ODRŽAVANJE MAŠINSKIH ELEMENATA I SKLOPOVA NA BRODU
ODRŽAVANJE MAŠINSKIH ELEMENATA I SKLOPOVA NA BRODU
ODRŽAVANJE MAŠINSKIH ELEMENATA I SKLOPOVA NA BRODU
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
ODRŽAVANJE MAŠINSKIH <strong>ELEME<strong>NA</strong>TA</strong> I<br />
<strong>SKLOPOVA</strong> <strong>NA</strong> <strong>BRODU</strong><br />
- Radna verzija materijala -<br />
U materijalu nisu navedeni svi korišćeni literaturni izvori; verzija materijala sa precizno navedenim<br />
korišćenim literaturnim izvorima će biti distribuirana u štampanoj formi.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje ležajeva (1)<br />
Na brodovima se u raznim uređajima, mašinama i opremi nalazi veliki broj kliznih<br />
i kotrljajnih ležajeva različitih veličina.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje ležajeva (2)<br />
Klizni ležajevi<br />
U većim mašinama i uređajima u kojima se pojavljuju vratila i osovine većih<br />
prečnika upotrebljavaju se klizni ležajevi koji imaju površinski sloj od bijelog<br />
metala ("Babbit metal" koji je legura kalaja (77% do 93%), bakra (2% do 8%) i<br />
antimona (5% do 15%)), dok se na manjim uređajima i opremi sreću i klizni<br />
ležajevi izrađeni od bronze. Kao posebna vrsta kliznih ležajeva mogu se sresti i<br />
čaure koje se koriste kod manjih mašina.<br />
Ležajevi sa bijelim metalom sastoje se od ljuski ležaja izrađenih od čelika čija je<br />
unutrašnja površina prekrivena sa "bijelim metalom“, koja se "tuširanjem"<br />
podešava prema rukavcu.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje ležajeva (3)<br />
Najčešći problemi koji nastaju u radu kliznih ležaja sa bijelim metalom su:<br />
- skidanje bijelog metala i<br />
- pucanje ili mrvljenje bijelog metala.<br />
Skidanje bijelog metala<br />
Pod pretpostavkom da je ležaj dobijao adekyatno podmazivanje, ovaj oblik<br />
oštećenja se uvijek povezuje sa povećanjem hrapavosti rukavca. Uzrok ovog<br />
povećanja hrapavosti može biti propust u obradi rukavca prilikom izrade ili<br />
obrade bijelog metala na ljuski ležaja, ali isto tako i povećanje hrapavosti<br />
rukavca zbog mehaničkih ili korodivnih oštećenja površine.<br />
Kod ležaja sa "ulivenim" bijelim metalom ukoliko se pojava skidanja bijelog<br />
metala manifestuje u obliku uskih "traka", ležaj se ne mora odmah zamjenjivati<br />
već se mogu očistiti ivice uljnih kanala posebnim alatom i izglačati ivice oštećenih<br />
"traka".
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje ležajeva (4)<br />
Pucanje bijelog metala<br />
Pojava pucanja bijelog metala je isto tako čest problem koji se pojavljuje u radu<br />
kliznih ležaja i koji u kasnijoj fazi dovodi do odvajanja ljuspica bijelog metala sa<br />
površine ležaja.<br />
Jedan od uzroka ovih puknuća može biti i slab spoj izmedu sloja bijelog metala i<br />
čelične osnove. Gusta mrežasta puknuća na ljusci ležaja najčešće nastaju kao<br />
posledica zamora materijala ili pojave tvrđih nečistoća u ulju koje dospiju između<br />
površine osnaca i ljuske ležaja. Ukoliko se ova mrežasta puknuća pojave nakon<br />
kraćeg vremena eksploatacije ležaja, ona mogu biti uzrokovana i nedovoljno<br />
dobrim nalijeganjem kontaktnih površina
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje ležajeva (5)<br />
Ukoliko se ovakva oštećenja pojave kod ležaja sa "ulivenim" bijelim metalom,<br />
ležaji mogu neko vrijeme i dalje raditi bez problema, sve dok otprilike pola<br />
površine ne bude oštećeno, ili dok odvojeni djelići bijelog metala ne počnu da se<br />
pomjeraju u ležaju. Nakon toga ležaj je potrebno zamijeniti.<br />
U svakom slučaju, ukoliko je ležaj bio izložen prevelikim opterećenjima i pojavila<br />
su se puknuća u ranom periodu njegove upotrebe, neophodno je izvršiti njegovo<br />
brušenje.<br />
Novi ležajevi se bruše u određenim granicama tolerancije prije postavljanja.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje ležajeva (6)<br />
