Shkarko publikim ne PDF - Media Print
Shkarko publikim ne PDF - Media Print
Shkarko publikim ne PDF - Media Print
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
AISHE HAJREDINI (KARAJ), KRISTAQ LULA<br />
Teste të zgjidhura<br />
Kimia Organike<br />
Të maturës shtetërore
AISHE HAJREDINI (KARAJ)<br />
TESTE TË ZGJIDHURA<br />
TË MATURËS SHTETËRORE<br />
Kimia organike<br />
S H T Ë P I A<br />
B O T U E S E<br />
info.mediaprint@gmail.com
Mbështetur në programin mësimor të tekstit të nxënësit për Arsimin e Mesëm<br />
Titulli:<br />
Autore:<br />
Drejtoi botimin:<br />
Teste të zgjidhura të maturës shtetërore, Kimia organike<br />
Aishe Hajredini (Karaj)<br />
Anila Bisha<br />
Redaktore shkencore: Aishe Hajredini<br />
Redaktore gjuhësore:<br />
Kopertina:<br />
Eriona Mehmeti<br />
Visidesign<br />
Design: Mirela Ndrita<br />
Shtypi: <strong>Media</strong>-print<br />
ISBN: 978-99956-18-91-9<br />
Botimi i parë, 2010<br />
Të gjitha të drejtat e botimit janë të rezervuara<br />
©<br />
S H T Ë P I A<br />
info.mediaprint@gmail.com<br />
B O T U E S E<br />
Të gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht të zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese<br />
“<strong>Media</strong>print” sh.p.k..<br />
Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje,<br />
huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo lloj<br />
mjeti apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese<br />
“<strong>Media</strong>print” sh.p.k..<br />
Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të tij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/ose<br />
mjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund të<br />
cënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “<strong>Media</strong>print” sh.p.k..<br />
Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi.<br />
Kontaktet:<br />
Shtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:<br />
Kutia Postare 7465 - Tiranë Tel.: 042 272 698 Cel.: 069 40 44 442<br />
Tel.: 042 258 156 Cel.: 069 40 44 441 Cel.: 069 40 20 201<br />
Cel.: 069 40 44 443<br />
info.mediaprint @gmail.com<br />
Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: info.mediaprint@gmail.com
ALKANET<br />
Alka<strong>ne</strong>t janë hidrokarbure të ngopur. Kanë formulë të përgjithshme C n<br />
H 2n+2 . Atomet e karbonit tek këto përberje janë hibridizuar sipas sp 3 . Dhjetë<br />
përfaqesuesit e parë të alka<strong>ne</strong>ve janë si më poshtë:<br />
CH 4<br />
metan<br />
C 2 H 6 -<br />
etan<br />
C 3 H 8 -<br />
propan<br />
C 4 H 10 -<br />
butan<br />
C 5 H 12 -<br />
pentan<br />
C 6 H 14 -<br />
hekzan<br />
C 7 H 16 -<br />
heptan<br />
C 8 H 18 -<br />
oktan<br />
C 9 H 20 -<br />
nonan<br />
C 10 H 22 - dekan<br />
Në qoftë se do të heqim një hidrogjen nga alka<strong>ne</strong>t do të formohen disa<br />
grupe atomike shumë të paqëndrueshme dhe shumë aktive qe quhen<br />
radikale alkilike dhe kanë formulën e shumës C n H 2n+1 . Zakonisht radikalet<br />
në vend të kësaj formule shume i shenojme dhe me R-. Emërtimi i këtyre<br />
radikaleve bëhet duke pasur për bazë alka<strong>ne</strong>t përgjegjës ku mbaresën an e<br />
