Shara La-Uphkang Puran Lam - Kachin News Group

Jinghpaw Amyu Sha
Ningsang Myit Jasat Ginsat Ai Lam: Shara La-Uphkang Puran Lam
(Reconstruction of Jinghpo National Ideology: A Postcolonial Topographical
Perspective)
1. Ga hpaw
Anhte Wunpawng sha ni daini hkrum hkra nga ai Myen hpyen laba a htim shamyit majan
gaw Jinghpaw Mung hte Jinghpaw amyu sha ni a shawnglam hte adingtawk matut nga ai.
Mungkan hta Jinghpaw mung ngu ai matut grin nga lu na kun? shnr. mungkan hta
Jinghpaw Amyu ngu ai matut nga pra grin nga lu na kun? ngu ai lam ni rai nga ai. Shaloi,
amyu masha nkau mi gaw “shiga, machye machyang, bawnu jasat hte dawdan nna ya
dingkren gasat nga ai amyu sha majan gaw asum re” nga ai ni mung nga nga ai. Rai yang,
amyu sha ni a Hpan Ningsang Gumgun Gumhpai hpe manoi manat ai jasat, Ji woi ji wa
ni a Hkristan makam makam a jaw “Karai Amyu-Jinghpaw” tai wa nna mungkan
Mungdan lu ai amyu tai wa ai makam hkringhtawng hte shachyaw nhtawm myit ninggun
hpunggun shachyen nga ai. Dai hta she, Jinghpaw Amyu langai tai nhtawm mungkan hta
ahkrung nga ai hpyen masa hte mung masa labau hpundung hte nga pra ai amyu jasat hta
magra jum woi nga ai. Rai yang, daini na majan mabyin hta anhte Amyu Sha Myit
Ningsang jasat jasa gaw grai ahkyak nga ai. Labau, makam hta gara hku mi nga wa sai
raitim, daini anhte ni ndai majan hpe kaja dik kaning rai, jawm ginsi shakre, padang dip
la na lam gaw madung rai nga ai. Anhte amyu ni labau hta reng ai zawn daini, hpawt ni
mung reng nga lu na matu rai nga ai. Myen hpyen majan jasat gaw Jinghpaw mung ga
shara hpe madu la kau nna mung masa hte Jinghpaw amyu sha ni hpe uphkang shara la
na jasat rai nga ai. Dai hpe mungkan hta ninggun ja ai Uropa hte Sinna ni a Asha, Africa
hte Dingda Amerika mungdan ni hpe mung masa, sut masa hte dip up sha wa sai mabyin
na, shanglawt ai amyu sha mungdan de wa sai labau mabyin hpe madi madun ai. Dai
zawn, daini Wunpawng sha ni mung ndai mung shawa majan hta hpyen masa hte mung
masa majan lahkawng yan hta kaja dik padang dip la na jawm dingkren shakut ra ai. Ndai
majan gaw amyu sha ni a “lamu ga tam, hpyi, mungdan tam hpyi, mung up ahkang aya
hpyi la” ai majan n rai sai. Amyu sha ni tinang a mungdan lamu ga hpe “up hkinjawng la
na majan” she rai nga ai. Dai hpe mung shingngyen prat lai “shara la-shara sit kau” hpaji
dinglik lai hte, Jinghpaw Mung hte Jinghpaw Mungdan hpe “madu Jinghpaw amyu ni
uphkang shara la” lai hte mahkri shawn hpaji ginsat da ai. Anhte a padang majing gaw
Jinghpaw mung hpe Jinghpaw mung madu Jinghpaw amyu ni nan tara shang mung masa
lam hta padang dip nna uphkang shara la na, amyu sha yawng ningsang myit jasat jasa
amu gaw madung rai nga ai lam sawk sumtang rai nga ai.
2. Aga Lachyum: Myit Jasat Jasa (Ideology)
Myit jasat jasa ngu ai gaw “shinggyim masha a asak hkrung lam shnr. htung lai lam tara
masa laisa shnr. myit manaw ni a jawm zinlum hkum” rai nna myit mang hpaji lam shnr.
shinggyim laisa hte bung ai myit jasat jasa, rai nga ai. Dai hta n-ga, myit masin hkam sha
1

lam hte machye machyang htauli htaula lam hta sadi dung nga ai lam, magam bungli
galaw lai, dum ai myit/n dum ai myit hte masa langai a kaja byin nga ai shingra (hkring
htawng lashum) hpe saw lasawn jahten kau ai amu rai nga ai. Uropa e gaw laiwa sai jaw
prat 17 kaw na 19 hpe “myit manaw jasat jasa ladaw” ngu ma ai. Dai gaw, shinggyim
masha a shingra manpa shnr. shawng na wuhpung wuhpawng matut mahkrai ai lam jasat
jasa laisa ni rai nga ai. Dai ladaw gaw, mung masa, sut masa hte shinggyim prat gumlang
ai prat ladaw mung rai wa sai. Ka-ang prat hkringhtawng gaw gunrai shapraw ai
wuhpung wuhpawng de shabyin ya sai, hte shinggyim masha mung madu a asak hkrung
lam hte wuhpawng gawng gawgap ai lam hta tinang a nawku makam masham lam, myit
mang lam, mung masa hkansa tara lam ni hpe “kaga lam mahkrun lai amyu myu lam
hpaw la na myit hkawn” wa sai. Masha langai a myit manaw jasat jasa gaw galoi mung
galu kaba galai nga ai mungkan mabyin masa hte amyu langai a asak hkrung nga pra myit
manaw, makam, shingran amu hte tut gindun nga ai tatut galaw shabyin ai myit ningsang
jasat jasa lam ni rai nga ai.
3. Amyu Sha Myit Manaw Jasat Jasa Laisa (Philosophies and Principles of
National Ideologies)
Amyu sha myit jasat jasa ga hkum lahkawng hte gumhpawn da ai raitim lachyum
madung langai hpe shapraw ya nga ai. Dai hta, amyu langai ngai hte dai amyu a makam
myit laisa ni, myit jasat jasat lai (belief system) shrn. myit makam hte hkansa ai jasat jasa
laikyang rai nga ai. Grau nna, de Hkalade (greek) ga “politeia,” “mare mungdan kata
shanu nga ai amyu masha ni a matut mahkai hpawng de nga pra lam, hkan nang hkansa ai
myit manaw jasat jasa amu” nan rai mali ai. Prat ningnan aga gaw “amyu langai a mung
masa myit jasat jasa” ngu chye na ma ai. Shi gaw “shinggyim hpungtang hpaji” hpan rai
nga ai. Amyu sha myit jasat (national ideology) hte mahkri n shawn ai “mung masa
hpungtang hpaji” gaw jawng laika sha rai nga ai. Dai majaw mung masa hpungtang hpaji
chye ai hte chyu sha amyu langai a mung masa manghkang ni hpe tsepkawp gun kabai
kau ya lu na n re. Amyu langai a sari sadang, masat masa, htunglai, makam lai hte tinang
a lamu ga hta agrin, prat pra gan-ga nga na myit rawng ai, myit makun nga ai amyu sha ni
a myit manaw hte myit jasat jasa” she dai amyu a mung masa manghkang hpe hparan na
ginjang majing rai nga ai.
Anhte, myit manaw jasat jasa (ideology) ngu ai ga hkum hpe daini, grau chye na, myit
hkawn na ahkyak nga ai. Myitmang hpaji 1 hta gaw marai langai ngai a masat dawdan la
ai ningmu (views) hte myit manaw (ideas) lai ni, nga ai: dai hta mung masa lam, tara lam,
arawn alai lam, tsawm shingni, nawku makam lam, myit sawn hpaji lam ni lawm nga ai.
Myit jasat jasa ngu ai gaw masha hta, tsaw dik ai hkrang (super-structure) daw rai nna
sut lu nga mai matut mahkai lam hta chyalai mu mada nga ai. Mazut magren ai
1 “Ideology,” in A Dictionary of Philosophy edited by M. Rosental & P. Yudin (Moscow: Progress
Publishers, 1967), 206.
2

hpawtsang ni a wuhpawng hta, myit jasat jasa dingkren majan gaw masha utsang majan
hte matut nga ai. Amyu langai a myit jasat jasa gaw dai “byin nga ai masa (reality)” a
shingna rai nga ai. Dai “byin da masa” hpe mahtai dawp ai masha utsang a amu gaw shut
ai lam hpe bau rem nga nna, “byin da masa” hpe shading sharai gumlang ai hpawtsang ni
gaw “hpaji maka, ningnan shalat” ai lam rai nga ai. Myit jasat jasa kunghpan wa ai lam
hpe “mahkri shawn awmdawm myit jasat” madu da ai lam, dai hpe “sut masa” hte
dawdan nga ai. Amyu langai a myit jasat “mahkri shawn awmdawm myit jasat” gaw
matut manoi kunghpan nga na rai nga ai.
Bai nna, mungkan amyu sha myit jasat hpe rudi myit manaw lam lahkawng ntsa mahta
nhtawm gaw gap nga ma ai. Langai, amyu langai chyu sha grau ai, kaga ni hte n shabung
ai tinghkrai myit jasat rai nga ai. Dai myit jasat gaw “ninggun ja ai ni ninggun kya ai ni
hpe up sha ai myit jasat” rai nga ai. Roma a kehta myit jasat, Rusha a zhar myit jasat,
Japan a phetsit, Germani a nazi … myit jasat ni rai nga ai. Lahkawng, amyu-mungdan
hpe “wuhpawng masa, shinggyim ahkaw ahkang lam, tara kaup ai laisa, demokresi masa,
n dut n dat masa” ni hta mahta nna amyu sha myit jasat hpe gaw shagrin la ma ai. Amyu
sha myit jasat ngu ai gaw “mungkan prat hta amyu langai dinggrin ringhkang prat pra wa
na mahkri shawn n dut n dang rawt malan myit manaw jasat” rai nga ai. Amyu langai a
man-pa mungkan hte shawnglam hta “dai amyu sha myit jasat hpe gindai shara tawn
nhtawm dai myit jasat hkrang hpe shapraw shala na rai nga ai. Maga mi gaw, amyu
langai kunghpan galu kaba nga pra na lam hpe n ra sharawng ai amu: manawn masham, n
ju n dawng, shagrit kau, shayawm kau, jahten, shamyit kau re ai tsasam (maigan) myit
jasat hpe shara n jaw ai lam mung rai nga ai.
4. Amyu Sha Myit Jasat Jasa (A National Ideology)
Amyu sha myit manaw jasat jasa lam ngu ai gaw “amyu” hte “dai amyu a myit jasat
hkrang shapraw ai amu” rai nga ai. Ndai daw hta, amyu (nation), amyu tsaw mung tsaw
masa (nationalism) hte amyu sha langai a asak hkrung nga pra lai myit jasat jasa
(national ideology) ni a lam ni mahkri shawn hkat nga ai. Amyu langai ngu ai gaw, asak
hkrung nga ai labau, labau laisa hte ginshi mahkri shawn nga ai masha wuhpawng rai nga
ai. Karl Marx masa hta, amyu langai a prat hpe mu lu ai arung arai: lamu ga rit, hpaga
prat masa, aga shaga wuhpawng, myit masa lai jasat jasa hte, amyu sha langai a
htunghking ningli hta ningsang ndau ai sat lawat maka kumla ni ntsa ginhka la ai lam hpe
madi madun nga ai. Amyu langai hta shinggyim lai langai laisa rai nga ai hpe mu lu ai. 2
Daini na prat ningnan ladaw hta “amyu langai” ngu ai hpe dam lada ai hku nna lachyum
htai, chye na la nga masai. Dai rai, masha gaw hpa lam hta mung amyu sha masa
(nationalism) hpe gawgap wa sai. Amyu sha mung masa hkrang lahkawng hpe adan sha
mu lu ai; 1, ka-up sha nga ai amyu langai a hkik hkam ai daru magam hte kaga ni hpe n ju
2 “Nation” in A Dictionary of Philosophy edited by M. Rosental & P. Yudin (Moscow: Progress
Publishers, 1967), 305.
3