Ležajevi i čaure od bronze<br />
Ovi ležajevi su uvijek proizvedeni tako da se ugrađuju bez posebnih provjera na<br />
lieu mjesta i na odgovarajuće precizne dimenzije, tako da ne zahtijevaju nikakva<br />
specijalna podešavanja ili pripremu za instaliranje. Ležajeve treba regularno<br />
kontrolisati na zračnost i istrošenja i provjeravati kvalitet njihovog podmazivanja.<br />
U slučaju da kod čaura dode do odstupanja i nepodešenosti dimenzija, one se<br />
moraju zamijeniti novim.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje ležajeva (7)<br />
Kotrljajni ležajevi<br />
Kotrljajne ležajeve, bilo da se radi o kugličnim, valjakstim ili bačvastim, je<br />
najefikasnije i najednostavnije održavati na bazi ocjene stanja ("condition<br />
monitoring"). Oštećeni ležaj se lako odaje zvukom koji se pojavljuje u toku<br />
njegovog rada, ili zvukom koji se čuje kada se ležaj u mirovanju kucne drvenim<br />
čekićem ili šarafcigerom.<br />
Međutim, oštećeni ležajevi se danas otkrivaju savremenijim metodama koje<br />
koriste instrumente za mjerenje vibracija i udara ("vibration meter" i "schock<br />
pulse meter"). Ovi instrument mjere pojavu udara i vibracije koje se pojavljuju u<br />
ležaju i na osnovu toga i preporuka proizvođača ležaja, ocjenjuju stanje ležaja.<br />
Ovakvom ocjenom stanja, moguće je ležaj upotrebljavati optimalno dugo, a da<br />
se pri tome ne ugrozi funkcionisanje sklopa u kome se ležaj nalazi.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje ležajeva (8)<br />
Redovno održavanje ovih ležajeva, osim kontrole rada uključuje i provjera<br />
njihovog podmazivanja. Ovi ležajevi se najčešće podmazuju mašću koja se<br />
mazalicama ubacuje u specijalne kuglične ventile na vrhu kućišta ležaja. Mast<br />
koja je izvršila podmazivanje istoči kroz otvor na dnu kućišta. Vrlo je bitno da se<br />
vrši redovna kontrola njihovog podmazivanja da ne bi došlo do pregrijavanja i<br />
oštećenja. Kod podmazivanja ovih ležaja mora se voditi računa da masti ne bude<br />
ne samo premalo, nego i previše, jer se u slučajevima da je ima previše može<br />
desiti da se onemogući njeno kontinuirano topljenje, prolazak kroz ležaj i<br />
izbacivanje kroz otvor na dnu.<br />
Kod pojave većih oštećenja ležaja, oni se zamjenjuju novim. Posebnu pažnju<br />
treba posvetiti skidanju ležaja sa osovine i postavljanju novog ležaja na osovinu.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje ležajeva (9)<br />
Ležaji se najčešće skidaju sa osovine upotrebom posebnog alata, koji se kod nas<br />
često naziva "radapciger". Isto tako često se sreću i mnoge hidraulične alatke, ili<br />
se primjenjuje metoda grijanja pri čemu se ležaj grije, a osovina hladi. Kod<br />
primjene grijanja ležaja i hlađenja osovine, posebno kod postavljanja novog<br />
ležaja, mora se voditi računa da temperature na kojima se ležaj grije ne pređu<br />
određeni nivo jer može doći do oštećenja ležaja. Ove temperature su navedene<br />
u instrukcionim knjigama proizvođača ležaja, i obično se kređu oko 80 °C
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje zupčastih prenosnika (1)<br />
Na brodovima se nalaze zupčasti prenosi različitih vrsta i veličina bilo da se radi o<br />
klasičnim zupčastim prenosima ili o pužnim prenosima. Oni se nalaze na glavnom<br />
motoru za pogon bregaste osovine, u reduktorima srednjehodih glavnih motora,<br />
zatim u pogonu privješenih pumpi itd.<br />
Zupčasti prenosi su obično postavljeni u posebnim kućištima (reduktorima) i<br />
potrebno ih je regulamo kontrolisati u pogledu istrošenja i oštećenja. Promjena<br />
stanja zupčastog prenosa se najčešće odmah uočava jer je prati promjena zvuka<br />
u toku rada. Nakon pojave neuobičajenog zvuka, zupčanike je potrebno odmah<br />
vizuelno pregledati.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje zupčastih prenosnika (2)<br />
Svaki se zupčanik pregleda posebno za vrijeme jednog cijelog okreta, pri čemu<br />
