1. maÅ¡ine za otkopavanje i utovar na povrÅ¡inskim kopovima

SADRŽAJ 

Predavanje broj 6 

1. Mašine za otkopavanje i utovar na površinskim kopovima 

1) Bageri 

2) Bageri sa čvrsto vezanim radnim elementom 

3) Bageri sa gipko (elastično) vezanim radnim elementom 

4) Bageri sa više radnih elemenata 

5) Rotorni bager 

6) Bager vedričar 


2. Mašine i uređaji za odlaganje i pretovar 

1) Odlagališta 

2) Vrste mašina i uređaja za odlaganje 

3) Mostovi za transport i odlaganje 


3. Mašine i uređaji za transport na površinskim kopovima 

1) Sredstva železničkog transporta na površinskim kopovima, 

i. Transportne šeme i pružni objekti 

ii. Utovarne stanice 

iii. Odlagališne stanice 

iv. Železničke pruge 

2) Kamionski transport 

i. Tipovi dampera 

3) Tračni transporteri 

i. Klasifikacija transportera sa gumenom trakom 

ii. Osnovni delovi transportera sa gumenom trakom 


4. Mašine za bušenje na površinskim kopovima 

1) Bušaće garniture 

2) Načini bušenja stena 

3) Teorija radnog procesa 

4) Uređaj za kretanje 


5. Mašine i uređaji za pomoćne i pripremne radove na površinskim kopovima 

1) Dozeri 

2) Riperi 

3) Cevopolagači 

4) Utovarivači 

5) Rovokopači 

6) Grejderi 

7) Skreperi

1. MAŠINE ZA OTKOPAVANJE I UTOVAR NA POVRŠINSKIM 

KOPOVIMA 

1.1. Bageri 

Bageri su samohodne mašine namenjene za otkopavanje, prenos odnosno transport 

na relativno kratko rastojanje i utovar otkopanih masa (jalovine ili korisne supstance) 

u sredstva transporta ili otkopavanje, prenos odnosno transport na veća rastojanja i 

istovar jalovine na gomilu ili odlaganje u otkopani prostor (unutrašnje odlagalište) 

površinskog kopa. 

Ima, međutim, bagera, pre svega iz velike i veoma razuđene familije univerzalnih i 

poluuniverzalnih bagera sa jednim radnim organom, koji po potrebi mogu biti 

opremljeni sa nekim od zamenljivih radnih organa koji služe ne za zemljane, već za 

neke druge specifične radove (nabijanje šipova, vađenje panjeva, podizanje i 

prenošenje tereta i dr.). 

Podela bagera 

Slika 1.1. Radni elementi bagera 

1. bageri sa jednim radnim organom (kašikom) odnosno bageri sa prekidnim 

(cikličnim, diskontinuiranim) radnim dejstvom, i 

2. bageri sa više radnih organa (vedrica) odnosno bageri sa neprekidnim 

(kontinuiranim) radnim dejstvom. 

3

Slika 1.2. Bageri sa jednim radnim elementom 

Slika 1.3. Bageri sa više radnih elemenata 

4

Mašine za deponije 

Slika 1.4. Mašine za rad na deponijama 

Osnovna karakteristika bagera sa jednim radnim organom je cikličnost izvođenja 

operacija u okviru tehnološkog ciklusa po određenom redosledu: otkopavanje tj. 

punjenje kašike materijalom, okretanje gornje gradnje bagera sa punom kašikom do 

mesta istovara, istovar tj. pražnjenje kašike i okretanje gornje gradnje bagera sa 

praznom kašikom do mesta ponovnog utovara. 

Bager se u osnovi sastoji iz radnog, izvršnog i pogonskog uređaja koji neposredno 

izvršavaju tehnološke operacije; prenosnih mehanizama koji povezuju radni uređaj i 

izvršne mehanizme sa pogonskim; transportnog uređaja koji obezbeđuje tehnološka 

pomeranja bagera u toku rada i transport na duža rastojanja, noseće metalne 

konstrukcije; sistema upravljanja i automatizacije za regulaciju, uključivanje i 

isključivanje pojedinih agregata i mehanizama. 

5

Radni uređaj bagera se sastoji iz radnog organa i izvršnih mehanizama. Radni organ 

(kašika) neposredno deluje na radnu sredinu (otkopno čelo) pri čemu potrebna 

kretanja i sile dobija od izvršnih mehanizama 

Prenosni mehanizam služi za prenos kretanja od motora do izvršnih mehanizama sa 

transformacijom kako vrste kretanja, tako i brzina i sila (momenata). 

Razvoj bagera sa jednim RE 

• Prvi bager 1836 

• Električni pogon – 1903 

• Potpuno okretni bager – 1910 

• Motor sa unutrašnjim sagorevanjem – 1914 

• Hidraulični bager - 1940 

Klasifikacija bagera 

• Po nameni 

• Po tipu radnog organa 

• Po zapremini kašike 

• Po stepenu okretanja 

• Po tipu primenjenog transportnog uređaja 

• Po kinematskom obeležju 

• Po vrsti pogonskog uređaja 

• Po sistemu upravljanja 

Po nameni 

• univerzalni, 

• poluuniverzalni i 

• specijalni bageri 

Po tipu radnog organa 

• bageri sa čvrsto (kruto) vezanim radnim elementima – bager sa čeonom 

(visinskom) kašikom, bager sa obrnutom (dubinskom) kašikom, bager sa 

kašikom za struganje (vager strug) i dr. 

• bageri sa gipko (elastično) vezanim radnim elementom – bager sa povlačnom 

(dreglajnskom) kašikom, bager sa kašikom grabilicom (grejfer), bager sa 

kukom za dizanje i premeštanje tereta (kran) i dr. 

Slika 1.5. Podela bagera sa jednim radnim elementom po tipu radnog organa 

Po zapremini kašike 

• bagere sa vrlo malom zapreminom kašike do 0,3 m 3 , 

6

• bagere sa malom zapreminom kašike od 0,3 do 2,0m 3 , 

• bagere sa srednjom zapreminom kašike od 2,0 do 6,0m 3 

• bagere sa velikom zapreminom kašike iznad 6,0 m 3 (danas već do 168 m 3 ) 

Po stepenu okretanja 

• delimično okretni, kod kojih je ugao okretanja gornje gradnje sa radnim 

organom u horizontalnoj ravni ograničen (obično na 180 o do 270 o ) i 

• potpuno okretni (za ugao 360 o ) 

Po tipu transportnog uređaja 

• na pneumaticima (primena ograničena na univerzalne bagere malog 

kapaciteta i male snage) 

• na gusenicama (najrasprostranjeniji tip transportnog uređaja) 

• na koračajućem transportnom uređaju (najšira primena kod bagera sa 

dreglajnskom kašikom srednjeg i velikog kapaciteta) 

• na šinskom transportnom uređaju (primena ograničena na specijalne bagere 

namenjene za rad duž železničkih pruga), i 

• ploveći (primena ograničena na specijalne bagere namenjene za otkopavanje 

materijala ispod vode). 

Po kinematskom obeležju 

• jednomotorni sa grupnim pogonom, kod kojih se sva radna kretanja ostvaruju 

pomoću jednog motora (dizel ili električnog) 

• višemotorni sa individualnim pogonom, kod kojih se uključivanje, regulisanje i 

kočenje svakog od mehanizama vrši individualnim elektromotorom 

jednosmerne ili naizmenične struje, i 

• kombinovani, kod kojih se određeni broj mehanizama pogoni jednim 

zajedničkim motorom (obično su to mehanizmi za podizanje kašike, za vuču 

kašike i transport bagera) dok se jedan mehanizam (po pravilu mehanizam za 

kružno kretanje gornje gradnje) pogoni sopstvenim tj. individualnim motorom. 

Po vrsti pogonskog uređaja 

• jednomotorni sa pogonom od motora sa unutrašnjim sagorevanjem ili 

elektromotora 

• višemotorni sa elektropogonom pojedinačnih mehanizama ili grupe 

mehanizama elektromotorima jednosmerne ili naizmenične struje, 

• hidraulični sa pogonom radnih organa i mehanizama individualnim 

hidrocilindrima ili hidromotorima. 

Po sistemu upravljanja 

• mehaničkim upravljanjem 

• električnim upravljanjem 

• hidrauličnim upravljanjem 

• pneumatskim upravljanjem, i 

• kombinovanim upravljanjem. 

7

1.2. Bageri sa čvrsto vezanim radnim elementom 

Ovom tipu bagera pripadaju: 

• Bager sa normalnom (visinskom) kašikom kako se još popularno naziva bager 

kašikar, 

• Bager sa obrnutom (dubinskom) kašikom, 

• Bager sa kašikom za struganje ili kako se još naziva bager strug. 

Bager sa normalnom (visinskom) kašikom 

Ovaj bager se koristi za otkopavanje i utovar materijala u sredstva transporta, kao i 

za otkopavanje i direktno prebacivanje u otkopani prostor jalovinskog materijala. 

Može da otkopava materijal bez prethodnog usitnjavanja (miniranja) kao i prethodno 

izminirani materijal. 

Namena: 

• Bager sa normalnom (visinskom) kašikom je konstruktivno predodređen za 

otkopavanje radilišta (bloka) iznad nivelete planuma na kojoj se nalazi bager, 

dakle predodređen je za visinski rad. On doduše može da otkopava materijal i 

ispod nivelete planuma na kojoj se nalazi, ali je dubina otkopavanja neznatna i 

ta je konstruktivna mogućnost više proizašla iz zahteva da se bager može 

lakše izvući u slučaju zaglave odupirući se o kašiku, nego što je u pitanju neki 

tehnološki zahtev. 

Konstrukcija: 

• Donji neokretni postroj na kome je smešten transportni uređaj 

• Obrtne platforme 

• Radnog organa 

Slika 1.6. Bager sa normalnom (visinskom) kašikom 

8

Radni organ: 

• Radni organ bagera sa normalnom (visinskom) kašikom se sastoji iz: 

a) strele koja je zglobno vezana za okretnu platformu, 

b) ručke ili ručki (budući da ih može biti i dve) koja je preko sedlastog ležišta 

konstruktivno vezana za strelu, 

c) kašike koja je čvrsto (ređe zglobno i to kod bagera manjeg kapaciteta) 

vezana za ručku ili ručke i obešena o strelu preko užeta za dizanje kašike, 

d) mehanizma za potiskivanje ručke ili ručki, i 

e) Mehanizma za otvaranje dna kašike. 

Proces rada: 

Slika 1.7. Radni organ bagera kašikara 

Slika 1.8. Proces rada bagera kašikara 

• Proces rada bagera sa normalnom (visinskom) kašikom se sastoji u sledećem: 

bager se postavlja u blizini donje ivice etažne kosine, a kretanje kašike 

zajedno sa ručkom od donje ka gornjoj ivici etažne kosine se vrši na račun 

skraćivanja dužine užeta za podizanje kašike koje se namotava na doboš 

glavne dizalice tj. dizalice za podizanje kašike. Pri ovome kašika i ručka vrše 

kretanje po određenom luku. Istovremeno sa ovim kretanjem kašici i ručki se 

saopštava i postupno kretanje napred, pri čemu se kašika urezuje u materijal. 

9

• Debljina jednog odreska se reguliše mehanizmom za potiskivanje pri čemu 

rukovalac bagera mora nastojati da proizvod tehnoloških parametara visina 

radilišta, odnosno visina bloka, debljina odreska i širina odreska, odnosno 

širina reznog dela kašike uvećan za koeficijent rastresitosti materijala koji se 

otkopava bude jednak ili nešto veći od geometrijske zapremine kašike. Ako taj 

uslov nije ispunjen, bager neće ostvarivati zadovoljavajuće kapacitetno 

iskorišćenje. Naime, treba nastojati da se zadovolji uslov: 

H s b k r = q k p 

• Ručka, zajedno sa kašikom, može se kretati lučno i pomerati se napred-nazad 

duž svoje ose pod dejstvom mehanizma za potiskivanje, klizeći u sedlastom 

ležištu. Donji kraj strele je zglobno vezan za okretnu platformu, a njen gornji 

deo (vrh strele) se drži u nagnutom položaju pomoću užadi koja prelaze preko 

koturova na vrhu dvonogog podupirača i navijaju se na doboš dizalice za 

podizanje odnosno spuštanje strele bagera. Normalni ugao nagiba strele pri 

radu bagera kašikara iznosi 45 o .Po potrebi ugao nagiba strele se može 

menjati u dijapazonu od 35 do 60 o . 

