19. 9. 84 StjÃ³rnartÃÃ°indi EB Nr. L 251/1 TILSKIPUN ...

19. 9. 84 Stjórnartíðindi EB Nr. L 251/1 

TILSKIPUN FRAMKVÆMDASTJÓRNARINNAR 

frá 25. apríl 1984 

um sjöttu aðlögun að tækniframförum á tilskipun ráðsins 67/548/EBE um samræmingu 

ákvæða í lögum og stjórnsýslufyrirmælum um flokkun, pökkun og merkingu 

hættulegra efna 

(84/449/EBE) 

FRAMKVÆMDASTJÓRN EVRÓPUBANDALAGANNA 

HEFUR, 

með hliðsjón af stofnsáttmála Efnahagsbandalags Evrópu, 

með hliðsjón af tilskipun ráðsins 67/548/EBE frá 27. júní 

1967 um samræmingu ákvæða í lögum og stjórnsýslufyrirmælum 

um flokkun, pökkun og merkingu hættulegra 

efna ( 1 ), eins og henni var breytt í sjötta sinn með tilskipun 

ráðsins 79/831/EBE ( 2 ), einkum 19., 20. og 21. gr. 

og að teknu tilliti til eftirfarandi: 

Í 1. mgr. 3. gr. tilskipunar 79/831/EBE er kveðið á 

um að eðlisefnafræðilegir eiginleikar, eiturhrif og umhverfiseituráhrif 

efnanna eða efnablandnanna skuli ákvörðuð 

í samræmi við aðferðirnar sem tilgreindar eru í V. viðauka. 

Í 19. gr. tilskipunar 79/831/EBE frá 18. september 1979 er 

kveðið á um að V. viðauki falli undir málsmeðferðina er snýr 

að nefndinni um aðlögun að tækniframförum. Einkum ætti 

að taka tilhlýðilegt tillit til allra aðferða sem viðurkenndar 

eru og mælt er með af þar til bærum alþjóðastofnunum. 

Ákvæði þessarar tilskipunar eru í samræmi við álit nefndarinnar 

sem sér um að aðlaga, í samræmi við tækniframfarir, 

tilskipanir til að ryðja úr vegi tæknilegum hindrunum á viðskiptum 

með hættuleg efni og efnablöndur. 

SAMÞYKKT TILSKIPUN ÞESSA: 

1. gr. 

Í stað texta V. viðauka við tilskipun 67/548/EBE komi texti 

viðaukans við þessa tilskipun. 

2. gr. 

Aðildarríkin skulu samþykkja og birta nauðsynlegar ráðstafanir 

til að fara að tilskipun þessari fyrir 1. júlí 1985 og 

tilkynna það framkvæmdastjórninni þegar í stað. Þau skulu 

beita þessum ráðstöfunum frá 1. júlí 1986 í síðasta lagi. 

3. gr. 

Tilskipun þessari er beint til aðildarríkjanna. 

Gjört í Brussel 25. apríl 1984. 

Fyrir hönd framkvæmdastjórnarinnar, 

Karl-Heinz NARJES 

framkvæmdastjóri. 

( 1 ) Stjtíð. EB nr. L 196, 16. 8. 1967, bls. 1. 

( 2 ) Stjtíð. EB nr. L 259, 15. 10. 1979, bls. 10.

Nr. L 251/2 Stjórnartíðindi EB 19. 9. 84 

VIÐAUKI 

Í viðaukanum eru tilgreindar prófunaraðferðir við ákvörðun eðlisefnafræðilegra, eiturefnafræðilegra og umhverfiseiturefnafræðilegra 

eiginleika sem taldir eru upp í VII. og VIII. viðauka við tilskipun 79/831/EBE. 

Aðferðirnar eru byggðar á aðferðum sem viðurkenndar eru og mælt er með af þar til bærum alþjóðastofnunum 

(einkum Efnahags- og framfarastofnuninni, OECD). 

Ef slíkar aðferðir voru ekki fyrirliggjandi, voru teknir upp landsstaðlar eða aðferðir sem vísindaleg samstaða er 

um. Alla jafna ætti próf að fara fram á efninu eins og það er markaðssett. Gaumur skal gefinn að áhrifum sem 

óhreinindi kunna að hafa á niðurstöður prófsins. 

Ef aðferðirnar í þessum viðauka eiga ekki við rannsókn á tilteknum eiginleika ber tilkynnandanum að réttlæta 

notkun annarrar aðferðar. 

Próf og rannsóknir á dýrum skulu framkvæmd í samræmi við reglur viðkomandi lands og taka tillit til mannúðarsjónarmiða 

og þróunar á alþjóðavettvangi að því er varðar meðferð á dýrum. 

Ef um er að ræða jafngildar prófunaraðferðir á að velja aðferðina þar sem notaður er lágmarksfjöldi tilraunadýra.


EFNISYFIRLIT 

Bls. 

A-HLUTI: Aðferðir við ákvörðun eðlisefnafræðilegra eiginleika :::::::::::::::::::::::::::::::: 4 

A. 1. Bræðslumark/bræðslubil :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 4 

A. 2. Suðumark/suðubil :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 13 

A. 3. Hlufallslegur eðlismassi ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 20 

A. 4. Gufuþrýstingur :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 25 

A. 5. Yfirborðsspenna ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 37 

A. 6. Vatnsleysni ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 44 

A. 7. Fituleysni :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 54 

A. 8. Deilistuðull ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 58 

A. 9. Kveikjumark :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 62 

A. 10. Eldfimi (föst efni) :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 64 

A. 11. Eldfimi (lofttegundir) ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 67 

A. 12. Eldfimi (efni og efnablöndur sem í snertingu við vatn eða rakt loft mynda mjög eldfimar 

69 

lofttegundir í hættulegu magni) ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

A. 13. Eldfimi(föst efni og vökvar) 73 

A. 14. Sprengifimi ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 75 

A. 15. Sjálfsíkveikja (ákvörðun á hita sjálfsíkveikju hjá rokgjörnum vökvum og lofttegundum) :::: 85 

A. 16. Sjálfsíkveikja (föst efni — ákvörðun hlutfallslegs hita sjálfsíkveikju) ::::::::::::::::::: 87 

A. 17. Eldnærandi eiginleikar :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 90 

B-HLUTI: Aðferðir við ákvörðun eiturhrifa :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 94 

Almennur inngangur :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 94 

B. 1. Bráð eiturhrif (við munninntöku) :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 96 

B. 2. Bráð eiturhrif (við innöndun) ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 99 

B. 3. Bráð eiturhrif (upptaka í gegnum húð) :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 103 

B. 4. Bráð eiturhrif (húðerting) :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 106 

B. 5. Bráð eiturhrif (augnerting) ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 109 

B. 6. Bráð eiturhrif (húðnæming) :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 113 

B. 7. Meðalbráð eiturhrif (við munninntöku) ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 118 

B. 8. Meðalbráð eiturhrif (við innöndun) :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 122 

B. 9. Meðalbráð eiturhrif (upptaka í gegnum húð) ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 127 

B. 10. Önnur áhrif — Stökkbreytivaldar (frumuerfðafræðipróf á spendýrsfrumum íglasi) :::::::: 131 

B. 11. Önnur áhrif — Stökkbreytivaldar (frumuerfðafræðipróf á beinmerg spendýra, ílífi 

134 

litningagreining) 

B. 12. Önnur áhrif — Stökkbreytivaldar (smákjarnapróf) :::::::::::::::::::::::::::::::::: 137 

B. 13. Önnur áhrif — Stökkbreytivaldar (Escherichia coli — afturhvarfsbreytingapróf) :::::::::: 140 

B. 14. Önnur áhrif — Stökkbreytivaldar (Salmonella typhimurium— afturhvarfsbreytingapróf) ::: 143 

C-HLUTI: Aðferðir við ákvörðun umhverfiseituráhrifa ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 146 