se pregleda svaki pojedinačni zub. Posebna pažnja posvećuje se otkrivanju<br />
puknuća (ako je sumnjivo postojanje puknuća a vizuelno se ne mogu<br />
identifikovati, treba primijeniti test magnetnim česticama ili penetrirajuće<br />
sredstvo), ljuspičenje, "ostruganja" i neravnomjernog trošenja.<br />
Isto tako, pregledom ulja za podmazivanje u kućištu ili filteru i pojavom metalnih<br />
čestica u ulju, može se utvrditi postojanje oštećenja.<br />
Bitno je da se sva oštećenja otkriju u ranoj fazi pojave problema, jer će za<br />
odlučivanje o korektivnoj akciji biti neophodno ne samo registrovati kvar, već i<br />
dati ocjenu o njegovom trendu.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje zupčastih prenosnika (3)<br />
Na nagovještaj oštećenja čak i ako se oštećenje ne može utvrditi vizuelnom<br />
inspekcijom, potrebno je izvršiti provjeru "plavilom". Zubci jednog zupčanika se<br />
premažu "plavilom" a zatim se zupčanici okreću i istovremeno se prati otisak<br />
plavila na spregnutim zubcima. Pojava nepravilne raspodjele plavila je i znak da<br />
pri sprezanju zupčanika, ili jedna ili obije dodirne površine nisu u dobrom stanju.<br />
Zubi zupčanika koji su korektno spregnuti pokazuju ravnomjerna istrošenja i<br />
površina zuba je glatka.<br />
Ukoliko je površina istrošenja prevelika potrebno je zamijeniti zupčanik. Najčešći<br />
problemi koji se javljaju u radu zupčastih prenosnika su:<br />
- "odvajanje čestica" i<br />
- "pojava rupica".
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje zupčastih prenosnika (4)<br />
Odvajanje čestica se pojavljuje kao posledica prevelikog opterećenja ili slabog<br />
podmazivanja. U slučaju pojave ove manifestacije nije neophodno odmah vršiti<br />
korektivne akcije i zamjenjivati zupčanike, ali je neophodno nakon njene pojave<br />
vršiti konstantnu kontrolu stanja.<br />
Pojava rupica predstavlja takođe posledicu preopterećenja ili nekvalitetnog<br />
podmazivanja. Uzrok ovoj pojavi može biti i kavitacija u slučaju da se kod<br />
sprezanja pojavljuje "zarobljavanje" maziva. I pojava ovog oštećenja ne<br />
zahtijeva neposrednu akciju, ali zahtijeva konstantnu provjeru i praćenje<br />
oštećenja.<br />
Ukoliko oštećenja postanu suviše velika, što će se tokom kontrole lako uočiti,<br />
treba pristupiti korektivnim akcijama koje se uglavnom sastoje u brušenju i<br />
glačanju oštećenih površina.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje lančanih prenosnika (1)<br />
I lančanih prenosnika na brodu može biti raznih vrsta i veličina, od onih manjih<br />
za pogon pumpi, do onih velikih koji služe za pogon bregaste osovine.<br />
Lanci se provjeravaju na istrošenja i oštećenja. Kod većih lanaca mjeri se<br />
posebno svaki članak lanca i prati promjena njegovih dimenzija, dok se u<br />
slučajevima manjih lanaca kod kojih je to nemoguće, mjeri veći broj članaka<br />
zajedno.<br />
Istrošenjima i naprezanjima nisu samo izloženi lanci već i lančani točkovi pa je<br />
stoga i njih neophodno regularno kontrolisati. U slučajevima manjih lančanika<br />
provjeru istrošenosti je moguće izvršiti na taj način što se lanac postavi po<br />
čitavom obodu lančanika i zatim provjerava da li ima relativnog kretanja jednog<br />
o drugom.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje lančanih prenosnika (2)<br />
Na većim lancima postoje posebno markirane fiksirane tačke između kojih se<br />
vrše mjerenja posebnim instrumentima. Promjena rastojanja između ovih fiksnih<br />
tačaka odgovara deformaciji lanca.<br />
Poseban problem kod održavanja svih lančanih prenosnika predstavlja<br />
centriranje lanaca koje ukoliko nije korektno postavljeno vodi povećanim<br />
naprezanjima i pojavi većih oštećenja zubaca, čaura oko valjaka itd. U<br />
slučajevima kada se lanac upotrebljava za vodenje bregaste osovine kod dizel<br />
motora, ova nepodešenost može voditi i nekorektnom "timing" - u.<br />