Slika 1.9. Radni organ bagera kašikara 

• Radni parametri bagera sa normalnom (visinskom) kašikom zavise od 

zapremine kašike, dužine strele i ručki kao i od ugla nagiba strele. 

Razlikujemo sledeće radne parametre bagera kašikara: radijus kopanja, 

radijus pražnjenja, visinu kopanja, visinu pražnjenja i dubinu kopanja. 

Slika 1.10. Radne dimenzije bagera kašikara 

10

• Radijus kopanja - Rk predstavlja horizontalno rastojanje od vertikalne ose 

okretanja platforme bagera do vrha zuba na bagerskoj kašici pri otkopavanju 

materijala. Razlikujemo : maksimalni radijus kopanja - Rkmax pri maksimalno 

isturenim ručkama i radijus kopanja na planirnoj ravni - Rkh. 

• Radijus pražnjenja - Rp, predstavlja horizontalno rastojanje od vertikalne ose 

okretanja platforme bagera do ose bagerske kašike u procesu pražnjenja. 

Razlikujemo: radijus pražnjenja pri maksimalnoj visini pražnjenja - Rpvmax i 

maksimalni radijus pražnjenja pri maksimalno isturenim i horizontalno 

položenim ručkama Rpmax. 

• Visina kopanja - Hk predstavlja vertikalno rastojanje od planuma na kojem se 

bager nalazi do vrha zuba na kašici pri kopanju. Maksimalna visina kopanja - 

Hkmax odgovara maksimalno izdignutim ručkama. 

• Visina pražnjenja - Hp predstavlja vertikalno rastojanje od nivelete planuma 

na kojem se bager nalazi do donje ivice zatvarača dna kašike u procesu 

pražnjenja iste. Maksimalna visina pražnjenja - Hpmax odgovara maksimalno 

izdignutim ručkama i kašici. 

• Dubina kopanja - Hd predstavlja vertikalno rastojanje od nivelete planuma na 

kojoj se bager nalazi do vrha zuba na kašici kad bager kopa materijal ispod 

planuma na kojem stoji. 

Većina bagera kašikara je tako konstruktivno izvedena da je moguće u određenim 

granicama menjati ugao nagiba strele (35 o -60 o ). Shodno promeni ugla nagiba strele 

prema horizontu menjaju se i radni parametri bagera. Tako na primer: veći ugao 

nagiba strele omogućava da se poveća visina kopanja i visina pražnjenja, ali se pri 

tome smanjuje radijus kopanja i radijus pražnjenja. i obrnuto: manji ugao nagiba 

strele dovodi do povećanja radijusa kopanja i radijusa pražnjenja, ali u isto vreme 

povlači za sobom smanjenje visine kopanja i visine pražnjenja. 

Bager sa obnrnutom (dubinskom) kašikom 

• Bager sa obrnutom (dubinskom) kašikom se ređe nego koristi na površinskim 

otkopima, a kad se i koristi onda je to za određene pomoćne radove. 

Konstrukcija: 

Slika 1.11. Radni organ i šema rada bagera sa obrnutom dubinskom kašikom 

Radni organ bagera sa obrnutom kašikom se sastoji od: 

• kašike koja je čvrsto (kruto) vezana za prednji kraj držača kašike, 

11

• držača kašike koji je zglobno vezan za vrh strele, 

• strele koja je zglobno vezana za okretnu platformu, 

• pomoćna strela koja je nepokretno vezana za okretnu platformu. 

Radni proces: 

Slika 1.12. Radni proces bagera sa obrnutom dubinskom kašikom 

• Radni proces bagera sa dubinskom kašikom se obavlja na sledeći način: prvo 

se otpušta vučno uže tako da se kašika dovoljno ispruži. Posle toga se otpušta 

postepeno uže za dizanje i kašika se spušta na zemlju u položaj za kopanje. 

• Postepenim zatezanjem vučnog užeta vrši se utiskivanje kašike u materijal, a 

regulisanje debljine reza se postiže otpuštanjem užeta za dizanje pa se tako 

kašika priteže uz strelu sve do kraja kopanja, dok se držač kašike okreće oko 

svog zgloba. 

• Pošto se kašika napuni materijalom, naizmenično se zateže vučno uže i uže 

za dizanje, pa se srela, držač i kašika podižu a istovremeno se okreće gornji 

deo bagera u položaj za istovar materijala. Otpušta se vučno uže sa 

istovremenim pritezanjem užeta za dizanje pri čemu se kašika sa držačem 

okreće pomera se napred i istovara materijal na deponiju ili utovara u 

transportno sredstve. Posle završetka istovara bager se okreće, vraća se u 

položaj početka kopanja i proces se ponavlja. Ceo proces rada sa bagerom sa 

dubinskom kašikom je složeniji nego kod bagera sa normalnom visinskom 

kašikom, jer bagerista u procesu rada mora stalno da operiše vitlom za dizanje 

i vitlom za vuču kao celinom. 

1.3. Bageri sa gipko (elastično) vezanim radnim elementom 

• U bagere sa glpko (elastično) vezanim radnim elementom spadaju: 

• Bager sa povlačnom (dreglajnskom) kašikom ili kako se popularno naziva - 

bager dreglajn 

• Bager sa kašikom grabilicom tj. bager grabilica 

• Bager sa kukom za dizanje tereta tj. bager dizalica. 

12

Slika 1.13. Bageri sa gipko (elastično) vezanim radnim elementom 

Bager sa povlačnom kašikom – bager dreglajn 

Bager dreglajn je konstruktivno predodređen za otkopavanje materijala ispod nivelete 

planuma na kojoj se nalazi tj. za dubinskl rad. On, dakle, otkopava materijal "ka sebi". 

Doduše, bager dreglajn može da kopa i visinski, a visina bloka po pravilu ne sme da 

bude veća od 0,5-0,7 Hp. 

Konstrukcija: 

13

Slika 1.14. Bager dreglajn 

Radni organ: 

• Radni organ bagera dreglajna se sastoji od: 

• kašike sa lancima za podizanje i vuču, istovarnog bloka (kotura) i 

istovarnog užeta, 

• strele koja je zglobno vezana za okretnu platformu, 

• usmerivača tj. usmeravajućih koturova za vučno uže. 

Radni proces: 

Slika 1.15. Šema bagera dreglajna 

Bager se postavlja u blizini gornje ivice etažne kosine. Pri opuštenom vučnom užetu 

a pomoću užeta za podizanje kašike, kašika se spušta na dno, zatim se vučnim 

užetom kašika povlači ka streli bagera. Kašika se pod dejstvom sopstvene težine 

urezuje u materijal i puni se otkopanim materijalom. Dubina odreska se reguliše 

zatezanjem užeta za dizanje kašike. Kada je kašika puna materijala, nakratko se 

prikoči vučni doboš i stavlja se u pogon doboš za dizanje kašike. Kao rezultat toga, 

uže za dizanje kašike, vučno uže i istovarno uže se zatežu, a kašika se diže u 

horizontalnom položaju. Istovremeno sa podizanjem kašike uključuje se mehanizam 

14

sl20 

za kružno kretanje platforme pa se ista zajedno sa strelom i kašikom okreće do 

mesta pražnjenja kašike. Opuštanjem vučnog užeta kašika se prevrće i prazni. 

Platforma se zatim, zajedno sa strelom i kašikom okreće ka mestu ponovnog utovara 

materijala i to pri istovremenom opuštanju užeta za podizanje kašike tj. pri 

istovremenom spuštanju kašike. 

Radni parametri: 

Slika 1.16. Radne dimenzije bagera dreglajna 

Radni parametri: 

• Radijus kopanja - Rk, predstavlja horizontalno rastojanje od okretne ose 

platforme bagera do vrha zuba na kašici pri kopanju. Ovde razlikujemo: radijus 

kopanja bez zabacivanja kašike Rk i radijus (maksimalni) kopanja sa 

zabacivanjem kašike Rkmax. 

• Radijus pražnjenja - Rp predstavlja horizontalno rastojanje od vertikalne ose 

okretanja platforme do ose kašike pri pražnjenju iste. 

• Dubina kopanja - Hk predstavlja vertikalno rastojanje od nivelete planuma na 

kojem se bager nalazi do vrha zuba na kašici u njenom krajnjem donjem 

položaju. 

• Visina pražnjenja - Hp predstavlja vertikalno rastojanje od nivelete planuma 

na kojem bager stoji do vrha zuba na kašici u procesu pražnjenja iste. 

Bager sa kašikom grabilicom - bager grabilica 

Bager grabilica se izuzetno retko koristi na površinskim kopovima. Najčešće se koristi 

za utovar rastresitog materijala sa gomile, odnosno sa deponije, u transportna 

sredstva. Koristi se takođe u građevinarstvu za iskop mekog tla na suvom i ispod 

vode. Sposobnost otkopavanja materijala je vrlo ograničena i zavisi od sopstvene 

težine kašike - grabilice. 

Konstrukcija: 

15

Slika 1.17. Radni organ i radne dimenzije bagera grabilice 

Proces rada: 

Proces rada bagera grabilice se sastoji u sledećem: otvorena kašika tj. grabilica sa 

otvorenim čeljustima otpuštenim užetom za zatvaranje grabilice se spušta na užetu 

za dizanje. Na određenoj visini iznad zemlje potpuno se otpusti uže za dizanje kašike 

i kašika se sa otvorenim čeljustima urezuje u materijal. Zatim se povlači uže za 

zatvaranje kašike pri čemu se vrši kopanje i punjenje kašike materijalom, dok uže za 

dizanje kašike ostaje i dalje olabavljeno, odnosno malo pritegnuto. Posle zatvaranja 

kašike, nastavlja se sa zategnutim užetom za zatvaranje kašike uz istovremeno 

zatezanje užeta za dizanje kašike. U početku se dizanje kašike vrši samo na užetu 

za zatvaranje kašike, a odmah posle toga kad prlstigne sa zatezanjem užeta za 

dizanje, nastavlja se proces dizanja sa oba užeta. u položaju za istovar, otpusti se 

uže za zatvaranje kašike koja sad visi samo na užetu za dizanje, kašika se pod 

dejstvom sopstvene težine otvara i prazni. Kad je kašika ispražnjena platforma se 

zajedno sa strelom i kašikom okreće u položaj za ponovni utovar kašike i ciklus se 

ponavlja. 

Radni organi bagera sa jednim radnim elementom 

• Radni organi određuju tip bagera i njihovu konstruktivnu šemu 

Radni organ bagera kašikara 

• Radni organ bagera kašikara čine: kašika, ručka ili ručke, strela, mehanizam 

za potiskivanje i mehanizam za otvaranje dna kašike. 

Kašika 

• Kašika predstavlja osnovni element radnog organa, služi za kopanje, transport 

otkopanog materijala na relativno kratkom rastojanju i istovar otkopanog 

materijala na deponiju ili utovar u sredstva transporta. Shodno ovome kašika 

je izložena velikim opterećenjima i habanju, posebno njen rezni deo. 

• Kašika predstavlja manje više pravougani paralelopiped blizak obliku kocke, 

ali kod pojedinih tipova kašika ima odstupanja od ovakvog oblika. 

16

Kašika: 

Slika 1.18. Kašika bagera kašikara 

Kašike, po načinu veze sa ručkom ili ručkama možemo podeliti na dve grupe: 

• sa zglobnom vezom, i 

• sa čvrstom vezom. 

Shodno nameni odnosno uslovima rada za koje su namenjene kašike možemo 

podeliti na: 

• lake, tj. za lake uslove rada, 

• srednje, tj. za srednje uslove rada, 

• teške, tj. za teške uslove rada. 

