już cztery drewniane

pawilony Warszawskiej Wystawy Rolniczo-Przemysłowej

z Placu Ujazdowskiego

(dziś Plac Na Rozdrożu). Rozebrane domy

przetransportował, mającym wówczas

jeszcze połączenie z Wisłą Kanałem Ujazdowskim,

po czym w górę rzeki do Świdra

i swojej kolonii. Po ich niewielkiej przebudowie

ustawił je nad korytem rzeki. Teraz wilegiatura

liczyła już 14 drewnianych, jednolitych

stylowo willi do wynajęcia. Nazwy daczom

nadawali zwykle sami lokatorzy. I tak:

pierwszy z brzegu domek nazwany został

„Granicznym”, drugi zwał się „Królikowskim”,

gdyż tam przemieszkiwał lat kilka znany aktor

dramatyczny; obok usadowił się „Janicki”

– miejsce pobytu inż. Janickiego, jednego

z budowniczych kanału Sueskiego. „Sędzia”

był to domek, w którym wcześniej zasiadali

sędziowie Wystawy Rolniczo-Przemysłowej.

Domek tzw. „Mój” był pracownią Andriolliego.

Dalej wille: „Wenecja”, „Cacko”, „Mały”,

„Wygodny”, „Sosnowy”, „Ogrodnik”, „Średni”

i „Gościnny” dopełniały całości. Wśród całej

zabudowy na wyróżnienie zasługiwał tzw.

„Dwór”, najobszerniejszy, wygodny i starannie

zabudowany oraz ozdobiony, miał służyć

artyście i jego przyjaciołom na „stare lata”.

Oprócz tego na terenie znajdowały się zabudowania

gospodarcze folwarku.

Andriollowskie Brzegi w 1893 r. opisywał

w swoim przewodniku „Wille w Otwocku”

Edmund Diehl: „Folwark Brzegi (Nr. 10),

własność Elwira Andriollego, największa

własność prywatna pod wille zajęta, posiadająca

92 morgi obszaru, prawie cała pod

lasem sosnowym z lewej strony Świdra, pod

ziemią orną z prawej. Z przestrzeni tej

zajęty jest pas ponad brzegiem rzeki, około

30 prętów szerokości, pod wille, których

jest 11. Wszystkie wille, „dworkami” zwane,

są bardzo lekkiej konstrukcyi, przeważnie

parterowe z oddzielnemi kuchniami, w artystycznym

nieporządku ponad brzegiem

rozrzucone i przeznaczone dla jednej

rodziny. Brzegi spośród innych willi wyróżniają

się swoim charakterem i pomimo lekkiej

i niewyszukanej budowy domków,

improwizowanych werand, skromnego

urządzenia wewnętrznego i cen stosunkowo

nie niższych, niż na willach przy stacyi,

zawsze są przepełnione. Mieszkańcy tworzą

tu rodzaj oddzielnej kolonii letniej, używając

całej swobody w dni ciepłe i słoneczne

i godząc się z losem, gdy mniej sprzyjająca

pogoda dokuczy.

SPACEROWNIK OTWOCKI

Malowniczy Świder, tworząc kilka zagięć

na niewielkiej stosunkowo przestrzeni, i swobodny

daleki widok – bawią oko; wycieczki

do lasu lub na łąki chętnie są przedsiębrane

zbiorowo, toalety nie krępują towarzystwa,

a dziatwa z całą swobodą kilka razy dziennie

używa kąpieli rzecznych. Gwarno i rojno jest

w Brzegach w piękne dni Czerwcowe i Lipcowe,

życie prawdziwie sielankowe, braknie

tylko wygód, do których mieszkańcy miasta

trochę przywykli, a których, gdy pogoda nie

dopisze, na razie zastąpić nie można widokami

natury. Mieszkania, umeblowanie

i usługa są najsłabszą stroną Brzegów,

zresztą pomimo nawet oddalenia od stacyi,

najlepiej są one położone, a przy odpowiednim

nakładzie, mogły by się bardzo podnieść.

Z 11 domków pobudowanych w Brzegach

kilka jest obszerniejszych, piętrowych i z gustem

zbudowanych, do których zaliczyć należy

„dworek” na pracownię artystyczną właściciela

przeznaczony; większość jednak

składa się tylko z dwóch pokojów. Przeciętna

cena dworku dwupokojowego

wynosi 150 re., co zresztą zależne jest od

urządzenia i miejsca.

Do Brzegów ze stacji prowadzi droga wycięta

przez las w linii prostej, a następnie

przez pola orne. Większa część tej drogi, jak

wszystkie w Otwocku, jest piaszczystą, lecz

znośną, kawałek jednak przecinający piaskowe

wzgórze, bardzo jest nieprzyjemny i naprasza

się poprawy. Do Bojarowa z początku

taż sama prowadzi droga, przed wzgórzem

jednak skręca w lewo i o wiele jest znośniejszą.

Z tego powodu wiele osób przy stacyi

Warszawskie gimnazjalistki z Gimnazjum

im. M. Konopnickiej na zimowisku w Świdrze

9

W

ZDŁUŻ

Ś

W

IDRA

zamieszkałych, zwiedzając Brzegi, kieruje się

na Bojarowo, skąd zaledwie parę minut drogi

do najładniejszego zakątka Brzegów. Różnica

drogi ze stacyi do Bojarowa i do Brzegów, zaledwie

kilka wynosi minut, ceny też furmanek

są jednakowe. Dla dogodności mieszkańców

willi, właściciel Brzegów wysyła na pociągi

odkryty omnibus, przez miejscowych gitarą

zwany, mieszczący 12 osób (10 kop. od

osoby). Omnibus ten prawie zawsze jest zapełniony;

korzystają z niego i postronni; jechać

nim zawsze lepiej niż bryczką bez

resorów, a towarzystwo trafia się przyzwoite.

Ilość mieszkańców Brzegów przy zajęciu

wszystkich dworków, nie przechodzi 120 osób.”

Wille Andriolli zaczął wynajmować letnikom,

głównie ze świata kultury i sztuki.

Słynne festyny, przejażdżki konne, kuligi, potańcówki,

gry towarzyskie, koncerty orkiestr

dętych i kameralnych, zabawy do białego

rana czy spektakle teatralne i cyrkowe

a nawet pokazy sztucznych ogni, organizowane

przez niego, odbijały się głośnym

echem w prasie warszawskiej, stanowiąc dodatkową

reklamę całego przedsięwzięcia.

Przenosząc się z Warszawy na wilegiaturę,

zmieniano jedynie środowisko klimatyczno-

-przyrodnicze, pozostawiając zupełnie niezmieniony

ubiór, sposób bycia, przyzwyczajenia

i nawyki wielkomiejskie. W latach 1887-88

i kolejnych kapryśny Świder podtapiał willowe

ogrody, niszczył drewniane pomosty

i most, podmywał brzegi, nie zahamował jednak

działalności letniska. Z relacji Józefa Kotarbińskiego

zamieszczonej w „Kłosach”

w 1889 r., możemy się dowiedzieć o rejsie

dwóch parostatków firmy Maurycego Fajansa

z Warszawy do Karczewa i następnie hucznej

majówce z bogatym programem artystycznym

zorganizowanej dla ok. 360 osób w Brzegach:

„Wycieczkę zorganizowało grono osób

ze sfery literackiej i artystycznej – koło któ-

SPACEROWNIK OTWOCKI

10

Z

I

M

Ą

N

A

O

T

W

O

CKICH

S

ZLAKACH

Widok na Świder z mostu na Nadwiślance

rego skupiła się porządna falanga naszej burżuazji

[...]. Znalazłszy się na łonie przyrody,

majówkowicze zabawiali się w gry towarzyskie,

pląsali przy dźwiękach orkiestry Lewandowskiego,

a potem pod dachem dużej

werandy słuchali produkcji scenicznych, wykonanych

przez grono amatorów. Niecierpliwsi,

widząc że do kolacji daleko drapnęli

do Warszawy, ale większość, żądna wrażeń,

doczekała się po północy pokrzepienia sił

i żołądków, podziwiała fajerwerki i dźwięki

śpiewaczej drużyny. Potem puszczono się

w hoże pląsy a przy blaskach wschodzącego

słońca cale grono wracało do Warszawy.”

Jadwiga Waydel tak wspominała pobyt

na letnisku w Brzegach: „W niedzielę zwykle

zjeżdżało się moc gości z Warszawy, a wówczas

w pogodne, letnie dni rozwieszano

hamaki – nieodzowny wówczas rekwizyt

każdego letniska. Spoczywały w nich panie

zmęczone upałem w powiewnych, przybranych

falbankami i koronkami szlafrokach; nad

nimi rozpięte były parasolki. Nie starano się

wtedy opalać, przeciwnie skrzętnie ukrywano

ciało przed promieniami wiosennego lub letniego

słońca.” Oglądając nadświdrzańskie

Brzegi Bolesław Prus w swoich „Kronikach”

zanotował: „Są to cacka, jakich Warszawa

jeszcze nie widziała w tej ilości i rozmaitości.

Budowane są przeważnie z drzewa [...] Każdy

z nich bawi oko piękną formą, sztukaterią,

rzeźbieniami, tapicerskimi ozdobami albo

żywą barwą. Są to stacje jakby dróg żelaznych,

altany, nawet kaplice zakończone

wieżami spiczastymi, baniastymi, równoległościanami,

niekiedy balkonami.”

Teren historycznych Brzegów Andriollego

to rejon okolic dzisiejszych ulic: Zacisznej,

Marusarzówny i Chrobrego. Swoim osiedleniem

się nad Świdrem Andriolli dał początek

rozwojowi letniska Świder. Po śmierci

Andriollego w 1893 r. majątek przejęli sukcesorzy

i zgodnie z jego ostatnią wolą próbowano

na tym terenie utworzyć sanatorium

przeciwgruźlicze dla dzieci. Projekt ten miał

realizować pionier w dziedzinie lecznictwa klimatycznego

i sanatoryjnego w Polsce,

prywatnie przyjaciel Andriollego, dr Henryk

Dobrzycki. Niestety ze względów finansowych

nie doszło do jego realizacji. Spadkobiercy

sprzedali indywidualnym nabywcom

ziemię należącą do folwarku oraz same letnisko.

W okresie międzywojennym „dworki”

Andriollego służyły za ośrodek wypoczynkowy

Związku Pracowników Poczt i Telegrafów

a po II wojnie światowej, aż do ok. 2005

r. mieścił się tutaj Ośrodek Wypoczynkowy

Związku Zawodowego Pracowników Łączności.