C. 1. Bráð eiturhrif í fiski :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 146 

C. 2. Bráð eiturhrif í halaflóm ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 155 

C. 3. Niðurbrot — lífrænt niðurbrot: breytt OECD-skimunarpróf ::::::::::::::::::::::::::: 160 

C. 4. Niðurbrot — lífrænt niðurbrot: breytt AFNOR- próf NF T 90/302 :::::::::::::::::::::: 170 

C. 5. Niðurbrot — lífrænt niðurbrot: breytt Sturm-próf ::::::::::::::::::::::::::::::::::: 179 

C. 6. Niðurbrot — lífrænt niðurbrot: próf í lokaðri flösku ::::::::::::::::::::::::::::::::: 188 

C. 7. Niðurbrot — lífrænt niðurbrot: breytt MITI-próf ::::::::::::::::::::::::::::::::::: 199 

C. 8. Niðurbrot — lífefnafræðileg súrefnisþörf ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 212 

C. 9. Niðurbrot — efnafræðileg súrefnisþörf ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 214 

C. 10. Niðurbrot — ólífrænt niðurbrot: vatnsrof sem fall af pH ::::::::::::::::::::::::::::: 216


A-HLUTI: AÐFERÐIR VIÐ ÁKVÖRÐUN EÐLISEFNAFRÆÐILEGRA EIGINLEIKA 

A. 1. BRÆÐSLUMARK/BRÆÐSLUBIL 

1. AÐFERÐ 

Aðferð sem hér er lýst eru bygg á prófunarleiðbeiningum( 1 ) frá Efnahags- og framfarastofnuninni (OECD). 

1.1. Inngangur 

Aðferðirnar og búnaðinn, sem hér er lýst, á að nota við ákvörðun bræðslumarks kemískra efna, án takmarkana 

að því er varðar hreinleikastig þeirra. 

Hvaða aðferð er valin er háð eðli efnisins sem prófa á. 

Þátturinn sem ræður úrslitum um slíkt er hvort auðvelt, erfitt eða ekki er hægt að dyfta efnið. 

Fyrir nokkur efni er ákvörðun frostmarks eða storknunarmarks ákjósanlegri og eru staðlar fyrir þessar 

ákvarðanir einnig með í leiðbeiningunum. 

1.2. Skilgreiningar og einingar 

Bræðslumark er skilgreint sem sá hiti sem fasabreytingin úr föstu efni í fljótandi við venjulegan loftþrýsting 

ásérstað. 

Ef allt væri eins og best er á kosið samsvarar þessi hiti hitanum við storknunar- eða frostmarkið. 

Þar sem fasabreyting margra efna á sér stað á breiðu hitabili er henni oft lýst sem bræðslubili. 

Umbreyting eininga (K yfir í C): 

t = T , 273; 15 

þarsemter CogTerK. 

1.3. Tilvísunarefni 

Ekki þarf í öllum tilvikum að nota tilvísunarefni þegar nýtt efni er rannsakað. Tilvísunarefni ætti fyrst og 

fremst að nota til að athuga aðferðina öðru hverju og til að hægt sé að bera saman niðurstöður þegar önnur 

aðferð er notuð. 

Nokkur kvörðunarefni eru talin upp í tilvísun (2). 

1.4. Meginregla prófunaraðferðarinnar 

Sá hiti (hitabil) sem fasabreytingin úr föstu efni yfir í fljótandi á sér stað við er ákvarðaður. Þegar sýni úr 

prófunarefninu er hitað við loftþrýsting er hiti við upphaf og lok bráðnunar venjulega ákvarðaður. Þrem 

tegundum aðferða er lýst, nánar tiltekið hárpípuaðferð, hitaborðsaðferð og aðferð við ákvörðun frostmarks.


1.4.1. Hárpípuaðferð 

1.4.1.1. Bræðslumarksbúnaður með vökvabaði 

Litlu magni af fínmuldu efninu er komið fyrir í hárpípu og þjappað vel saman. Pípan er hituð ásamt hitamæli 

og hitahækkunin aðlöguð að minna en um 1 K/mín. meðan á hinni eiginlegu bráðnun stendur. Hitinn við 

upphaf og lok bráðnunar er ákvarðaður. 

1.4.1.2. Málmblokk 

Eins og lýst er í 1.4.1.1, að því frátöldu að hárpípan og hitamælirinn eru staðsett í upphitaðri málmblokk og 

hægt er að sjá þau í gegnum göt á blokkinni. 

1.4.1.3. Greining með ljósnema 

Sýnið í hárpípunni er hitað sjálfkrafa í málmhólki. Ljósgeisla er beint gegnum efnið, í gegnum gat á hólkinum, 

að nákvæmlega kvörðuðum ljósnema. Ljósþéttnieiginleikar flestra efna breytast við bræðslu úr því að vera 

ógagnsæir í gagnsæja. Ljósstyrkur sem nær til ljósnemans eykst og sendir stöðvunarmerki til stafræns mælis 

sem les hitann af platínuviðnámshitamæli sem staðsettur er í hitahólfi. Þessi aðferð á ekki við um sum 

sterklituð efni. 

1.4.2. Hitaborðsaðferð 

1.4.2.1. Kofler-hitastöng 

Kofler-hitastöngin er samsett úr tveimur málmhlutum með mismunandi hitaleiðni, hituðum með rafmagni, og 

stöngin hönnuð þannig að hitastigullinn er næstum því línulegur eftir lengdinni. Hiti stangarinnar getur verið 

á bilinu 283 til 543 K með sérstökum hitaálestrarbúnaði sem felur í sér braut með vísi og merki hannað fyrir 

þessa tilteknu stöng. Til að ákvarða bræðslumark er þunnt lag af efninu látið beint á yfirborð hitastangarinnar. 

Eftir nokkrar sekúndur myndast skörp skil á milli fljótandi og fasta fasans. Hitinn á skilunum er lesinn með 

því aðlaga vísinn að þeim. 

1.4.2.2. Bræðslusmásjá 

Nokkrar hitaborðssmásjár eru í notkun við ákvörðun bræðslumarks fyrir lítið efnismagn. Í flestum hitaborðum 

er hitinn mældur með næmum snertispennunema en stundum eru kvikasilfurhitamælar einnig 

notaðir. Dæmigerður bræðslumarksbúnaður er samsettur úr smásjá með hitaborði og hefur hitahólf sem í er 

málmplata sem sýnisgler með efninu er sett á. Í miðju plötunnar er gat sem hleypir ljósi frá uppljómuðum 

spegli smásjárinnar. Þegar verið er að nota búnaðinn er hólfinu lokað með glerplötu til að útiloka loft frá 

vinnusvæðinu. 

Hita sýnisins er stjórnað með renniviðnámi. Fyrir mjög nákvæmar mælingar er hægt að nota skautað ljós 

fyrir ljósmisátta efni. 

1.4.2.3. Bjúgflataraðferð 

Þessi aðferð er sérstsaklega notuð fyrir pólýamíð. 

Ákvörðun hitans þar sem færsla á kísilolíubjúgfleti, sem er lokaður á milli hitaborðsins og þekjuglers sem 

liggur á polýamíðprófsýninu, sést.


1.4.3. Aðferð við ákvörðun frostmarks 

Sérstakt tilraunaglas er fyllt með sýninu og sett í búnað fyrir ákvörðun kristöllunarmarks. Hrært er varlega 

og stöðugt í sýninu á meðan það er að kólna og hitinn lesinn og skráður á 30 sekúndna fresti. Um leið og 

hitinn verður stöðugur í nokkra aflestra er þessi hiti (leiðréttur með tilliti til hitamælisskekkju) skráður sem 

kristöllunarmarkið. 