Po načinu pražnjenja kašike mogu biti: 

• sa slobodno padajućim dnom, 

• sa prevrtanjem kašike. 

U specijalnim gnezdima na reznom delu kašike, ugrađuju se 4-6 zuba. 

Najracionalniji uglovi oštrice zuba su: 

• za meke materijale 25 - 27 o 

• za tvrde materijale 32 - 35 o 

Konstrukcija zuba: 

Slika 1.19. Zub bagerske kašike sa zamenljivom krunom 

17

Mehanizam za otvaranje dna kašike 

Ovaj mehanizam služi za izvlačenje reze iz otvora na prednjem zidu kašike u 

momentu pražnjenja iste. Zatvaranje dna kašike se vrši automatski u momentu 

spuštanja kašike iz položaja istovara u položaj ponovnog utovara. Izvlačenje reze se 

ostvaruje pomoću užeta od elektromotora jednosmerne struje male snage preko 

sistema užadi i poluga. Elektromotor, na vratilu kojeg je konzolno postavljen doboš, 

stalno se nalazi pod slabom strujom, stvarajući moment dovoljan da uže drži slabo 

zategnuto. Za otvaranje dna kašike rukovalac bagera pritiska dugme uključujući 

nominalnu struju pri čemu se stvara potrebni moment za izvlačenje reze iz otvora. 

Kod velikih bagera kašikara za direktno prebacivanje otkopanih masa za razliku od 

bagera malog i srednjeg kapaciteta, mehanizam za otvaranje dna kašike se postavlja 

u blizini kašike na donjoj strani ručke. 

Strela konstrukcije 

Slika 1.20. Konstruktivne izvedbe strele bagera kašikara 

Strela kod bagera sa normalnom visinskom kašikom može biti jednogredna ili 

dvogredna, sa pravougaonim ili kružnim poprečnim presekom. Radi prostije izrade i 

održavanja, strela se po pravilu izrađuje sa punim sandučastim presekom, a nikad 

rešetkasta. 

Donji kraj strele je zglobno vezan za okretnu platformu, a gornji se kraj pomoću 

koturače drži u nagnutom položaju, pri čemu se slobodan krak užeta navija na doboš 

dizalice za podizanje strele. 

Držač kašike (ručka) 

• Kod bagera sa normalnom visinskom kašikom ručka služi da na kašiku 

prenese silu pritiska, a kod hidrauličnih bagera i silu podizanja. 

18

• U zavisnosti od uzajamnog položaja između katarke tj. strele bagera i ručke 

razlikujemo: 

• jednogredna unutrašnja ručka, 

• dvogredna unutrašnja ručka, 

• dvogredna spoljašnja ručka. 

• Ručke se izrađuju od zavarenog lima ili od lima i valjanih profila, i istog su 

poprečnog preseka po celoj dužini. Poprečni presek ručki može da bude 

pravougaoni (sandučasti) ili kružni (cevni). 

Slika 1.21. Ručke bagera kašikara: a) sa jednom gredom – cevasta; b) sa dve grede 

- cevasta 

Jednogredna ručka kod bagera kod kojih je mehanizam za potiskivanje kašike 

zupčast ručka mora biti tako oblikovana da se na njoj može montirati zupčasta 

lamela. Zupčasta lamela je obično u vidu kratkih sekcija od manganskog čelika koje 

se spajaju sa ručkom pomoću zavrtnjeva ili zavarivanjem. Zupčaste lamele mogu biti 

i kovane iz legiranog ili visokougljeničnog čelika i onda se po celoj dužini zavaruju za 

ručku tako da sa ručkom čine jednu konstruktivnu celinu. Kod bagera sa zupčastim 

potisnim mehanizmom prednji i zadnji graničnik za kretanje ručke napred-nazad 

nalazi se na samoj zupčastoj lamel. 

Radni organ bagera dreglajna: 

19

Slika 1.22. Radni organ bagera dreglajna 

Strela: 

Strela bagera dreglajna predstavlja jedan od vrlo vitalnih elemenata bagera sa 

jednim elementom. Mada masa strele iznosi 4,4 - 7% od mase celog bagera, njen 

moment inercije masa iznosi 30 - 40% od momenta inercije celog bagera sa punom 

kašikom. Pri ovome, moment preturanja od težine strele približno je jednak momentu 

preturanja bagera od pune kašike. Ovo ukazuje da na konstrukciju i težinu strele, 

odnosno na materijale od kojih se strela izrađuje, treba obratiti posebnu pažnju. 

Postoje različite konstrukcije strela bagera dreglajna. Po konstruktivnom obeležju 

strele bagera dreglajna možemo podeliti u četiri grupe: užetne, trograne krute, 

rešetkaste i kombinovane. 

20

Kinematička šema bagera: 

• Jednomotorni bageri s grupnim pogonom 

• Višemotorni bageri sa individualnm pogonom 

• Bageri sa kombinovanim pogonom 

Obrtna platforma: 

Obrtna platforma služi da se na nju pričvrste radni i pomoćni uređaji kao i osnovni 

mehanizmi i zajedno sa njima čine obrtni deo bagera. Na obrtnu platformu se takođe 

postavlja noseća konstrukcija za pridržavanje strele I pomoćni uređaji. Svi uređaji su 

zaštićeni karoserijom. Konstrukcija obrtne platforme treba da bude dovoljno čvrsta I 

jaka. U osnovi platforme su varene, ili kombinvane konstrukcije. Obrtna platforma se 

oslanja na donji ram bagera, a na prednjem delu se nalazi oslonac za postavljanje 

strele. Raspoerd mehanizama mora biti takav da se postigne uravnoteženje platforme. 

1.23. Raspored mehanizama na obrtnoj platformi bagra dreglajna EŠ 10/70 

21

Mehanizmi i uređaji bagera sa jednim radnim elementom 

Izvršni mehanizmi bagera sa jednim radnim elementom poseduju dva stepena slobode. 

Radi toga, rezanje i zahvatanje materijala obično predstavlja rezultat slaganja dva radna 

kretanja - podizanja i potiskivanja kod bagera kašikar, vučnog i podizanja kod bagera sa 

obrnutom kašikom i bagera dreglajn (kod hidrauličnih bagera treba ovima dodati još i 

mogućnost obrtanja kašike). Pored toga, za otkopavanje materijala neophodno je 

okretati gornji deo bagera, premeštati ga sa stajališta na stajalište, podizati ili spuštati 

strelu, otvarati dno kašike (kod bagera sa normalnom kašikom). Glavni zahtev za 

prenosne mehanizme bagera sa jednim radnim elementom je da se obezbedi 

izvršavanje svih pomenutih kretanja. Zavisno od stepena korišćenja, mehanizmi bagera 

sa jednim radnim elementom se dele na glavne, koji neposredno učestvuju u 

bagerovanju materijala, i pomoćne. Na primer, kod bagera kašikara u glavne 

mehanizme spadaju: mehanizam za podizanje kašike, potiskivanje i vraćanje ručke 

(odnosno ručki), obrtanje platforme i otvaranje dna kašike, a u pomoćne: mehanizam za 

podizanje strele bagera. Kod bagera dreglajna i bagera sa obrnutom kašikom u glavne 

mehanizme spada mehanizam za vuču, podizanje kašike i obrtanje platforme. 

1.24. Raspored osnovnih i pomoćnih mehanizama na bageru kašikaru EKG 12.5 

1.25. Raspored osnovnih i pomoćnih mehanizama na bageru dreglajnu EŠ 5/45 

22

Mehanizmi za podizanje, potiskivanje odnosno vuču 

Mehanizam za potiskivanje služi za stvaranje pritiska na kašiku bagera koji je 

neophodan za utiskivanje kašike u materijal. Mehanizam za podizanje služi za 

podizanje kašike zajedno sa ručkom u procesu kopanja. Za podizanje kašike kod 

bagera kašikara uključuje se motor MP (motor za podizanje kašike). Njegovo 

obrtanje prema zupčaniku 18-17 i 16-15 se prenosi bubnju 14 dizalice za podizanje, 

na koju se namotava uže 13, koje obavija glavni blok 11 strele i blok kašike 12. 

Podignuta kašika se podržava kočnicom 19. Spuštanje kašike se vrši slabljenjem 

kočenja (opuštanjem kočnice) 19 ili raversiranjem motora. Kretanje potiska se vrši pri 

obrtanju potisnih zupčanika 4 i 9, koji su vezani, odnosno koji su u zahvatu sa 

ozubljenom letvom, ili letvama 5 i 10 na ručki 6. Ovi zupčanici dobijaju obrtanje od 

motora MPot (motor za potiskivanje) preko zupčastog prenosa 8-7 i 2-3. Vraćanje 

ručke se vrši reversiranjem motora; položaj ručki se flksira kočnicom 1. 

Slika 1.26. Mehanizam za podizanje, potiskivanje 

Kod bagera dreglajna mehanizam za podizanje I vuču služi za saopštavanje kretanja na 

podizanje radnom organu bagera. Kretanje na podizanje I vuču predaje se preko frikcionih 

dizalica. Bubnjevi bagerskih vitlova (dizalica) izrađuju se od livenog gvožđa ili čelika sa fino 

obrađenom površinom ili sa urezanim žlebovima za namotavanje užadi. Kod bagera 

dreglajna mehanizam za vuču ostavruhe osnovni rad na kopanju, dok mehanizam za 

dizanje zajedno sa mehanizmom za obrtanje ispunjava samo transportne funkcije. 

Slika 1.27. Šematski prikaz mehanizma za dizanje bagera dreglajna i presek vitla dizalice 

23

Slika 1.28. Šematski prikaz platforme bagera dreglajna sa mehanizmima 

Mehanizmi za oslanjanje i obrtanje bagera 

• Mehanizam za obrtanje služi za promenu pravca obrtanja platforme bagera. 

Vertikalno opterećenje od težine platforme sa mehanizmima i radnim 

uređajima i od težine kašike sa materijalom, kao i horizontalna opterećenja od 

sila inercije prima uređaj za oslonac i obrtanje koji je postavljen na donjem 

ramu bagera. 

Mehanizmi za obrtanje bagera 

Obrtna platforma 3, preko valjka 2 oslanja se na prednju stranu (čelo) zupčastog 

venca 1. U zahvatu sa zupčastim vencem nalazi se zupčanik za obrtanje 5, koji se 

obrće sa vratilom 4, koje je učvršćeno u ležišta na obrtnoj platformi. 

Slika 1.29. Šema mehanizma obrtanja: a) principijelna: 1 - zupčasti venac; 2 - valjci; 

3 - obrtna platforma; 4 - vratilo; 5 - zupčanik za obrtanje; 6 – gusenice; b) 

višemotornog bagera E-2503:1 - kočnica; 2 - motori; 3, 4, 5-6, 7-8-9 zupčasti parovi 

reduktora; 10 - zupčanik; 11 - ozubljeni venac. 

24

Slika 1.30. Šeme uređaja za oslanjanje i obrtanje bagera: a) principijelna; b) sa 

centralnim rukavcem; c) sa zahvatnim valjcima; d) sa univerzalnim valjcima; e) sa 

kugličnim jednorednim krugom;f) sa valjčanim krugom kotrljanja; g) sa krugom 

valjanja točkića (valjka). 1) donji ram; 2) donji prsten; 3) kotrljajuće telo; 4) gornji 

prsten; 5) obrtna platforma; 6) centralni rukavac; 7) čep; 8) navrtka; 9) ozubljeni 

lanac; 10) nosač; 11) zahvatni valjak; 12) univerzalni valjak; 13) jednorodni krug 

kuglica; 14) dvoredni; 15) krug valjaka - točkića; 16) ozubljeni venac. 

Slika 1.31. Izgled mehanizama za kružno kretanje i šematski prikaz istog mehanizma 

25

Mehanizam za kretanje bagera 

Mehanizam za kretanje bagera služi za prenos kretanja motora na hodno-transportni 

uređaj. 

Kapacitet bagera 

Kapacitet bagera sa jednim radnim elementom može biti određen: 

- računskim putem pomoću obrazaca koji su dopunjeni koeficijentima bagera i 

radilišta, 

- hronometrijskim opažanjima rada bagera, 

- putem opažanja i ustanovljenih normi za otkopavanje, a na bazi prethodnih 

merenja. 