kthejmë <strong>ne</strong> il.<br />
Radikali :<br />
CH 3<br />
- (metil); C 2 H 5 - (etil); C 3 H 7 - (propil);<br />
CH 3 -CH 2 - CH 2 - (n–propil); CH 3-CH - CH 3 (izopropil);<br />
Cikloalka<strong>ne</strong>t janë hidrokarbure të ngopura ciklike me formulë CH<br />
n 2<br />
CH 2<br />
CH 2 H 2 C CH 2 H 2 C CH 2<br />
H 2 C CH 2<br />
H 2 C CH 2 H 2 C CH 2<br />
ciklopropeni ciklobutani ciklopentani<br />
׀<br />
n<br />
3
RREGULLAT E EMËRTIMIT<br />
Për emërtimin e alka<strong>ne</strong>ve përdoren këto rregulla:<br />
• Gjendet vargu karbonik më i gjatë i cili quhet varg kryesor.<br />
• Numërimi i vargut fillon nga skaji që ka më afër radikalin.<br />
• Në qoftë se në varg do të kemi më shumë se nje zëvendësues pozicio<strong>ne</strong>t ku<br />
bëhet zëvendësimi të kenë numra sa më të vegjël.<br />
• Kur zëvendësuesit janë të ndryshëm emërtimi bëhet sipas rendit<br />
alfabetik kur zevendësuesit janë të ndryshëm.<br />
CH 3 CH CH CH 2 CH 3<br />
CH 3 C 2 H 5<br />
etil-3-metil-2 pentani<br />
Alka<strong>ne</strong>t formojnë seri homologe. Seri homologe quhet seria ku dy<br />
pjesëtarë të njëpasnjëshem ndryshojnë me grupin –CH 2 . Pjesëtarët e serive<br />
homologe kanë veti fizike dhe kimike të ngjashme.<br />
Mbas propanit lind një fenomen që quhet izomeri. Izomeret kanë<br />
formulë të njejtë por vendosje hapesinore të ndryshme.<br />
CH 3 CH 2 CH 2<br />
CH 3 n – butan<br />
a)<br />
H H H H<br />
H 3 C CH CH 3<br />
H C C C C H<br />
metil propani<br />
CH 3<br />
H H H H<br />
Butani dhe metil propani janë izomere me njeri-tjetrin.<br />
b) H 3 C CH 2 CH 2 CH 2 CH 3 pentan<br />
H<br />
H H H H<br />
C C C C<br />
H<br />
metil -2 butani<br />
H CH 3<br />
H H<br />
4
Pentani dhe metil -2 butani janë izomere me njëra-tjetrën.<br />
Izomeret kanë veti fizike dhe kimike të ndryshme. Ato përfaqësojnë<br />
përberje të ndryshme. Në përbërjet organike dallohen 4 lloje karbo<strong>ne</strong>sh:<br />
Karbon primar, kur ky karbon është i lidhur me një atom karbon.<br />
Karbon sekondar kur është i lidhur me dy atome karbo<strong>ne</strong>. Karbon terciar<br />
kur është i lidhur me tre atome karbo<strong>ne</strong>. Karbon katërsor, kur është i lidhur<br />
me kater atome karbo<strong>ne</strong>.<br />
C<br />
C<br />
5<br />
C<br />
4<br />
C<br />
3<br />
C<br />
2<br />
C<br />
1<br />
C C<br />
Shembull:<br />
1, 5 -parësor; 4-dytësor; 3-tretësor; 2-katërsor<br />
Vetitë fizike:<br />
Pika vlimit, pika shkrirjes, densiteti rriten me rritjen e vargut. Alka<strong>ne</strong>t<br />
me një deri <strong>ne</strong> 4 atome karboni.<br />
Alka<strong>ne</strong>t me pesë deri në tetë atome karboni<br />
Alka<strong>ne</strong>t me mbi nëntë atome karboni janë të ngurtë.<br />
C 1 – C 4 gaze<br />
C 5 - C 8 lengje<br />
C 9 - e sipër të ngurtë<br />
Izomeret e degëzuar kanë pika vlimi më të ulta sesa ato me me varg<br />
normal. Kjo shpjegohet me formën e molekulës dhe me forcat e Van Der<br />
Valsit. Pentani ka temperaturë vlimi më të lartë se izomeret e tij.<br />
a)<br />
b)<br />
H 3 C CH 2 CH 2 CH 2 CH 3<br />
H 3 C CH CH 2 CH 3<br />
CH 3<br />