n dawng nna tinang a rusai hpe sha tsaw ra ai masa, hte 2, dip rip hkam amyu a jauman
lamu ga amyu sha madu la lam hte kaga amyu ni hpe n kam hpa ai masa rai nga ai. Kaga
amyu hpe n kam n hpa ai ngu ai lachyum gaw “kaga amyu langai ngai hpe kam nna alayu
nna ahkaw ahkang hkap sha ai myit jasat hte amyu langai a shawnglam hpe n gaw gap
ai lam” 3 rai nga ai. Kaga amyu hpe n kam ai amyu sha masa ndai gaw madu a myu hta
mahta, kam hpa shara gawgap ai jasat jasa rai nga ai. Dip da hkrum ai amyu a madu la na,
kaga ni hpe n kam ai amyu sha langai a myit masa gaw mungdan ningnan nan ni hpe
shangai shaprat ya sai. Shinggyim masa gaw, amyu sha langai a masat shagrin mung tsaw
myu tsaw nga pra myit jasat, grupyin mabyin hta mahkri shawn awmdawm ningnan
shalat rawt malan myit jasat jasa, rusai langai shagrau masa n rai, amyu-mungdan hpe
“wuhpawng lai, shinggyim ahkaw ahkang masa, tara up hkang ai lai, demokresi masa, n
dut n dat masa lang amyu sha myit jasat rai nga ai (National Spirited).
5. Mungkan Myit Manaw Jasat hte Prat Ningnan Masa
Daini na myit manaw jasat jasa (ideology) gaw malawm a malai, tatut amu lam rai nga ai:
mungkan, jahtuk la ai amu, lata la ai lam lai, shinggyim sai ninghtan lam hpe gyin shalat
ai lam ni hpe sanglang dan ai tatut amu madaw rai nga ai. Ideology ngu ai aga gaw tsaban
18 ladaw na French myit mang munu Destutt de Tracy a mahkrum madup langai hte seng
ai lam hta gawgap da ai hpungtang myit manaw ni hpe shakut nna gawgap ai lam rai nga
ai. Myit jasat jasa ngu ai hta laisa lam lahkawng nga ai- amu galaw ai lam shabyin ai lam
matsun langai hte shadut atsam langai zawn daw jau ya ai myit manaw hkum langai, hte,
chye na hkawn hkra shakut ai lam hte mungkan a mahkrum madup hte tatut amu hpe
dinglik ai lam hta lai nna, jashai jahten ai lai, shajat tsun dan ai lam, shrn. si si galaw ai
lam langai zawn rai nga ai. Rai yang, prat ningnan ginsat ai amyu sha lam (a modernizing
nationalism); dai amyu sha bandung lam ni hpe karum masan sanglang dan ai lam rai nga
ai, ladat n re ai. Mung masa prat ningnan ginsat ai lam hta amyu sha mung masa myit
jasat ginjaw lai masa, shada mahkri shawn ai lam, sawn sang dinglik yu ai lam, amu
magam lam hpe ahkyak tawn ai lam ni lawm nga ai. Sut masa lam hta rai yang gaw, jak
rung gunrai shapraw ai lam hte madu-lagaw madu tsap rawt jat lam yan lawm ra ai. Myit
masa lam hta rai yang gaw, hpaw malang ai myit masin hte galai shai na hte shingyim
matut mahkai lam ni a matu jahtuk la mai ai myit jasat jasa rawt jat ai mungchying sha rai
ra ai. Shinggyim lai hta, htunglai-hkringhtawng hpe raw di kau nna lit shatsam ai
ningsang lam hte, dai hta, ninggawn tawa ninghproi hpunda hte hkam la lu ai lam ni hte
shara jaw ya ai amu rai nga ai. 4 Dai rai prat ningnan myu sha myit jasat ngu ai hta
tinggyeng rusai shagrau masa n rai, hproi ra ai ninggawn tawa tengman mung masa lam
3 “Nationalism,” in A Dictionary of Philosophy edited by M. Rosental & P. Yudin (Moscow: Progress
Publishers, 1967), 306.
4 Paul E. Sigmund ed., The Ideologies of the Developing Nations (New York: Prederick A. Praeger, 1969),
43.
4

hte shinggyim nga pra hpunda hkri dun gaw-de ai mahkri shawn shinggyim nga pra myit
jasat rai nga ai.
6. Tsaban 17-19, Mungkan Amyu Sha Myit Jasat Jasa (17 to 19 Century World
National Ideologies)
Asha, Africa, Sinpraw Ka-ang hte Dingda Amerika dan mungdan ni hta Uropa dan a prat
ningnan “mung maden masa ninghkap ai gumlang ai lam” byin wa sai. Ndai hta, mung
masa madu uphkang lam (autonomy) hpe shakut la ai sha n re, Uropa lai kaup sha ai lam
hpe jahkoi kau na matu she rai wa sai. Maga mi gaw, Sinna ahkaw ahkang magra masha
ni a prat ningnan mungdan hte jak lang sut masa woi gaw gap na shinggyim masa hte sut
masa gum lang ai lam rai nga ai. Ndai aten Uropa ni hte Sinna ni a masa gaw “prat
ningnan jak rung jak rai lai hte, ra kadawn ai hta, amyat law law ra marit ai hte gun rai
shapraw ai bawngring lam” jasat jasa rai nga ai. Rai rai, lamu ga shingnyen mung masa
lai hpe gumlang ai gaw “dai prat ningnan lai hpe gumlang ai lam” rai nga ai. Dai rai,
mung maden ni a myit jasat jasa (ideology) gaw “shanhte a myit shamu shamawt hkam
sha ai hta sadi dung nga na woi jasat nhtawm hkan nang ai ni hpe tatut magam amu madi
madun wa ai, dai rai wuhpawng ningnan a bawngring lam mung shi a lam hte maren yaw
shada ai lam ni hta bu hpun ai, re. Dai majaw Uropa mung shingnyen hkrum ai mungdan
ni hta amyu masha gumlang myit jasat jasa ni gawgap la wa sai.
Dai hta, 1, amyu sha shanglawt lam hte n dut n dang lam (National Independence and
Freedom) myit jasat jasa rai nga ai. Ndai myit jasat gaw amyu sha langai a rawt galu gaba
lam a shawng na ninggam rai nga ai. Ndai aten hta, “mung masa mungdan hpe shawng
tam mu, shaloi, kaga yawmg mayawng kahtap jaw ya na mara ai,” nga wa sai. Dai majaw
rawt galu kaba na shawng e n dut n dang lam gaw amyu sha ningbaw ningla ni a matu ra
kadawn ai lam rai sai. Rai yang, dai n dut n dang shanglawt (freedom) gaw dinghkai lawt
lam n rai, amyu sha lam she rai ra mali ai. N dut n dang shannglawt gaw “dai shawa
masha” a matu ra kadawn ai lam rai nga ai. Shaloi, ringchying ai “shawa masha” a
bandung hpe sanglang yang, awmdawm lawt lam, n dut n dang shanglawt hte rawt galu
kaba lam” rai nga ai. Mung maden ninghkap gumlang ai lam, a hpang uphkang hpung
tara shang ai lam gaw shawa masha ni a ahkang aya arai nga ai.
2, Prat Ningnan amyu Sha Masa Gyin La Ai Lam bai rai wa sai. Amyu sha langai a
mungdan shrn shawa masha hte seng ai masa tara ni jahkrat ai lam hta yak hkak ai lam ni
nga ai. Dai rai “amyu sha ni a shawa kanawng myit hkrum hkum langai a sadi dung ai
amyu mungdan masa hpe kaga masa hta shara la wa lu na gyin jasat ya ra mali ai. Ndai
mahkrun hta, Max Weber a myit nshat hte maren, “galai shai ai lam hpe gaw htunglai
masa kaw nna myit sawn dinglik ai tara shang lai” (… the transition must be made from a
traditional to a rational-legal order) hku nna galaw ra ai lam rai nga ai. Sinna hte Uropa
mungdan ni gaw Ka-ang Prat Hkristan makam hkringhtawng hta mahta nhtawm shanhte
a wuhpawng hpe prat ningnan sawn dinglik lai, hkrang masa hkridun tawn “amyu-
5