Kapacitet bagera je određen kompleksom mašinsko-tehničkih, geomehaničkih, 

tehnoloških i organizacionih faktora. Od mnoštva tih uticajnih činioca pomenućemo 

one najglavnije: 

• Konstruktivne i kinematičke parametre kao što su: zapremina kašike, 

brzina kopanja, brzina kružnog kretanja, tip i brzina transportnog uređaja, 

zatim dinamičke karakteristike - čvrstoća, trajnost i pouzdanost glavnih 

sklopova, itd. 

• Fizičko-mehaničke karakteristike materijala koji se otkopava u prvom redu 

specifični otpor na kopanje, rastresitost, postojanje i karakter pukotina u 

masivu koji se otkopava, itd. 

• Stepen usaglašenosti tehnoloških parametara radilišta i radnih parametara 

bagera, 

• Organizacija radnih procesa na otkopu u celini: trajanje radnih smena i 

njihov broj u toku godine, tehnologija rada, dužina fronta rada, tip i 

organizacija transporta otkopanih masa, tehnologija odlaganja, itd. 

Konstruktivni i kinematički parametri bagera su u potpunosti određeni konstrukcijom 

bagera i nepromenljivi su za određeni model bagera. Ostali faktori su promenljivi i 

zavise od eksploatacionih uslova. U skladu sa stepenom učešća napred pomenutih 

faktora razlikujemo: 

• teoretski kapacitet, 

• tehnički kapacitet, 

• eksploatacioni kapacitet. 

• Teoretski kapacitet bagera sa jednim radnim elementom je određen 

proizvodom računske zapremine q i računskog (konstruktivnog) broja ciklusa u 

minuti, pri računskim brzinama i opterećenjima. Teoretski kapacitet u stvari 

predstavlja učinak bagera za jedan čas neprekidnog rada. 

• Tehnički kapacit predstavlja maksimalno mogući učinak bagera izražen u m 3 

čvrste mase za jedan čas rada pri određenim karakteristikama materijala koji 

se otkopava i za određene parametre bloka tj. radilišta. 

• Eksploatacioni kapacitet bagera određuje kapacitet bagera uzimajući u obzir 

karakteristike materijala koji se otkopava, parametre radilišta kao i stepen 

iskorišćenja kalendarskog fonda vremena na bagerovanju. Dakle, na veličinu 

26

ovog kapaciteta utiču i svi organizacioni i tehnološki zastoji na radilištu i 

otkopu u celini. 

Primena bagera sa jednim radnim elementom 

• Bager kašikar se na površinskim kopovima primenjuje za otkopavanje mekih i 

sipkih materijala, kao i čvrstih ali prethodno isitnjenih tj. izminiranih materijala. 

• Bager kašikar je konstruktivno predodređen za visinski rad tj. otkopavanje 

materijala iznad nivelete planuma na kojem se sam bager nalazi. Doduše, 

bager kašikar može da kopa materijal i ispod niveleta planuma na kojoj se 

nalazi, ali je ta dubina kopanja neznatna. 

• U visinskom radu bager kašikar može da kopa materijal u bloku ili u frontuu. 

Međutim, sa tehničko-tehnoloških i drugih aspekata rad bagera kašikara u 

frontu je neracionalan. 

Tehnološke šeme rada bagera sa normalnom visinskom kašikom 

Slika 1.32. Šema za određivanje dimenzija radilišta pri primeni bagera kašikara 

Tehnološke šeme rada bagera dreglajna: 

• Bager dreglajn se na površinskim kopovima primenjuje za otkopavanje i utovar 

ili za otkopavanje i direktno prebacivanje otkopanih masa i to mekih i sipkih 

masa kao i čvrstih ali prethodno isitnjenih (izminiranih) masa. 

• Bager dreglajn je konstruktivno predodređen za dubinski rad tj. za otkopavanje 

materijala ispod planuma na kojem se sam bager nalazi. Bager može da radi i 

visinski, međutim visina kopanja iznad planuma na kojem se bager nalazi po 

pravilu ne treba da bude veća od Hv = (0,5-0,7) Hp. Za visinski rad se mogu 

koristiti bageri dreglajni sa zapreminom kašike q ≥ l0 m3. Kod visinskog rada 

evidentan je pad kapaciteta i povećan obim radova pomoćne mehanizacije. 

27

• Bager dreglajn radi u bloku, u frontu ili bočno. Najčešće se koristi rad u 

dubinskom bloku. Rad u frontu (tzv. potkopavajući način rada) i bočni rad, kad 

bager otkopava suprotnu kosinu od one na kojoj se nalazi, se ređe koriste. 

Slika 1.33. Šema za određivanje dimenzija radilišta pri primeni bagera dreglajna kod 

dubinskog načina rada 

Pogon 

Na bagerima sa jednim radnim elementom se primenjuje sledeće vrste pogona: 

• Dizel motori do 440 kW 

• Elektromotori jednosmerne ili naizmenične struje različite snage i napona 

• Hidro motori 

• Kombinovani pogoni 

Dizel motori se primenjuju samo kod manjih bagera namenjenih za rad u mekm 

materijalima jer u čvršćim materijalima je nemoguće izbeći usporavanje kretanja 

kašike i velika propterećenja motora. Pogon bagera elektro motorima je 

najekonomičniji, odlično prihavtaju preopterećenja I laka se za upravljanje I 

reversiranje. Za pogon se najčešće koriste asinhroni motori jednosmerne struje. 

Asinhroni motori naizmenične struje se manje primenjuju jer pri smanjenju broja 

obrtaja posle nekog predela oopada momenat. Na bagerima se najčešće primenjuje 

elektro motor jednosmerne struje koji se napaja strujom Iz generatora jednosmerne 

struje, koji se pogoni asinhronim motorom 

Upravljanje 

• mehanički sistem 

• hidraulični sistem 

• pneumatski sistem 

• kombinovani sistem 

28

1.4. Bageri sa više radnih elemenata 

Bageri sa više radnih elemenata ostvariju neprekidno otkopavanje stenske mase 

pomoću većeg broja vedrica koje su ravnomerno raspoređene na beskonačnom 

lancu (vedričar) ili na rotornom točku (rotorni bager) 

Slika 1.34. Načini rada rotornog bagera i bagera vedričara 

Za razliku od bagera sa jednim radnim elementom kod kojih ukupno vreme potrebno 

za otkopavanje stenske mase iznosi svega 20-40% od ukupnog trajanja ciklusa, kod 

ovih bagera otkopavanje (bagerovanje) se obavlja neprekidno tokom celog radnog 

ciklusa. 

• Prednosti (manja inerciona opterećenja veće iskorišćenje transportnih 

sredstava, veći kapacitet, manja specifična potrošnja energije, visoka 

produktivnost, i dr.) 

• Nedostaci (manja specifična sila kopanja) 

Klasifikacija: 

Po konstrukciji radnog organa 

• Bageri vedričari 

• Rotorni bageri 


• Bageri na gusenicama 

• Bageri na šinama 

• Koračajući bageri 

• Koračajuće-šinski bageri 

29

Po načinu pogona 

• Sa električnim pogonom 

• Sa dizel pogonom 

Po načinu utovara 

• Bageri sa portalom za utovar 

• Bageri sa bočnim utovarom pomoću konzolnih tračnih transportera 

Po načinu kopanja 

• Bageri samo za visinski rez 

• Bageri samo za dubinski rez 

• Bageri za dubinski i visinski rez naizmenično 

• Bageri za visinski i dubinski rez istovremeno 

1.5. Rotorni bager 

Rotorni bager predstavlja samohodnu mašinu kontinuiranog dejstva namenjenu za 

otkopavanje jalovine i korisne supstance na površinskim kopovima. 

Otkopavanje materijala vrši se vedricama koje su ravnomerno raspoređene i 

pričvrćene na obodu rotornog točka. Istovremeno sa obrtanjem rotornog točka u 

vertikalnoj ravni i okretanjem rotorne strele zajedno sa platformom u horizontalnoj 

ravni svaka vedrica otkopava iz masiva odrezak koji je određen oblikom i 

geometrijskim parametrima. 

Obrtanjem rotornog točka i nailaskom punih vedrica u zonu istovarnog sektora, 

materijal se prazni iz vedrica, predaje prijemmnom transporteru na rotornoj streli i 

dalje redom, zavisno od broja trensportera na bageru, zadnjem istovarnom 

transporteru. 

Kod rotornih bagera se, dakle, istovremeno sa otkopavanjem vrši transport i utovar 

otkopanog materijala u transportna sredstva, ređe direktno prebacivanje u odlagališni 

prostor ili skladištenje na deponiji. 

Danas sigurno nasavršenija i najrasprostranjenija mašina rudarske namene, koja se 

koristi za površinsku eksploataciju. Sve više potiskuje bagere vedričare na osnovu 

visoke tehničko- tehnološke i ekonomske prednosti u radu. Visoka sigurnost u radu, 

manja sprecifična masa (ugradnja metala 0,2-1,1 t/m 3 ), manja specifična potrošnja 

energije (0,15-0,5 kW/m 3 ), veći koeficijent korisnog dejstva radnog organa (0,8-0,9), 

manji troškovi rada u održavanju. To su pre svega visoko produktivne mašine 

kontinuelnog dejstva. Izuzetno velike nabavne vrednosti . ali sa velikim proizvodnim 

učincima te se uložena nabavna sredstva brzo kompenzuju. 

Razvoj i oblast primene 

Zamisao da se konstruiše bager koji bi objedinio pokretljivost i relativno malo habanje 

kašika bagera sa kontinuiranim radom i velikim kapacitetom bagera vedričara dovela je 

do konstrukcije rotornog bagera. 1913 Švander (Francuska) patentirao je radni točak sa 

kašikama, koji iskopani materijal za vreme okretanja istovaruje direktno na transporter. 

Vlasnik patenta nemačka firma Humbolt je na osnovu toga 1916 konstruisala prvi rotorni 

bager na šinama, koji je sledeće godine pušten u rad na kopu Bergwitz. 

30

Istorijat 

• Ovaj bager je neuspešno radio pa je 1923 godine bačen u staro gvožđe, ali je 

na bazi stečenog iskustva konstruisan novi rotorni bager (zapremina kašine 75 

litara) koji je 1925 godine pušten u rad na površinskom kopu Luize. 

• Razvoj elektrotehnike 

• Već 1933 izgrađen je bager sa kapacitetom od 760 m 3 /h, visinom kopanja od 

13 m, snagom motora rotornog to;ka od 74 kW, ukunom instalisanom snagom 

od 300 kW I čija masa je iznosila 352 tone. 

• 1934 prvi put je primnjen trogusenični transport, a 1937 devetogusenični. 

• Do 1938 godine izgrađeno je preko 50 rotortnih bagera, a pedeset godina 

kasnie preko 800. 

• Proizvodnja u SAD počinje 1943 godine 

• Do 1951 godine bageri su bili sa rotornim točkom ćelijskog tipa, kada je privi 

put primenjen polućelijski tip, što im je znatno povćalo kapacitet. 

• Od 1955 godine počinje sve masovnija proizvodnjai za dubinski i za visinski 

rad 

• Prvi bageri sa promenljivom dužinom strele 

• Od 1960 povećanje rezne sile i rast kapaciteta (1987 KRUPP u Hambahu je 

isporučio bager teoretskog kapaciteta 19200 m /h. 

Slika 1.35. Upoređenje rotornih bagera komstruisanih u vremenskom intervalu od 50 

godina 

31

Klasifikacija 

Klasifikacija rotornih bagera može se vršiti po brojnim i veoma raznovrsnim 

konstrukcionim i tehnološkim obeležjima. Shodno zahtevima korisnika, a u cilju 

zadovoljavanja specifičnih uslova radne sredine, kod ovih bagera je prosutna veoma 

široka varijacija tehnoloških i kinemtskih parametara koji su po pravilu zahtevali i 

specifična konstrukciona rešenja cele mašine ili pojedinih vitalnih delova ili sklopova. 