Istniał wtedy jeszcze jeden drewniany

budynek, będący pracownią Andriollego.

Spłonął on w niewyjaśnionych okolicznościach

po przejęciu terenu przez kolejnego

właściciela. Obecnie na terenie letniska

Brzegi i „dworków” Andriollego wznosi się

wielkie osiedle mieszkaniowe, ograniczone

ulicami Chrobrego i Wczasową oraz kompleks

hotelowo-konferencyjny „Z-Hotel”.

Zwiedzając Dolinę Świdra w 1968 r. dr

Maciej Demel o legendarnym już letnisku

Brzegi nad Świdrem napisał: „(...) po

resztkach parku, po wykruszonych kamiennych

schodach prowadzących do rzeki, porozrzucanych

tu i ówdzie, zarośniętych

chaszczami fundamentach dworku Andriollego

prawie nic nie pozostało. Przebywający

na tych terenach wczasowicze i kuracjusze

nie wiedzą, że znajdują się na ziemi mającej

swoją bardzo ciekawą historie, a nie miał ich

nawet kto poinformować, bowiem po dawnych

mieszkańcach Brzegów, znających

tradycje miejscowości, nie ma śladu. Tradycje

tę postarano się zresztą - nie wiadomo

czemu - zniszczyć także w sposób administracyjny

likwidując całkowicie nazwę Brzegi

SPACEROWNIK OTWOCKI

i zastępując ją nic nie przypominającym mianem

ulicy Zacisznej.”

Po minięciu Brzegów wchodzimy na

dawną promenadę spacerową, biegnącą

brzegiem skarpy nadświdrzańskiej do

ul. Kraszewskiego. Była ona ulubionym miejscem

spacerów otwocczan, letników i kuracjuszy,

od lat 60-tych do początku lat 90-tych

ubiegłego wieku. Obecnie nieremontowana,

częściowo zagrodzona, zarasta i w niedługim

czasie zaniknie całkowicie. Dochodzimy do

kompleksu dwóch, piętrowych budynków,

wzniesionych w latach 50-tych ubiegłego

wieku, na potrzeby Szpitala Powiatowego

(Chrobrego 30). Mieścił się tutaj m.in. oddział

okulistyczny. Od kilkunastu lat obiekty

znajdują się w rękach prywatnych i stoją

nieużytkowane. Planowano w budynkach

umieścić hotel wraz z zapleczem konferencyjnym,

ale do dnia dzisiejszego nie zostało

to zrealizowane.

W tym miejscu opuszczamy dawną

promenadę i tak jak prowadzi nas czarny szlak

turystyczny schodzimy nad Świder i idziemy kilkaset

metrów jego brzegiem. W lecie ten odcinek

szlaku może być trudny do przebycia.

Rosnąca tu roślinność przypomina prawdziwą

dżunglę. Napotkamy tutaj wiekowe topole,

olchy, dęby, sosny i wierzby oraz gąszcz rozmaitych

krzewów, z dziko pnącym się po drzewach

chmielem. Aż trudno sobie wyobrazić, że

jesteśmy w administracyjnych granicach

miasta, położonego kilka kilometrów od granicy

Warszawy. Następnie wspinamy się na skarpę

i ponownie idziemy dalej promenadą, pośród

starego, 150-letniego, sosnowego lasu.

szawskim” ukazało się ogłoszenie: „Nowo

wzniesiony „Leczniczy Zakład Termopatyczny”

w Bojarowie pod Warszawą

otwarty w sezonie letnim i zimowym.

Choroby nerwowe, reumatyczne, newralgie,

migreny, histeria, spazmy i cierpienia kataralne.

Osłonięte, śród lasów. 2 wiorsty

od stacji Otwock godzina jazdy z Warszawy.

Cena pokoju łącznie ze stołem i kuracją od

osoby dziennie 3-5 rubli. Honoraria płaca się

od wyleczenia według umowy. Nie wyleczeni

takowego nie ponoszą”.

Oskragiełło był człowiekiem bardzo nowoczesnym,

jak na swoje czasy, wybiegającym

w przyszłość, o ciekawej osobowości

i talencie muzycznym (grał na flecie).

Uważano go za oryginała, dziwaka i człowieka

niespełna rozumu. Na co dzień był

bardzo uczynnym sąsiadem, człowiekiem honoru,

prawym i odważnym. W czasie pożaru,

który wybuchł w domu Andriollego w 1883 r.,

był jednym z pierwszych, który ofiarnie ratował

dobytek i rysunki artysty. Próbował

wydawać własne pismo jarskie. W 1885 r. napisał

broszurę „Nauka o zdrowiu, jego zachowaniu

i przywróceniu” oraz w 1888 r.

podręcznik „Jarstwo i wełniarstwo w dziejach

słowiańszczyzny”. Folwark Bojarowo w 1893

r. opisywał w swoim przewodniku „Wille

w Otwocku” Edmund Diehl: „Folwark Boja-

11

W

ZDŁUŻ

Ś

W

IDRA

Zimowa wycieczka samochodem

w latach 30-tych ⊳

Z lewej strony, za rozwalającym się

ogrodzeniem i nie pielęgnowanym parkiem,

widzimy białe mury dworku „Bojarów” (Kraszewskiego

87) ze strzelistą wieżyczką. Jest

to jeden z najstarszych budynków w Otwocku,

wzniesiony dla przybyłego z Litwy

Konstantego Moes-Oskragiełło. Zakupił on

w 1882 r. grunty z parcelowanego folwarku

Anielin hr. Zygmunta Kurtza. Na zakupionym

gruncie już rok później (w 1883 r.) wzniósł folwark,

letnisko i zakład kąpielowo-kumysowy

dla wczasowiczów i kuracjuszy. Konstanty

Moes-Oskragiełło był zwolennikiem oryginalnych

metod leczenia, polegają-cych na

kąpielach słonecznych, używaniu wełnianej

odzieży, piciu kumysu i wegetarianizmie, zimnych

i gorących kąpielach (do 38°C). Już

12 października 1883 r. w „Kurierze War-

Dla osób poszukujących

obszernego i dobrze

urządzonego pomieszczenia,

tudzież spokojnego

pobytu, zamieszkanie

pałacyku, ze wszechmiar

może być pożądane, obszar

takowego nie jest jednak

znaczny i pomieścić może

jedną lub dwie rodziny.

rowo (Nr. 11), własność Konstantego Moes-

-Oskragiełło, zawierający 75 morgów przestrzeni,

przeważnie pod lasem sosnowym,

położony po obydwu stronach rzeki Świder.

Jest to miejscowość najwięcej oddalona od

stacyi i przystanku; do domów mieszkalnych

dojechać można w przeciągu minut 20-tu,

pieszo zaś zajść w pół godziny. Niedaleko od

rzeki wydzielona jest przestrzeń 1½ morga,

wałem otoczona, na której zbudowano

3 domy mieszkalne, z tych jeden murowany,

a dwa drewniane. Dom murowany jest

właściwie pałacykiem zdobnym w wieżę, zakończoną

w spiczastym dachem i urządzonym

ze wszelkiemi wygodami. Dla osób

poszukujących obszernego i dobrze urządzonego

pomieszczenia, tudzież spokojnego po-

SPACEROWNIK OTWOCKI

12

Z

I

M

Ą

N

A

O

T

W

O

CKICH

S

ZLAKACH

Zimowe atrakcje Otwocka w latach 30-tych

bytu, zamieszkanie pałacyku, ze wszechmiar

może być pożądane, obszar takowego nie jest

jednak znaczny i pomieścić może jedną lub

dwie rodziny. Domy drewniane dosyć

oszczędnej konstrukcyi mniej są zachęcające,

a więcej jeszcze tracą na sąsiedztwie z pałacykiem.

Osobliwością Bojarowa jest tak

zwana „Jarchata” (Lit. I.) dla kąpieli słonecznych

przeznaczona, którą właściciel na

własny użytek wybudował. Znajduje się ona

w ustroniu ponad rzeką. Bojarowo należy do

najdawniejszych kolonii letnich w okolicach

Otwocka. Pomimo jednak znacznej przestrzeni

gruntu, więcej się nie zabudowywa.”

W 1936 r., właścicielem dworku był

W. Ożarowski. Po II wojnie światowej budynek

został przejęty przez państwo. W latach

1960-90 mieściły się tu Warsztaty Szkoleniowe

Rzemiosł Artystycznych, będące filią

Zakładu Doskonalenia Zawodowego

z Warszawy. Obecnie dworek wraz z budynkami

i gruntem stanowi własność prywatną

i stoi nieużytkowany. Zagadką jest, że ten, już

dziś prawie 130 letni dworek, najstarszy budynek

w Otwocku, pamiętający czasy Andriollego,

został wpisany do rejestru

zabytków dopiero w 2007 r.

Idziemy dalej zarastającą promenadą, mijając

po lewej stronie duże nowoczesne osiedle

mieszkaniowe, wybudowane na terenie

dawnego Ośrodka Wypoczynkowego „Wisła”

(Kraszewskiego 83-85). Dochodzimy do

ul. Kraszewskiego i Ronda Żołnierzy AK IV Rejonu

Otwock „Fromczyn”. W okresie międzywojennym

w tym miejscu znajdowała się

stacja autobusowa, na której zatrzymywały

się „Autobusy Powiatowe”, kursujące z Placu

Krasińskich w Warszawie do Otwocka i Śródborowa.

Natomiast od lat 50-tych ubiegłego

wieku do 1982 r. była tu pętla podmiejskiej

linii autobusowej MZK 202 z Falenicy oraz autobusów

sezonowych linii „S” z Placu Defilad

w Warszawie. Autobusy te miały szczególne

powodzenie w sezonie letnim, kiedy to tysiące

warszawiaków wyjeżdżało poza miasto do

popularnych miejscowości letniskowych.

Przechodzimy przez rondo i skręcamy

w ul. Łąkową. Jest to dawna droga biegnąca

przez środek znajdującej się tutaj wsi Świdry

Wielkie. Wieś ta jest najstarszą osadą,

wchodzącą w skład dzisiejszego miasta,

wzmiankowana już w XVI w. W okolicach wsi

znajduje się wiele stanowisk archeologicznych,

kryjących pozostałości obozowisk łowców

reniferów, z okresu ok. 10 000-8 000

p.n.e. oraz najważniejsze z nich, odkryte na

początku XX w. stanowisko u ujścia Świdra

(teren dzisiejszych Górek). Od miejsca, znaleziska

te zostały nazwane kulturą świderską.