1.5. Gæðaviðmið 

Notkunargildi og nákvæmni mismunandi aðferða sem notaðar eru við ákvörðun bræðslumarks/bræðslubils 

eru talin upp í eftirfarandi töflu: 

TAFLA: NOTKUNARGILDI AÐFERÐANNA 

A. Hárpípuaðferðir 

Mælingaraðferð 

Efni sem 

hægt er að 

dyfta 

Efni sem ekki er 

auðveldlega hægt 

að dyfta 

Hitabil 

Áætluð 

hámarksnákvæmni( 

1 ) 

Athugasemdir 

Bræðslumarksbúnaður 

með vökvabaði 

Bræðslumarksbúnaður 

með málmblokk 

Já Fáein 273 

til 

573 K 

Já Fáein 293 

til 

573 K 

Greining með ljósnema Já Nokkur með 

hjálparbúnaði 

( 1 ) Fer eftir gerð tækis og hreinleikastigi efnisins. 

253 

til 

573 K 

0,3 K 

0,5 K 

0,1 K 

Staðall 

fyrirliggandi 

JIS K 0064 

Staðall 

fyrirliggjandi 

ISO 1218 (E) 

B. Hitaborðs- og frostmarksaðferðir 

Mælingaraðferð 

Efni sem 

hægt er að 

dyfta 

Efni sem ekki er 

auðveldlega hægt 

að dyfta 

Hitabil 

Áætluð 

hámarksnákvæmni( 

1 ) 

Athugasemdir 

Koflerhitastöng Já Nei 283 

til 

543 K 

Bræðslusmásjá Já Fáein 273 

til 

573 K 

(upp að 

1 773 K) 

Bjúgflataraðferð Nei Sérstaklega 

fyrir pólýamíð 

Frostmarksaðferðir 

Fyrir 

vökva 

( 1 ) Fer eftir gerð tækis og hreinleikastigi efnisins. 

293 

til 

573 K 

Fyrir vökva 223 

til 

573 K 

1,0 K 

0,2 K 

0,5 K 

0,5 K 

Staðall 


ANSI/ASTM 

D 3451-76 

Staðall 


DIN 53736 

Staðall 


ISO 1218 (E) 

Staðall 

fyrirliggjandi, 

t.d. BS 4699


1.6. Lýsing á aðferðunum 

Aðferðum nær allra prófunaraðferðanna hefur verið lýst í alþjóða- og landsstöðlum (sjá 1. viðbæti). 

1.6.1. Hárpípuaðferðir 

Hjá fínmuldum efnum eru bræðslustigin við hæga hitahækkun venjulega eins og sýnt er á mynd 1. 

Mynd 1 

Stig A 

Stig B 

Stig C 

Stig D 

Stig E 

(Upphaf bræðslu; blautmark): fíngerðir smádropar þekja innra borð hárpípunnar; 

(rýrnunarmark): rými myndast milli sýnisins og innra borðs vegna þess að sýnið rýrnar við 

bræðsluna; 

(fallmark): sýnið sem hefur rýrnað byrjar að falla saman og verða fljótandi; 

(vökvamark): yfirborð vökvans verður fullkomlega íhvolft en umtalsvert magn sýnisins heldur 

áfram að vera í föstu formi; 

(lokastig bræðslu): ekki finnast neinar agnir í föstu formi. 

Við ákvörðun bræðslumarksins er hitinn skráður við upphaf og lokastig bráðnunar. 

1.6.1.1. Bræðslumarksbúnaður með vökvabaðstækjum 

Á mynd 2 er sýnd ein gerð af stöðluðu bræðslumarkstæki úr gleri (JIS K 0064), allar mælieiningar eru gefnar 

upp í millímetrum.


Mynd 2 

A: Mæliílát 

B: Korktappi 

C: Útblástursop 

D: Hitamælir 

E: Aukahitamælir 

F: Vökvabað 

G: Hárpípa úr gleri, 80 til 100 mm á lengd, 

1,0 0,2 mm að innra þvermáli, þykkt veggja 

0,2 til 0,3 mm 

H: Hliðarrör 

Vökvabað: 

Velja ætti einhvern hentugan vökva af þeim sem hér eru taldir upp eftir því hvert bræðslumarkið er. 

Fljótandi parafín fyrir bræðslumark sem er ekki hærra en 473 K, óblönduð brennisteinssýra eða kísilolía 

fyrir bræðslumark sem er ekki hærra en 573 K. 

Ef bræðslumarkið er hærra en 523 K er hægt að nota blöndu af þrem hlutum af brennisteinssýru og tveimur 

hlutum af kalíumsúlfati (í vegnum hlutföllum). 

Hitamælir: 

Aðeins ætti að nota þá hitamæla sem uppfylla kröfur eftirfarandi eða sambærilegra staðla: ASTM E 1-71, 

DIN 12770, JIS K 8001. 

Tilhögun: 

Þurra efnið er mulið fínt í morteli og sett í hárpípuna, sem er lokuð í annan endann, þannig að yfirborð 

fyllingarinnar sé við um það bil 3 mm eftir að henni hefur verið þjappað vel saman. Til að sýnið þjappist 

jafnt ætti að láta hárpípuna falla lóðrétt úr um það bil 700 mm hæð í gegnum glerpípu niður á úrglas. 

Fylltu hárpípurnar eru settar í baðið þannig að miðhluti kvikasilfurskúlu hitamælisins snerti hárpípuna þar 

sem sýnið er staðsett. Venjulega er hárpípan sett niður í tækið þegar hiti baðsins er um 10 K fyrir neðan 

bræðslumarkið. 

Vökvabaðið er hitað þannig að hitahækkunin verði um það bil 3 K/mín. Hræra verður í vökvanum. Við um 

10 K fyrir neðan hinn væntanlega bræðsluhita er hitahækkunin aðlöguð í hámark 1 K/mín. 

Útreikningur: 

Bræðslumarkið er reiknað út á eftirfarandi hátt: 

T = T D + 0; 00016(T D , T E )n


þar sem: 

T = leiðréttur bræðsluhiti í K 

T D = hitaaflestur af hitamæli D í K 

T E = hitaaflestur af hitamæli E í K 

n = fjöldi kvarðalína á þeim hluta hitamælis D sem sjáanlegur er. 

1.6.1.2. Málmblokk 

Tækið er samsett úr: 

— sívalri málmblokk, efri hlutinn er holur og myndar hólf (sjá mynd 3), 

— málmtappa, með tveimur eða fleiri götum, sem gerir kleift að setja pípur niður í málmblokkina, 

— hitakerfi fyrir málmblokkina, útbúið t.d. með rafviðnámi sem lokað er inn í blokkinni, 

— renniviðnámi til að stjórna orkuinntaki, ef rafhitun er notuð, 

— fjórum gluggum úr hitaþolnu gleri á hliðarveggjum hólfsins, nákvæmlega raðað þannig að þeir séu 

hornréttir hver á annan. Fyrir framan einn þessara glugga er sett augngler til að fylgjast með hárpípunni. 

Hinir þrír gluggarnir eru notaðir til að lýsa upp innra rými hólfsins með hjálp lampa, 

— hárpípa úr hitaþolnu gleri sem lokuð er í annan endann (sjá 1.6.1.1.) 

Hitamælir: 

Sjá staðla í 1.6.1.1. 

Einnig má nota hitamæla með sambærilegri nákvæmni. 