Rotorni bager možemo klasifikovati po: 

• nameni, 

• teoretskom kapacitetu, 

• specifičnoj sili kopanja, 

• načinu otkopavanja bloka, 

• načinu usecanja u blok, 

• transportnom uređaju, 

• uzajamnom položaju gornjeg okretnog i donjeg neokretnog dela bagera 

• tipu i položaju ose okretanja pretovarnog uređaja, 

• stepenu okretljivosti radnog organa, 

• tipu rotorne strele 

• tipu prijemnog transportera na rotornoj streli, 

• stepenu uravnoteženosti i načinu oslanjanja donjeg rama bagera na 

transportni uređaj i dr. 

Po nameni, 

• Bageri za površinske kopove, 

• Bageri za građevinske radove 

• Specijalni bageri 

Po teoretskom kapacitetu 

• malog kapaciteta (do 630 m3/h) 

• srednjeg kapaciteta (od 630 do 2500 m3/h) 

• velikog kapaciteta (od 2500 do 5000 m3/h) 

• vrlo velokog kapaciteta (od 5000 do 10000 m3/h) 

• izuzetno velikog kapaciteta (preko 10000 m3/h) 

Po specifičnoj sili kopanja 

• sa normalnom specifičnom silom kopanja (do 70 N/cm 2 ) 

• sa povećanom specifičnom silom kopanja (od 70-140N/cm 2 ) 

• sa velikom specifičnom silom kopanja (od 140 do 210 N/cm 2 ) 

• sa vrlo velikom specifičnom silom kopanja (preko 210 N/cm 2 ) 

Po načinu otkopavanja bloka 

• za visinski rad (sa dubinom kopanja ispod nivelete radnog planuma bagera ne 

većom od poluprečnika radnog točka 

• za visinski i dubinski rad 

Po načinu usecanja u blok 

• sa usecanjem u blok pri pomeranju celog bagera (bageri sa rotornim strelama 

konstrantne dužine i fiksnim osloncima strele), 

• sa usecanjem u blok pri isturanje rotorne strele (bageri sa teleskopskim 

strelama i bageri sa strelama konst. dužine ali sa pomerljivim osloncima) 

32


• sa guseničnim transportnim uređajem, 

• sa koračajuće-šinskim transportnim uređajem 

• sa šinsko-guseničnim transportnim uređajem, 

• sa šinskim transportnim urešajem 

• sa koračajućim transportnim uređajem 

Po uzajamnom položaju gornjeg okretnog i donjeg neokretnog dela bagera 

• sa uređajem za horizontiranje gornjeg okretnog dela bagera, 

• bez uređaja za horizontiranje 

Po tipu i položaju ose okretanja pretovarnog uređaja 

• sa istovarnom konzolom čija se osa okretanja poklapa sa osom centralne 

okretne platforme 

• sa istovarnom konzolom čija se osa okretanja ne poklapa sa osom centralne 

okretne platforme 

• sa pretovarnim mostom na sopstvenom pretovarnom uređaju čija se osa 

oslonca na bageru poklapa sa osom centralne okretne platforme, 

• sa pretovarnim mostom na sopstvenom pretovarnom uređaju čija se osa 

oslonca na bageru ne poklapa sa osom centralne okretne platforme, 

Po šemi rasporeda osnovnih uređaja 

• sa jednom centralnom okretnom platformom na kojoj su oslonci za radni organ 

i istovarni uređaj, 

• sa jednom centralnom okretnom platformom na kojoj je oslonac za radni 

organ, dok je oslonac za istovarni uređaj na donjem neokretnom delu bagera 

• sa dve okretne platforme pri čemu je na gornjoj oslonac za radni organ, a na 

donjoj za istovarni uređaj 

Po stepenu okretljivosti gornjeg okretnog dela bagera 

• delimično okretni 

• potpuno okretni 

Po tipu rotorne strele 

• sa rotornom strelom konstantne dužine i fiksnim osloncem na gornjem 

okretnom delu bagera, 

• sa strelom konstantne dužine i pomerljivim osloncem na gornjem okretnom 

delu bagera 

• sa teleskopskom (produžnom) strelom 

Po tipu prijemnog transportera na rotornoj streli 

• sa klasičnim transporterom za rad na usponu do 20 stepeni, 

• sa specijalnim (pokrivnim) transporterom za rad na usponu i do 40 stepeni 

Po stepenu uravnoteženosti bagera 

• potpuno uravnoteženi 

• delimično uravnoteženi 

Po načinu oslanjanja donjeg rama bagera na transportni urađaj 

• sa statički određenim oslanjanjem u tri tačke ili pri korišćenju hidrauličkih 

oslonaca u četirir tačke 

• sa statički neodređenim oslanjanjem 

33

Uobičajena klasifikacija bagera je na osnovu osnovnih konstrukcionih karakteristika I 

kapaciteta na rotorne bageri tipa A, B I C. 

Tipovi rotornih bagera A, B i C 

Tip bagera A B C 

Kapacitet (m 3 /h) 420-6000 3600-7500 7300-22700 

Pogonska masa (t) 55-1200 1200-3500 6000-14000 

Prečnik rotornog točka (m) 4,2-12 8,4-12,5 17,3-21,6 

Snaga na rotornom točku (kW) 75-1000 750-1500 1500-5040 

Moment na rotornom točku (kNm) 75-2200 2000-7000 4500-12000 

Rastuća koncentracija proizvodnje na površinskim kopovima zahtevala je od 

proizvođača rudarskih mašina: povećanje jedinićnih kapaciteta i otkopnih visina 

mašina, smanjenje radnih masa, boljeg prilagođavanja rudarsko-geološkim, 

hidrogeološkim i klimatskim uslovima, povećanja pouzdanosti, poboljšanja komora 

Ijudstva koje opslužuje mašinu pri istovremenom smanjenju vremena opsluživanja i 

dr. Ovakvi zahtevi su, naravno, inicirali proizvodnju sve kapacitativnijih rotornih 

bagera, bagera vedričara, transportera i odlagača. U žiži interesovanja rudarske 

nauke i tehnike našli su se rotomi bageri čija se efektivnost primene na 

površinskim kopovima, u odnosu na bagere sa jednim radnim elementom {kašikare i 

dreglajne) i bagere vedričare, ispoljavala u manjoj specifičnoj masi, manjoj potrošnji 

električne energije, većem koeficijentu korisnog dejstva radnog organa, manjim 

specifičnim troškovtma rada, a samim tim i jeftinijoj jedinici proizvoda. 

Do danas najveći rotorni bager je proizveden u SR Nemačkoj (firma "KRUPP") 

1978. godine za potrebe površinskog kopa lignta "Hanbach" gde su danas u radu 7 

ovakvih bagera. Osnovni parametri ovog bagera su: teoretski kapacitet 19120 

m 3 rm/h, dužina rotorne strele 70,5m, prečnik rotornog točka 21,5 m, broj vedrica 18 

kom., zapremina vedrice 6,34 m 3 , snaga motora za pogon rotornog točka 3360 kW i 

radna masa bagera 13265 t. 

Sigurno je da ovako krupni i moćni rotorni bageri u skoroj budućnosti neće biti 

prevaziđeni. Naprotiv, zahtevi površinske eksploatacije sve su više usmereni na 

bagerima relativno velikih kapaciteta, ali vrlo mobilnih, malih masa i gabarita, lakih 

za tnontažu i demontažu, jednostavnih za održavanje, sa kratkim rokom isporuke i, 

naravno, sa znatnom manjom nabavnom vrednošću. Danas uopšte prihvaćeni 

komercijalni naziv ovakvih bagera je - kompaktni bageri. 

34

Konstrukcija 

Veličina, oblik i konstrukcija rotornog bagera zavise posebno od zahtevanog 

kapaciteta, načina utovara materijala, i specifičnih uslova rada na kopu. Na oblik i 

konstrukciju bitno utiče dozvoljeni nagib kosina, zatim čvrstoća materijala koji se 

otkopava, i dozvoljeni specifični pritisak na tlo. Oblik i konstrukcija moraju biti 

prilagođeni uslovima dobrog i lakog održavanja 

Osnovni i pomoćni uređaji 

U osnovne uređaje možemo svrstati radni (eskavacioni urađaj, transportni uređaj, 

uređaj za transport materijala (transoprteri na bageru), pogonski uređaj i uređaj za 

upravljanje. 

U pomoćne uređaje spadaju: uređaji za podmazivanje, uređaji za zagrevanje, 

rasvetu, uređaji za potrebe tehničkog održavanja i remonta itd. 

Slika 1.36. Rotorni bager; 1. Donji stroj, 2. Gornji obrtni stroj, 3. Strela radnog točka 

sa rotornim točkom, 4. Transporteri na bageru, 5. Uređaj za dizanje i spuštanje strele, 

6. Pretovarni uređaj 

Slika 1.37. Glavne komponente rotornog bagera 

35

Radni organ rotornog bagera 

Radni organ rotornog bagera čine: 

• Strela rotornog točka 

• Rotorni točak sa elementima i pogonom (telo rotornog točka, vedrice, 

skliznice, pogonski motor, reduktor, spojnica) 

Mehanizam za dizanje strele 

Slika 1.38. Rotorni bageri – osnovna dispozicija 

Navedene zahteve mehanizma za dizanje strele ispunjavaju dva sistema koji su i 

jedino u primeni na bagerima: 

• hidraulički sistem sa cilindrom za dizanje strele i 

• sistem vitla sa užadima za dizanje strele 

Slika 1.39. Hidraulični cilindar mehanizma za dizanje nosača radnog točka i 

pretovarne trake; 1. cilindar za dizanje nosača radnog točka, 2. cilindar za dizanje 

pretovarne trake 

Hidraulički sistem za dizanje strele 

Hidraulički sistem se primenjuje kod bagera sa kratkim strelama. Kod bagera sa 

većim dužinama strele nije moguća primena cilindara za dizanje strele, jer bi to 

zahtevalo ugradnju cilindra izuzetne dužine, od nekoliko desetina metara. Sam 

cilindar se ugrađuje ispod strele, gde se nalazi jedan oslonac, dok je drugi oslonac 

na obrtnoj platformi. Konstrukcija na mestima oslonaca cilindra je dodatno ojačana 

kako bi se obezbedio prenos sila kroz konstrukciju. Hidraulični sistem za dizanje 

strele je tipičan kod bagera kompaktnog tipa 

36

Krutost strele mora biti takva da ne dozvoli pojavu bočnih opterećenja na cilindru jer 

to može izazvati njegovo oštećenje. Naime, cilindar može primati opterećenja samo 

u pravcu svoje podužne ose. Oslonci cilindra se opremaju samopodesivim zglobnim 

ležajevima (slično kao kod oslonaca strele) kako bi se pojava bočnih sila na telo 

cilindra eliminisala. Mehanizam se izvodi sa jednim cilindrom dovoljne nosivosti, 

ugradnjom dva cilindra se javlja problem njihovog sihronizovanog kretanja pa se 

takva konstrukciona izvođenja izbegavaju kod mehanizma za dizanje strele. 

Najvažniji element celog hidrauličkog sistema predstavlja cilindar, zbog svojih 

karakterističnih dimenzija koje moraju odgovarati geometriji strele bagera kako bi se 

postigli zahtevani tehnološki parametri, kao što su maksimalna visina i dubina 

otkopavanja. Ostali elementi hidrauličkog sistema se lako mogu prilagoditi radnim 

zahtevima hidro sistema. 

Preostali deo hidrauličkog postrojenja (pumpa, razvodnici i rezervoar sa priborom) se 

postavlja na gornjoj gradnji, zaštićen je od nečistoća i sa dobrim provetravanjem. 

Mehanizam za dizanje strele sa vitlom i užadima 

Na bagerima klasične konstrukcije, većih gabarita, za kretanje strele u vertikalnoj 

ravni se koristi isključivo sitem vitla sa čeličnim užadima. Sile koje se javljaju kod 

bagera na streli i na mehanizmu za dizanje su izuzetno velike i moguće ih je 

sadvladati samo užetnim sistemima 

Osnovni elementi ovog mehanizma su: 

• sistem koturača sa užadima, 

• bubanj za namotavanje užadi, 

• pogonski reduktori, 

• pogonski elektromotori, 

• kočioni mehanizmi, i 

• merno-regulacinioni elementi. 