mungdan” hte prat ningnan jak rung jak rai shinggyim ringchying prat ningnan de galai
jashai wa sai. Uropa mungdan ni hta daru magam hpunggun ja la ai myit manaw jasat
jasa lai jahtuk la ai lam hpe masha atsang ginhka ai lam, hkringhtawng hkan ahkaw
ahkang lam hte uphkang, hkrang shinggyim wuhpawng (hierarchical society) ni a matu
rai wa tim, mi na htunglai masa hta gaw naw ahkang achya awa re ai lam gaw naw nga
nga malu ai. Rai timung, amyu tsaw mungtsaw ni a daru hpungun hte maren mara myit
jasat jasa lam gaw Sinna ni hpe sadi dung nga ai lam ni hpe awngdang kau ai mabyin
shnr. shanhte hte arau nga lam kaga lai hpe hkam la shangun wa sai; dai gaw prat ningnan
amyu sha-mungdan kata n bung ai amyu, nawku htung hte shinggyim wuhpung ni a myit
hkrum ai lam law law hta arau mahkri shawn nga pra na ahkaw ahkang rai wa sai. Sinna
mungdan ni hta gaw asak rawng ai amyu sha myit hkrum lam hpe gawgap la lu nna,
shawa/zinwa myit shatawng lam hte mungchying magam lit lamang gaw mai kaja myit
hkawn ai lam hte ahkang aya lam a hkrang hpe tara shang masat hkap la ai lam de
shabyin dat sai.
Dai amyu langai hta sadi dung nga ai lam gaw dai mungdan hpe shaprat shalat dat sai; dai
gaw amu galaw ai shinggyim wuhpung langai a majaw re (a functional community).
Hparai nga yang, rusai hpan, masha atsang, amyu, amyu bawsang, nawku makam lam ni
gaw “mung masa lai mahkrun” hta mahkri shawn hkat ra ai; amyu sha-mungdan langai
gawgap ai lam hta dai lam ni gaw dingbai dingna rai nna, amyu sha ningbaw ningla ni
gaw “amyu sha mungdan” lam hpe ahkyak madung tawn nna, htunglai hte ginhka kau ai
lam ni hpe yen shawai kau wa sai. Rai yang, amyu tsaw mungtsaw ni a myit nshat gaw,
buga kaw nna mungkan ga daga dam lada ai shinggyim wuhpung gyin shaprat na ra
kadawn ai lam hpe mu wa sai hte, amyu mungdan langai hta shawa ara/zinwa lai kasi (a
common ideal) hpe ninggawn tawa shanglawm ai lam hte hkrang shapraw jai lang na gaw
ahkyak dik ra kadawn ai lam rai wa sai. Shaloi, Asha, Africa, Dingda Amerika hte
Sinpraw Ka-ang mungdan ni hta, amyu sha wuhpung ningnan langai, makam langai,
ginjaw ningnan langai hta sadi dung ai lam hta shai ai masa shara masum nga nga ai.
Langai, htunglai manat ai ni shnr. shawng na tara tek ai ni rai nga ai. Dai ni gaw, masha
lachyawk uphkang lai mazing nna prat ningnan lam gaw htenza ninggun shanhte a daru
magam shangang da na jahkrit shama ai lam hku mu ma ai. Lahkawng, htunglai uphkang
hkrang mahkyu ai ni hte wuhpung wuhpawng galai shai na ningpawt ninghpang lam
lapran rap shara ai jasat rai nga ai. Htunglai masa sadi dung ai ni hte uphkang hkrang
uhpung hpe mahkri jashawn nna amyu sha mungdan ningnan, dingsa hte ningnan lai yan
hpe gumhpawn lai gyin ai lai rai nga ai. Masum, htunglai masa lam ni hpe shabrun kau na
gaw n myit ai raitim, mung masa kaup ai lam hte daru magam lam kaw nna dai lam ni
hpe shawai kau wa sai; shinggyim nga pra lai hte mung masa galai shai ai lam mahkrun
hta dingbai dingna tai ai majaw re. Ya ndai, htunglai manat myutsaw ni (traditionalists),
galai shai ai ni (reformers), hte maja galai shai ai ni (radicals) hpe ginhkan ai lam gaw
shinggyim lai masa, mung masa hte sut masa galai shai ai lam ni hta ningmu rum ai myit
jasat a majaw rai nga ai.
6

3, Amyu Sha Langai A Mungdan Gaw Gap La Ai Lai, Mung tsaw myu tsaw mungdan
gawgap sa wa myit jasat gaw Uropa dan hte Sinna ni a lamu ga maden mung maden
mung masa lai hte sut masa dip kaup nna kaga mungkan masha ni kaw nna amu shabrai,
amyat hpe kaboi sha ai htung lai a majaw rai nga ai. Prat ningnan amyu sha mundan gaw
gap masa gaw “amyu langai ngai myit jasat htang” hta madung dat nna gawgap ai masa
re. Daini na prat ningnan amyu tsaw mungdan de ai lam hta ahkyak madung yaw shada ai
lam bandung nga ai. Daini gaw, dip da hkrum ai amyu sha ni a shanglawt lam, sut masa
hkrawn rai rawtjat wa na lam, amyu shawa masa ra sharawng masat shabung ya ai
ningbaw ningla, pati, masha hte gawgap ai amyu-mungdan uphkang hpung (asuya) hpe
gyin shalat ai lam, ginra lai gumhpawm ai lam, hte mungkan ga daga lam shara n shang
la ai Asha, Africa, Dingda Amereka ni a myit jasat lai ni rai nga ai.
Rawt Malan Masa Hpaji Lam
Amyu sha mungdan dan gawgap la ai lam hta hpaji lam gaw ahkyak dik ai zaw rai nga ai.
Dai hpe dinglai dagraw wuhpung ni (radicals) hte galai shai uhpung (reformers)
lahkawng yan mu mada nga wa sai. Mung shingnyen masing masa hpaji lai masa ni gaw
jauman amyu masha ni a buga mabyin masa hte ra ai lam ni hte hkru-chya mahkri shawn
ya n lu wa sai. Jauman amyu masha ni hta ra kadawn nga ai sut masa hte shinggyim lai
gumlang ai lam a matu, mung shawa mayam jahpat shalat ai mungjat hpaji lam gaw hproi
ra ai lam n nga wa sai. Mungchying sha shatai ai lam hte mung masa htin bang ya ai hpaji
a malai, prat ningnan amyu tsaw mungtsaw ni hta madang tsaw ai mung masa hpaji lam
ra kadawn nga ai hpe dam lada hkap la wa sai. Mung masa ningja dan ai hpaji lam hte sut
masa woi sharawt ai hpa-awn ni hpe jahpat ai lam masa hte maren, mung tsaw myu tsaw
ni gaw amyu sha ginjaw masing hte gawn hkang nhtawm hpaji jawng masa hpe gaw
sharawt wa na rai nga ai. Rai yang, amyu masha gawn hkang ai hpaji lam hta amyu sha
labau, htunghking ningli hte mung masa ni hpe ahkyak madung tawn ai de gale galaw na
rai nga ai. Maga mi gaw, amyu sha gawn hkang hpaji lam shagreng ai lam gaw jauman
jawng sara jahpat ya ai lam mung rai nga ai. Pan-African Ideology mung African amyu
labau hkringhtawng ntsa tsap ai hpaji masa hte gawgap shangang la wa sai.
Shinggyim Lai Sut Masa Rawt Jat Lam
Mung tsaw myu tsaw ai ningbaw ningla ni gaw shinggyim lai hte amyu sha sut masa hpe
gaw sharawt la na myit hkawn nga ma sai. Shinggyim lai lang amyu sha sut masa lam
gaw amyat hta, rap ra ai lam hpe grau, laba gat ra masa hta sawn dinglik masing gran ai
lam, shadut nna sut masa rawt jat lam hte jak lang gun-rai shapraw ai lai gaw, maigan
makan lam a amyat a matu gunrai nhprang shapraw nna sut masa galaw ai hte wa shakap
shai nga ai. Myu tsaw mung tsaw ni gaw Sinpraw hte Sinna lai lapran alak mi san re ai
marai hkum masat tsap na she rai mali ai. Arang madu lai hte wuhpawng masa yan a shut
ai lam hpe koi kau nna sut masa lai ningnan langai de gyin shalat la na rai nga ai.
7

Raitim, daini mung sut masa lai hte dip kaup ai lam kaw nna machye machyang lai hte
myit shadik la ai sinna lai nga nga ai. Ndai sut masa gaw Sinna ni a mungjat masa naw rai
nga ai. Rai yang, amyu sha mungdan sut masa hta gaw sut masa madang shai ai lam hpe
maren shara kau na matu rai nga ai. Amyu sha mungdan ni hta maigan myit jasat hpe
gasat kau nna shinggyim maren mara lam a matu myit mada ai sut masa rawt jat lam rai
nga ai. Myu tsaw mung tsaw sut masa gaw “shada mahkri shawn sut masa matut mahkai
lai” rai nga ai. “Arung arai masa” hpe ningdang nga ai. Kaja wa amyu sha mungdan gaw
gap ai mahkrun hta, mung masa hte sut masa lai makam lam ni hpe, sawn dinglik jasat
rawt jat lam hpe dai kunghpan ai ni gyin shalat na ra nga ai. Maga mi gaw, prat ningnan
myu tsaw mung tsaw ni gaw “amyu sha lai jasat lam hte sawn jahtuk ai lam” lawm nga
ai.
Prat Ningnan Amyu Sha Masa a Bandung
Upora dan a ninggun kya ai mungdan ni a lamu ga mungdan shingnyen, maden la ai
mung masa jasat, hte Sinna ni a sut masa laba kaup masa a majaw “mung tsaw myu tsaw
masa” pru wa sai. Asha, Africa hte Dingda Amerika mungdan ni hta grau dandawng ai
mung masa lai tai wa sai. Ndai amyu tsaw mung tsaw masa gaw amyu sha langai ngai hta
da hpran ai lamu ga, amyu hpe bai hkye mawai shaw la ai mung masa rai nga ai. Rai
yang, prat ningnan amyu sha mung masa (amyu tsaw mung tsaw) a ahkyak bandung nga
shajang nga ai. 1, amyu sha shanglawt lam, 2, sut masa rawt jat ai lam, 3, shawa hpe
masat shabung ai ningbaw, mung masa pati, masha ni hte mungdan uphkang hpung gyin
shapraw ai lam, 4, buga ginra gumhpawm lam, hte 5, Uropa hte Sinna n kaup ai madu
amyu sha kaup lai ni rai nga ai. Dai rai Uropa dan a mung maden prat kaw nna shanglawt
lu wa nna amyu sha mungdan ni hpe gawgap wa sai. Raitim, Amyu Sha Mung Masa
Laisa (National Political Principle) hpe n lang ai sha, amyu kaba masa (racism) de
madaw woi shanang bang wa sai. Myen mungdan hta “Myen (shnr. Man) amyu kaba
masa” gaw maga mi “buga mung shingnyen masa” bai nhtang de rai wa sai.
7. Jinghpaw Ni a Amyu Sha Ningsang Myit Jasat (Analyses on the Process of
Jinghpos’ National Ideologies)
Daini tsaban 21 du hkra Jinghpaw ni “tinang a lamu ga, tinang a masat hte amyu kaba
langai tai” nga pra nga lu ai gaw “anhte a myit jasat jasa” hte matut mahkai ai lam mung
rai nga ai hpe kadai nyet lu na n re. Jinghpaw ni a amyu sha myit jasat jasa hpe anhte a
ginru ginsa prat kaw nna ningpawt sharawt sawk ginhka la na ra mali ai.
i. Ginru Ginsa Myit Jasat (The Migratory Era and Jinghpos’ National Ideology)
Shapawng Yawng Dingmang hte Madai Jahkawng yan kaw na prat pra hkrat wa ai ginru
ginsa la ni kaw nna ya du gaw, “Jinghpaw Amyu” byin wa sai. Shanhte gaw Majoi
8