Hitamælir 

Mynd 3 

Hárpípa 

Málmtappi 

Augngler 

Lampi 

Rafviðnám 

Málmhitablokk


Tilhögun: 

Sjá 1.6.1.1. Hitamælisleiðréttingu má ekki beita í þessu tilviki. Hitinn sem er skráður sýnir bræðslumarkið. 

1.6.1.3. Greining með ljósnema 

Tæki og tilhögun: 

Tækið er samsett úr málmhólfi með sjálfvirku hitunarkerfi. Fylltar eru þrjár hárpípur í samræmi við 1.6.1.1 

og settar í ofninn. 

Fáanlegar eru fimm línulegar hitahækkanir til að kvarða tækið og ákjósanleg hitahækkun er aðlöguð að 

fyrirfram völdum fasta og línulegum hraða. Riti sýnir raunverulegan ofnhita og bræðslumark efnisins í 

hitapípunni. 

1.6.2. Hitaborð 

1.6.2.1. Koflerhitastöng 

Sjá viðbæti. 

1.6.2.2. Bræðslusmásjá 


1.6.2.3. Bjúgflataraðferð (pólýamíð) 


Hraði upphitunar ætti að vera minni en 1 K/mín. 

1.6.3. Aðferðir við ákvörðun frostmarksins 


2. GÖGN 

Leiðrétting hitamælis er nauðsynleg í sumum tilvikum. 

3. SKÝRSLUGERÐ 

Tilgreina ber aðferðina sem notuð er. 

Bræðslumarkið sem gefið er upp er meðaltal minnst tveggja mælinga sem eru innan marka áætluðu nákvæmninnar 

(sjá töflu). Leggja skal fram mat á nákvæmninni. Ef munur á hitanum við upphaf og lokastig 

bræðslunnar er innan nákvæmnismarka aðferðarinnar er hitinn við lokastig bræðslunnar tekinn sem bræðslumarkið, 

annars eru bæði hitastigin tekin. 

Sum efni brotna niður eða verða fyrir þurrgufun áður en bræðslumarkinu er náð. Ef þetta kemur fyrir ber að 

taka það fram. 

Skrá skal allar upplýsingar og athugasemdir sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðna, einkum að því er 

varðar óhreinindi og eðlisástand efnisins. 

4. TILVÍSANIR 

(1) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 102, Decision of the Council C (81) 30 final. 

(2) IUPAC, Physicochemical Measurements: Catalogue of reference materials from national laboratories, 

Pure and applied chemistry, vol. 48, 1976, bls. 505-515.


Viðbætir 

Til nánari glöggvunar á tæknilegum atriðum má taka mið af eftirfarandi stöðlum: 

1. Hárpípuaðferðir 

1.1. Bræðslumarksbúnaður með vökvabaði 

ASTM E 324-69 

BS 4634 

DIN 53181 

JIS K 00-64 

Standard test for relative initial and final melting points and the melting 

range of organic chemicals 

Method for the determination of melting point and/or melting range 

Bestimmung des Schmelzintervalles von Harzen nach Kapillarverfahren 

Testing methods for melting point of chemical products 

1.2. Bræðslumarksbúnaður með málmblokk 

DIN 53736 

ISO 1218 (E) 

Visuelle Bestimmung der Schmelztemperatur von teilkristallinen 

Kunststoffen 

Plastics - polyamides - determination of „melting point“ 

2. Hitaborð 

2.1. Koflerhitastöng 

ANSI/ASTM D 3451-76 

Standard recommended practices for testing polymeric powder coatings 

2.2. Bræðslusmásjá 

DIN 53736 

Visuelle Bestimmung der Schmelztemperatur von teilkristallinen 

Kunststoffen 

2.3. Bjúgflataraðferð (polýamíð) 

ISO 1218 (E) 

ANSI/ASTM D 2133-66 

NF T 51-050 

Plastics - polyamides - determination of „melting point“ 

Standard specification for acetal resin injection moulding and extrusion 

materials 

Résines du polyamides. Détermination du „point de fusion“ 

Méthode du ménisque 

3. Aðferðir við ákvörðun frostmarks 

BS 4633 

BS 4695 

DIN 10319 

Method for the determination of crystallizing point 

Method for determination of melting point of petroleum wax (cooling 

curve) 

Bestimmung des Gefrierpunktes von Milch


DIN 51421 

DIN 51556 

DIN 53175 

NF T 60-114 

Bestimmung des Gefrierpunktes von Flugkraftstoffen, Ottokraftstoffen und 

Motorenbenzolen 

Bestimmung des Eerstarrungspunktes am rotierenden Thermometer 

Bestimmung des Erstarrungspunktes von Fettsäuren 

Point de fusion des paraffines


A. 2. SUÐUMARK/SUÐUBIL 

1. AÐFERÐ 

Aðferðirnar sem hér er lýst eru byggðar á prófunarleiðbeiningum (1) frá Efnahags- og framfarastofnuninni 

(OECD). 


Aðferðirnar og búnaðinn sem hér er lýst má nota á vökva, að því tilskildu að þeir verði ekki fyrir efnahvarfi 

undir suðumarki (t.d. sjálfvirkri oxun, endurröðun og niðurbroti, o.s.frv.). Aðferðirnar má nota á hreina og 

óhreina vökva. 

Áhersla er lögð á greiningu með ljósnema því að sú aðferð gerir kleift að ákvarða bæði bræðslu- og suðumark. 

Auk þess er hægt að gera mælingarnar sjálfvirkt. 

„Hreyfifræðilega aðferðin“ hefur þá kosti að hana má einnig nota til að ákvarða gufuþrýsting og er ekki 

nauðsynlegt að leiðrétta suðuhitastigið með tilliti til normalþrýstings (101,325 kPa) því að staðalþrýstinginn 

má lagfæra meðan mæling fer fram. En þessi aðferð hefur enn ekki verið gerð sjálfvirk. 

Athugasemdir 

Áhrif óhreininda á ákvörðun suðumarks er að miklu leyti háð eðli óhreinindanna. Áhrifin geta verið veruleg 

ef mjög rokgjarn leysir er í sýninu. 

Samsetning sýnisins sem er verið að rannsaka breytist frá einni mælingu til annarrar vegna uppgufunar 

efnisþátta með lágt suðumark: við þær aðstæður fást sífellt hærri gildi. 


Staðalsuðuhitastiginu er lýst sem hitastigi þar sem mettaður gufuþrýsingur vökva er sá sami og staðalþrýstingurinn. 

Suðumarkið sem mælist er háð loftþrýstingi. Þessu sambandi má lýsa í tölum með Clausius-Clapeyronjöfnunni: 

log p = , 4H v 

2; 3RT + fasti 

þar sem: 

p = gufuþrýstingur efnis í Paskölum 

4H v = uppgufunarhiti efnisins í J mól ,1 

R = gasfasti 

= 8; 31J mól ,1 K ,1 

(Hitastigið T er táknað í kelvingráðum) 

Hitastig við suðumark (suðuhitastig) er gefið upp miðað við þrýsting sem ríkir við mælingu. 

Umreikningur: 

Þrýstingur (einingar: kPa) 

100 kPa = 1 bar = 0,1 MPa (einingin „bar“ er enn leyfileg en ekki er mælt með henni); 

133 Pa = 1 mm Hg = 1 Torr (einingarnar „mm Hg“ og „Torr“ eru ekki leyfðar). 

Hitastig (einingar: K) 

t = T – 273,15 

(t er í CogTíK).




fremst að nota til að kvarða aðferðina öðru hverju og til að hægt sé að bera saman niðurstöður. 

Nokkur kvörðunarefni má finna í aðferðunum sem skráðar eru í viðbætinum. 


Allar aðferðir til ákvörðunar suðumarks (suðubils) byggjast á mælingu á suðuhitastigi. Fimm aðferðum er 

lýst. 