Po kilkudziesięciu metrach ulica skręca

w lewo, a my idziemy dalej prosto, drogą pomiędzy

budynkami i po chwili schodzimy

z niewielkiej skarpy na nadświdrzańskie łąki.

Podążamy gruntową drogą i tak jak ona

skręcamy w lewo w kierunku widocznej

w oddali neogotyckiej kaplicy p.w. św. Rocha.

Kapliczka została wybudowana w okresie

międzywojennym i pierwotnie znajdowała się

bliżej Świdra. Wielokrotne podmywanie jej

przez wylewające wody rzeki spowodowały,

że przeniesiono ją w to miejsce. Starsi mieszkańcy

ulicy Łąkowej opowiadają jak kiedyś,

co roku, na św. Rocha przyjeżdżał tutaj ksiądz

z Karczewa, odprawiał mszę i święcił bydło.

Idziemy dalej gruntową drogą w kierunku

zachodnim. Dochodzimy do stromego brzegu

Świdra w miejscu, gdzie kiedyś znajdował się

drewniany most. Przy niskim poziomie wody,

w nurcie widać jeszcze pozostałości jego

drewnianych filarów. 200 lat temu była to

przeprawa graniczna pomiędzy Austrią i Prusami

(później Księstwem Warszawskim).

Został on spalony 1 maja 1809 r. przez wycofujące

się oddziały austriackie, aby spowolnić

marsz ścigającej ich dywizji gen. Michała

Sokolnickiego. Manewr ten niewiele pomógł

Austriakom, żołnierze polscy pokonali przeszkodę

w bród. W zbeletryzowany sposób przeprawę

wojsk Sokolnickiego opisał Stefan

Żeromski w „Popiołach”: „Na równych i jałowych

piaskach, których jeszcze trawa nie okryła,

w pobliżu Zagoździa, strwożeni

wieśniacy zeznawali, że Niemce dopiero co

przeszły w stronę Świdrów i że coś musiały

spalić po drodze, bo dym walił spomiędzy

drzew. Ile na to pozwalały siły koni

ciągnących w piachu armaty, Sokolnicki pośpieszał

w marszu. Z rana 1 maja ujrzeli wy-

SPACEROWNIK OTWOCKI

nurzające się z jednolitych sosnowych borów

olbrzymie sokory Nadświdrza, dalekie piaski,

wody Wisły, zamglone smugi drzew tamtego

brzegu, pod Zawadami, Kępą Oborską i dalej

aż pod Oborkami, Jeziorną, Łęgiem, po Gassy

i Czernidło, tonące w oddaleniu. Wkrótce

stanęli nad brzegiem Świdra. Po wiosennym

roztopie jeszcze woda nie opadła. Wartko bulgotała

między pniami olch, w cieniu kilkusetletnich

sosen wrastających w wydmy

piasków i w cieniu topoli nadwiślańskich.

Stanąwszy już nad rzeką w pobliżu jej ujścia

do Wisły, naprzeciwko wioski Świdry Małe,

które leżały po tamtej już stronie, a więc

w ówczesnej Galicji, zobaczyli przed sobą

most dopiero co spalony. Pale jego były

jeszcze czerwonymi głowniami i kurzyły się

obficie. Wieśniacy ze Świdrów stali na

wzgórku obok swoich chat ze słomianymi

strzechy i przypatrywali się w milczeniu. Ani

jeden się nie ruszył, pomimo że ich wzywano

znakami i krzykiem. Na błoniu z tamtej strony

rzeki zieleniły się już pędy wierzbowe i pastuch

doglądający krów wesoło wygrywał na

fujarce. Przywołano go nad brzeg, żeby pokazał,

gdzie tu woda najpłytsza. Prąd leciał

wartko, lecz widać było piasek na dnie.

Żołnierze zzuwali wesoło ciżmy, kamasze i zawinąwszy

pantalony szli w bród za przewodem

pastucha. Ciężko było z przeprawą

armat, ale je przeciągnięto bez szwanku

i wywleczono z wody. Za mostem droga szła

wciąż lasem w stronę Karczewia. Kolumna

wytchnęła w Świdrach oraz na okolicznych

wydmuchach litego piasku. Radość była

powszechna z tego tytułu, że stare wierzby

już zielenieją, że się włamano w granice Galicji

i że pastuch tak po swojsku wycina na ligawce.

Chłopi miejscowi rozpowiedzieli

dowódcy całą historię spalenia mostu i przemarszu

Austriaków do Karczewia, nie potrafili

tylko objaśnić, gdzie istnieje przewóz

na Wiśle. Około południa Sokolnicki ruszył

w pochód. Żołnierze szli raźno. Pikiety nie

dawały żadnego znaku alarmującego.

Wyszedłszy z lasu na piaski wyniesione

ponad Wisłę, które otaczają Karczew zanurzony

w tym sypkim morzu, nie dostrzegli

nigdzie nieprzyjaciela. Gdyby nie wyraźne

ślady armat, konnicy i piechoty, Sokolnicki

skłonny by był do przypuszczenia, że nieprzyjaciel

czyha w zasadzce, gdzieś w lasach

otwockich, daleko, szeroko, jak oko sięgnąć

zdoła, rozciągniętych.”

Idziemy dalej brzegiem Świdra, tak jak

prowadzi niebieski szlak rowerowy, w kierunku

mostu drogowego na drodze 801, popularnej

„nadwiślance”. Nie dochodząc do

niej skręcamy w lewo, tak jak prowadzi

droga i idziemy w kierunku widocznego

w oddali wzniesienia. Dochodzimy do niego

i obchodzimy go z lewej strony, aby dojść do

drogi, która prowadzi nas na jego szczyt.

Wzniesienie, na którego szczycie stoimy, to

nieczynne i zrekultywowane wysypisko

śmieci. Wykorzystywane było do początku

lat 90-tych ubiegłego wieku. Zwożono tu

głównie śmieci z Warszawy. Ze szczytu rozciąga

się rozległy widok na Dolinę Środkowej

Wisły, ujścia do niej Świdra i Jagodzianki

oraz faunistyczny rezerwat przyrody „Wyspy

Świderskie”. Rezerwat ten został utworzony

23 grudnia 1998 r. na mocy zarządzenia Ministra

Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych

na obszarze 572.28 ha, z czego

w Otwocku znajduje się 32.81 ha. Obejmuje

on ochroną obszar wiślanych wysp,

piaszczystych łach oraz płynących wód,

w celu zachowania naturalnych ostoi lęgowych

rzadkich i ginących ptaków, występujących

w korycie Wisły. Wschodnia

strona wzniesienia, gdzie prowadzi stroma

droga na jego wierzchołek, w okresie zimowym

może służyć za tor saneczkowy i trasę

zjazdową dla narciarzy.

Po nasyceniu się rozległym widokiem,

wracamy tą samą drogą do Ronda Żołnierzy

AK IV Rejonu Otwock „Fromczyn”. Stąd

możemy wrócić do centrum Otwocka autobusem

linii 702.

⊳

13

W

ZDŁUŻ

Ś

W

IDRA

Ulica Piłsudskiego zimą w latach 30-tych

SPACEROWNIK OTWOCKI

14

P

L

A

N

S

ZL

A

K

Ó

w

SPACEROWNIK OTWOCKI

15

P

L

A

N

S

ZL

A

K

Ó

w

SPACEROWNIK OTWOCKI

16

Z

I

M

Ą

N

A

O

T

W

O

CKICH

S

ZLAKACH

Ścieżkami Soplicowa

Trasa niezbyt długa, łącznie ok. 5 km. W całości biegnie urokliwymi, zalesionymi uliczkami i ścieżkami Soplicowa.

Przejście piesze trasy w okresie zimowym, gdy dookoła leży warstwa śnieżnego puchu, a drzewa są oszronione i przykryte

śnieżną czapą, może przynieść niesamowite wrażenia. Polecam zabrać ze sobą aparat fotograficzny, żeby podczas wędrówki

uwieczniać piękny zimowy krajobraz. Zachęcam amatorów narciarstwa do przebycia trasy na nartach

Spacer rozpoczynamy na przystanku

kolejowym w Śródborowie. Jeszcze

dziesięć lat temu na stacji (od strony

Alei Róż) stał mały drewniany budynek z altaną

z okresu powojennego, będący dobrym

przykładem architektury kolejowej

okolic Otwocka. Liczne klomby otaczały

cały przystanek. Wiodły z niego kamienne

schodki w kierunku zdziczałego

obecnie, zaniedbanego śródborowskiego

parku rozciągającego się wzdłuż ul. Narutowicza

aż do ul. Kubusia Puchatka.

Niestety, opusz-czony, dewastowany budynek

został rozebrany przez administrację

PKP kilka lat temu, a cały teren

wokół splantowany tak skutecznie, że

nie pozostał po całym założeniu nawet

najmniejszy ślad.

Peronem idziemy w kierunku Pilawy

i skręcamy w prawo w ul. Armii Krajowej i ponownie

w prawo w ul. Wojskiego. Tutaj

można już założyć narty i resztę trasy przebyć

na nich. Idziemy dalej, zagłębiając się

w uliczki Soplicowa.

Pogorzelska Struga koło Pol Hotu ⊳

Po kilkudziesięciu metrach dochodzimy

do promienistego skrzyżowania ul.

Woj-skiego z ulicami Łowiecką i Żebrowskiego.

Ksiądz Stanisław Żebrowski był

wieloletnim proboszczem w Śródborowie.

Na wniosek mieszkańców został on patronem

tej uliczki. Za skrzyżowaniem po

prawej stronie mijamy dużą, piękną,

przedwojenną willę „Dworek Milla”. W latach

30-tych XX w. mieszkał tutaj Henryk

Goldkopf, który jako jeden z nielicznych

posiadał w Soplicowie telefon i jest wymieniany

w wykazie abonentów telefonicznych

z 1938 i 1939 r. Po II wojnie

światowej, do lat 60-tych, mieściła się

tutaj Szkoła Podstawowa nr 2.

Idąc dalej przechodzimy mostkiem nad

korytem Pogorzelskiej Strugi i skręcamy

w lewo w ul. Bukową. Pogorzelska Struga jest

niewielkim strumieniem wypływającym z pól

w rejonie wsi Jatne, przepływającym przez

SPACEROWNIK OTWOCKI

Dyzin, Glinę, Pogorzel i wsiąkającym w piaszczysty

grunt na terenie Soplicowa, nie

uchodząc do żadnego większego cieku wodnego.