Shingra Bum kaw nna ginru ginsa-hkrawm hkrat wa masai. Shanhte gaw lamu ga tam,
shara jahkrat nna ginru ginsa sharing shachying hkaw masai. Shaloi, mahtum mahta ga na
matsaw ningtsang ni hpe ginru ginsa la ni dinghta wayan ga de ginru ginsa hkawm sa na
na “mahtum mahta lam woi ningshawng ni” shatai ya sai. Dai ni kaw, share ninghkring
Shawa Hpung Gummawn, uphkang Magam Mana Wa Ning-awn, hpaji jasat ai Hkinlum
Nang hte ginru ginsa lam woi wa, Nga Shaga ni rai nga ai. Shanhte woi awn ai hte ginru
ginsa la ni hpe Majoi Shingra Bum kaw nna Ntawt Ja Ra Ga, dai kaw na Majoi Tingkye,
dai kaw nna Shinggyim Yang, dai kaw nna Jinghpaw Mung Ga, Mali Hku Majoi, Chyai
Hku Majoi, Hkrang Hku Majoi de woi shadu, shara la wa sai. Dai hpe shen ginhka yu
yang, Ginru ginsa la ni a myit jasat jasa (Migrant-Kachin-folks’ ideology) gaw ginru
ginsa hkawm “lamu ga tam shara la” na myit jasat rai nga ai. Dai majaw, ginru ginsa la ni
gaw mahtum mahta ni woi ai hte matse labye ni tsan, jahtung, nat, hpyihpai, nam maling
mala, krung sinwa... ni ashep, waw je manga wa sai. Dai hpe hpyen lai, shawa jasat, hpaji
ladat hte lamu ga shara tam nhtawm ginru sharing, ginsa shachying shara la wa sai.
ii. Gumchying Gumsa Myit Manaw (Gumsa Ideology)
Ginru ginsa la ni Jinghpaw Mung de du shang shara la, ginru ring ginsa shachying wa sai
hte, Gumchying Gumsa wuhpawng hpe gawgap wa sai. Dai aten a up hkang du ni gaw
“Marip, Lahtaw, Lahpai, Nhkum, Maran” amyu ni rai wa sai. Shanhte gaw du magam
amyu rai nna mung up du ni rai wa sai. Shanhte gaw lamu ga majen je amu hpe amyu
shada n-gun kya ai, kaga amyu hte htingbu mungdan masha ni hpe gasat dang la wa sai.
Gumchying gumsa wuhpawng a up hkang ai lam gaw “lamu ga madu up hkang lai” 5 rai
nga ai. Mung du amyu langai hte langai tinang a jarit maden majen je majan baw magra
la wa sai. Lamu ga gaw masha a sari, arawng aya, masat dingsat, ninggun, madu tai ai
lam, up hkang ai lam… ngu ai lachyum rai nga ai. Dai aten na Jinghpaw amyu myit jasat
gaw “gumsa myit jasat” rai nga ai. Dai myu myit jasat gaw mung du, du magam rusai ni
woi awn ai kata “tingnang amyu rusai a lamu ga jarit hpe maden nna, mung du uphkang
daru magam hte up hkang rit maden la na myit jasat rai nga ai. Dai aten na “du magam,
gumsa du ni hte mung du” ni a lahta na matsun jasat hte maren myit jasat ai wuhpawng
rai wa sai. Jinghpaw mung a dam lada ai ga jarit gaw Gumchying Gumsa du ni a majen je
da ai lamu ga rai nga ai. Dai rai, gumsa du magam ni gaw tinang a gaiwang majen maden
nna “lamu ga makawp maga” 6 ai jasat rai nga ai.
iii. Gumlau Myit Jasat (Gumrawng Gumtsa- Gumlao Ideology)
Gumsa myit jasat hte gumsa du magam ni a lamu ga maden nna uphkang daru magam
majen je ai wuhpawng hta, hpang daw, dan lai ai gumlau myit jasat brawn rai, ka-awk
pru wa sai. Ndai lai hpe Leach gaw “…one of anarchic republicanism,” tara n lang ai
shawa masa langai re nga wa sai. Rusai utsang, arawng aya, daru magam, lamu ga hte
5 E. R. Leach, Political Systems of Highland Burma (Boston: Beacon Press, 1964), 50ff.
6 Langji U E Pyen Yu Su! (Vol. V, December 10, 2001), 36.
9

garan ginhkan ai lai a majaw “tara je yang lam hta mung rap ra ai lam n nga ai.” 7 Ndai
masa hta “masha shagu gaw htingbu wa zawn mai kaja nga ai, dai rai masha utsang shai
ai lam ni n nga ai, du magam ngu ai n nga ai, ngu ai ninghkap gumlang ai lai” 8 rai nga ai.
Gumlau myit jasat gaw gumsa myit jasat a du magam rusai kaup ai lam, hkawn hta sha ai
lam, lamu ga madu ai jasat, lamu ga majen je ai lai, dai amu a matu maym shayam ai,
hpyen woi gasat ai, amu adip arip woi galaw ai lam ni yawng” hpe woi ninghkap
gumlang wa sai. Jinghpaw shawa a gumlau myit jasat hte Gumsa du magam ni hpe
gumlang ai mabyin ni hte Manmaw hte Mali N’mai Walawng ni hta mu lu ai. Raitim,
ndai Jinghpaw shawa a gumlau myit jasat gaw “mai kaja ai lam ningnan” de shabyin woi
ai gaw n rai nhtawm “wuhpung hka bra ayai masa –groupism/factionalism sha rai mat ai.
Gumlau jasat hta “gumchying gumsa du magam ni a sat lawat hpe matai htang” lai rai
mat ai. Dip da ai lam a lam hpe gumlang Gumlau myit jasat gaw gumrawng gumtsa myit
hpe shabyin sai. Gumrawng gumtsa myit jasat gaw “mung shawa lam yan masa, tara tap
ra masa, myit su ai masha hpe ningbaw ningla sharawt ai lai” 9 re nga H. Naw Awn ka da
ai. Amyu sha ni hta n tara ai hpe gumlang nna mai kaja ai uphkang masa shalat wa sai.
iv. Maigan Hpyen Ninghkap Myit Jasat (Kachin National Ideology in British Era)
Inglik prat na Jinghpaw ni a amyu sha myit jasat gaw myit jasat kaba madung lahkawng
hte gumngya hkat nga ai hpe mu lu ai. Langai, Hkristan myit masa hte Inglik Mungden
masa rai nga ai. Maga mi hta Jinghpaw wuhpawng gaw gumchying gumsa du magam ni a
uphkang ai mung kata mating magring naw nga pra ai aten rai nga ai. Inglik mung maden
ni 1888 ning kaw nna Jinghpaw mung de shawng ningnan shang bang wa ai gaw, 1926
ning hta she mungdan ting de shang lu nna, up sha bang wa sai. Adan sha re, gumchying
gumsa du ni Inglik mungden ni hpe shaning 40 daram aja awa ninghkap gasat ai majaw
rai nga ai. Ndai aten na Jinghpaw ni a amyu sha myit jasat gaw “maigan hpyen, Inglik
mung maden ni” hpe “ninghkap gasat ai myit jasat” rai nga ai. Dai majaw, jahtum e
Inglik ni gaw Jinghpaw ni a “n jaw n ang, n tara ai, n shawp ai, tara n lang ai kadai hpe
raitim gasat ninghkap ai myit jasat” hpe mu sawk ai majaw, Inglik prat ting Jinghpaw ni a
Gumsa Uphkang Lam n dawm kau ai sha, masat masa galaw ya nna Du Magam ni hpe
Inglik a uphkang arawng aya garan ya sai. Dai majaw, Mungkan majan II, Japan ni 1942-
45 ning Myen mung de du laba htim India hte Miwa hku nna htim shang wa ai shaloi,
Jinghpaw hpyen dap hpe jai lang ai marang Japan gaw Jinghpaw mung e arum ara majan
sum, gaya hkrum nna majan kaba mung sim mat wa sai re. Dai gaw, Jinghpaw ni gaw
tara ai majan gasat myit jasat shnr. n tara ai, dip rip ai, n hkru ai ni hpyen ni kadai mi
raitim, hpyen ni kade hkik hkam ai raitim “tinang a hkamla ai tengman lam, myit manaw,
myit jasat hta ngang ngang kang kang magra jum da nna shagrawt shamyit padang dip
kau” wa sai. Inglik prat na Jinghpaw amyu sha ni a myit jasat gaw “Mungkan a jaw ai
7 Marip H. Naw Awn, Wunpawng Labau Ginshi (Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung, ), 69-71
8 E. R. Leach, Political Systems of Highland Burma, 51.
9 Marip H. Naw Awn, Wunpawng Labau Ginshi, 71-73.
10