1.4.1. Ákvörðun með suðumarksmæli (ebulliomæli) 

Suðumarksmælar voru fundnir upp til að ákvarða mólmassa með því að hækka suðumark en þeir henta 

einnig til nákvæmra mælinga á suðumarki. Mjög einföldu tæki er lýst í ASTM D 1120-72 (sjá viðbæti). 

Vökvinn er hitaður í tækinu við jafnvægisaðstæður og loftþrýsting þar til hann sýður. 

1.4.2. Hreyfifræðileg aðferð 

Aðferðin byggist á mælingu á endurþéttingarhitastigi gufu með snertispennunema í endurþéttinum meðan á 

suðu stendur. Hægt er að breyta þrýstingi þegar þessari aðferð er beitt. 

1.4.3. Eimingaraðferð til ákvörðunar á suðumarki og suðubili 

Aðferðin byggist á eimingu vökva og mælingu á endurþéttingarhitastigi gufunnar og ákvörðun magns eimaða 

vökvans. 

1.4.4. Aðferð Siwoloboffs 

Sýni er hitað í tilraunaglasi sem sökkt er í vökvabað. Hárpípu, sem er með loftbólu í neðri hluta og lokuð 

með bræðslu, er sökkt í tilraunaglasið. 

Ákvarðað er við hvaða hitastig stöðugur straumur af loftbólum sleppur úr hárpípunni eða við hvaða hitastig 

loftbólustraumurinn stöðvast, við snögga kælingu, og vökvinn hækkar skyndilega í hárpípunni (Siwoloboff). 

1.4.5. Greining með ljósnema 

Samkvæmt meginreglu Siwoloboffs er hægt að gera sjálfvirka mælingu með ljósnema með því að nota 

stígandi loftbólur. 


Notkunargildi og nákvæmni mismunandi aðferða sem notaðar eru við ákvörðun bræðslumarks/bræðslubils 

eru gefin upp í töflu 1. 


Nokkrum af prófunaraðferðunum hefur verið lýst í alþjóða- og landsstöðlum (sjá viðbæti). 

1.6.1. Suðumarksmælir (ebulliomælir) 

Sjá viðbæti.



Sjá prófunaraðferð A. 4 fyrir ákvörðun gufuþrýstings. 

Suðuhitastigið sem fæst við 101,325 kPa þrýsting er skráð. 

1.6.3. Eimingarferli (suðubil) 

Sjá viðbæti 

TAFLA 1: SAMANBURÐUR Á AÐFERÐUM 

Mælingaraðferð Áætluð nákvæmni Athugasemdir 

Suðumarksmælir 1,4 K (upp að 373 K)( 1 )( 2 ) Staðall fyrirliggjandi 

(ebulliomælir) 2,5 K (yfir 373 K)( 1 )( 2 ) ASTM D1120-72 ( 1 ) 

Hreyfifræðilega aðferðin 0,5 K ( 2 ) 

Eimingarferli 0,5 K Staðall fyrirliggjandi, t.d. 

(suðubil) ISO/R 918 

DIN 53171 

BS 4591/71 

Aðferð Siwoloboffs 1 K til 2K( 2 ) 

Greining með ljósnema 0,3 K (við 373 K) ( 2 ) 

( 1 ) Þessi nákvæmni gildir einungis um einfalda búnaðinn eins og honum er t.d. lýst í ASTM D 1120-72; hana 

má auka með þróaðri suðumarksmæli (ebulliomæli). 

( 2 ) Gildir aðeins um hrein efni. 

1.6.4. Aðferð Siwoloboffs 

Sýnið er hitað í bræðslumarksbúnaði í tilraunaglasi sem er um 5 mm að þvermáli (mynd 1). 

Mynd 1 sýnir eina gerð af stöðluðum bræðslu- og suðumarksbúnaði (JIS K 0064) (úr gleri, öll mál í 

millímetrum).


Mynd 1 

A: Mæliglas 

B: Tappi 

C: Loftop 

D: Hitamælir 

E: Aukahitamælir 

F: Baðvökvi 

G: Tilraunaglas, 5 mm að ytra þvermáli hið mesta; 

hárpípa, um 100 mm að lengd, um 1 mm að innra þvermáli 

og þykkt veggja um 0,2 til 0,3 mm. 

H: Hliðarrör 

Hárpípu, sem er brædd saman um 1 cm fyrir ofan neðri enda, er stungið í tilraunaglasið. Bætt er við sýnið 

þar til bræddi hluti hárpípunnar er undir yfirborði vökvans. Tilraunaglasið með hárpípunni er annaðhvort 

fest við hitamælinn með gúmmíteygju eða haldið föstu með hliðarstuðningi (sjá mynd 2). 

Mynd 2 Mynd 3 

Meginregla Siwoloboffs 

Meginreglan með breytingum


Baðvökvinn er valinn með tilliti til suðuhitastigs. Hægt er að nota brennisteinssýru eða kísilolíu upp að 573 

K. Fljótandi parafínolíu er aðeins hægt að nota upp að 473 K. Baðvökvinn er hitaður þannig að hitahækkunin 

sé um 3 K/mín. í byrjun. Hræra verður í baðvökvanum. Við um 10 K fyrir neðan væntanlegt suðumark er 

hitun minnkuð niður í 1 K/mín. Þegar suðuhitastig nálgast byrja að koma loftbólur úr hárpípunni. 

Suðumarki er náð þegar loftbólustraumurinn stöðvast við snögga kælingu og vökvinn tekur skyndilega að 

stíga í hárpípunni. Hitamælirinn sýnir þá suðuhitastig efnisins. 

Með breyttu meginreglunni (mynd 3) er suðumarkið ákveðið í bræðslumarkshárpípu. Hún er teygð í mjóan 

þráð, um 2 cm að lengd (a), og lítið magn sýnis sogað upp. Mjói endinn er glóðaður saman þannig að lítil 

loftbóla sé staðsett við endann. Við hitun í bræðslumarksbúnaði (b) þenst loftbólan út. Suðumarkið svarar 

til þess hitastigs þegar efnissýnið nær sömu hæð og yfirborð baðvökvans (c). 

1.6.5. Greining með ljósnema 

Sýnið er hitað í hárpípu inni í upphitaðri málmblokk. 

Ljósgeisla er beint inn um þar til gerð göt á blokkinni, í gegnum efnið og að nákvæmlega kvörðuðum 

ljósnema. 

Þegar hitastig sýnisins hækkar sleppa einstaka loftbólur úr suðuhárpípunni. Þegar suðuhitastigi er náð 

fjölgar loftbólunum gífurlega. Þetta veldur breytingu á ljósstyrknum sem ljósneminn nemur og sendir 

stöðvunarmerki til vísis sem mælir hitastig platínuviðnámshitamælis sem komið er fyrir í blokkinni. 

Þessi aðferð er einkar hentug því að hún gerir ákvarðanir undir stofuhita allt niður í 253,15 K (- 20 C) 

kleifar án þess að búnaðinum sé breytt. Aðeins er nauðsynlegt að koma tækinu fyrir í kæliklefa eða kælibaði. 

Leiðarvísir með tækinu gefur nákvæmar leiðbeiningar um hvernig ákvarða megi suðumark. 

2. GÖGN 

Við lítil frávik frá normalþrýstingi ( 5 kPa) eru suðumarkshitastigin reiknuð yfir í T n með eftirfarandi jöfnu 

Sidney-Young: 

T n = T + f T 4p 

þar sem: 

4p = (101,325 — p) (takið eftir formerkinu) 

p = þrýstingur mældur í kPa 

f T = breyting á suðumarki með þrýstingi í K/kPa 

T = mælt suðuhitastig í K 

T n = suðumarkshitastig í K, leiðrétt með tilliti til loftþrýstings andrúmslofts. 