Okresowo, szczególnie w suche lato,

strumień na terenie Soplicowa jest całkowicie

wyschnięty, ale zdarzają się lata, gdy po

szczególnie obfitych opadach wody Pogorzelskiej

Strugi przelewają się przez okoliczne

lasy, dopływając do ul. Narutowicza

i dalej tą ulicą płyną do kanału w rejonie

ul. Andriollego. Idziemy prosto ul. Bukową.

Po prawej stronie, w zaroślach widać betonową

„bramę do lasu”. W tym miejscu miał

stanąć sklep. Niestety inwestycja nie została

zrealizowana, a pamiątką po niej jest

stojąca do dzisiaj niby brama.

Wędrujemy dalej za drogowskazami,

które prowadzą nas do pomnika lotników.

W katastrofie lotniczej 11 XI 1998 r. zginęli: mjr.

pil. Tomasz Pajórek i mjr. pil. Mariusz Oliwa.

Ci doświadczeni piloci wystartowali samolotem

TS-11 „Iskra” z lotniska w Mińsku Mazowieckim.

Mieli zbadać warunki pogodowe do

defilady powietrznej nad Warszawą w Dniu

Niepodległości. Pogoda była fatalna, samolot

uległ oblodzeniu i spadł, a lotnicy ponieśli

śmierć na miejscu. W rocznicę tragedii

postawiono głaz pamiątkowy na niewielkim

podwyższeniu, otoczonym kamiennym

murkiem i drewniany krzyż. Co roku w rocznicę

tragedii, 11 listopada, o godzinie 15, odbywa

się pod pomnikiem polowa msza święta,

w której biorą licznie udział rodziny i koledzy

pilotów oraz mieszkańcy Otwocka.

Książka telefoniczna

z 1939 r. podaje, że mieścił

się tutaj „Ośrodek Zdrowia

i Humoru”, co nie jest do

końca prawdą. Pensjonat

był przygotowany do

otwarcia na jesieni 1939 r.,

co ze względu na wybuch

wojny się nie odbyło

Mieścił się w niej pensjonat prowadzony przez

dentystkę Jadwigę a’Donau-Szpindlerową.

Ogród wokół willi w 1929 r. zaprojektował sam

Wacław Tański, główny ogrodnik Łazienek

Królewskich, wykładowca w Wyższej Szkole

Ogrodniczej (poprzedniczce Wydziału Ogrodniczego

SGGW) i projektant otwockiego

parku miejskiego. Ozdobami parku były: mini

fontanna usytuowana na południe od budynku,

kort tenisowy i murowana altana od

strony ul. Bernardyńskiej.

Za willą od strony lasu wznosi się niewielki

drewniany dom nazywany „Belweder”.

Przebywał w nim, a raczej odpoczywał, prof.

Stanisław Wojciechowski, Prezydent RP w la-

17

Ś

C

IEŻK

A

M

I

S

OPLICO

W

A

Pomnik koreański

przy ul. Bernardyńskiej ⊳

Cofamy się nieco do ul. Bernardyńskiej

i skręcamy w nią. Po lewej stronie mijamy

rozległy teren dawnego Młodzieżowego

Ośrodka Szkolno-Wychowawczego rozciągający

się od ul. Bukowej aż po zarastającą

ul. Jacka. W okresie międzywojennym całość

należała do inżyniera Ignacego a’Donau-

-Szpindlera i jego rodziny. Rodzina a’Donau-Szpindlerów

pochodziła z dawnych Kresów

Wschodnich i w okresie rewolucji bolszewickiej

musiała opuścić swój majątek

i uciekać przed czerwonym terrorem. Po kilku

zmianach miejsca zamieszkania, ostatecznie

osiedlili się w otwockim Soplicowie. Inżynier

Ignacy a’Donau-Szpindler był absolwentem

puławskiego Instytutu Naukowego Gospodarstwa

Wiejskiego. Pierwszy z murowanych

budynków, o bryle przypominającej dworek,

to przedwojenna „Willa Zadumana” (Bernardyńska

nr 13a) wzniesiona przed 1928 r.

SPACEROWNIK OTWOCKI

18

Z

I

M

Ą

N

A

O

T

W

O

CKICH

S

ZLAKACH

Skocznia narciarska na szczycie Meranu

tach 1922-26. To na pamiątkę jego pobytu

domek ten nazywany jest „Belwederem”.

Nieco dalej, również po lewej stronie

wznosi się dwupiętrowy, okazały budynek

o oryginalnej architekturze. Jest to „Willa

Sopliczanka” (Bernardyńska nr 13) wzniesiona

w latach 1929-39. Książka telefoniczna

z 1939 r. podaje, że mieścił się tutaj „Ośrodek

Zdrowia i Humoru”, co nie jest do końca

prawdą. Pensjonat był przygotowany do otwarcia

na jesieni 1939 r., co ze względu na

wybuch wojny się nie odbyło. O tym najbardziej

okazałym pensjonacie Soplicowa pisał

Cezary Jellenta w 1935 r.: „O kilometr dalej ku

przestrzeniom, jeszcze szczęśliwie nie zaludnionym,

w świetnem miejscu szczerego

zalesienia, zwanem „Soplicowo”, czeka na

swoje wykończenie gmach dużego osiedla,

zapowiadający tem, co już jest do widzenia,

że chce być architektonicznie niebanalnym.

Jakieś podcienia, arkady, przybudówki,

kaplica. Obyż jak najprędzej wyszedł z powijaków!”

W okresie okupacji hitlerowskiej

w budynkach znajdowała się szkoła podoficerska

Wehrmachtu, a bezpośrednio po wyzwoleniu

zajmowała go Armia Czerwona. Po II

wojnie światowej państwo przejęło całą nieruchomość

za długi ciążące na hipotece za

niespłacony kredyt, zaciągnięty na budowę

„Sopliczanki”. Kredyt ten miał być spłacany

z dochodów z pensjonatu. Plany te niestety

przekreślił wybuch wojny i przejęcie obiektu

przez okupanta. Później w obydwu budynkach

mieścił się dom dziecka, prowadzony

przez RTPD. W I połowie lat 50-tych XX w.

znalazły tutaj schronienie dzieci koreańskie,

ofiary wojny toczonej na Półwyspie

Koreańskim. Pamiątką po ich pobycie jest zaniedbany

i zarośnięty krzewami pomnik przyjaźni

polsko-koreańskiej. Po likwidacji domu

dziecka działał tu do lat 90-tych ubiegłego

wieku ośrodek szkolno-wychowawczy dla

dziewcząt.

Pomiędzy „Zadumaną” a „Sopliczanką”,

przy samej ulicy stoi niewielki, dobrze utrzymany,

drewniany domek z lat 20-tych ubiegłego

wieku, wzniesiony również przez

a’Donau-Szpindlerów. Do dzisiaj mieszkają

w nim ich potomkowie. Obecnie działka

podzielona jest na trzy oddzielne posesje, należące

do różnych osób prywatnych. Dawna

„Willa Zadumana” jest własnością prywatną,

użytkowaną okazjonalnie. Natomiast dawny

pensjonat „Sopliczanka” jest zaniedbany

przez obecnego właściciela i popada w ruinę

a szkoda, bo odnowiony mógłby stanowić

ozdobę całej dzielnicy.

Na rogu ul. Lipowej wznosi się niezbyt

okazała, przedwojenna „Willa Jagódka”,

należąca w 1938 r. do Leona Dzwonkowskiego,

emerytowanego radcy skarbu (obecnie

Bernardyńska 17). W narożu posesji, za

ogrodzeniem, leży na ziemi niepozorny

kamień z wyrytą inskrypcją, upamiętniającą

Powstanie Warszawskie 1944 r. Jest to jedyny

prywatny pomnik w Otwocku. W tym miejscu

warto zboczyć odrobinę z trasy i skręcić

w ul. Lipową. Nieco za skrzyżowaniem, po

prawej stronie idziemy dalej, przechodząc

przez niewielkie wzniesienie. Po kilkudziesięciu

metrach z prawej strony widać dużą,

zadbaną posesję o prawie hektarowej powierzchni,

przy ul. Lipowej 10/12. Na jej środku

wznosi się przepiękna, biała willa wybudowana

pomiędzy 1930 a 1935 r. Jest to budynek

piętrowy, wzniesiony na rzucie zbliżonym

do kwadratu, o cechach typowych dla willi

modernistycznych, wznoszonych masowo

w Soplicowie i Śródborowie w okresie

międzywojennym. Willa ta na początku była

połączona w jedną całość z sąsiednią willą

Darowskich stojącą od strony ul. Myśliwskiej

9. Została ona wybudowana dla syna pierwszych

właścicieli. Dlatego też okazały front

willi z półkolistym wybrzuszeniem, dużym

tarasem na długości całej elewacji i półokrągłym

balkonem na piętrze, znajduje się od

strony ul. Myśliwskiej a nie Lipowej, do

której jest przyporządkowany. Od tarasu do

sąsiedniej willi biegł chodnik wysadzany

SPACEROWNIK OTWOCKI

19

dookoła ozdobnymi krzewami, a w połowie

drogi znajdowało się okrągłe oczko wodne

(być może była to fontanna). Ozdobne krzewy

zobaczyć można w kilku miejscach wokół

willi. Szczególnie efektownie prezentuje się

uformowane z nich półkole naprzeciwko

tarasu. Obecny właściciel wspomina, że jak

porządkował teren wokół budynku to odnajdował

jeszcze resztki krawężników,

wyty-czających wspomniane alejki. Obejrzenie

samego, pieczołowicie odnowionego

budynku, przynosi wspaniałe wrażenia

estetyczne. Zobaczymy tutaj i okazały taras

od strony elewacji ogrodowej, i przeszklone

ściany salonów oraz efektowne, również

przeszklone wybrzuszenie. Na uwagę zasługują

zachowane oryginalne balkony oraz

umieszczone w kilku miejscach kolumny i kolumienki,

wnoszące nutę historyzmu w tę na

wskroś modernistyczną budowlę.