Slika 1.40. Vitlo za dizanje strele radnog točka 

Primenjuju se sledeći kinematski sistemi : 

• sa vučnim lamelama i kolicima na konstrukciji protivtega, 

• sa vučnim lamelama i pokretnom pomoćnom strelom i 

• sa direktnim vešanjem strele preko sistema užadi. 

37

Transportni put otkopanog materijala 

Transportni put otkopanog materijala obuhvata sve one delove koji transportuju 

materijal koji otkopa radni točak do predaje na pretovarni uređaj ili etažni transporter. 

Prema tome on obuhvata sva presipna mesta i transportere na bageru 

Presipna mesta 

Slika 1.41. Transportni put otkopanog materijala na bageru 

Presipna mesa su prekidi toka materijala. 

Najvažnija presipna mesta su: 

• Presipno mesto na radnom točku 

• Presipno mesto u vertikalnoj osi obrtanja bagera 

Presipno mesto na radnom točku sa skliznicom: 

Slika 1.42. Presipno mesto na radnom točku sa skliznicom 

38

Presipno mesto na radnom točku bez skliznice 

Transporteri na bageru 

Slika 1.43. Presipno mesto na radnom točku bez skliznice 

- Transporteri na streli radnog točka 

- Ostali transporteri 

- Transporter za otpadni materijal (prljava traka) 

Transporter na streli rotornog točka 

Transporter na streli rotornog točka prestavlja veoma važan element transportnog 

puta. Njegova uloga je da otkopani materijal iz presipa u rotornom točku transportuje 

do presipa u obrtnoj osi bagera 

Položaj: 

Prijemni transporter u procesu rada stalno menja svoj položaj. U vertikalnoj ravni, od 

najnižeg do najvišeg položaja strele, vrednosti uglova nagiba transportera se kreću 

od -19 O do +22 O u odnosu na horizontalni položaj strele. Kružno kretanje gornje 

gradnje permanentno menja uslove pod kojima se materijal predaje presipu u centru 

obrtanja bagera. Navedene promene položaja transportera u prostoru su veoma 

česte tako da dodatna podešavanja transportera ili presipa ne dolaze u obzir. 

Položaj konstrukcije transportera na streli rotornog točka: 

Dispozicija rotornog točka, presipnog mesta, prijemnog bunkera i pogonskih agregata 

uslovljavaju određen položaj transportera. Podužna osa konstrukcije transportera se, 

kod većine bagera, ne poklapa sa podužnom osom strele. Navedene ose se seku u 

39

obrtnoj osi gornje gradnje, kako bi se obezbedilo da transportovani materijal pada u 

centar odložnog transportera. Vrednost ugla između osa transportera i strele zavisi 

od dispozicije rotornog točka u odnosu na strelu i od dužine strele. Bageri sa dužim 

strelama imaju manju vrednost ugla od bagera sa kraćim strelama. Ovakav 

međusobni odnos podužnih osa se može izbeći kod bagera kod kojih je rotorni točak 

konzolno postavljen 

Kapacitet transportera na streli rotornog točka: 

Kapacitet transportera zavisi u osnovi od širine trake, njene brzine i ugla nagiba 

bočnih valjaka. Ta zavisnost važi i za transportere na bagerima uz određena 

specifična ograničenja. Polazna osnova za dimenzionisanje transportera je 

proizvodna mogućnost rotornog točka, odnosno njegov teoretski kapacitet. Kapacitet 

transportera treba da je usklađen sa teoretskim kapacitetom rotornog točka. Prilikom 

usklađivanja ova dva kapaciteta naročito treba obratiti pažnju na osobine 

transportovanog materijala i na uglove nagiba strele u vertikalnoj ravni. 

Mehanizam za kružno kretanje 

Ovaj mehanizam ima zadatak da dovede radni točak u željeni položaj, da obavlja 

kružno kretanje u toku rada i da u stanjima zastoja drži točak, a time i celu gornju 

gradnju u odreženom položaju. 

Na bagerima koje su opremljene jednostavnom odložnom trakom pored mehanizma 

za okretanj egornje gradnje postoji još jedan mehanizam (za kretanje odložne strele). 

Položaj: 

Ovaj mehanizam je smešten između donje gradnje koja je povezana sa voznim mehanizmom 

i obrtne gornje gradnje. Sastoji se od obrtne veze i pogona za kružno kretanje. 

Slika 1.44. Mehanizam za kružno kretanje gornje gradnje 

40

Obrtna veza 

U primeni su sledeće vrste obrtnih veza: 

• Venac sa kuglama 

• Venac sa valjcima 

• Specijalne konstrukcije obrtnih veza 

• Valjci na hidrauličnim osloncima 

Slika 1.45. Kuglični venac 

41

1.6. Bager vedričar 

Vedričar otkopava materijal vedricama koje su okačene o dva beskonačna lanca koja 

se kreću po nosaču lanca. Pogon daju dva lančanika oblika mnogougaonika - turas - 

pogonska zvezda, koji pogon dobijaju od odgovarajućih osovina motora.Od donje do 

gornje ivice kosine (etaže) vedrice se pune. Napunjene vedrice prosledjuju materijal 

preko prijemnog žleba do lančanika gde se vrši istovar preko transportera u centralni 

bunker ili predajni transporter u zavisnosti od vrste transporta - šinski ili 

transporterima. Ugao podizanja nosećeg rama sa vedricama je 50 - 60 stepeni. 

U slučaju da noseći ram ima samo jednu zglobnu vezu (pomerljiv gornji deo nosećeg 

rama) i može menjati ugao nagiba - otkopavanje se vrši paralelnim rezovima.Ovde su 

sve vedrice u kontaktu sa materijalom ali ovde ostaje greben sa materijalom, ako 

noseći ram ima zglob (3-4 segmenta) na donjoj nosećoj strani , onda se greben 

eliminiše.Noseći ram podeljen je na segmente, najčešće tri segmenta ali ima i onih 

od 6-8, oni su pogodni za selektivna otkopavanja. Ugao nagiba podešava se preko 

užadi. 

Slika 1.46. Obrtni bager vedričar tipa DS 800.20/20-23 primenjen na površinskom 

otkopu polja "B" kolubarskog basena lignita. 

Bager vedričar se sastoji od donjeg dela bagera (1) , koji je oslonjen na transportni 

uredjaj (2) na šinama ili gusenicama i gornjeg dela sa čeličnom konstrukcijom (3) koji 

obuhvato konzolu (nosač) (4), vodjice (5), lančanik sa vedricama(6) i planirani deo 

(7), kao što je prikazano na slici. 

Donji deo bagera obuhvata i slobodni oslonac (8), te čvsto vezane oslonce (9), koji 

su po pravilu smešteni na strani dubinskog reza. Gornji deo bagera oslanja se obično 

na donji deo u tri tačke. Kod obrtnih bagera gornji deo se odvaja od donjeg 

posredstvom obrtnog postolja (10), koji se može okretati sa gornjim delom bagera i 

vodjicom lančanika sa vedricama za 270 - 360 stepeni. 

Gornji deo bagera vedričara obuhvata osim čelične konstrukcije sa mašinskom 

kućicom (11) i nosačem vodjice lančanika sa vedricama (4) , i vodjice lančanika bez 

42

ili sa planirnim delom za visinsko (7) i dubinsko (7a) planiranje, pogom lančanika sa 

vedricama (11a), uredjaj za utovar (12), odgovarajući protivteg (13). kao i vitlove (14) 

za dizanje i spuštanje konzole, odnosno nosača lančanika sa vedricama. 

Donji deo bagera vedričara konstruisan je u vidu portala (kod varijante sa šinama), 

da bi se ispod omogućio prolaz jednog ili više koloseka, odnosno transportera. 

Bageri vedričari sa guseničnim transportnim uredjajem izmedju gornjeg i donjeg dela 

bagera nalazi se i obrtna konstrukcija sa utovarnim transporterom koji se može, kao i 

gornji deo bagera, nezavisno obrtati oko osovine za 360 stepeni, što omogućuje 

utovar u odgovarajuće transportno sredstvo bez obzira da li bager vrši otkopavanje 

dubinski ili visinski, te da li radi u bloku ili frontu. 

Osnovne prednosti bagera vedričara su: 

• mogućnost dubinskog kopanja znatne dubine (do 40 m), što smanjuje visine 

dizanja u transportu i omogućava ulazak u delimično neodvodnjene sredine; 

• mogućnost kopanja dve medjuetaže znatne visine sa jednog transportnog 

nivoa; 

• mogućnost kopanja pod bilo kojim uglom kosine otkopa u skladu sa stabilnošću 

stene; 

• mogućnost selektivnog kopanja; 

• nepotrebna dodatna mehanizacija za čišćenje (planiranjem) otkopa. 

Osnovni nedostaci bagera vedričara su: 

• velika potrošnja energije i habanje radnih organa zbog trenja, 

• mala radna brzina vedričnog lanca (do 1,4 m/s) , 

• niske manevarske sposobnosti, 

• ograničena sila kopanja. 

Klasifikacija radnih organa bagera vedričara po konstrukcijskim parametrima: 

• po konstrukciji vedrične strele : kruta sa malo članaka, zglobna sa mnogo 

članaka; 

• po izvodjenju planirnih članaka: bez planirnih članaka, sa jednim planirnim 

člankom, sa dva planirna članka; 

• po načinu vešanja vedrične strele : sa paralelnim vešanjem, sa radijalnim 

vešanjem, sa kombinovanim vešanjem; 

• po načinu dizanja strele: sa zajedničkim pogonom podizanja svih članaka strele, 

sa individualnim pogonom podizanja pojedinih članaka strele; 

• po mestu postavljanja bloka koturača za podizanje strele: na portalu gornje 

konstrukcije, na fiksiranom stubu, na pokretnom stubu; 

• po načinu fiksiranja položaja strele u ravni rada: pomoću krutosti strele, pomoću 

dodatnih uredjaja sa vitlovima, pomoću dodatnih uredjaja sa zatezačima i 

vitlovima; 

• po načinu vodjenja vedričnog lanca: sa fiksnim vodjenjem, sa slobodno visećim 

lančanikom sa vedricama: 

• po komstrukciji radnih elemenata za kopanje i transport: sa vedricama, sa 

strugačima; 

• po koraku vedrica na vedričnom lancu: korak sa četiri karike lanca, korak sa 

šest karika lanca, korak sa osam karika lanca; 

• po konstrukciji uredjaja za čišćenje materijala ispred prijemnog levka: plužni, 

rotorni; 

43

• po tipu uredjaja za smanjenje dinamičkih opterećenja pogona vedričnog lanca: 

uredjaji sa izjednačavanjem opterećenja, uredjaji sa amortizacijom opterećenja. 

ISTORIJAT BAGERA VEDRIČARA 

Bager vedričar je jedna od najstarijih konstrukcija mašina za kopanje, prvenstveno 

namenjena za kopanje isopod planuma ali u poslednje vreme i iznad. 

Prva konstrukcija bagera preteče današnjeg vedričara datira iz 1827 god, Pariz. 

Tokom 19 veka usavršene su konstrukcije sa lančanikom i vedricama. Prva velika 

primena bila je na otkopavalju Suetskog kanala. Posle Francuza proizvodnju 

nastavljaju i unapredjuju Holandjani a zatim Nemci koji su do danas vodeći svetski 

proizvodjači. Javljaju se sledeće konstrukcije: 1890 god. konstrukcija primenljiva na 

kopu lignita sa mogućnošću dubinskog kopanja 5,8 m , zapremine vedrice 230 l , 

kapaciteta 150-230 m 3 /h, snage 53 kW, i mase 53 t ; 1898 god. uvodi se elektropogon, 

i izradjuju se bageri sa zapreminom vedrice oko 100 l i kapacitetom 130 m 3 /h 

sa dubinom kopanja 8 m; a već 1918 dostižu se kapaciteti 450 m 3 /h i zapreminom 

vedrice 300 l. 1926 god. dotadašnji šinski transport zamenjuje se transportnim 

uredjajem sa gusenicama, a bager dobija mogućnost i visinskog rada. Uvodjenjem 

vagona sa većom zapreminom od 25 m 3 na kolosecima širine 900 mm, postiže se i 

ubrzan razvoj u konstrukciji bagera vedričara zapremine vedrica do 1400 l i 

kapacitetom 1800 m 3 /h, za dubine otkopavanja do 40 m. 