Leiðréttingarstuðlar fyrir hitastig, f T og nálgunarjöfnur fyrir þá eru gefnir upp fyrir mörg efni í framangreindum 

alþjóðlegum og innlendum stöðlum. 

Til dæmis er í DIN 53171 aðferðinni minnst á eftirfarandi nálgunarleiðréttingar fyrir leysiefni sem notuð eru 

í málningu:


TAFLA 2: STUÐLAR TIL LEIÐRÉTTINGAR Á HITASTIGI f T 

Hitastig T 

(K) 

Leiðréttingarstuðull f T 

(K/kPa) 

323,15 0,26 

348,15 0,28 

373,15 0,31 

398,15 0,33 

423,15 0,35 

448,15 0,37 

473,15 0,39 

498,15 0,41 

523,15 0,44 

548,15 0,45 

573,15 0,47 


Tekið skal fram hvaða aðferð er beitt. Suðumarkið sem gefið er upp er meðaltal minnst tveggja mælinga 

sem eru innan nákvæmnismarkanna sem gefin eru upp í töflu 1. Ef ekki er hægt að endurtaka ákvarðanirnar 

er rétt að íhuga aðrar aðferðir. 

Gefin eru upp mæld suðumörk og meðaltal þeirra og þrýstingur í kPa sem notaður er við mælingarnar hverju 

sinni. 

Þrýstingur ætti helst að vera nálægt normalþrýstingi. Þegar prófunarefni sýður á suðubilinu er bilið gefið 

upp. Í öllum niðurstöðum skal meta nákvæmni. 

Skýra verður frá öllum upplýsingum og athugasemdum sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðna, einkum að 

því er varðar óhreinindi og eðlisástand efnisins. 


(1) OECD, París, 1981, Test Guideline 103, Decision of the Council C(81) 30 final.


Viðbætir 


1. Suðumarksmælir (ebulliomælir) 

ASTM D 1120-72 

Standard test method for boiling point of engine anti-freezes 

2. Eimingarferli (suðubil) 

ISO/R 918 

BS 4349/68 

BS 4591/71 

DIN 53171 

Test Method For Distillation (Distillation Field and Distillation Range) 

Method for determination of distillation of petroleum products 

Method for the determination of distillation characteristics 

Lösungsmittel für Anstrichstoffe, Bestimmung des Siedeverlaufes.


A. 3. HLUTFALLSLEGUR EÐLISMASSI 

1. AÐFERÐ 


(OECD). 


Aðferðunum, sem hér er lýst, til að ákvarða hlutfallslegan eðlismassa má beita bæði á föst efni og vökva án 

takmarkana að því er varðar hreinleikastig þeirra. Hinar ýmsu aðferðir sem nota má eru taldar upp í töflu 1. 


Hlutfallslegur eðlismassi (D 20 

4 ) fastra efna eða vökva er hlutfallið milli massa rúmmáls af efninu sem rannsaka 

á, ákvarðaður við 20 C og massa sama rúmmáls af vatni, ákvarðaður við 4 C. Hlutfallslegur eðlismassi er 

án eininga. 

Eðlismassi, (), efnis er massi þess, m, deilt með rúmmáli þess, v. 

Eðlismassi er gefinn upp í kg=m 3 (SI-einingar). 

1.3. Tilvísunarefni (1)(2) 

Ekki er nauðsynlegt að nota tilvísunarefni í öllum tilvikum við rannsókn nýrra efna. 

Þau á fyrst og fremst að nota til að kvarða aðferðina endrum og eins og til að kleift verði að bera niðurstöður 

saman. 

1.4. Meginregla aðferðanna 

Notaðar eru fjórar aðferðir. 

1.4.1. Uppdrifsaðferðir 

1.4.1.1. Flotmælir (fyrir vökva) 

Hægt er að ákvarða eðlismassa fljótt og með nægilegri nákvæmni með flotmæli þar sem leiða má út 

eðlismassa vökvans með því að lesa á kvarða mælisins hversu mikið sökkið er. 

1.4.1.2.. Vökvajafnvægi (fyrir vökva og föst efni) 

Nota má muninn á þyngd prófunarefnis í lofti og vatni til að ákvarða eðlismassa efnisins. 

Um föst efni gildir að eðlismassinn sem mælist á aðeins við um sýnið sem var notað við ákvörðunina. Til að 

ákvarða eðlismassa vökva er hlutur með þekktu rúmmáli, v, veginn fyrst í lofti og síðan í vökvanum. 

1.4.1.3. Aðferð þar sem kúlu er sökkt (fyrir vökva) (3) 

Með þessari aðferð er eðlismassi vökva ákvarðaður með mismuninum á þeim niðurstöðum sem fást með því 

að vigta vökvann áður en og eftir að kúlu með þekktu rúmmáli hefur verið sökkt í hann.


1.4.2. Aðferðir með vökvavog 

Nota má vökvavogir af mismunandi lögun og með þekktu rúmmáli fyrir föst efni eða vökva. Eðlismassinn 

er reiknaður út frá mismuninum á þyngd fylltu og tómu vökvavogarinnar og þekkts rúmmáls hennar. 

1.4.3. Vökvavog með loftsamanburði (fyrir föst efni) 

Eðlismassa fasts efnis í hvaða formi sem er má mæla við stofuhita með vökvavog með gassamanburði. 

Rúmmál efnisins er mælt í lofti eða í óhvarfgjarnri lofttegund í kút sem hefur breytilegt kvarðað rúmmál. 

Til að reikna út eðlismassa er ein massamæling gerð eftir að rúmmálsmælingu er lokið. 

1.4.4. Sveiflugagnsæismælir (4) (5) (6) 

Eðlismassa vökva má mæla með sveiflugagnsæismæli. Vélrænn sveiflugjafi sem er eins og U-rör í laginu er 

látinn sveiflast með ákveðinni tíðni sem ræðst af massa sveiflugjafans. Þegar sýni er bætt við breytist tíðni 

sveiflugjafans. Tækið þarf að kvarða með tveimur vökvum með þekktum eðlismassa. 

Þessi efni ætti helst að velja þannig að eðlismassi þeirra spanni sviðið sem mæla á. 


Notkunargildi hinna ýmsu aðferða sem notaðar eru við ákvörðun á hlutfallslegum eðlismassa er gefið upp í 

töflunni. 

Nákvæmnin sem gefin er í ISO-stöðlunum gildir einungis um hrein efni. 


Í viðbætinum eru dæmi gefin um staðla sem nota má til að fá frekari upplýsinar um tæknileg atriði. 

Prófin þarf að gera við 20 C og gera á minnst tvær mælingar. 

2. GÖGN 

Sjá staðla. 


Taka skal fram hvaða aðferð/staðli var beitt. 

Hlutfallslegan eðlismassa (D 20 

4 ) skal skrá eins og skilgreint er í 1.2 ásamt eðlisástandi mælda efnisins. 

Skýra verður frá öllum upplýsingum og athugasemdum sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðna, einkum að 

því er varðar óhreinindi og eðlisástand efnisins.


TAFLA: NOTKUNARGILDI AÐFERÐA 

Eðlismassi 

Möguleg 

Mælingaraðferð hámarks- Athugasemdir 

skriðseigja 

Föst efni Vökvar 

1.4.1.1. Flotmælir x 5Pas ISO 387 

ISO/R 649 

1.4.1.2. Vökvajafnvægi 

a) föst efni x ISO/R 1185 (A) 

b) vökvar x 5Pas ISO/R91ogR758 

1.4.1.3. Aðferð þar sem kúlu er sökkt x 20 Pa s DIN 53217 

1.4.2. Vökvavog ISO/R 3507 

a) föst efni x 500 Pa s ISO/R 1183 (B) 

b) vökvar x ISO/R 758 

1.4.3. Vökvavog með loftsamanburði x DIN 55990 Teil 3 

DIN 53243 

1.4.4. Sveiflugagnsæismælir x 5Pas 


1) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 109, Decision of the Council C(81) 30 Final. 