Wracamy do ul. Bernardyńskiej i skręcamy

w lewo. Po dojściu do ul. Poniatowskiego

skręcamy w nią w lewo i po chwili

dochodzimy do poprzecznej ul. Barskiej

(nieoznakowywanej na współczesnych planach

miasta). Po drugiej stronie, nieco z prawej

strony widzimy bramę wjazdową z kutą

furtką z lat 30-tych ubiegłego wieku, prowadzącą

na rozległy teren domu dziecka

przy ul. Myśliwskiej 2/6. Podobna furtka znajduje

się w ogrodzeniu od strony ul. Myśliwskiej.

Na środku terenu wznosi się okazały,

dwupiętrowy budynek. Jest to przedwojenna

„Willa Arcy” Rykwertów. Elżbieta i Szymon

Rykwertowie zakupili w 1935 r. działkę pod

budowę domu letniego z gruntów dawnego

folwarku Pogorzel dóbr otwockich. Projekt

willi na ich zlecenie wykonał Lucjan Korngold.

Willa została zaprojektowana jako jednorodzinny,

piętrowy, całoroczny dom mieszkalny.

Wnętrze budynku było podzielone na

część prywatną i część reprezentacyjną. Na

parterze znajdowały się: główne wejście

prowadzące do sieni z klatką schodową,

obszerny hol-salon ze schodami na górną

kondygnację i kominek. W części północnej

willi znajdowały się: kuchnia, tzw. kredens,

łazienka, pokój gościnny i służbowy. Pokoje

sypialne właścicieli, bony i służby znajdowały

się na piętrze. Zarówno z jadalni, jak i z holu na

parterze można było wyjść na dwupoziomowy

taras, a dalej, przez arkadowe

podcienia, do reprezentacyjnego ogrodu,

ukształtowanego tarasowo wokół willi.

Z niższego tarasu pośredniego schodziło się

schodami do ogrodu rekreacyjnego z basenem

kąpielowym. Uporządkowany modernistyczny

ogród zajmował część parceli. Od

strony południowej i wschodniej budynek

sąsiadował z sadem i ogrodem warzywnym,

którym zajmował się zatrudniony przez

właścicieli ogrodnik.

Tuż po rozpoczęciu wojny, we wrześniu

1939 r., Rykwertowie wyjechali przez Wilno,

Kowno, Estonię i Szwecję do Londynu.

Większą część drogi odbywali razem z Aleksandrą

Piłsudską. Ich syn Józef, urodzony

w 1926 r. w Warszawie, mieszka w Londynie

do dzisiaj. Obecnie Joseph Rykwert jest jednym

z najwybitniejszych historyków architektury

oraz autorem wielu kluczowych prac

w dziedzinie historii i krytyki architektury,

m.in.: „The Dancing Column” (1996), „The Seduction

of Place” (2000), „The Judicious Eye”

(2008). Wykłada na prestiżowych uczelniach

na całym świecie.

Przygotowanie do zimowej

wycieczki na nartach

Idąc leśnymi drogami

i ścieżkami, dochodzimy

do rezerwatu przyrody

„Na Torfach". Jest to

najpiękniejszy i najchętniej

odwiedzany przez turystów

rezerwat przyrody

w okolicach Otwocka.

Po II wojnie światowej willa został przejęta

na Skarb Państwa. Umieszczono w niej

dom dziecka i z czasem znacznie rozbudowano.

Do 30 września 2012 r. znajdował się

tutaj Dom Dziecka nr 14. Bryła budynku jest

dość prosta, ale można się w niej dopatrzeć

kilku ciekawych elementów architektonicznych.

Od strony wjazdu na uwagę zasługuje

wysunięta do przodu i przesunięta lekko

w lewo od środka budynku klatka schodowa

w kształcie wieży. Na parterze, z lewej strony

„wieży”, zobaczyć można stylizowane

podwójne romańskie okno przedzielone

kolumienką. Podobne okno znajduje się również

w ścianie od strony północnej. Z prawej

strony budynku znajduje się okazały salon,

w oknach którego zachowały się oryginalne,

kute kraty. Na uwagę zasługuje też oryginalna,

kuta lampa, zwisająca na łańcuchu

z prawej strony „wieży”. Od zachodu i południa

zachowały się oryginalne tarasy, węższy

od strony ul. Barskiej i szerszy oraz dłuższy

od strony ul. Hrabiego, oskarpowane łamanymi

kamieniami granitowymi. Wokół domu

zachował się też rozległy park, obecnie

zaniedbany. Od ulicy do willi prowadzi szeroka

droga, po bokach której zachowały się

ślady dwóch chodników. W trawie znajdziemy

jeszcze przedwojenne krawężniki

je wyznaczające. Przy zachowanej furtce

zobaczymy również niewielki murek

z łamanych kamieni granitowych i dwa kamienne

schodki, wprowadzające na alejkę

biegnącą do willi.

Po drugiej stronie ul. Myśliwskiej, pod

numerem 9 zachował się do dzisiaj okazały

budynek przedwojennej „Willa Jałowiec”.

Wzniesiona w duchu architektury narodowej,

prawdopodobnie na przełomie lat 20-tych

i 30-tych XX w. Należała do Ludwika Darowskiego,

ministra pracy i opieki społecznej

w 9 kolejnych rządach w latach 1921-24 oraz

wojewody łódzkiego i krakowskiego w latach

1925-29. Po II wojnie światowej mieścił

się w niej dom dziecka oraz ośrodek wychowawczy

dla dziewcząt (ten sam co i przy

ul. Lipowej 10/12). Dzisiaj willa prezentuje

się wspaniale, dzięki gruntownemu remontowi

przeprowadzonemu przez obecnych

właścicieli.

Wychodzimy na ul. Barską i skręcamy

w lewo. Idziemy prosto, przechodzimy przez

ul. Hrabiego i pod linią wysokiego napięcia.

Zaraz za nią skręcamy w wąską ścieżkę

odchodzącą z lewej strony. Podążając ścieżką

wchodzimy na szczyt Łysej Góry, wyniosłej

na kilkanaście metrów nad okalającym terenem.

Rozciąga się z niej daleki widok ponad

Lasami Otwockimi w kierunku Karczewa.

Widoczne stąd drzewa są stosunkowo młode,

mają tylko po kilkanaście lat. Rosną one na

terenie wielkiego pogorzeliska, które pow-

Ś

C

IEŻK

A

M

I

S

OPLICO

W

A

SPACEROWNIK OTWOCKI

20

Z

I

M

Ą

N

A

O

T

W

O

CKICH

S

ZLAKACH

stało w wyniku największego pożaru lasu, jaki

miał miejsce w rejonie Otwocka. Z samą górą

związane są liczne niesamowite opowieści,

jakoby na jej szczycie odbywały się sabaty

czarownic. Być może są to zniekształcone

przekazy o odprawianych tutaj przed wiekami

pogańskich rytuałach.

Wracamy do ul. Hrabiego i podążamy nią

w kierunku zachodnim do miejsca, w którym

biegnie niebieski szlak turystyczny. Tutaj

skręcamy w lewo i podążamy dalej za znakami

szlaku. Idąc leśnymi drogami i ścieżkami,

dochodzimy do rezerwatu przyrody

"Na Torfach". Jest to najpiękniejszy i najchętniej

odwiedzany przez turystów rezerwat

przyrody w okolicach Otwocka. W jego centrum

znajduje się płytkie śródleśne jeziorko,

powstałe w miejscu wydobywania torfu

sprzed ponad stu lat. Na jego zachodnim

brzegu znajduje się platforma widokowa,

umożliwiająca podziwianie pięknego

krajobrazu jeziorka, otoczonego lasami mieszanymi

i liściastymi. Przy rezerwacie, w budynku

dawnej leśniczówki urządzona jest

Baza Edukacji Ekologicznej „Torfy”, którą

warto odwiedzić (jej otwarcie trzeba uzgodnić

wcześniej z biurem Mazowieckiego

Zarządu Parków Krajobrazowych). Po terenie

rezerwatu wyznakowana jest też ciekawa

ścieżka dydaktyczna „Łabędzim Szlakiem”.

Po zwiedzeniu rezerwatu mamy kilka

możliwości do wyboru na kontynuację wycieczki.

Wybierając odpowiedni szlak turystyczny

można udać się w kierunku

Dąbrowieckiej Góry i znajdującego się na niej

Skansenu Fortecznego lub też wybrać dalszy

szlak w kierunku Lasku i Celestynowa. My natomiast

kierujemy się na północny-zachód za

znakami czarnego szlaku turystycznego.

Klucząc ścieżkami pośród sosnowego lasu

przecinamy Czerwoną Drogę i dochodzimy do

znajdującego się nieopodal żydowskiego kirkutu.

Jest to położony, w środku lasu cmentarz

otwockich Żydów. Przy zarośniętej w tym

miejscu ul. Hrabiego, na terenie dawnego

Anielina. Powstał na początku XX w. Chowano

na nim mieszkańców Otwocka, ale

przede wszystkim kuracjuszy, którym nie

udało się pokonać choroby. A przybywali oni

do Otwocka z różnych stron, m.in. z Pińska,

Kowla, Odessy, Wilna, Moskwy. Podczas

II wojny światowej nekropolia została zdewastowana

przez Niemców, jak również przez

miejscowych poszukiwaczy żydowskich

kosztowności i bogactw. Po wojnie przez

teren cmentarza przeprowadzono linię wysokiego

napięcia. Obecnie na terenie o powierzchni

ok. 1,7 ha zachowało się kilkaset

Klucząc ścieżkami

pośród sosnowego lasu

przecinamy Czerwoną

Drogę i dochodzimy

do znajdującego się

nieopodal żydowskiego

kirkutu. Jest to położony

w środku lasu cmentarz

otwockich Żydów

żydowskich macew. Można na nich zobaczyć

inskrypcje w języku hebrajskim, polskim,

niemieckim i rosyjskim. Bardzo ciekawa jest

symbolika i motywy płaskorzeźb na stelach,

są bardzo różnorodne i ciekawe. Nigdzie nie

przedstawiono postaci i podobizn ludzkich,

tak jak na cmentarzach chrześcijańskich. Natomiast

tutaj powszechnie zobaczymy np.:

gwiazdę Dawida, złamane drzewo, świecznik,

dzbanek z misą, koronę, księgi, dłonie w geście

błogosławieństwa, winorośl, gołębie,

instrumenty muzyczne, węża eskulapa.

Ostatni pochówek w tym miejscu odbył się

w 1950 r., gdy pochowano Abrama Mińskiego.

Warto jest odwiedzić ten tajemniczy,

SPACEROWNIK OTWOCKI

Przy Bermanie było zawsze 2 ochroniarzy.