pentani<br />
metil-2 butani<br />
CH 3<br />
c) H 3 C C CH 3 dimetil-2-2 propani ose tetrametil metani<br />
CH 3<br />
5
GATITJA E ALKANEVE DHE VETITË KIMIKE<br />
Alka<strong>ne</strong>t gatiten:<br />
1. Nga halogjenalka<strong>ne</strong>t me natrium. Metoda e Vurcit<br />
R-X+2Na+-R = R-R+2NaX ku X-(Cl, Br,I)<br />
Shembull: Kur veprojnë 2 halogjenalkale të ndryshëm fitohen 3 alka<strong>ne</strong> të<br />
ndryshëm:<br />
a) CH 2 -Cl+2Na+Cl-C 2 H 5 = C 3 H 8 + 2NaCl’<br />
b) 2 CH 3 - Cl +2Na = C 2 H 6 + 2NaCl<br />
c) 2 CH 3 – CH 2 Cl +2Na = C 4 H 10 + 2NaCl<br />
2. Nga reduktimi i halogjen alkanit. Reduktimi bëhet me zink në ambjent<br />
acid. R-X+Zn /H + → R-H+Zn X 2<br />
3. Nga kripërat e natriumit të acideve karbokslike me pirrolize (pirro-zjarr,<br />
lize –shkeputje)<br />
C 2<br />
H 5<br />
COOH+NaOH= C 2<br />
H 6 +Na 2<br />
CO 3<br />
Vetitë kimike<br />
1.Alka<strong>ne</strong>t veprojnë me halogje<strong>ne</strong>t në prani të dritës.Fluori duke qenë<br />
shumë elektro<strong>ne</strong>gativ nuk jep derivate te halogjenuara siç japin klori, bromi<br />
dhe jodi, por jep fluorur hidrogjeni dhe karbon në formë bloze.<br />
CH 4<br />
+ 2F 2<br />
= C + 4HF<br />
Klori dhe bromi veprojnë shumë mirë me alka<strong>ne</strong>t në prani të dritës dhe<br />
japin reaksio<strong>ne</strong> zevëndësimi radikalor.<br />
dritë<br />
CH 4 + Cl 2 CH 3 Cl + HCl<br />
Halogjenalka<strong>ne</strong>t shfaqin izomeri pozicioni, sepse përcakohet pozicioni,<br />
ku zëvendësohet halogjeni<br />
2. Alka<strong>ne</strong>t në prani të bollshme oksigjeni digjen deri në gaz karbonik<br />
CO 2 dhe uje H 2 O.<br />
C n H 2 + 2<br />
6<br />
n<br />
+ 3n+1 O 2 / 2 = nCO 2 + (n+1) H 2 O ose<br />
CnH 2n+2 + 1/5n O 2 + 0,5 O 2 = nCO 2 + n+1H 2 O<br />
Cikloalka<strong>ne</strong>t ka<strong>ne</strong> veti te ngjashme me alka<strong>ne</strong>t.
ALKANET (TEST I ZGJIDHUR)<br />
1. Atomet e karbonit tek alka<strong>ne</strong>t ja<strong>ne</strong> hibridizuar sipa tipit :<br />
a. sp b. sp 2 c. sp 3 d. Asnjera<br />
Zgjidhje:<br />
Atomet e karbonit tek alka<strong>ne</strong>t kanë hibridizim sp 3<br />
2. Në cilën nga përbërjet e meposhtme hasen tri lloje hibridizimi :<br />
1 2 3 4 5<br />
a. CH<br />
3<br />
− C ≡ CH b. CH 3 –CH = C = CH – CH 3<br />
c. CH<br />
3<br />
− CH<br />
2<br />
− CH = CH d. CH<br />
3<br />
− CH = CH − CH + CH<br />
3<br />
Zgjidhje:<br />
Në përbërjen b tek atomet e karboni shfaqen tre lloje hibridizimi.<br />
Karboni 1 dhe 5 ka hibridizim sp 3 . Karboni 2 dhe 4 ka hibridizim sp 2 .<br />
Karboni 3 ka hibridizim sp.<br />
3. Alka<strong>ne</strong>t janë përbërje organike që përmbajnë:<br />
a. C, H, O b. C, H c. C, H, N d. C, H, O, N<br />
Zgjidhje:<br />
Alka<strong>ne</strong>t janë përbërje organike që përmbajnë C, H<br />
4. Alka<strong>ne</strong> kanë formulë të përgjithshme:<br />
a. C H n 2 n<br />
b. C H c. C n 2n−2<br />
nH 2n+2 d. C H n 2n−4<br />
Zgjidhje:<br />
Alka<strong>ne</strong>t kanë formulë të përgjithshme C n H 2n+2 .<br />
5. Ciklo alka<strong>ne</strong>t janë përbërje organike të ngopura me formulë të përgjithshme:<br />
a. C n H 2n b. C H c. C H<br />