maga tsap ai; mungkan a hpyen hpe ginhka la chye ai, mungkan a jaw ai masa hpunnu hta
tsap na dawdan la nna, mungkan a hpyen, mungkan hpe jahten sharun ai myit jasat
“dinglai amyu kaba masa- Nazi-Phetsit myit jasat” hpe jahten shagrawt kau ai myit jasat
nan rai wa sai.
v. Jinghpaw ni a Madu Uphkang Myit Jasat
Inglik mungden ni a kata na Myen mungdan langai hku nna shawnglawt la na ginjang
Myen gaw Slg. Aung San baran ai hte rai wa sai. 1946 ning hta shi gaw London de lagu
lagyim sa nhtawm Myen mungdan langai hku shanglawt la na hpaji daw lajang wa sai.
Rudi amyu masha kadai ni hte mung bawngban ai lam n nga ai. Dai maw lanyet n
awngdang ai shaloi she, bum nga amyu zinlum masing (taing yintarr si lung ye byuha) a
matu shi Myitkyina de shawng lung wa nna shanglawt arau la na zinlum bang wa sai lam
rai sai. Dai ten hkan na Hkristan myit manaw gaw Jinghpaw ni a myit jasat hpe gawgap
da nga sai. Rai yang, Myitkyina a Jinghpaw du nkau mi a myit jasat gaw “htuk manu
dum masai.” Inglik hpe myit machyi nna matai htang mayu ai, myit n dik ai, n hkru ai
mung shingngyen nat kaba re ngu mu ma ai. Sama Duwa Sinwa Naw hte du nkau mi
gaw, Myen hte n hka, arau nga na, hpu shawng hpu ba re she nga hkra, htunghking hte
masat la masai. Raitim labau ninghkrin ni madi matsun ai gaw, Myen a mung masa kata
shawng ningnan Myen hte mung masa hkrum ai gaw Aung San hte (November, 1946) rai
sai. Myen gaw “n kaja tim, nat kaji” she re nga ma sai. Jinghpaw du salang ni a “Madu
uphkang lam” ngu ai gaw Jinghpaw mung hte amyu hpe buga mung shingnyen Myen a
lata de, mak pala atai mi pyi n kapaw ai asum jaw kau ai masa n rai ni?
Dai aten na, Manmaw de na du salang ni a myit jasat gaw “dominion,” Inglik Npu
Uphkang Lam rai nga ai. Sinli hte Manmaw du salang ni myit jasat gaw “Awmdawm
Madu Uphkang Lam (Home Rule) masa rai nga ai. Jahtum gaw, Jinghpaw du salang ni
lapran “amyu mung masa myit jasat lahkawng brang” rai nga ai majaw, “Munghpawm
Madu Uphkang Lam- Federalism” hpe “Panglong” hta ga sadi woi ka jahkrat da masai.
Shaloi, Myen ni daini du hkra mara shagun masu ai gaw, Panglong mung “Inglik
Payawgah,” Laknak lang Rawt malan ai mung, payawgah, daini na Jinghpaw a dinhku
majan hpe mung payawgah” sha re nga mara shagun nga ai. Panglong a majaw,
Jinghpaw myit hta Madu Uphkang Lam hka aput hpyi nga ai ngu Panglong ga sadi ni hpe
Asuya langai hpang langai, ban hte ban shaprai ai gaw, daini na Demokresi Asuya prat
hta grau sawng dik rai wa sai.
Kaja wa gaw, Panglong, 1946 ning n madawm ai shawng kaw nna, Jinghpaw ni a amyu
sha myit jasat gaw “Madu Uphkang Lam -Home Rule (Zau Tu), Hkawhkam Mungdan-
Kingdom (Naw Seng), Dominion hpang Indepencene (Zau Lawn) nan” rai nga ai. Dai
majaw Panglong e “Federal Principle,” Jinghpaw Munghpawm-Mungdan gaw Myen
mung e Mungdaw langai hku nna Hpawm lawm ai masa hte ga sadi jaw hkat ai rai nga ai.
Dai rai Panglong hta Jinghpaw myit amyu sha myit jasat hpe mu lu nga ai. Panglong nga
11

ai majaw Jinghpaw ni “mungdaw uphkang lam kaw nna madu uphkang lam” myit ai n rai
nga ai. Jinghpaw amyu ni a chyaloi nhkoi myit masin kata na “Madu Uphkang Mungdan”
Myit jasat a majaw “Panglong” byin wa ai she rai nga ai. Panglong gaw Myen a mung
masa myit marin, law hpa ai myit jasat hpe madun nga ai. Rai yang, Panglong gaw
Jinghpaw ni a Myen ntsa Shanglawt Ahkaw ahkang tara shang ginjang jasat woi la ya ai.
Jinghpaw Mungdan a Madu Uphkang Lam hpe gaw de la ai mung masa ladat rai nga ai.
Lachyum gaw Jinghpaw ni Myen hpe hka n shakap ai lam mung rai nga ai. Shanglawt la
ai aten na Jinghpaw ni a myit jasat gaw ung-ang nna myit n hkrum ai lam nga ai raitim,
Mungdaw Madu Up Hkang Lam gaw Jinghpaw nga ai majaw, Jinghpaw amyu a myit
jasat rai nga ai.
Dai Jinghpaw du ni a Munghpawm-mungdaw madu uphkang lam gaw Panglong kaw nna
shangai dai daw la sai hte maren, “mung masa manghkang” re ngu myit la wa masai. Dai
majaw mung masa bawngban nna Panglong ga sadi hte maren Jinghpaw mungdaw hte
Jinghpaw amyu ni a mung masa ahkaw ahkang lam ni hpe mung masa lai, simsa lam
jahta ai lai, mung masa pati ni hpaw let galaw wa sai re. Ndai aten na amyu sha ni a myit
jasat gaw “Myen jaw ai mung masa ahkaw ahkang kata amyu sha ni hpe sharawt ai jasat”
nga wa sai.
vi. Laknak Lang Amyu Sha Myit Jasat
Panglong ga sadi mi nga timung, Jinghpaw amyu sha ni a mung masa, amyu sha lam yan,
hpaji lam, lamu ga, hpaga lam … ni yawng lani hte lani hkrat sum mat wa sai. Mung
masa lai hta mungbawng rapdaw de hparan na ginjan mung lam n hku wa sai. Myen
amyu ni hta hkrai ginjaw daru magam jum da nna shanhte “amyu masha mung masa,”
Myen mung hta nawku makam lam, asai langai sha, laili laika, aga langai” shatai ai
masing hpe Ne Win wa a (1962) kaw nna hpyen ladat hte hkrang shapraw woi sai. Myen
amyu mung masa lam a madung yaw shada ai lam gaw Myen mung ting hpe shanhte
dang kau nna up sha na lai rai nga ai. Dai majaw, kaga amyu a lam shagu hpe tara n lang
ai lai hte “dang kau na” lai ladat amyu myu lang nga ai re. Maga mi gaw, Jinghpaw amyu
ni hta gaw, “mung masa ahkaw ahkang hkrat sum mat wa ai” hte “lam shagu hta hkrat
sum lam” hkrai rai mat wa sai. Dai rai moi na zawn, “laknak lang nna mung kasat gala ai
lai” hta KIO ni woi tsap ai gaw daini du hkra rai nga ai. Laknak lang nna mung masa
shading sharai ai lam a yaw shada lam gaw “Jinghpaw amyu sha ni hte Jinghpaw mung”
a hkrat sum mat sai mung masa ahkaw ahkang yawng bai lu la na matu rai nga ai. Laknak
lang nna share na, mung masa dara la na, dip da ai lam yawng hpe shalawt na jasat rai
nga ai. Ndai lai gaw “jiwoi jiwa ni a myit jasat hkringhtawng hpe bai asak jahkrung
dagraw la ai” rai nga ai. Dai gaw, langai, galoi laknak, nhtu, sinat hte yep rai hkawm sa
ai gaw galoi mung sadi maja let nga ai myit jasat re. Lahkawng, hpyen ni, n hkru ai ni,
tsasam ni, matse labye ni hpe “ning htu” hte share gasat jahtaw kau ai myit jasat rai nga
ai. Masum, kaga ni hte mungga tsun dara wa ai shaloi, “tinang lang da ai laknak/nhtu hpe
magra grim di da nna she mungga tsun ai kyang, rai nga ai. Mali, tinang a laknak lang ai
12

ngu ai gaw n jaw n ang, n tara ai hku yu kaji roi ai hpe n hkam ai lam mung rai nga ai.
Manga, laknak lang ai gaw tinang a hkum, amyu, lamu ga hpe makawp maga ai lam rai
nga ai. Kru, amyu hte mungdan hpe tsaw ra ai myit jasat rai nga ai. Galoi raitim,
mungdan hte amyu sha ni a hpyen hpe gasat na jin jin rai nga ai jasat rai nga ai. Sanit,
asak hkrung lam hta sadi sahka ai, shada htingram nga pra ai, magrau grang ai jasat hpe
mung madun dan nga ai. Laknak lang ai myit jasat gaw, galoi mung sadi maja ai, zai
ladat shaw ai, gasat na jin jin rai nga ai, lit la ai, machyi hkam ai myit jasat hpe madun
dan nga ai. Dai hta n-ga, hpyen ni hpe “aten n lata dang kau ai myit jasat” mung rai nga
ai. Jinghpaw amyu sha ni a laknak lang ai myit jasat gaw “hpyen ni hpe padang dip la na
myit jasat” nan rai nga ai.
8. Daini Amyu Sha Majan: “Shara La” 10 Myit Jasat
Daini anhte a majan gaw “amyu hte mungdan asak hkrung grin nga lu na lam” rai nga ai.
Jinghpaw amyu sha ni nga pra ai lam hta a ginru ginsa ban prat kaw nna daini du hkra mu
lu ai myit jasat gaw 1, lamu ga tam shara, matse labye hkyen tsan ai jasat, 2, shara la ai
mung ginra e ginru sharing ginsa shachying ai nga sat ngasa jasat jasa, 3, gumring
gumchying nna gumsa lamu ga majen je kaup uphkang la ai lai jasat jasa, 4, lamu ga
madu gumsa du magam uphkang lai hpe gumlang nna, 5, shinggyim maren mara
(egalitarianism) myit jasat, mung maden (hpyen) hpe lamu ga makawp ninghtang gasat ai
myit jasat, 6, madu uphkang lam, laksan hkawseng mungdan de ai (home rule/kingdom)
myit jasat, hte, 7, madu mungdaw uphkang ahkaw ahkang (panglong) myit jasat, hte, 8,
laknak lang nna amyu sha a mungdan hte amyu sha ahkaw ahkang bai mawai shakut nga
ai jasat jasa ni nga ai. Ndai amyu sha myit jasat jasa hte shen ginhka yu ai shaloi gaw,
Jinghpaw Wunpawng sha ni a “shinggyim nga pra ai lam myit jasat jasa hte majan” tut e
gindun nga ai hpe mu lu ai. Dai myit jasat jasa lam ni hta, 1, mungkan hta amyu langai
hku nna asak hkrung matut na matu shakut shaja ai myit jasat jasa, 2, amyu a hpyen,
matse labye, kata hpyen hte maigan hpyen hpe ninghkap gasat ai myit jasat jasa, 3, tinang
amyu a lamu ga hte nga pra ahkaw ahkang a matu asum n jaw gasat la ai myit jasat 4, n
10 Shara La myit jasat gaw postcolonial myit sawn shachyaw gaw gap lai langai rai nga ai. Dai gaw
Postcolonial topographical trope/theory rai nga ai. Ndai laika htai ai lai gaw prat ningnan lai hpaji munu
Ashcroft, Griffiths the Tiffin ni a hpaji ginsat gasat htang lai kaw nna gawgap la ai. Ndai myit sawn
shachyaw gawgap lai gaw “Mapping the Hybrid World, Mungkan a kayau matut maka jarit ka ai jasat rai
nga ai. Mung shingnyen (colonism) lai hta Uropa masha ni gaw (colonized ) mung maden hkrum masha ni
a lamu ga jarit ni hpe daru magam pawa hte shanhte ra ai hku bai jarik masat ka la ai tatut jasat nna lamu ga
madu ni hpe kam ai hku “shara jahkrat” hte “shara htawt jahkrat kau” ai lai amyu myu lang nna dip up sha
wa sai. Daini chyawm gaw, postcolonial topolographical theory hpe myit dinglik shachyaw la sai, dai gaw
daru magam powa kaba hte kaga ni hpe “shara jahkrat tawn, htawt sit shara jahkrat” ai jasat hpe ninghkap
ai myit sawn jasat rai nga ai. Kaning re ai daru magam lang nna gawng kya ai ni nlang hpe lam shagu hta
“shara jahkrat, sha sit htawt kabai kau, shara bai jahkrat ya ai jasat” shagu hpe bai ninghtang ninghkap
manga kau ai hpaji lai majan gasat lai rai nga ai. Susan VanZanten Gallangher, Mapping the Hybrid World:
Three Postcolonial Mofifes in Semeia 75, Postcolonialism and Scriptural Reading: An Experimental
Journal for Biblical Criticism edited by Laura E. Donaldson and R.S. Sugirtharajah (Atlanta: Scholars
Press, 1996), 229-240.
13