Bermanowie przebywali w niej tylko 11 dni po

jej przejęciu w 1956 r. Potem Berman został

odsunięty od władzy, a nieruchomość została

mu odebrana. Od nazwiska komunistycznego

dygnitarza powstała pierwsza potoczna jej

nazwa „Bermanówka”, sporadycznie używana

do dzisiaj. Po październikowej odwilży

1956 r. willa została ofiarowana do zamieszkania

Premierowi Józefowi Cyrankiewiczowi,

który jednak z tej możliwości nie skorzystał.

Następnie, aż do początku lat 90-tych

XX w. budynek pełnił różne funkcje, m.in. sanatoryjne

i szkolne. Najpierw zorganizowano

tutaj oddział 60-łóżkowy o nazwie „Anielin-

Bermanówka”, należący do sanatorium gruźlicy

kostno-stawowej im. Janka Krasickiego.

Działał on tutaj w latach 1956-65. Po jego likwidacji

umieszczono w willi szkołę krawiecką

21

Ś

C

IEŻK

A

M

I

S

OPLICO

W

A

nastrojowy zakątek, aby przypomnieć sobie

o żydowskich współgospodarzach tej ziemi,

którzy zostali w tak okrutny sposób usunięci

stąd przez zbrodniczą machinę III Rzeszy.

Wychodzimy z cmentarza na Czerwoną

Drogę. Po jej drugiej stronie widać bardzo

ciekawą drewnianą kapliczkę przydrożną „otwockich

rowerzystów”, z rzeźbą przedstawiającą

Chrystusa Frasobliwego. Stąd

kierujemy się na prawo, tak jak czarny szlak

turystyczny. Po przejściu kilkuset metrów pośród

lasu sosnowego, dochodzimy do ulicy

Andriollego. Tutaj kończy się odcinek trasy,

który możemy pokonać na nartach.

Skręcamy w lewo i udajemy się w kierunku

centrum Otwocka. Na skrzyżowaniu z ul. Narutowicza

skręcamy w prawo i po chwili ponownie

w prawo do siedziby Muzeum Ziemi

Otwockiej.

Muzeum mieści się w „Willi Soplicówka”.

Budynek wybudowano w latach 1954-56 na

zlecenie Ministerstwa Bezpieczeństwa

Publicznego, na tzw. ziemiach „mienia opuszczonego”.

Architektonicznie budynek przypomina

przedwojenne dwory. Architekt

tworząc projekt nawiązywał do tzw. stylu narodowego,

modnego w okresie międzywojennym.

Front ozdobiony jest reprezentacyjnymi

schodami, portykiem o czterech kolumnach

z trójkątnym tympanonem. Całość wygląda

wyjątkowo solidnie. Budynek jest piętrowy,

podpiwniczony, ze spadzistym, łamanym dachem,

krytym czerwoną dachówką z wykuszami

oraz umieszczonymi symetrycznie

SPACEROWNIK OTWOCKI

czterema kominami. Schody wejściowe prowadzą

prosto do obszernego holu, gdzie

po obydwu stronach drzwi wejściowych znajdują

się niewielkie pomieszczenia, pierwotnie

przeznaczone dla ochrony. Z holu

przechodzimy do gabinetów i dwóch salonów.

Salony, przedzielone olbrzymimi i szerokimi

drzwiami, po ich otwarciu spełniały

rolę sali konferencyjnej czy balowej. Piętro

przeznaczone było na sypialnie, garderoby

i łazienkę. Na parterze z salonu można wyjść

na okazały taras, z którego wygodne schodki

prowadzą wprost do leśnego parku. Jak w każdym

„dworze” podjazd pod wejście prowadzi

wokół okrągłego klombu kwiatowego. Ciekawostką

jest to, że dojazd do budynku to

dawna ul. Bema, a sam budynek stoi centralnie

na jej środku.

Cały teren willi otoczony był ogrodzeniem,

wzdłuż którego chodziły uzbrojone patrole

żołnierzy KBW i milicjantów. W willi miał

zamieszkać „osławiony” członek Biura Politycznego

KC PZPR Jakub Berman, gorący

zwolennik stalinizmu oraz zdecydowanej rozprawy

z grupami oporu. Według otwockiej legendy

przebywał tutaj od 1952 do 1956 r.

Faktycznie pokoje dla niego znajdowały się

w willi przy ul. Czackiego 14. Według

niesprawdzonych informacji Jakub Berman

nie nacieszył się swoją nową willą. Wraz

z żoną dentystką mieszkał tu tylko 11 dni.

Obydwoje jeździli do pracy do Warszawy.

W willi było zatrudnionych 7 osób służby:

gosposia, palacz-ogrodnik i 5 ochroniarzy.

Okolice Otwocka od zawsze cieszą się

popularnością wśród miłośników spacerów,

wypraw rowerowych i oczywiście narciarstwa

i Policealne Studium Oftalmiczne (szkoła optyczna),

przeniesione z terenu Centrum Leczniczo-Rehabilitacyjnego

Gruźlicy i Chorób

Układu Oddechowego im. H. Sawickiej.

Działające obecnie w budynku Muzeum

Ziemi Otwockiej im. Michała Elwiro Andriollego

powstało 3 maja 1994 r., dzięki inicjatywie

i zaangażowaniu Jana Tabenckiego.

Początkowo swoją siedzibę miało w piwnicach

Urzędu Miejskiego, a w 1996 r. zostało

przeniesione do obecnego budynku. Można

w nim zwiedzić ekspozycję stałą: historia Otwocka,

uzdrowisko, II wojna, judaica, archeologia

oraz liczne wystawy czasowe. Co roku

Muzeum organizuje, cieszący się dużym powodzeniem,

Piknik Archeologiczny i Grę

Miejską. W 2012 roku, m.in. z inicjatywy kierownika

Muzeum Sebastiana Rakowskiego,

odbył się w maju I Festiwal Świdermajer, którego

celem było popularyzowanie wiedzy

o nadświdrzańskim budownictwie drewnianym.

Placówka włącza się również w akcję

Noc Muzeów.

Jest to ostatni punkt na trasie tej wycieczki.

Wychodzimy z Muzeum, skręcamy

w lewo w ul. Narutowicza i następnie

w prawo w ul. Andriollego i udajemy się

w kierunku centrum Otwocka. Z prawej

strony mijamy, założony w 1911 r., cmentarz

parafialny, powstały na gruntach podarowanych

przez hrabiego Zygmunta

Kurtza. Spoczywa tu wielu zasłużonych dla

miasta i uzdrowiska osób. Ale to już temat

na osobny spacer.

⊳

22

Z

I

M

Ą

N

A

O

T

W

O

CKICH

S

ZLAKACH

Wycieczkę rozpoczynamy na przystanku

kolejowym Pogorzel Warszawska.

Do Pogorzeli najwygodniejszy

dojazd jest pociągami z Warszawy

w kierunku Pilawy lub autobusami kursującymi

do Celestynowa. Ze stacji udajemy

się wzdłuż torów kolejowych w kierunku

południowym. Po przejściu ok. 500 m mijamy

skrzyżowanie dróg, przy którym stoi pomnik

poświęcony żołnierzom AK. Tutaj miejscowe

oddziały AK, m.in. ppor. „Skrytego”, dokonały

kilku udanych akcji niszczenia niemieckich

transportów kolejowych. Po minię-ciu pomnika

zagłębiamy się w las sosnowy, którym

podążamy w kierunku zachodnim. Po przejściu

kilkuset metrów wychodzimy na leśną

drogę, która biegnie do Otwocka

i idziemy nią dalej, aż do spotkania ze szlakiem

zielonym. Następnie skręcamy za znakami

zielonymi w lewo i maszerujemy przez

trudne do przebycia ostępy leśne (w tym

miejscu samotny turysta, zachowujący się

cicho, wcześnie rano, może się spotkać

z sarną a nawet łosiem). Znaki zielone doprowadzają

nas do niewielkiej leśnej osady

Okoły, która stanowi pozostałość po

XIX-wiecznym folwarku, należącym do

majątku w Otwocku Wielkim. Nikłe ślady

parku dworskiego z XIX w. można rozpoznać

na zachód od zabudowań, pośród podmokłego

olsu. Przy „czerwonej drodze” (miejscowa

nazwa związana z charakterystycznym

kolorem starego traktu z Karczewa, który

w 1944 r. został wybrukowany czerwoną

cegłą przez Niemców) w Okołach zobaczymy

kilka pomników przyrody.

W osadzie zmieniamy szlak z zielonego na

czerwony, którym idziemy dalej w kierunku zachodnim.

Początkowo idziemy „czerwoną

drogą” a następnie, zgodnie z przebiegiem

szlaku, zagłębiamy się w sosnowy bór. Idąc

wśród sosen dochodzimy do dużej zalesionej

wydmy nazywanej Dąbrowiecką Górą. Na

Dąbrowieckiej Górze dobrze zachowały się

ślady po transzejach, schronach drewnianoziemnych

i stanowiskach artylerii a dalej na

szczycie wzniesienia, dwa żelbetonowe

schrony. Obiekty te są obecnie rewitalizowane

przez członków stowarzyszenia „Pro Fortalicjium”

z jednoczesną adaptacją na Skansen

Forteczny. U podnóża wydmy, od strony południowo-wschodniej,

dobrze zachował się również

rów przeciwczołgowy. Są to pamiątki po

II wojnie światowej. Umocnienia te stanowiły

ogniwo niemieckiej linii obronnej Siennica

– Ostrówiec z 1944 r.

Ze szczytu wzniesienia schodzimy „Ceglanką”

w kierunku północno-zachodnim, aby

Przez Mazowiecki

Park Krajobrazowy

Trasa niezbyt długa, łącznie ok. 12 km. W całości biegnie ścieżkami i leśnymi

duktami Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, prowadząc w urocze

zakamarki Lasów Otwockich. Przejście piesze trasy lub pokonanie jej

na nartach w okresie zimowym, gdy dookoła leży warstwa śnieżnego puchu,

może przynieść niesamowite wrażenia. Polecam zabrać ze sobą aparat

fotograficzny, żeby podczas wędrówki uwieczniać piękny zimowy

krajobraz otwockich lasów. Trasa praktycznie w całości przydatna

dla amatorów narciarstwa

SPACEROWNIK OTWOCKI

23

po stu metrach skręcić na zachód i przecinkami

leśnymi przejść do historycznego traktu

Karczew – Osieck (był to fragment dawnego

traktu z Warszawy do Lublina). Po przejściu

kilkuset metrów dochodzimy do rozwidlenia

dróg, z których wybieramy tę, która odchodzi

na zachód. Idąc dalej tą drogą dochodzimy do

„kamienia leśnika”, ustawionego w tym

miejscu na pamiątkę zalesień, prowadzonych

w latach 30-tych XX w. W tym miejscu „Ceglanka”

krzyżuje się ze starym traktem,

łączącym Karczew z Osieckiem. Podążamy

dalej „Ceglanką” w kierunku zachodnim.