d. C H<br />
n 2 n+<br />
2<br />
n 2n−2<br />
n 2n−4<br />
7
Zgjidhje:<br />
8<br />
Cikloalka<strong>ne</strong>t janë hidrokarbure organike të ngopura me formule C n H 2n .<br />
6. Alka<strong>ne</strong>t japin reaksio<strong>ne</strong>:<br />
a. Zëvendësimi nukleofilik; b. Zëvëndësimi elektrofilik;<br />
c. Zëvëndësimi radikalor; d. Adicioni<br />
Zgjidhje:<br />
Alka<strong>ne</strong>t japin reaksio<strong>ne</strong> zëvendësimi radikalor.<br />
7. Formula e oksigjenit që <strong>ne</strong>vojitet për djegien e alka<strong>ne</strong>ve është:<br />
a.CnH2n+2 + 1.5n O 2 + 0.5n O 2 b. Cn H<br />
2n+<br />
2<br />
+ 1.<br />
5nO2<br />
c. CnH<br />
2n+ 2<br />
+ 1.5nO2<br />
− 0. 5nO2<br />
; d. CnH<br />
2n+<br />
2<br />
−1.<br />
5nO2<br />
Zgjidhje:<br />
Sasia e oksigjenit që shërben për djegien e alka<strong>ne</strong>ve jepet me formulen<br />
CnH 2n+2 + 1.5n O 2 + 0.5n O 2<br />
8. Nga veprimi i kloretanit dhe klor-1-propanit me natrium fitohet<br />
a. etani dhe propani; b. 2 mole etan ;<br />
c. 2 mole propan; d. Butan, pentan dhe hekzan<br />
Zgjidhje:<br />
Nga veprimi i dy kloralka<strong>ne</strong>ve të ndryshëm me natriumin fitohen tre alka<strong>ne</strong><br />
të ndryshëm. Nga veprimi i klor-1 propanit dhe kloretanit fitohet butan,<br />
pentan dhe hekzan.<br />
9. Gjatë halogjenimit të butanit me klor, formohen:<br />
a. dy përbërje të monoklorureve b. tre përbërje të monoklorureve<br />
c. katër përbërje të monokloruara d. pesë përbërje të monoklorureve<br />
Zgjidhje:<br />
Përbërjet që formohen gjatë halogjenimit të butanit janë:<br />
a. klor-1-butani; b. klor-2-butani;<br />
c. klor-1-metil-2-propani; d. klor-2-metil-2-propani.<br />
Përbërjet që formohen janë katër.
10. Gjatë djegies së 3.36 l etan me oksigjen fitohen:<br />
a. 2.24 l CO 2 b. 3.36 l CO 2 c. 4.48 l CO 2 d. 6.72 l CO 2<br />
Zgjidhje:<br />
Shkruajmë barazimin kimik të djegjes së etanit<br />
C 2 H 6 + 3.5O 2 = 2CO 2 + 3H 2 O<br />
2.24 l C2H<br />
6<br />
→ 44.<br />
8l<br />
CO2<br />
3.36l C H → xl CO x = 6.72 l CO 2<br />
2<br />
6<br />
2<br />
11. Formula kimike e hidrokarburit që ka dëndësinë në lidhje me ajrin 2.49<br />
është:<br />
a. C H b. C H<br />
c. C H d. C 2 6<br />
3 6<br />
4 8<br />
5H 12<br />
Zgjidhje:<br />
M = d ⋅ 28 .9<br />
g<br />
= 2.49 ⋅ 28.9<br />
g<br />
r<br />
= 72<br />
mol<br />
mol<br />
C H = 72<br />
n<br />
2n+<br />
2<br />
14n<br />
= 72 − 2<br />
n = 5<br />
Perberja është C H . 5 12<br />
12. Butani formohet me sintezen e Vurcit nga:<br />
a. Klor-1-butani b. klor-2-butani<br />
c. kloretani d. klor-1-metil-2-propani<br />
Zgjidhje:<br />
C 2 H 5 Cl+2Na + ClC 2 H 5 = C 4 H 10 + 2NaCl<br />
Butani formohet nga klor -1 etani<br />
13. Nga nxehja e propanoatit të natriumit me perzierje të NaOH dhe CaO<br />
fitohet:<br />
a. C H<br />
b.C 3 8<br />
2H 6 c. C H<br />
d. 3 6<br />
2H<br />
4<br />
Zgjidhje:<br />
C 2 H 5 – COONa + NaOH = C 2 H 6 + Na 2 CO 3<br />
Nga nxehja e propanoatit të natriumit me NaOH fitohet etan.<br />
9
Teste të zgjidhura<br />
Kimia Organike<br />
Të maturës shtetërore<br />
ISBN: 978-99956-18-91-9<br />
Çmimi 500 lekë