teng n man ai, dip rip sai chyup ai mungup hkang lai hpe gumlang ai myit jasat jasa, 5,
shinggyim nau na maren mara ahkaw ahkang hte nga pra ai myit jasat jasa, 6, tengman,
tara rapra ai amyu-mungdan mung masa lam tsaw ra makawp maga ai myit jasat 7,
tinggyeng mung masa (political opportunistism) lai n lang ai myit jasat ni rai nga ai.
Dai rai, daini na KIA hte Myen hpyen dap a dinghku majan gaw 2012 June shata praw
kaw nna byin wa sai. Ndai dinghku majan gaw Myen Gumsan Magam Thein Sein a
mung shawa asuya hkaw dung ai hte byin wa ai majan rai nga ai. American Lahta
Rapdaw Duwa M. Mcconnell gaw “Jinghpaw amyu masha ni a dip kamyet sha ai hpyen
uphkang masa hpe ninghkap ai majan” 11 Gumsan Magam Barack Obama hpe tang wa sai.
Lai wa sai 66 ning hta Mungkan Majan II, Japan ni Myen mung e Hpyen Myitrum Hpung
ni padang dip kau ai gaw “Jinghpaw masha ni, Kachin Rangers” a majaw re nga labau
hte dingdaw dan sai. Daini na KIO ni woi awn ai majan hpe mungkan gaw asan sha
“laklai nna labau hkringhtawng ngang kang ai Jinghpaw amyu masha ni,… a distinct and
longstanding heritage… Kachin people…” a majan re ngu mu ma ai. Myen hpyen a n
hkru n kaja ai, hpyen dip rip sha ai hpe ninghkap gasat manga ai amu rai nga ai hpe mu
ma ai. Dai n hkru ai hpyen dip rip lai kaw na asak hkrung lawt na amyu masha ni a majan
re ngu ai lachyum rai nga ai. Wuhpung langai shnr, laknak lang ai wuhpung langai ngai a
majan sha n re, mungkan a ringchying ai “mung masa htung lai- political culture” hte
hpawng de nga ai mungkan masha yawng, mungdan yawng a myit jasat mung, dai hpyen
lai hte dip rip sha ai lam hpe jawm shawai shatsai ai jasat hpe mu lu ai. Myen demokresi
asuya a anhte amyu ntsa hpyen laba hte gasat shamyit nga ai lachyum gaw, anhte amyu ni
hpe “mung masa shara, uphkang na shara” n kam jaw ai majaw rai nga ai lam re.
Dai rai, lai wa sai ban prat hta, anhte amyu sha ni gaw myit jasat jasat amyu myu hte
hpyen, matse labye amyu myu hpe gasat padang dip wa saga ai. Rai yang, daini na amyu
sha ni a majan hpe kaning rai myit jasat hte matut nna gasat na, kaning re jasat jasa hte
dai magum bu ginhtim kau na hte kaning rai kaja dik padang dip la ai jasat gaw hpa rai
nga ai hpe myit dawdan jasat na rai nga ai. Anhte amyu ni hta “kaga ni dip sha ai ngu
mara shagun ai jasat” 12 hpe shawng galai kau ra ai. De a malai, anhte amyu a myit jasat
hte madaw shara la ra ai.
1, Lamu Ga Madu ni a Shara Kashun La Ai Lai hpe Jawm Gasat Kau Ai Myit Jasat
Daini ninggun ja ai amyu ni a lai gaw lai wa sai mung shingnyen jasat jasa hte maren rai
nga ai. Kaga ninggun kya ai ni, tinang a npu na ni, naw gyit nem ai ni a lamu ga hpe nan
lai amyu myu hte shara la kau nga ai. Daini na majan hta Myen amyu ni hpyen ninggun
kaba ladat hte, Miwa hpaga ginra masing, bawngring masing, mungdan masing hka
11 “Kachin contribution to Allies in WW II and Current events by Sen. McConell on Oct, 12, 2011”
accessed on October 14, 2011 from The Kachin News Group website.
12 Lanan Bawk, Lakjet: Ramma hte Hpaji, J.W Chyum Hkawlik (KTC), Nawng Nang August 30, 2008.
14

madim, mungdan shim lam hte sut masa, jarit mayan jauman buga bawngring masing nga
ai aga lang nna Jinghpaw mung lamu ga hpe “shara shang magra madu la” ai jasat hpe
mu lu ai. Jinghpaw mung lamu ga sumla hpe shanhte myit ara bai ka galai na ladat rai
nga ai. Maga mi de buga masha ni hpe gaw kaga shara de “shara jahkrat ya, shara htawt
sit kau, gawt shachyut kau” re ai amu hpe moi shanglawt lu ai aten ladaw kaw nna galaw
nga dingyang rai nga ai. Jinghpaw mung kata de gaw “Myen ni hkrai” shara la ai masing
hpe sut masa, hpyen masa, hpaga lai, asuya magam lai, hpaji masa, nawku makam masa
… amyu myu hte shara jahtin la nga ai re. Ndai gaw anhte a lamu ga hpe n masat ya ai
lam hta n-ga, anhte a lamu ga hpe “madu shara la kau na” mying amyu myu shamying
nhtawm mare, ginra gaw gap de wa sai. Lamu ga gaw masha amyu langai hta n nga n mai
asak matut hkrung nga pra na masat rai nga ai. Dai rai, daini na anhte a “lamu ga shara
shang la ai Myen hpyen lai majan” hpe lamu ga madu anhte amyu ni yawng gumlang,
gasat, manga kau na aten rai nga ai. Hparai nga yang, Myen ni a lamu ga shara shang
magra la ai majan gaw anhte lamu ga madu ni hpe shara n jaw ai, shachyut kau ai lai rai
nga ai majaw, ndai lam gaw lamu ga n lu ai amyu masha maga de gale wa nga ai hkrit
tsang hpa rai nga ai.
Daini mung, hpyen yen ni kau da ai buga, mare kahtawng ningchyawng ni hta “hpyen
dap hte Myen amyu ni” shara la nga sai gaw sakse rai nga ai. Dai rai, daini anhte amyu ni
a majan gaw “lamu ga jarit hpe kalang bai shangang ai, mungkan hta tara shang masat la
ai, dai shara ni hta madu la nga pra ai jasat jasa lai” rai ra ai. Chyum masa hta aga a madu
majing gaw Hpan Madu Karai Kasang nan re majaw Jinghpaw Mung a Madu majing gaw
Karai Kasang nan rai nhtawm, shi a amyu anhte gaw “dai lamu ga hpe gawn hkang ai sut
sin kaja” ni rai nga ai. Nhkru ai hpyen ni ndai lamu ga hta shara n mai jaw kau ai, n mai
hkalum jashawn bang la ai. Dai majaw, anhte a lamu ga madu majing Karai Kasang hpe
kam sham ai Amyu sha ni yawng gaw “n hkru ai kadai lata hta raitim, anhte a lamu ga
madu sha kau na, shara n mai jaw ai.” Daini “hkrung tim si ai gaw la mu ga shara n madu
ai shinggyim asak prat” rai nga ai. Anhte a lamu ga gaw anhte a nta ga “Jinghpaw Buga,
Wunpawng Hkanan” nan rai nga ai, shi a hpyen gaw anhte yawng a hpyen, Lamu ga
madu majing, Karai Kasang a hpyen mung rai nga ai. Dai majaw Myen hpyen lai lamu ga
madu shara la ai majan ndai hpe anhte yawng jawm ninghkap, gasat manga kau na rai
nga ai.
2, Tsasam Hpyen Ni Up Hkang Shara La Ai Hpe Jahten Kau Ra Ai
Daini na prat mungkan hta ninggun ja ai ni gaw kaga ni a lamu ga shara la kau ya ai
(Dingda Amerikan, Africa, Amerika hte Red Indians) hta n-ga, uphkang shara la ai lai hte
buga mungdan madu ni hpe jum kau ma ai. Dai hpang gaw shingnawm de na manam
madaw madu shara la nhtawm me, madu ni hpe gaw chyasam bai shatai, shagrit, shatsai
kaup sha ai lai shabyin na “madu ni a mung up hkang ahkang aya shara hpe laba, kashun
masha la ai lam hpe mu lu ai. Ninggun ja ai ni a uphkang shara la ai lai gaw tara shang
kaga amyu langai ngai hpe padang dip kau ai lai ladat mung rai nga ai. Dai tara shang
15