W miejscu, gdzie droga przebiega przez

tereny podmokłe, Niemcy wzmocnili jej

nawierzchnię płytami betonowymi. Dochodzimy

do malowniczego jez. Czarnego,

powstałego na przełomie XIX i XX w., po wybraniu

miejscowych pokładów torfu. Stąd

kierujemy się za znakami niebieskiego

szlaku turystycznego na północ w kierunku

rez. „Na Torfach”. W ramach rezerwatu

ochroną objęte jest śródleśne jeziorko,

powstałe po wybraniu torfu oraz przylegające

do niego tereny ze znajdującymi się

na nich ostojami zwierząt i ptaków. Sam

rezerwat powstał pod koniec lat 70-tych

w celu ochrony stanowiska żółwia błotnego.

Nad jeziorkiem jest wybudowany

punkt widokowy, do którego można dojść

z Bazy Edukacji Ekologicznej „Na Torfach”,

wyznakowaną ścieżką dydaktyczna „łabędzim

szlakiem”.

Z rezerwatu udajemy się w kierunku północno-wschodnim,

w stronę Karczewa, za

znakami czarnego szlaku turystycznego. Po

drodze mijamy dobrze nam już znaną „Czerwoną

Drogę” oraz żydowski kirkut w Anielinie

(patrz opis przy szlaku „Ścieżkami

Soplicowa”). Tuż za cmentarzem dochodzimy

do węzła szlaków. Stąd kierujemy się na zachód,

za znakami żółtego szlaku turystycznego.

Po przejściu następnego kilometra

pośród sosen Mazowieckiego Parku Krajobrazowego,

dochodzimy do Karczewa. Jest

P

R

ZEZ

M

P

K

Malowniczy

zachód

słońca

na Wiśle

to miasto o bardzo zajmującej historii, które

prawa miejskie uzyskało w 1548 r. W centrum

Karczewa znajduje się jeden z ciekawszych zabytków

na Mazowszu, murowany, barokowy

kościół pod wezwaniem św. Wita, z XVIII w. Na

cmentarzu parafialnym, obok którego wiedzie

trasa naszej wycieczki, znajduje się kaplica

z przełomu XVIII i XIX w. i kwatery żołnierzy

polskich poległych we wrześniu 1939 r., podczas

obrony przepraw na Wiśle pod Karczewem.

Karczew posiada dogodną komunikację autobusową

z Otwockiem i z Warszawą.

Z centrum Karczewa wychodzimy ulicami

Warszawską i Wiślaną w stronę Wisły, tak jak

prowadzą znaki żółtego szlaku. Dochodzimy

do wału przeciwpowodziowego i dalej

idziemy jego koroną wzdłuż Wisły w kierunku

północnym. Po prawej stronie mijamy zarastające

Stawy Bielińskiego i wysokie stare

wysypisko śmieci, obecnie poddane rekultywacji.

Z jego wierzchołka roztacza się rozległy

widok na Otwock, Karczew i przede wszystkim

na ujście Świdra do Wisły. Po dojściu do

mostu na Świdrze, skręcamy w prawo i brzegiem

rzeki dochodzimy do Świdrów Wielkich.

Na błoniach nadświdrzańskich mijamy murowaną

kapliczkę św. Rocha z początku XX w.,

przy której jeszcze w latach 60-tych odbywały

się msze święte w dniu św. Jana.

Nasza wycieczka kończy się na przystanku

autobusowym MZA 702 przy ul. Kraszewskiego

w Świdrach Wielkich. ⊳

SPACEROWNIK OTWOCKI

Z

I

M

Ą

24

N

A

O

T

W

O

CKICH

S

ZLAKACH

Spacer rozpoczynamy pod oryginalną,

okazałą bramą Mazowieckiego Centrum

Chorób Płuc i Gruźlicy. Stąd kierujemy

się na wschód i tuż za ogrodzeniem

szpitala zagłębiamy się w dorodny sosnowy

las. Stąd na szczyt Meranu prowadzi żółty

szlak turystyczny, mający swój początek na

stacji PKP w Otwocku. Tuż za ogrodzeniem

Centrum rozpościera się zwarty kompleks

leśny, porastający rozległą, wyniosłą na ok.

25-30 m ponad otaczający teren, składającą

się z kilku ramion, wydmę „Meran”. Warto

wejść głębiej w las i pospacerować uroczymi

ścieżkami, biegnącymi urozmaiconym

pagórkowatym terenem, wdychając

najzdrowsze, „otwockie mahoniowe” powietrze.

Bezwzględna wysokość wydmy,

mierząc od poziomu morza, wynosi aż 126 m.

Nazwa wzniesienia nawiązuję do włoskiego,

podalpejskiego uzdrowiska Merano

o podobnej specjalizacji jak Otwock. Dawniej

zamiennie na to wzniesienie mówiono też

„Otwocki Giewont”. Kiedyś jej szczyt porastał

tylko rachityczny, skarłowaciały sosnowy

lasek. Dzięki temu roztaczał się z niej rozległy

widok w każdą stronę. W latach 30-tych ubiegłego

wieku władze miejskie postanowiły zamienić

ten teren na miejsce sportów

zimowych i rekreacji letniej. Wytyczono na

wzniesieniu ulice i place. Dzisiejsze szerokie

ścieżki, prowadzące na szczyty, to po

Wyprawa na Meran

Spacer najbardziej rozległym wzgórzem Otwocka polecam o każdej porze

roku. Jednak zimą jest tutaj najpiękniej. Zimowe uroki tego terenu dostrzegli

już pierwsi mieszkańcy Otwocka i z właściwą sobie fantazją nazywali go na

przemian „Otwockim Giewontem” i „Meranem”. Na spacer leśnymi

ścieżkami i szczytem wydmy warto poświęcić 3-4 godziny. Cały teren

wybornie nadaje się zarówno na spacery piesze, jak i na jazdę na nartach,

a niektóre miejsca mogą dać dużo uciechy amatorom zjazdów na sankach.

prostu ulice, posiadające swoje nazwy.

Znajdziemy tutaj ulice: Narciarską, Saneczkową,

Łyżwiarską, Krętą, Śnieżną, Górską,

Podgórską i Śliską. Jeszcze 20 lat temu na

drzewach, szczególnie od strony ul. Reymonta,

można było zobaczyć poprzybijane,

stare emaliowane tablice z nazwami ulic. Najdłużej

chyba wisiała tablica z ul. Narciarską,

przy drewnianym domu stojącym od strony

ul. Reymonta.

Cezary Jellenta w swej monografii

otwocka rewelacyjnie opisał wzgórze: „Wracamy

zatem do „Meranu”, żartobliwej nazwie

nie uda się zbagatelizować jego wdzięków. To

naprawdę fragment krajobrazu piękny

i wobec niego skromność tych niedobitków

kniei otwockiej może ustąpić miejsca pewnej

dumie. Kilka pasm wzgórzy, już rzadszym

lasem porosłych, zaczyna się tam, gdzie się

kończą znaczne zasoby leśne uzdrowiska stolicy.

Nie są to żadne szczyty, i wysokość ich

względna nie przerasta 25-30 metrów, choć

pewien inteligentny dorożkarz, któremu

więcej do smaku przypada nazwa swojska,

mówi w tem miejscu o Otwockim Giewoncie.

W każdym razie, jak się zwał, tak się zwał, ale

z niego roztaczają się widoki. Gdy się spaceruje

po linji przełęczowej łańcucha, zbudowanego

prawidłowo, jakby na pokaz, z jednej

strony wzdyma się morze lasu, z którego

wysterują jak wyspy koralowe, czerwone

dachy sanatorium i wieży ciśnień, aż hen po

mglistsze już Kasyno, - a z drugiej dolina, jeziorko,

dalekie pola już dokładnie zielone

dawno wzeszłą oziminą, dalej znowu lasy, zarośla,

kępy, wydmy. Raz po raz przedziwna

Mieszkańcy Soplicowa na zimowej wycieczce w latach 30-tych

SPACEROWNIK OTWOCKI

miękkość. Pejzaż tak zwany holenderski,

a przecież najrzetelniej otwocki, z majaczącą

na widnokręgu wstęgą Wisły. Motyw zimowy.

Wzgórza „Meranu” wyglądają jeszcze

poważniej, gdy śnieg chrupie pod nogami

a ze „szczytów” młodzież zjeżdża na saneczkach

w dół, ówdzie ktoś puścił się na nartach.

Niewiele jednak tego sportu i tych sportowców

– niewiadome dlaczego. Dla wymagań

niewygórowanych - zbocza śliczne, długie,

wdzięczne; miejsca poddostatkiem; przy

niedzieli nawet większe, grupy narciarzy się

przemykają w swych kolorowych wełnach

i flanelach. Oni jedni wiedzą dobrze, że tak

niedaleko od wielkiego miasta wznosi się tu

jedyne a tak bliskie rodzeństwo młodsze regli,

z którego można mieć stokrotną pociechę.

Trzeba tylko teren urządzić, stworzyć jakąś

stację, schron dla sportowców - i to wszystko,

bez czego się tutaj na pustkowiu, bez

przystani i możności odpoczynku na pięć

minut, bez dachu.”

Przed II wojną światową Otwock reklamowano

nie tylko jako uzdrowisko dla chorych

na płuca, ale również jako podwarszawskie

i mazowieckie Zakopane zimą. Oczywiście robiono

to w oparciu o szczyt Meranu, którego

stoki pierw-szorzędnie nadawały się dla

początkujących narciarzy. Wzniesienie miało

opinię bardzo dobrze zaśnieżonego wzgórza,

podobno większego niż w Rabce. Co by jednak

nie powiedzieć to i dziś, po upływie ponad

70 lat, niewiele się zmieniło na Meranie, poza

tym, że na pewno sosny urosły. Nasze najsławniejsze

wzniesienie chyba nadal jest

najlepszym zjazdowym terenem na Mazowszu.