Necentriranost lanaca može biti aksijalna, ugaona ili kombinovana.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje lančanih prenosnika (3)<br />
Lance je bolje podmazivati uljem nego mašću i prilikom podmazivanja ulje je<br />
potrebno dovoditi na mjesta gdje ima najviše trenja, odnosno gdje postoji<br />
relativno kretanje jednog metalnog dijela u odnosu na drugi
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje kaišnih prenosnika (1)<br />
Obrtni moment se prenosi i kaišnim prenosnicima. Na brodu oni nemaju tako<br />
veliku primjenu, ali se npr. mogu naći kod pogona odredenih ventilatora,<br />
kompresora i pumpi. Najčešće se upotrebljava kaiš "V" oblika.<br />
Redovna pažnja koju zahtijevaju kaišni prenosnici sastoji se u regulamoj provjeri<br />
istrošenja kaiša, zategnutosti kaiša i korektnoj centraciji.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje kaišnih prenosnika (2)<br />
Generalno, donji dio kaiša ne bi smio da dodime dno lančanog kotura inače će se<br />
izgubiti sila trenja na stranama i doći će do proklizavanja.Tenziometar se<br />
postavlja na sredini rastojanja između osovina i pritisne se kaiš silom "F" koja se<br />
određuje na bazi vrste kaiša i prečnika manjeg kaišnog točka i koja se precizira u<br />
instrukcionim knjigama proizvođača. Na bazi te sile se očitava pomak kaiša i<br />
utvrđuje, prema preporukama proizvođača, da li je u dozvoljenim granicama ili<br />
ne. Ukoliko nije, potrebno je izvršiti zatezanje ili izmjenu kaiša.Najbolje je kaiš<br />
zatezati najmanjom silom koja ne dozvoljava proklizavanje pri najvećem<br />
opterećenju. Prestegnut kaiš opterećuje ležajeve, a premalo stegnuti kaiš vodi ka<br />
proklizavanju, što u obadva slučaja vodi ka smanjenju radnog vijeka kaiša.<br />
Proizvođači kaišnih prenosnika daju u instrukcionim knjigama preporučene<br />
vrijednosti zategnutosti kaiša koje se provjeravaju tenziometrom.Ukoliko se<br />
kaišni prenosnik opusti pa ga je potrebno zateći, ili nakon njegove zamjene,<br />
potrebno je izvršiti i centraciju.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje vijaka i vijačnih veza (1)<br />
Na brodu se u raznim uredajima i sklopovima nalazi veliki broj vijaka raznih vrsta<br />
i oblika koji mogu težiti od nekoliko grama do vise stotina kilograma.<br />
Provjera stanja vijčanih veza u toku rada često se vrši provjerom na zvuk pri<br />
čemu prilikom kuckanja blagim udarcima drvenog čekića neispravni spojevi daju<br />
tupe ili neobične zvuke. Na bazi uporedenja zvukova više vijaka na istoj funkciji<br />
može se utvrditi stepen neisparavnosti pojedinih od njih.<br />
Isto tako, krutost vijčane veze može se kontrolisati i primjenom testa lakom.<br />
Naime na mjestima, odnosno ivicama djelova koji se vijcima spajaju nanese se<br />
poseban lak. Ukoliko poslije sušenja lak pukne po dodirnoj ivici to je znak da<br />
postoji relativno kretanje izmedu dodirnih površina i da veza nije dovoljno kruta.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje vijaka i vijačnih veza (2)<br />
Posebnu pažnju potrebno je poklanjati onim vijcima koji se nalaze na uređajima i<br />
sklopovima gdje se pojavljuju vibracije i koji su izloženi cikličnim opterećenjima,<br />
kao i vijcima koji nisu lzradeni od istog materijala kao i elementi koje spajaju, jer<br />
se na tim mjestima lako pojavljuje korozija.<br />
Kod vijaka koji se nalaze na većim dizel motorima kao što su kotveni vijci, vijci<br />
ukrsne glave ili vijci koji spajaju glavu cilindra sa cilindrom, posebnu pažnju<br />
treba poklanjati procesu skidanja odnosno otpuštanja vijaka.
Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat<br />
Održavanje vijaka i vijačnih veza (3)<br />
Kod procesa skidanja koji se obično obavlja specijalnim alatom potrebno je voditi<br />
računa o postepenosti smanjivanja sile u vijku i o redosledu otpuštanja vijaka da<br />
se ne bi desilo da u toku otpuštanja pojedini vijci budu previse opterećeni,<br />
odnosno da ne dode do njihovog deformisanja.
Change language