uphkang daru magam shara hte jauman buga masha ni hpe magra, matep, shazim shangap
kau nga ai. Lai wa sai, paliman prat hta mung Jinghpaw Mung a ningbaw gaw anhte
amyu sha ni hpe shatai wa sai (Duwa Sama Sinwa Nawng, Duwa Wabaw Zau Rip, Duwa
Zanhtasin…) raitim, Jinghpaw mung hpe kaja wa up ai gaw Myen- Unu wa she rai nga
ai. Hpyen asuya prat hta mung dai hte maren sha re, Jinghpaw mung ningbaw Du kaba
Labang La, Du kaba Kamhpang ni up ai n re, Ne Win hte shi a salung sala ni up ai she rai
wa sai. Daini Mungshawa demokresi asuya nga tim, Jinghpaw mung hpe kaja wa up ai
gaw Lajawn Ngan Seng n re, Myen ni she rai nga ai. Kaja wa uphkang ai maga de kaja
wa, tsaw dik shara la ai gaw Myen ni, Myen hpyen du ni rai nga ai. Lai wa sai 2010 na
shawa ra lata ai lam hta raitim, Myen ni galaw ai masing gaw kaja wa uphkang ai ahkaw
ahkang gaw Jinghpaw ni lata hta n nga na matu she galaw wa sai. Daini du hkra,
Jinghpaw mung a “uphkang ai tsaw dik shara” hta Jinghpaw shawa malawng Hkalup
hpung masha hpe gawng malai tai ai ni shara n lu ai. Hkalup hpung n re ai, mayen hpung
de na ni hpe chyu sha she uphkang ahkaw ahkang tsaw ai shara shalang/jaw da ai hpe mu
lu nga ai.
Daini na majan mung, Myen a uphkang ai lam hpe matut nna shara magra la na majan
sha arai nga ai. Myen hpyen majan lai jasat gaw, 1, Panglong- munghpawm mungdaw
uphkang ahkaw ahkang lam hpe kachyi mi pyi shara jaw ai lam n nga ai. 2, Myen hte n
bung ai kaga amyu, grau nna anhte Jinghpaw ni tinang a Jinghpaw Mung hpe up la na
ahkaw ahkang shara jaw na jasat kachyi mi pyi n nga ai. 3, Jinghpaw, Munghpawm woi
galaw ai amyu langai a mung masa uphkang ai shara jaw na myit jasat n nga ai. 4, Mung
masa uphkang ahkaw ahkang shara maren mai lu ai ngu galoi n myit la ai jasat rai nga ai.
5, Myen wa gaw n jaw tim, shi npu taw let, shi hpe karum, madi ai mung masa –shangun
jahpan shara hta tawn mayu ai lai sha arai nga ai. 6, dai rai, shanglawt hpe gasat ai n rai,
Jinghpaw amyu yawng hpe gasat jasat gaw grau grau dan dawng wa nga ai. 7, Dai hta
grau sawng ai gaw, tsun ai gaw mung masa hte simsa lam a matu nga tim, hpyen ninggun
sen kaba, Myen mung ting na hpyen dap mahkra hte gasat ai gaw “Jinghpaw amyu nli
shamyit ai- Burmesse genocidal scheme over Kachins” maw lanyet rai nga ai.
Ndai majan gaw Myen amyu kaba ni a anhte amyu masha ni hpe mung masa hku
“uphkang shara la kau na” majan rai nga ai. Myen gaw “hpyen dap gaw hkawhkam up
hkang lai hpe bai asak jahkrung shara la ai magam” 13 hta dingnawng rai nna anhte amyu
ni gaw “shanhte a npu shara hta up hkam” ai masha atai nga na matu rai nga ai. Daini
anhte amyu masha ni anhte a munghpawm amyu masha langai, demokresi, munghpawm
mung masa “uphkang shara” magra la ai hpyen majan jasat hpe ninghkap manga kau na
rai nga ai. Jinghpaw mung hte Jinghpaw amyu sha ni a “mung masa uphkang ahkaw
ahkang shara” gaw amyu hte mungdan ting a up hkang na hkambum shara rai nga ai. Dai
13 An Interview on Irrawaddynews.org “Reflections on Kachin History” with Rev. Maran Ja Gun by
Carlos Sardina Galache on July 28, 2012 acessed on August, 3, 2012.
16

mung masa uphkang shara gaw tinggyeng “uphkang shara” mung n rai nga ai. Myen
amyu ni magra la mai ai “uphkang shara” mung n re ai. Jinghpaw amyu masha hte
Jinghpaw Mung “uphkang shara” gaw chyaloi nhkoi kaw nna Jinghpaw ni a myit jasat rai
nna, Panglong kaw jawm ga sadi jawm masat da ai she rai nga ai. Panglong nga ai majaw
Jinghpaw mung up na “mung up shara” lu ra ai n rai, Jinghpaw amyu nga ai majaw,
mungdan lu nna dai hpe “up reng na shara” la ra ai she rai nga ai. Anhte amyu ni gaw
Amerikan Hkalup Hkristan Sasana ni a majaw “Karai Shaprat Jinghpaw Amyu” ningnan
tai “mungdan lu ai hte mung up hkang shara” lu wa ai gaw tengman ai lam rai nga ai. Dai
rai, tinang mungdan hpe “uphkang shara” hpe kashun shara la, jahten sharun ai kadai
amyu masing hpe mung “amyu ting yawng jawm jahten na gaw tengman ai majan jasat”
rai nga ai. Daini na Myen hpyen ni a majan gaw anhte amyu a “uphkang shara tara nlang
maja magra la ai jasat” mahkra hpe jawm jahten kau na rai nga ai. “Amyu ting a mung up
hkang shara” hpe jahten ai kaning re hpyen hpe rai timung, amyu ting jawm ninghkap
gasat kau na rai nga ai.
3, Madu Ni Uphkang Shara La Ai Jasat Jasa
Daini na anhte a dinghku majan hta Myen hpyen laba hte anhte gasat shamyit ai lai gaw
Jinghpaw mung madu, Jinghpaw Wunpawng sha ni hpe mung up shara n jaw ai majaw
rai nga ai. Daini na amyu masha ni a majan gaw hpa majaw gasat ai ngu ai gasan gaw
anhte Jinghpaw mung hte Jinghpaw amyu masha ni hta n nga yang n mai ra radawn dik ai
lam gaw hpa rai nga ai? Myen hte Jinghpaw ni a lapran na manghkang majing gaw hpa
rai nga ai? Ahkyak gaw Myen ni anhte amyu ni hpe “uphkang shara” gara ladat hku mi n
jaw ai raitim, tengman ai labau gaw labau sha re. Jinghpaw mung hpe madu uphkang na
shara gaw kaga kadai mung shara n mai la ai. Myen ni jaw ya ai raitim, n jaw ai raitim,
Jinghpaw mung a mung uphkang shara gaw anhte a shara sha arai nga ai. Daini anhte
dum shai ging ai gaw Myen ni jaw n jaw shanhte masat n masat, anhte shara la nna masat
nga yang ngut sai. Hpa majaw nga yang shawng e madi madun sai hte maren, Jinghpaw
amyu hte Jinghpaw Mung a labau madu gaw Jinghpaw ni sha rai nna, dai hpe “uphkang
na shara” mung mungdan madu ni a shara sha arai nga ai majaw re.
Lai wa sai aten hta anhte amyu ni gaw ginru ginsa shachying hkawm nhtawm “tinang a
Jinghpaw ga de du shang shara la wa nna, tinang a lamu ga shara” ngu masat da wa sai.
Ndai aten hta “matse labye jahtung maling mala, hpyen ni hpe hkyen shatsai ai shara hta
tsap” lai wa sai. Dai hpang, gumchying gumsa lamu ga majen je nna gumsa uphkang lam
shara la wa sai re. Daini du hkra amyu sha ni a myit jasat jasa gaw “gumlang ai myit
jasat” rai nga ai. Dai jasat hte n rap ra ai gumsa uphkang lai, mung shingnyen maigan
hpyen hpe gasat ninghkap ai shara hta tsap wa sai. Dai rai tinang a lamu ga, amyu hpe
makawp ai shara hta ngang ngang kang kang tsap wa sai. Dai hpang gaw, amyu sha
ningbaw ningla nkau mi myit nshat woi shaw ai hte madu uphkang masa a matu woi ai
gaw munghpaw mungdaw uphkang lam kaw wa kaw wa sai.
17

Amyu sha ni hta shanglawt la ai aten myit numshawn madung gaw “Jinghpaw Mung”
mungkan hta Munghpawm Myen Mungdan kata e Mungdaw langai hku nna tara shang
masat la lu ai lam rai sai hpe mu lu ai. Dai gaw Jinghpaw amyu sha ni a mungdan lamu
ga hpe mungdan kata hte maigan hpyen hpe kaw na “makawp maga ninghkap ai shara hta
ja ja tsap wa sai” labau sakse a ninghkan e lu la ai sawn masat ya ai jasat rai nga ai.
Shawng na mungkan hta tara shang Jinghpaw mung ga hku nna n masat ai sha tinang a
dai lup daihpang ga hku prat ban law law gaw nga lai wa sai. Rai yang, amyu sha
ningbaw ningla ni mung “Mungdaw/mungdan jarit tara shang masat la lu sai hte maren,
dai mungdan up hkang shara mung shi hpawn” rai na re ngu grai kam sham wa sai masa
re. Dai majaw, mungkan a mung masa chye tim n chye tim Myen ni jaw ai mung up
hkang ahkaw ahkang lam hta ram ram myit dik dum ai lam nga wa sai masa re. Shaloi,
aten ni na wa magang Panglong ga sadi na munghpawm uphkang ahkaw ahkaw shara
kase magang rai wa yang she ningbaw ningla ni rawt kajawng wa sai re. Raitim, yawm
dik awmdawm mungdan hku laksan mungdan de na ahkang mi n jaw dam timung,
munghpawm mungdawn uphkang shara sha gaw lai nli jaw adawng nga, myit galu, wa
watik nna tinang a mungdaw uphkang shara hpe si mani ai ladat hte wa, lajin laroi, ala yu
(wait and see), hpyi lajin yu, hpyi shawn wa sai. Dai bai n byin ai hta n-ga, anhte a
mungdan lamu ga Hpimaw, Gawlang hte Kangfang lamu ga ni she bai Miwa mungdan de
adut sha bang wa sai. Dai majaw laknak lang ai ladat hte kapyawn nna mung masa
shading sharai ai shara hta tsap nna galaw wa sai. Ndai lang gaw Myen asuya gaw
shanhte bai “ala yu nna demokresi asuya” hte lajang la na bai saw bai wa sai. Gaw da ai
tara ka, shawa ara galaw la, ra lata poi galaw nna gaw 2010 ning March shata kaw na kaw
mung shawa demokresi asuya re nga ndau nna up bang wa sai re. Shaloi, she Panglong
prat mung prai mat sai, KIO/Jinghpaw shamyit masing kaba hpyen majan baw nang wa ai
gaw daini du hkra rai nga ai.
Amyu Majan: Padang Hkrun Lam
Shaloi, daini na amyu sha majan gaw Myen hpyen lai amyu shamyit, mung masa
uphkang shara n jaw ai masing kaw na “lawt lu lam” rai nga ai. Amyu hte mungdan a
asak matut hkrung nga na shara hta tsap lu na matu gasat ai amyu ting a majan she arai
nga ai. Dai rai, ndai majan hpe gara jasat hte kaja dik dang kau na hpe amyu ting myit yu
ra sai. Kaning rai majan ga sat ai lai gaw hpyen ni yawng hpe kaja wa shagrawt padang
dip la na rai kun? Majan hta padang dip ai amyu anhte a daini na prat a mabyin masa hta
kaning re lai gaw kaja dik, tang du dik, ngang grin dik, prat dingsa padang dip la ai jasat
hpe shabyin la ra sai. Amyu langai hta hpyen ngu ai n nga mat sai ngu ai masa gaw kadai
amyu hte mungdan kaw mung n nga ai. Ra ahkyak dik gaw “amyu sha langai hte shi a
mungdan” gaw galoi mung padang dip da ai jasat rai ra ai. Moi gaw majan dang sai, law
law lang majan dang sai ngu ai hte n ngut ai. Amyu langai gaw tut e shi a hpyen ni hpe
dang manga kau lu na lai she madung ai. Anhte Jinghpaw Wunpawng Amyu sha ni a
mabyin gaw “hpyen majan hta galoi mung padang dip lu ai raitim, mung masa majan hta
18