2) IUPAC, Recommended reference materials for realization of physico-chemical properties, Pure and 

applied chemistry, vol. 48, 1976, bls. 508. 

3) Wagenbreth, H., Die Tauchkugel zur Bestimmung der Dichte von Flüssigkeiten, Technisches Messen 

tm, vol. 11, 1979, bls. 427 – 430. 

4) Leopold, H., Die Digitale Messung von Flüssigkeiten, Elektronik, vol.19, 1970, bls. 297 – 302. 

5) Baumgarten, D., Füllmengenkontrolle bei vorgepackten Erzeugnissen — Verfahren zur Dichtebestimmung 

bei flüssigen Produkten und ihre praktische Anwendung, Die Pharmazeutische Industrie, vol. 37, 

1975, bls. 717 – 726. 

6) Riemann, J., Der Einsatz der digitalen Dichtemessung im Brauereilaboratorium, Brauwissenschaft, vol. 

9, 1976, bls. 253 – 255.


Viðbætir 


1. Uppdrifsaðferðir 

1.1. Flotmælir 

DIN 12790 

ISO 387 

DIN 12791 

ISO/R 649 

DIN 12793 

Hydrometer; general instructions 

Part I: Density hydrometers; construction, adjustment and use 

Part II: Density hydrometers; standardized sizes, designation 

Laboratory glassware: range find hydrometers 

1.2. Vökvajafnvægi 

Fyrir föst efni: 

ISO R 1183 

ASTM-D-792 

DIN 53479 

Method A: Methods for determining the density and relative density of plastics 

excluding cellular plastics 

Specific gravity and density of plastics by displacement 

Testing of plastics and elastomers; determination of density 

Fyrir vökva: 

ISO R 91 ISO R 758 

DIN 51757 

Testing of mineral oils and related materials; determination of density 

ASTM D 941-55, ASTM D 1296-67 og ASTM D 1481-62 

ASTM D 1298 Density, specific gravity or API gravity of crude petroleum and liquid petroleum 

products by hydrometer method 

BS 4714 

Density, specific gravity or API gravity of crude petroleum and liquid petroleum 

products by hydrometer method 

1.3. Aðferð þar sem kúlu er sökkt 

DIN 53217 

Testing of paints, varnishes and similar products; determination of density by 

pycnometer (enlargement for immersed ball method to be published in 1981) 

2. Aðferðir með vökvavog 

2.1. Fyrir vökva 

ISO 3507 

Pycnometers 

ISO/R 758 

Liquid chemical products; determination of density at 20 C 

DIN 12797 

Gay-Lussac pycnometer (for non-volatile liquids which are not too viscous) 

DIN 12798 Lipkin pycnometer (for liquids with a kinematic viscosity of less than 10010 ,6 

m 2 s ,1 at 15 C)


DIN 12800 Sprengel pycnometer (for liquids as DIN 12798) 

DIN 12801 

Reischauer pycnometer (for liquids with a kinematic viscosity of less than 

10010 ,6 m 2 s ,1 at 20 C , applicable in particular also to hydrocarbons and 

aqueous solutions as well as to liquids with higher vapour pressure, approximately 

1 bar at 90 C) 

DIN 12806 

Hubbard pycnometer (for viscous liquids of all types which do not have a too high 

vapour pressure, in particular also for paints, varnishes and bitumen) 

DIN 12807 Bingham pycnometer (for liquids, as in DIN 12801) 

DIN 12808 

Jaulmes pycnometer (in particular for ethanol-water mixture) 

DIN 12809 

Pycnometer with ground-in thermometer and capillary side tube (for liquids which 

are not too viscous) 

DIN 53217 

Testing of paints, varnishes and similar products; determination of density by 

pycnometer 

DIN 51757 

Point 7: Testing of mineral oils and related materials; determination of density 

ASTM D 297 Section 15: Rubber products - chemical analysis 

ASTM D 2111 Method C: Halogenated organic compounds 

BS 4699 

Method for determination of specific gravity and density of petroleum products 

(graduate bicapillary pycnometer method) 

BS 5903 

Method for determination of relative density and density of petroleum products by 

the capillary-stoppered pycnometer method. 

2.2. Fyrir föst efni 

ISO/R 1183 

DIN 19683 

Method B: Methods for determining the density and relative density of plastics 

excluding cellular plastics 

Determination of the density of soils 

3. Vökvavog með loftsamanburði 

DIN 55990 

DIN 53243 

Part 3: Prüfung von Anstrichstoffen und ähnlichen Beschichtungsstoffen; 

Pulverlack; Bestimmung der Dichte 

Anstrichstoffe; Chlorhaltige Polymere; Prüfung


A. 4. GUFUÞRÝSTINGUR 

1. AÐFERÐ 


(OECD). 


Gagnlegt er að hafa fyrirfram upplýsingar um byggingu, bræðslu- og suðumark efnis til að framkvæma 

prófið. 

Engin ein aðferð sem nota má á öllu gufuþrýstingsbilinu er til. Því er mælt með nokkrum aðferðum til að 

mæla gufuþrýsting frá < 10 ,3 til 10 5 Pa. 

Óhreinindi hafa venjulega áhrif á gufuþrýstinginn. Áhrif óhreinindanna á ákvörðun gufuþrýstingsins ræðst 

að miklu leyti af tegund óhreinindanna. Áhrifin geta verið töluverð ef mjög rokgjarn leysir er til staðar í 

sýninu. 


Gufuþrýstingur efnis er skilgreindur sem mettunarþrýstingur yfir föstu eða fljótandi efni. Við varmafræðilegt 

jafnvægi er gufuþrýstingur hreins efnis eingöngu fall af hitastigi. 

SI-eining fyrir þrýsting sem skal nota er paskal (njúton/m 2 ). 

Einingar sem hafa áður verið notaðar ásamt umreikningsstuðlum eru: 

1 Torr (mm Hg) = 1,333 10 2 Pa 

1 loftþyngd (eðlisfræðileg atm) = 1,013 10 5 Pa 

1 loftþyngd (tæknileg at) = 9,81 10 4 Pa 

1bar 

= 10 5 Pa 

SI-eining fyrir hitastig er kelvíngráður (K). 





1.4. Meginregla prófunaraðferðanna 

Gerð er tillaga um fimm aðferðir sem má nota á mismunandi gufuþrýsingsbilum til að ákvarða gufuþrýsting. 

Fyrir hverja aðferð er gufuþrýstingurinn ákvarðaður við mismunandi hitastig. Á takmörkuðu hitabili er 

lógaritmi gufuþrýstings af hreinu efni línulegt fall af umhverfu gildi hitans. 


Við hreyfifræðilegu aðferðina er suðuhiti mældur sem samsvarar ákveðnum þrýstingi. 

Bil sem mælt er með: 

10 3 að 10 5 Pa, milli 20 og 100 C. 

Einnig hefur verið mælt með þessari aðferð fyrir suðumarksákvarðanir og má nota í því skyni í allt að 

350 C.


1.4.2. Kyrrstöðuaðferð 

Við kyrrstöðuferlið, við varmafræðilegt jafnvægi, er gufuþrýstingurinn ákvarðaður í lokuðu kerfi við tiltekinn 

hita. 

Þessi aðferð á við um föst og fljótandi efni sem hafa einn eða fleiri efnisþætti. 