Jeszcze przed II wojną światową

wzniesiono na szczycie drewnianą skocznię

narciarską oraz wyprofilowano tor saneczkowy,

po których ślady są widoczne do dzisiaj.

Jednak wszystkie te plany rozwoju zniweczyła

wojna i dzisiaj chyba nie ma już do nich powrotu.

Możemy tylko wspominać, że Otwock

miał wielkie plany i mógł nawet konkurować

z Rabką o narciarzy z centralnej Polski, gdyż

„nasz” Meran miał większe i wyższe wzgórze.

Dziś Meran jest wciąż magicznym

miejscem w Otwocką. Jednym z nielicznych

zakątków „zaczarowanych” i urokliwych,

przywołujących nostalgiczne wspomnienie

świetności uzdrowiska. Spacerując ścieżkami

pośród sosnowego lasu, przystańmy w jakimś

uroczym zakątku na chwilę. Zamknijmy

oczy i wciągnijmy głęboko do płuc najzdrowsze,

„otwockie mahoniowe” powietrze.

Poczujemy wtedy jakbyśmy przenosili się

w czasie do lat świetności otwockiej wilegiatury.

To właśnie to zaczerpnięte przez nas powietrze,

przesycone sosnowymi olejkami

eterycznymi, zadecydowało o charakterze

miasta i kierunkach jego rozwoju. Warto jest

to uszanować, a sam „Meran” pozostawić potomnym

jako symboliczny park leśny, łączący

przeszłość z teraźniejszością i przyszłością.

Nie dajmy zabudować „Meranu”. Nieprzemyślana,

brutalna ingerencja w naturę i źle rozumiana

nowoczesność, nie idzie w kierunku

zatrzymania tych wszystkich walorów klimatu

i przyrody, które to przecież dały szansę

narodzin miasta w ogóle.

Współczesny otwocki poeta Kazimierz

Śladewski, w wierszu pt. ”Kolędy z motywem

otwockim”, tak opisał Meran:

„(...)Wzgórza Meranu

- pomarszczone wiatrem

otulinę krzewów, dopełnione gęsto,

tutaj się poeci gromadzą ukradkiem

na pomilczenie, na chwilę najświętszą(…)”

Wracamy do ul. Wł. Reymonta u wylotu

ul. Narciarskiej, przechodzimy na jej drugą

stronę i ścieżką przez las dochodzimy do

ul. Tatrzańskiej, gdzie skręcamy w prawo

i idziemy w kierunku Mazowieckiego

Centrum Chorób Płuc i Gruźlicy. Przed wojną

ul. Tatrzańska kończyła się u zbiegu z ul.

Lubeckiego. Dopiero w okresie powojennym

przeprowadzono ją dalej do rejonu

bramy wjazdowej do Sanatorium im. Feliksa

Dzierżyńskiego. Wycieczkę kończymy

w miejscu gdzie ją zaczęliśmy przy okazałej

bramie szpitala.

⊳

W

YPRA

W

A

N

A

M

ERAN

25

Okolice Soplicowa zimą

SPACEROWNIK OTWOCKI

Z

I

M

Ą

26

N

A

O

T

W

O

CKICH

S

ZLAKACH

Szlak Czartów Mazowieckich

Mieszkając w Otwocku warto skorzystać z możliwości, jakie daje przebiegająca przez miasto linia kolejowa

i wybrać się na całodzienną wycieczkę w niezbyt odległą okolicę. Polecam spacer zielonym szlakiem turystycznym

z Zabieżek do Kołbieli (początek i koniec szlaku na przystanku kolejowym). Jest to trasa o długości 17 km, polecana na

każdą porę roku, przebiegająca w całości terenami Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Przydatna dla wycieczek

jednodniowych, zarówno indywidualnych jak i grupowych a w zimie szczególnie polecana dla narciarzy. Przebiega przez

pofałdowany teren wysoczyzny lodowcowej, nazywany Górami Ponurzyckimi, i przez jedną z najbardziej malowniczych

wiosek mazowieckich – Ponurzycę.

Wędrówkę szlakiem rozpoczynamy

na Stacji PKP Zabieżki. Przez Zabieżki

szlak przebiega wspólnie ze szlakiem

niebieskim Glinianka-Garwolin. Po

opuszczeniu terenu kolejowego, udajemy się

w kierunku północno-zachodnim. Najpierw

wzdłuż torów do przejazdu a następnie

w lewo główną ulicą wsi. Przy niej kilka zabytkowych

domów drewnianych. Po minięciu

nowego kościoła p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej,

zagłębiamy się w Lasy Osieckie,

wchodzące w skład Mazowieckiego Parku

Krajobrazowego a dawniej składające się na

rozległą Puszczę Osiecką. Szlak biegnie pozostałością

po dawnym trakcie "kołbielskim"

z Osiecka do Kołbieli.

Zimowy krajobraz

okolic Janowa ⊳

Niedaleko za wsią mijamy po zachodniej

stronie drogi rezerwat przyrody "Szerokie

Bagno". Ochroną objęte jest torfowisko

wysokie, otoczone wydmami z charakterystyczną

florą i fauną. Miejsce to jest ostoją

leśnej zwierzyny, m.in. łosi i żurawi. Po drugiej

stronie drogi, w pewnym oddaleniu od

niej, znajduje się również bardzo interesujące

torfowisko, nie objęte ochroną, Lisie Bagno.

Rosną tu, m.in. niskie sosny w borze bagiennym,

turzyce, bagno zwyczajne, borówka bagienna,

żabiściek, babka wodna. Za "Szerokim

Bagnem" wznosi się wysoka wydma nazywana

przez miejscową ludność Sępią Górą.

Szlak prowadzi dalej dawnym traktem w kierunku

południowo-zachodnim, do skrzyżowania

z inną leśną drogą. Przy skrzyżowaniu

krzyż Leśników. Skręcamy w prawo i podążamy

pośród lasów, wydm i torfowisk

w kierunku uroczyska Bratosówiec, gdzie na

rozstajach dróg stoi krzyż żelazny. Na południowy

zachód od krzyża rozciągają się tzw.

Czarcie Kościoły. W tym miejscu znajdowały

się liczne głazy narzutowe, przykrywające

groby kloszowe z czasów rzymskich. Z tym

miejscem, jak z pobliskim Czarcim Dołem,

SPACEROWNIK OTWOCKI

Zimowy poranek w ponurzyckim lesie

SPACEROWNIK OTWOCKI

związana jest miejscowa legenda o czarcie,

budującym kościół z wykopanych głazów.

Szlakiem idziemy nadal przez las do jego

skraju, skąd roztacza się rozległy widok na

pobliski wąwóz Stok i odległy Osieck. To

miasteczko o ciekawej i długiej historii,

związanej m.in. z książętami mazowieckimi,

w którym zachowało się kilka cennych zabytków.

Dalej skrajem lasu do uroczyska Soczek,

gdzie węzeł ze szlakiem żółtym Stara Wieś

– Osieck. Następnie na przemian skrajem lasu

i lasem do czarciego dołu. Ze szczytu wzniesienia,

pod którym wznosiła się kiedyś leśniczówka

"Czarci Dół" zachwyca rozległy

widok na Osieck i okolicę. W kotlince o tej

samej nazwie odkryto w 1919 r. nie zachowane

do tej pory cmentarzysko grobów

kloszowych z czasów rzymskich.

Dalej szlakiem udajemy się w kierunku

północnym, przez falisty teren porośnięty

borem sosnowym, do Ponurzycy Papizy.

Przed wsią, ze szczytu wzniesienia roztacza

się rozległy widok na dawną dolinę wiślaną

(Podbiel i Bagno Całowanie), a przy dobrej pogodzie

można zobaczyć wieże zamku

w Czersku. Ponurzyca jest jedną z najładniej

A’Donau-Szpindlerowie z Soplicowa na zimowej wycieczce w latach 30-tych

W tym miejscu

znajdowały się liczne

głazy narzutowe,

przykrywające groby

kloszowe z czasów

rzymskich. Z tym

miejscem, jak z pobliskim

Czarcim Dołem,

związana jest miejscowa

legenda o czarcie,

budującym kościół

z wykopanych głazów.

położonych wsi mazowieckich. Jest ona

rozrzucona na znacznym obszarze i składa się

z kilku oddalonych od siebie kolonii. W okolicach,

na rozstajach dróg, znajduje się bardzo

duża liczba krzyży przydrożnych i kapliczek

nadrzewnych. Przez następnych kilka kilometrów

podążamy pomiędzy różnymi częściami

wsi, polami, laskami i zagajnikami, rozdzielającymi

poszczególne kolonie. Szlak wiedzie

częściowo wydmami, częściowo dolinkami,

przekracza malowniczy strumień mający

urokliwą nazwę Ślepoty. Wzdłuż dolinki Ślepoty

dochodzimy do stylowego budynku

dawnej szkoły i do zabudowań zasadniczej

części Ponurzycy nazywanej Rynek. Dalej

polami do kolonii Zagórze, za którą ponownie

zagłębiamy się w las i dochodzimy do węzła

szlaków Las Ponurzycki (do szlaku niebieskiego

Glinianka-Garwolin). Dalej wśród

młodych borów sosnowych, rosnących na

dawnych torfowiskach (o czym świadczy rosnące

runo), następnie nad torfowiskowymi

łąkami często pokrytymi wodą. Miejsca te są

naturalną ostoją zwierząt. Na tym odcinku

trzeba szczególnie uważać, ponieważ szlak

często zmienia kierunek. Po wyjściu z lasu

kierujemy się w stronę Karpisk i przystanku

kolejowego Kołbiel. Wycieczkę szlakiem

kończymy na przystanku kolejowym.

W okresie letnim i jesiennym, podczas dni

wolnych od pracy, na tym małym peronie

można zobaczyć liczne rzesze osób wysiadających

z warszawskiego pociągu i udających

się do pobliskiego lasu. Są to zbieracze

jagód i grzybów, które występują w wielkiej

obfitości w okolicach Ponurzycy. ⊳

27

S

ZL

A

K

C

Z

A

RT

Ó

W

M

AZO

W

IECKICH

do pobrania - Otwock, UrzÄ d Miasta

do pobrania - Otwock, UrzÄ d Miasta ... View more do pobrania - Otwock, UrzÄ d Miasta

Delete template?

Save as template ?

do pobrania - Otwock, UrzÄd Miasta

do pobrania - Otwock, UrzÄd Miasta do pobrania - Otwock, UrzÄd Miasta