naw hkrat sum nga ai mabyin” nan rai nga ai. Jinghpaw mung a mung up hkang ahkang
aya shara hpe hpring hpring tsup tsup n lu shi ai majaw rai nga ai. Lachyum gaw, hpyen
masa majan hta padang dip lu ai hte maren, Jinghpaw amyu masha yawng a “mung masa
pyinra” hta mung arau padang dip la ra na rai nga ai. Daini, Jinghpaw amyu sha ni gaw
“amyu sha majan gasat” nga ai mabyin re hpe mungkan mung masat ya nga ai. Anhte
Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni hkap la tim, n hkap la tim, anhte amyu sha ni gaw
“hpyen masa hte amyu masha mung masa majan lahkawng yan” hpe kalang lata gasat
nga ai mabyin nan rai nga ai.
Padang Majing: Uphkang Hkinjawng Shara hte Hkridip La Ai Lam
Mungkan hta mung masa kung ai amyu hpe n dip sha lu ai. Labau hta Roma ni gaw
mungkan majan padang dip ni (conquerors) ni rai masai, raitim, Greek masha ni gaw
“mungkan hpe up ai ni (governors) rai masai. 14 Amerikan amyu sha masa gaw “mung
masa hte gindun ai hpyen majan” rai nga ai. Anhte Jinghpaw amyu sha ni a manghkang a
rudi ninghpang gaw “Jinghpaw mung lamu ga hpe maigan hpyen ni kaup la, up hkang
magra” la ai kaw nna hpang wa sai. Dai majaw amyu masha ni majan gasat ra ai re.
Amyu sha ni hpyen majan padang law law lang lu wa sai. Ahkyak dik gaw mung masa
majan hta hkridip la na lam rai nga ai. Amyu sha ni a mung masa majan mung “shawa
majan” nan rai nga ai. Anhte amyu sha ni a gasat ai majan gaw “Jinghpaw Mung hte
Jinghpaw Ga hpe Up La Na Majan” nan rai nga ai. Amyu sha majan a awngdang ai lam
majing gaw “Jinghpaw Mung/ga hpe up shara la ai lam” nrai ni? Jinghpaw mung hpe
Jinghpaw ni nan uphkang shara la ai myit jasat hta:
1, Myen hpyen a dip da ai kaw na n lawt shi ai, jiwoi jiwa prat kaw nna hkringhtawng
dagraw hkrat wa ai Jinghpaw mung lamu ga hpe lawt ya ra ai. Dai gaw Jinghpaw mung
lamu ga a hpyen ni hpe shara n jaw ai lam shnr. Jinghpaw mung lamu ga hpe madu ni a
myit jasat hte shara la makawp maga ai lam rai nga ai.
2, Jinghpaw ni a Jinghpaw mung a madu, teng ai labau shara la, asak jahkrung nhtawm,
Jinghaw amyu hte mungdan a hpyen, dip rip ai mung up hkang masa; ginjaw lai, Myen
pati langai kaup ai lai, Myen amyu sha up magra ai lai, Myen hpyen du ni up sha ai lai,
Myen a masha up sha ai lai, Myen demokresi lai… ni hpe gasat manga kau na lam rai nga
ai. De a malai, Jinghpaw mung hpe Jinghpaw Amyu Sha Mung up Lai: n dut n dang,
maren mara, Jinghpaw shawa lai (Kachin Nationla Democracy), tara rap ra ai lai,
shinggyim ahkaw ahkang lai…” hte up hkang shara la na rai nga ai.
3, Dai rai, Jinghpaw Mung hte Jinghpaw Amyu shawa ni a “myit ara ningpawt ninghpang
gaw da ai tara hte maren, Jinghpaw Mung Uphkang Hpung- Kachinland Government”
hpe tara shang hpaw ninghtan na lam rai nga ai. Jinghpaw ni a “madu uphkang mung
14 Lanan Bawk, Lakjet: Ramma hte Hpaji, J.W Chyum Hkawlik (KTC), Nawng Nang August 30, 2008.
19

masa lai hte prat mabyin masa hta lakap nna mung shawa myit jasat jasa” ntsa lakap nna
gaw da ai tara hpe me sharai na rai nga ai.
4, Dai, Madu Up Hkang ai Jinghpaw Mung Uphkang Hpung gaw Jinghpaw amyu shawa
lai hte gaw de wa sai hte maren, Mungkan mungdan ni lapran mung tara shang masat la
na rai nga ai.
5, Jinghpaw mung a manghkang kaba gaw Jinghpaw Mung a mung masa lam hta tsasam
amyu (Myen) ni chyinglau shang lawm ai majaw re. Dai majaw daini rai Jinghpaw Mung
a Mung Masa lam hpe Jinghpaw mung madu Jinghpaw ni nan lanang hkap hkra gawn
hkang, rem mazing, makawp maga na rai nga ai.
6, Dai hte maren, Jinghpaw mung a uphkang ai ahkang aya hpe mung kaga chyasam ni
shang shalau nna laiwa sai aten hta manghkang shabyin ai hpe sharin la nna, Jinghpaw ni
a lata hta nan hpring hpring tsup tsup jum magra da na rai nga ai. Dai hpe Jinghpaw
mung a gaw da ai tara hte maren mungdan sha ni hpe gam garan na lam rai nga ai.
7, Jinghpaw Amyu sha myit ningdang myit jasat jasa hpe labau na hpyen (Myen Amyu
Kaba jasat), Myen hpyen ni hpe matai htang ai lai hte n rai, gumlang shading sharai ai lai
hte hpaji maka gyin shaprat shalat ai lai hte ninghtan sharai, gasat, manga kau na rai nga
ai. Jinghpaw amyu sha mung masa myit jasat jasa gaw “mabyin masa hte shingrau ai
mahkri shawn awmdawm gumlang ai hpaji jasat jasa” hte shara la na rai nga ai.
Hpungdim
Jinghpaw mung hte amyu sha ni a shawnglam gaw anhte a myit ningsang magam hta she
hkan nga ai. Mungkan a mabyin masa hte Myen hpyen laba ni a shahkrit shama sha nga
ai mabyin a majaw Jinghpaw amyu sha ni a myit ningsang jasat jasa ni gaw shingran jasat
n hkrang byin chye lu ai. Mungkan hta kaning rai daini tara rap ra nna ringhkang ai mung
shawa lai amyu sha masa gin shalat nna amyu masha mundan ni hpe Asha, Dingda
Amerika, Africa ni hte gawde da sai hpe mu lu nga ai. Ahkyak gaw “amyu langai a rusai,
asai” hta mahta nhtawm mungdan de ai n re sha, dandawng ai amyu langai a dam lada ai,
shanglawt, n dut n dang, shinggyim ahkaw ahkang, maren mara lam, sut masa bawngring
… myit ningsang htang hta ningpawnt gaw sharawt nhtawm me she mungdan ni de wa
sai. Dai gaw dandawng ai amyu langai a n dut n dang mahkri shawn lai hte Uropa dan a
mung shingnyen lai hte Sinna ni a sut masa kaup, kaboi sha ai “shanhpraw amyu kaba
masa” hpe ningdang, gasat, gumlang manga kau ai lam rai wa sai. Shingrai, n dut n dang
shanglawt ai “amyu sha mungdan” ni hpe gaw de wa sai. Jinghpaw Wunpawng sha ni a
labau hta mung “share shagan ai, gumlang ai myit ningsang magam” ni hte 1, tinang a
wuhpawng a shawnglam hpe n dut n dang ningnan shalat gawgap wa sai, 2, tinang a
hpyen ni hpe gasat padang dip wa sai, 3, tinang a amyu hte lamu gaw hpe makawp maga
wa sai. Daini na dinghku majan gaw amyu sha ni a Myen hpyen laba hpe gasat ai shawa
majan re. Labau hta Jinghpaw amyu ni majan hte galoi mung padang dip la ai zawn, daini
20

na majan gaw gasat gala majan hta padang dip la ai hte sha n kre shi na ga ai. Mungkan
prat mabyin masa hte maren, daini wunpawng sha ni yawng mung “mung masa shawa
majan” gasat ai hta share shagan ra mali ai. Anhte a gasat gala ai padang majing gaw,
Jinghpaw amyu hte Jinghpaw mung a mung masa, uphkang na ahkang aya hta tara shang
shara la ai lam” hte kaja dik padang dip la ra rai nga ai. Dai rai, Jinghpaw amyu sha ni
yawng, Jinghpaw mung hte Jinghpaw amyu a hpyen, Myen hpyen ni a “lamu ga, mung
uphkang lam, amyu rusai shara la ai lam” masing hpe gumlang gasat kau na rai nga ai.
Dai hte maren, Jinghpaw mung hpe tinang Jinghpaw ni “mung masa madu up hkang
shara la ai amu” hta yawng shang lawm nna hkridip na aten rai nga ai. Dai rai, n dut n
dang shanglawt ai Jinghpaw amyu sha mungdan hpe gawde lu na rai.
Hkringmudan Chyalai
August 21, 2012
Karai Mungdan Sharawt Hpaji Sawk Wuhpawng
Myitkyina
Jinghpaw Mung
21