Danas najveći proizvodjači bagera vedričara su Nemci i Česi, i primenjuju se kod 

rada sa mostovima za direktan transport jalovine. Tako su na primer na površinskom 

otkopu lignita u Noštenu na mostu za otkopnu visinu od 60 m, sa ukupnom dužinom 

550 m i rasporedom glavnih oslonaca na 276 m, vezana tri bagera vedričara tipa Es 

3150, koji zajedno ostvaruju godišnje oko 100 ⋅ 10 6 m 3 otkrivke. 

Slika 1.47. Bager vedričar ERs710 na PK ’’Drmno’’ 

44

Osnovne celine: 

• uređaj za kretanje (najčešće gusenični i šinski) 

• vitla za podizanje i spuštanje: 

• segmenata za visinsko i dubinsko planiranje 

• korita vedrica 

• glavnog nosača vedrica 

• istovarne katarke 

• radni element (lanac vedrica) 

• istovarna katarka 

• uređaji za okret gornje gradnje (radnog elementa) i istovarne katarke 

• uređaj za pretovar materijala sa radnog elementa na transporter (obrtni tanjir, 

levak, sipka) 

Oznaka bagera (primer): 

17.5 

ERs 710 

13.0 − 16.0 

E – bager vedričar (nemački Eimerkettenbagger) 

R – gusenični uređaj za kretanje (oznaka bez R predstavlja šinski uređaj) 

s – obrtni bager 

710 – zapremina vedrice, lit 

17.5 – otkopna visina; planirni komad za dubinsko planiranje vodoravan, m 

13.0 – otkopna dubina; planirni komad za dubinsko planiranje vodoravan, m 

16.0 – otkopna dubina; planirni komad za dubinsko planiranje ispružen, m 

Uređaj za kretanje (gusenični i šinski) 

Slika 1.48. Gusenični transport bagera 

Slika 1.49. Šinski transport bagera 

45

Bager sa istovarnom katarkom i bez nje (zavisnost od transportnog mehanizma 

pretovarnog uređaja): 

Slika 1.50. Bager sa istovarnom katarkom i bez nje 

Konstrukcija 

Radni organ: 

• Nosač lančanika sa vedricama 

• Prijemni žleb 

• Lanci 

• Vedrice 

• Pogonska zvezda sa pogonom 

• Povratna zvezda (zatezna) 

Noseći ram vedrice 

Predstavlja prostornu čeličnu rešetkastu konstrukciju pravougaonog poprečnog 

preseka. Proces spuštanja i dizanja nosećeg rama ostvaruje se sistemom užadi, 

zatim koturača na streli bagera i preko doboša na dizalici. Kruta vedrična strela je 

zglobno učvršćena za gornju konstrukciju bagera a drugim delom je obešena u 

46

navedeni sistem užadi sa koturačama. Zglobna vedrična strela se veša za svaki 

članak, a različitim povlačenjem užadi se mogu dobiti različiti oblici strele tj. nosećeg 

rama vedrica. U zavisnosti od položaja strele različito je i korišćenje snage bagera. 

Razlikujemo tri tipa nosećih ramova: 

1. noseći ram sa fiksno vodjenim donjim lancem, 

2. noseći ram sa slobodno visećim donjim lancem, 

3. noseći ram sa kombinovano vodjenim vučnim lancima. 

Noseći ram sa fiksno vodjenim donjim lancima 

Koristi se prvenstveno za otkopavanje homogenog materijala, odnosno materijala koji 

ne sadrži čvrste umetke. Noseći lanci svoje kretanje obavljaju u specijalnim 

vodjicama, tako da je putanja kretanja vodjice fiksna odnosno bez mogućnosti 

pomeranja vedrice van nosećeg rama. 

U slučaju da ram ima jednu fiksnu tačku odnosno jedan zglob onda se kopanje može 

vršiti lepezastim odrescima sa postepenim (posle svakog prolaska bagera duž celog 

fronta) spuštanjem vedrične strele. Pri ovom radu imamo odredjeni pad kapaciteta ( 

ne rade sve vedrice ) i ostaje greben. Posle jednog lepezastog zahvata bager se 

pomera 1.5 - 6 m i rad se ponavlja. Ovde se uvek dobijaju odresci promenljive 

debljine po liniji kopanja. 

Noseći ramovi sa slobodno vodjenim donjim lancima 

Koriste se da bi se eliminisala negativna karakteristika deformacija vedrica pri 

nailasku na prepreke. Vedrice zaobilaze ove prepreke i tako ne dolazi do oštećenja 

(lom vedrica ili pucanje lanca). U ovom slučaju je manja dubina kopanja i efikasnost 

zahvata vedrice. Takodje imaju i sledeće nedostatke: 

- ostvaruju manje dubine kopanja, 

- lošije je punjenje vedrica otkopanim materalom, 

- slabije je kapacitativno iskorišćenje bagera, 

- lošije se oblikuje etažna kosina. 

Noseći ram sa kombinovano vodjenim donjim lancima 

Ovo je kombinacija prve dve grupe, gde je u gornjem delu ram fiksno vodjen lancima 

a u donjem delu je slobodan. Ova metoda vodjenja se najčešće primenjuje. 

Slika 1.51. Noseći ram 

47

Prijemni žleb 

Ima funkciju da speči presipanje materijala iz vedrica na putu od etažne kosine do 

istovarnog mesta. Lociran je izmedju planuma i pogonske zvezde. Napravljen je od 

čeličnog lima i koritastog je oblika. Na izlazu iz prijemnog žleba nalazi se zglob koji 

omogućava da se uz pomoć koturača ram podiže ili spušta. Zavisno od tehnologije 

rada taj ugao podizanja tj. spuštanja kreće se od 55 - 60 stepeni u odnosu na 

horizontalan rad. 

Pojavu bočnih udara na noseći ram nemoguće je sprečiti a samim tim i oscilacije 

rama u horizontalnoj ravni. Zbog toga se na ulasku u prijemni žleb postavlja 

proširenje levkastog oblika koje iznosi oko 80 mm sa obe strane. Izmedju zidova 

prijemnog žleba i vedrice takodje postoji zazor koji mora biti optimalne veličine. Za 

slučaj da je previše veliki može doći do zaglavljivanja materijala, u slučaju da je mali 

javilo bi se preveliko habanje. Ovaj zazor iznosi 25-40 mm. 

Izmedju prijemnog žleba i etažne ravni rastojanje je 25 - 40 mm. Donji deo se 

izradjuje teleskopski te se može izvlačiti i uvlačiti od 100 - 300 mm. 

Noseći ram sa velikim brojem segmenata je veoma pogodan za otkopavanje 

strukturno slojevitih materijala. 

Vodjice lančanika sa vedricama 

Slika 1.52. Prijemni žljeb 

Smeštene su na nosaču i služe za vodjenje lančanika sa vedricama. Kod bagera 

vedričara za dubinski rad one se sastoje samo od dva dela, nosača odnosno od 

vodjice i priključnog dela za dubinsko planiranje. Nosač sa vodjicama se može obrtati 

oko horizontalne osovine. 

48

Slika 1.53. Presek nosača sa vođicama lančanika vedrica bagera vedričara; 1. 

vedrica, 2. vođica lančanika vedrica, 3. vodeći valjci 

Presek nosača sa vodjicama lančanika vedrica 

1. vedrica 

2. vodjica lančanika 

3. vodeći lanci 

Nosač lančanika produžava se u zatvoreno limeno korito. Uloga korita je da spreči 

rasipanje otkopanog materijala pri pražnjenju vedrica odnosno povlačenju otkopanog 

materijala po koritu od kosine do bunkera za pražnjenje. Ugao korita mora imati isti 

nagib kao i kosina radne etaže, jer se inače otkopani materijal rasipa na kontaktu 

korita i planuma etaže. 

Za vodjenje lančanika u donjem delu nosača služi ugaono gvoždje i potisna šina a u 

gornjem delu vodeći valjci. Pošto su donji delovi nosača izloženi jakom habanju, 

ugaono gvoždje i potisna šina su od tvrdog čelika. Nosač vodjica lančanika se preko 

konzole i kotura povlači i spušta odgovarajućim vitlovima smeštenim u mašinskoj 

kućici ispod protivtega. Prilikom spuštanja i dizanja pomera se i protivteg čime se 

održava ravnoteža bagera. 

Lančanik sa vedricama 

Sastoji se od dva člankasta beskonačna lanca i vedrica bagera koje su u odredjenim 

razmacima pričvršćene izmedju oba lančanika. 

49

Slika 1.54. Konstrukcija lančanika sa vedricama; 1. vedrica, 2. nož vedrice, 3. članci 

lančanika 

Konstrukcija lančanika sa vedricama: 

1. vedrica 

2. nož vedrice 

3. članci lančanika 

Svaki četvrti ili šesti članak u lančaniku predstavlja članak vedrice, za koji je ona 

pričvršćena varenjem ili zakivcima. Broj članaka sa vedricama utvrdjuje razmak 

izmedju vedrica, te u zavisnosti od brzine lančanika odredjuje i broj pražnjenja 

vedrica u minuti.Ovo direktno utiče i na teoretski kapacitet bagera vedričara. Pojedini 

članci se medjusobno spajaju osovinicama i lako menjaju, što je potrebno zbog 

velikog habanja i opterećenja, kome su izložene pri kopanju i klizanju po vodjicama 

lančanika. 

Pogon lančanika sa vedricama 

Lančanik sa vedricama pogone preko osovine pogonski zupčanici (turasi) koji se 

sastoje od dva šestougaona a kod većih bagera i osmougaona točka, pričvršćena 

klinovima na pogonsku osovinu. Pogonsku osovinu preko reduktora i hidraulične 

spojnice pokreću elektromotori smešteni na svakoj strani pogonske osovine. 

Lančanik sa vedricama postiže brzinu izmedju 1 i 1,6 m/s, pa je u slučaju opravke 

predvidjen manji motor za pokretanje lančanika manjom brzinom. U slučaju havarije 

predvidjena je i sigurnosna spojnica koja spečava kidanje lančanjika i preopterećenje 

pogona lančanika. 

50

Slika 1.55. Pogon lančanika sa vedricama; 1. osovina, 2. pogonski zupčanici, 3. 

reduktor, 4. hidraulična spojnica, 5. elektromotori, 6. pomoćni motor, 7. sigurnosna 

spojnica 

Zubi pogonskog zupčanika (pogonske zvezde - turas ) izradjuju se od visoko 

manganskog čelika. Zbog velikog opterećenja i habanja oni se često menjaju. Naime, 

usled neujednačene brzine lančanika, koja nastaje zbog stalne promene odstojanja 

od pogonske osovine, dolazi do udarnog opterećenja lančanika a tako i do habanja 

zubaca pogonske zvezde. Habanje je manje izraženo kod zvezde sa više zubaca. 

Karakteristično je i to da sa povećanjem grana zvezde (zubaca) se povećava 

ravnomernost brzine kretanja pogonskog lanca. Medjutim, u ovaj mehanizam se 

ugradjuje uredjaj za izravnavanje brzine lanaca. 

Pogonska zvezda se izradjuje od segmenata koji se naknadno spajaju. 

Zvezda,inače sastavljena od zubaca koji upadaju izmedju dvojnih lamela karika , dok 

karika izmedju ovih dvojnih lamela naleže na stranicu zvezde. 

Pogon lanaca sa vedricama 

Postoji razlika u brzini lanaca i zvezde. Bageri sa zapreminom vedrice od 1000 l 

imaju jedan elektromotor i jedan reduktor za navedeni pogon, a kod većih pogon se 

obavlja sa dva elektromotora i sa dva redno vezana reduktora od čega je jedan 

reduktor planetarni. 

Lanci 

Služe za pogon vedrica i da ih nose. Sa stoje se od članaka ( karika). Razlikujemo 

radne i prazne karike. Radne predstavljaju članke za koje je pričvršćena vedrica, a 

izmedju kojih se nalazi 4,6 ili 8 praznih karika. Zavisno od karakteristika materijala 

koji se otkopava, i to u skladu sa sledećim preporukama, ovaj broj se kreće: 

51

- pesak, šljunak, ugalj: četvoročlani lanci, 

- glina: šestočlani lanci, 

- glina i škriljac: šesto ili osmočlani lanci. 

Iz ovog se vidi da s porastom gustine materijala i veličine vedrica, primenjuje se veći 

broj praznih karika ili su karike veće. 

U praksi se javljaju debele i tanke karike, u zavisnosti od vučne sile koju prenose. 

Karike se medjusobno spajaju osovinicama. 

Izradjuju se od visokomanganskih čelika prvenstveno kovanjem, mada se mogu 

sresti i livene karike, s tim što su one manje trajne i manje zatezne čvrstoće. 

Po pravilu lanci se ne podmazuju zbog kontakta sa materijalom, što bi izazvalo veliko 

prljanje. U poslednje vreme ostvarena je mogućnost podmazivanja, na taj način je 

produžen vek lanaca. Inače, prosečan vek trajanja lanaca je 350 - 2600 časova 

efektivnog rada. 

Korak lanca (dužina članaka) 

Korakom i brojem praznih karika odredjeno je rastojanje izmedju vedrica. Korak lanca 

je prvenstveno u funkciji zapremine kašike i računa se na sledeći način: 

t = ( 0.056 ..... 0.074 ) ⋅ q 0.333 , m 

q - zapremina vedrice u litrima, 

0.056 - za standardne dužine vedrice 

0.074 - za povećane dužine vedrice 

Kod promene ugla nagiba nosećeg rama dolazi do labavljenja lanaca i zbog toga je 

zatezni točak na vrhu pri čemu rukovalac bagera može vršiti zatezanje. Korak 

zatezanja je obično jednak dužini jedne karike. 

Visina članaka: 

h = 0.288 ⋅ t 

Jedan od najčešćih kvarova kod bagera vedričara je pucanje lanca. Brzina lanca je 

oko 1.35 m/s. Da bi se sprečila veća havarija pri kidanju lanca, na bageru se obično 

postavljaju uredjaji za hvatanje prekinutog lanca. Oni automatski zaustavljaju kretanje 

lanca a i sva ostala pomeranja. 

Vedrice 

Služe za otkopavanje i transport otkopanog materijala do mesta pražnjenja. 

Pričvršćene su za beskonačan lanac. Istovremeno održavaju razmak izmedju oba 

lančanika vedrica. 

Vedrice se izradjuju od čeličnog liva i to iz jednog ili više komada. Kod bagera malog 

kapaciteta vedrice se izradjuju presovanjem iz jednog komada lima, a kod bagera sa 

većim kapacitetom iz više komada lima koji se spajaju zavarivanjem ili zakivanjem. 

Vedrice su sastavljene od limenog štita i noža. S obzirom da je nož kod kopanja 

52

izložen velikom habanju, izradjen je od manganskog čelika sa mogućnošću izmene. 

Kod otkopavanja čvrstog materijala nož se dodatno oprema i zubima. 

Oblik vedrice mora omogućiti dobro pražnjenje prilikom okretanja oko pogonske 

osovine i dobro punjenje pri odgovarajućem nagibu radne kosine kao i da spreči 

zaglavljivanje vedrice. 

Slika 1.56. Vedrica sa elementima veze 

Ugao rezanja zuba iznosi 25 - 30 stepeni. Ugao nagiba zadnjeg dela vedrice iznosi 

7- 15 stepeni.Brzina lanca se kreće od 0.75 do 1.4 m/s. Najnovija istraživanja 

pokazuju da se ona može povećati od 1.7 do 2.9 m/s. 

Vrh radnog elementa sa zateznim točkom 

Slika 1.57. Vrh radnog elementa sa zateznim točkom 

Transportni put materijala 

Nakon istresanja materjala iz vedrica prilikom prelaska preko pogonske zvezde 

material preko jednog ili dva transportera sa trakom se doprema do mesta utovara 

(na traku ili u vagone) 

53

Slika 1.58. Transportni put materijala 

Transpotni uređaji na gusenicama ili šinski 

Određivanje osnovnih tehnoloških parametara bloka, reza i odreska kod rada 

bagera vedričara 

Rad bagera vedričara paralelnim rezovima 

Rad bagera vedričara lepezastim rezovima 

54

Rad bagera vedričara u bloku 

Rad bagera vedričara u frontu 

55

2. MAŠINE I UREĐAJI ZA ODLAGANJE I PRETOVAR 

2.1. Odlaganje / odlagališta 

Završni deo procesa eksploatacije jalovine. 

Uslovi za odlagališta: 

• Da ima dovoljnu zapreminu 

• Da se nalaze na malom rastojanju od mesta kopanja jalovine 

• Da ne ometaju normalan razvoj površinskog kopa 

• Da osiguraju bezbedan rad ljudi i sredstava 

Podela odlagališta: 

1. po lokaciji odlagališta: spoljna i unutrašnja 

2. po broju etaža koje opslužuje (opšta – grupa odlagališta i posebna – 

pojedinačna odlagališta) 

3. po visini odlaganja: visinska i dubinska 

4. po načinu odlaganja: kontinualna i diskontinualna 

5. po primenjenoj opremi: 

- odlagališta sa odlagačima sa trakom 

- odlagališta sa pokretnim mostom 

- odlagališta sa bagerima sa jednim radnim elementom 

- plužna odlagališta 

- buldozerska odlagališta 

- hidraulična odlagališta 

- ručna odlagališta 

Slika 2.1. Pozicija odlagališta na površinskom kopu 

56

Slika 2.2. Šematski prikaz kompleksa za direktno odlaganje otkrivke: rotroni bager – 

konzolni odlagač; rotorni bager – transportni most 

Slika 2.3. Transportna šema sa unutrašnjim odlagalištem na više etaža: 1 – rotorni bager, 

2 – odlagači, 3 – etažni transporteri, 4 – odlagališni transporteri, 5 – predajni transporteri 

57

Klasifikacija odlagališta: 

Uslovi primene metoda odlaganja: 

Konstrukcija i razvoj odlagališta: 

1) 2) 

Slika 2.4. 1) Faze lepezastog razvoja odlagališta sa železničkim transportom 

otkrivke, 2) Mogući razvoji tračnog odlagališta: a) lepezasti, b) paralelni, c) 

kombinovani (paralelno-lepezasti) 

58

Uslovi za primenu mašina: 

• Da obezbede neprekidno odlaganje u potrebnim količinama u jedinici vremena 

• Da obezbede minilane zastoje 

• Da obezbede maksimalnu produktivnost 

Vrste mašina i uređaja za odlaganje: 

• Plugovi za odlaganje 

• Bageri sa jednim radnim elementom 

• Odlagači 

• Mostovi za transport i odlaganje 

2.2. Vrste mašina i uređaja za odlaganje 

• Plugovi za odlaganje 

• Bageri sa jednim radnim elementom 

• Odlagači 

• Mostovi za transport i odlaganje 

Plugovi za odlaganje 

Slika 2.5. Odlagališni plug 

Slika 2.6. Tehnologija odlaganja plugom: a – pripremljena kosina za istresanje, b – 

stanje kosine neposredno po istresanju otkrivke iz vagona, c – stanje kosine posle 

prolaska pluga, d – pomeranje koloseka u novi položaj 

59

Slika 2.7. Odlaganje hidrauličnim sistemom 

Nedostaci plugova: 

• Ograničena visina odlaganja 

• Opasnosti kod istovara vagona 

• Mali korak poprečnog pomeranja koloseka 

• Jako niska prijemna sposobnost odlagališta 

• Veliki troškovi održavanja koloseka 

Odlaganje bagerima sa jednim radnim elementom 

Slika 2.8. Odlaganje bagerima sa jednim radnim elementom (kašikarom i dreglajnom) 

60

Prednosti bagerskih u odnosu na plužna odlagališta: 

• Veća prijemna sposobnost (2-3 puta), 

• Za 10-20 puta se smanjuje obim kolosečnih radova 

• Povećava se stabilnost koloseka, a time i postiže veđa brzina kretanja vozoca 

• Veća visina odlaganja (1.5-2 puta) 

• Veča produktivnost zaposlenih) 

Prednosti dreglajna u odnosu na kašikare: 

• Manji specifični pritisak na tlo 

• Veći korak pomeranja 

• Veća visina odlaganja 

Nedostatak je da pri istoj zapremini kašike dreglajni imaju za 20% manji kapacitet. 

Odlagači 

Odlagač jalovine predstavlja eskavacioni i transportni uređaj koji crpi materijal 

istovaren iz vagona ili prima materijal sa tračnih transportera, odlaže ga na kosinu 

odlagališta i vrši njegovo planiranje. 

Podela odlagača: 

• Po načinu odlaganja (za dubinsko i visinsko odlaganje) 

• Po konstrukciji prijemnog organa (sa vedricama, sa trakom) 

• Po konstrukciji odložnog organa (sa vedricama, sa trakom), 

• Po broju sastavnih delova (jednodelni, dvodelni) 

• Po tipu transportnog uređaja (na šinama, koračajući, na gusenicama) 

Vrste odlagača: 

Odlagač sa vedricama 

Odlagač sa trakom 

Slika 2.9. Odlagač sa vedricama 

61

Slika 2.10. Odlagač sa trakom 

Odlagači sa trakom mogu biti sa dva i više transportera kao i sa jednim i više parova 

gusenica za transport. 

Slika 2.11. Odlagač jednodelni sa trakom; ARsB 3000 

Slika 2.12. Odlagač dvodelni sa trakom; A2RsB 7200 

62

Najvažniji deo predstavlja konzola sa transporterom za odlaganje jalovine. Kod rada 

sa transportnim trakama dužine konzola su i do 110 m, a kod odlagača za direktno 

odlaganje jalovine i do 225 m. 

Slika 2.13. Šema odlaganja odlagača sa trakom (visinski i dubinski) 

Slika 2.14. Šema redosleda odlaganja jalovine 

Slika 2.15. Šema redosleda odlaganja jalovine sa formiranjem predodlagališta ispred 

kosine ranije oformljenog odlagališta 

63

U frontu 

U bloku 

U boku 

Slika 2.16. Šema odlaganja 

Slika 2.17. Dubinski i visinski rad odlagača sa trakama 

64

2.3. Mostovi za transport i odlaganje 

Most za transport i odlaganje je samohodna mostovska konstrukcija sa tračnim 

transporterom kojom se vri transport i odlaganje otkrivke po najkraćem putu do 

radilišta u otkopani prostor površinskog kopa. 

Mostovi rade u kompleksu sa jednim ili više bagera. 

Uslovi za primenu mostova: 

• Sloj treba da je jednake moćnosti, ravnomeran i horizontalan 

• Nedopustiva je promena dužine etaža 

• Etaža mora biti dovoljno velike dužine 

• Nosivost tla mora biti zadovoljavajuća 

• Ukupne rezerve moraju biti velike 

Slika 2.18. Most za transport i odlaganje na dva oslonca; oslonac sa strane 

odlagališta je na planumu ugljene etaže 

Slika 2.19. Šema mosta za transport i odlaganje: 1 – konzola za odlaganje jalovine, 2 – 

glavni most, 3 – konzola na bagerskoj strani, 4 – oslonac na bagerskoj strani, 5 – ugljena etaža, 6 – 

slobodna površina podine, 7 – oslonac na strani odlagališta, 8 – predodlagalište, 9 - odlagalište 

Slika 2.20. Primena mostova za odlaganje 

65

1. maÅ¡ine za otkopavanje i utovar na povrÅ¡inskim kopovima

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?