10 Pa að 10 5 Pa, milli 0 og 100 C. 

1.4.3. Ísóteniskóp 

Þessi staðlaða aðferð er einnig kyrrstöðuaðferð en yfirleitt er hún ekki heppileg fyrir kerfi með fleiri en einn 

efnisþátt. Viðbótarupplýsingar fást í ASTM aðferð D-2879-75. 


frá 100 til 10 5 Pa, milli 0 og 100 C. 

1.4.4. Gufuþrýstingsjafnvægi 

Magn efnis sem fer úr kúvettu á tímaeiningu í gegnum op af þekktri stærð er ákvarðað við lofttæmi þannig að 

magn efnisins sem fer aftur í kúvettuna er hverfandi (t.d. með því að mæla slagið sem gufustrókur framkallar 

á næmri vog eða með því að mæla þyngdartap). 


10 ,3 að 1 Pa, milli 0 og 100 C. 

1.4.5. Gasmettunaraðferð 

Straumur af óhvarfgjörnu burðargasi er leiddur yfir efni á þann hátt að það mettist af gufu hans og er gufunni 

síðan safnað saman í hentuga gildru. Mælingar á magni efnis sem flutt er með þekktu magni af burðargasi 

er notað við útreikning á gufuþrýstingi við ákveðinn hita. 


að1Pa. 


Borin eru saman notkunargildi, endurtekningarhæfni, endurtekningargildi, mælibil og fyrirliggjandi staðlar 

fyrir hinar ýmsu aðferðir við að ákvarða gufuþrýsting. Þetta er gert í eftirfarandi töflu.


TAFLA: GÆÐAVIÐMIÐ 

Efni Áætluð Áætlað 

Mælingaraðferð endurtekningarhæfni endurtekningargildi 

Föst efni Vökvar ( 1 ) ( 1 ) 

Bil sem mælt 

er með 

Fyrirliggjandi 

staðlar 

1.4.1. Hreyfifræðileg x að 25% að 25% 10 3 Pa til — 

aðferð 

2 10 3 Pa 

1 til 5% 1 til 5% 2 10 3 Pa 

til 10 5 Pa 

1.4.2. Kyrrstöðuaðferð x x 5 til 10% 5 til 10% 10 Pa til — 

10 5 Pa 

1.4.3. Ísóteniskóp x x 5 til 10% 5 til 10% 10 2 Pa til ASTM-D 

10 5 Pa 2879-75 

1.4.4. Gufuþrýstings- x x 5 til 20% að 50% 10 ,3 Pa til — 

vog 

1Pa 

1.4.5. Gasmettunaraðferð x x 10 til 30% að 50%


1.6.1.2. Tilhögun mælingar 

Gufuþrýstingurinn er mældur með því að ákvarða suðumark sýnisins við mismunandi tilgreindan þrýsting 

um það bil milli 10 3 og 10 5 Pa. Suðumarki (jafnvægissuðu þegar um blöndur er að ræða) er náð þegar hitastig 

er orðið stöðugt. Með þessari aðferð er ekki hægt að mæla efni sem mynda froðu. 

Til að framkvæma mælingarnar eru allir glerhlutar fyrst hreinsaðir vandlega og þurrkaðir og síðan lofttæmdir 

undir loftþrýstingi. Efnið er þá sett í tækið. Ef föst efni eru ekki dyft geta komið upp vandamál við áfyllingu 

en hjá þeim má komast með því að hita kælivatnsslíðrið. Eftir áfyllingu er tækið sett saman og gastegundir 

eru tæmdar úr efninu. Stillt er á lægsta ákjósanlega þrýsting og kveikt er á hitakerfinu. Á sama tíma er 

snertispennuneminn eða viðnámshitamælirinn tengdur við rita. Jafnvægi er náð þegar lesa má af stöðugt 

suðuhitastig við ákveðinn stöðugan þrýsting. Eftir að þessi jafnvægispunktur hefur verið skráður er stillt á 

meiri þrýsting. Haldið er áfram á þennan hátt þar til 10 5 Pa er náð (um það bil 5 til 10 mælipunktar í allt). 

Til öryggis skal endurtaka jafnvægispunktana við lækkandi þrýsting. 

1.6.2. Kyrrstöðumælingar 

1.6.2.1 Tæki 

Dæmigert mælitæki (mynd 2) hefur hitunar- og kælikerfi sem er samsett úr gleri og málmi til að hita sýnið 

að stýrðum hita ásamt búnaði til að stilla og mæla þrýsting og hita. 

Sýnisílátið hefur á annarri hliðinni hálofttæmisventil úr ryðfríu stáli og á hinni hliðinni U-rör sem inniheldur 

hæfilegan þrýstimælisvökva. Hinn endi U-rörsins er tengdur krosslaga stykki þar sem ein grein leiðir í 

lofttæmisdælu, önnur í köfnunarefniskút og sú þriðja í þrýstimælinn. 

Til að hita sýnið að stýrðum hita er allt sýnisílátið ásamt krana og hæfilega stórum hluta U-rörsins (af 

hagnýtum ástæðum, upp í hæð kranans) sett í bað við stöðugan hita, eins og við á. Hitinn er mældur með 

snertispennumæli eða viðnámshitamæli rétt utan við sýnisílátið og hann má skrá. 

Fljótandi köfnunarefni eða þurrís-/alkóhólblanda er við hæfi til að ofurkæla sýni. Ofurkælipottur er notaður 

við mælingar við lágan hita. 

Notuð er viðeigandi dæla til að lofttæma tækið að þeim þrýstingi sem krafist er. 

Gufuþrýstingur efnis er venjulega mældur óbeint með núllvísi. Þessi núllvísir getur verið U-rör sem inniheldur 

vökva eins og tilgreint er hér að neðan eða, ásamt öðru, himnuþrýstimælir. Í hitastýrðu baði færir 

gufuþrýstingur vökvann í U-rörinu úr jafnvægi. Köfnunarefni er nú hleypt inn í tækið úr köfnunarefniskút 

sem tengdur er við tækið í gegnum krana til að vega upp á móti gufuþrýstingsáhrifum og færa þrýstimælinn 

aftur í núll. Þrýstingur köfnunarefnisins sem er krafist er lesinn af nákvæmum þrýstimæli sem er við stofuhita 

og samsvarar gufuþrýstingi efnisins við samsvarandi stöðugan hita. Ýmsa vökva, svo sem kvikasilfur, sílíkón 

olíur, ftalöt í samræmi við þrýstingsbil og efnafræðilega hegðun efnisins, má nota sem vökva í U-rörið til 

núllstillingar. 

Kvikasilfur má nota fyrir loftþrýsting niður í 10 2 Pa, sílíkón olíur og ftalöt einnig undir 10 2 Pa niður í 10 Pa; 

himnuþrýstimælinn má jafnvel nota undir 10 ,1 Pa. 


Áður en mæling fer fram eru allir hlutar tækisins á mynd 2 hreinsaðir vandlega með leysum og síðan 

þurrkaðir við lofttæmi. U-rörið er síðan fyllt með ákjósanlegum vökva en fyrir áfyllingu er allt gas tekið úr 

vökvanum við háan hita.


Eftir að efnið hefur verið sett í tækið er það sett saman og sýnisílátið hæfilega ofurkælt. Síðan er innilokaða 

loftinu dælt út úr tækinu í nokkrar mínútur með kranann fyrir ofan sýnisílátið opinn. Krananum fyrir ofan 

efnið er síðan lokað, sýnið er hitað að ákveðnu stigi og á meðan er fylgst með færslu súlnanna og þær 

jafnaðar að núllstöðu með köfnunarefni, ef nauðsyn krefur, þar til stöðugum hita er náð. Sýnisílátið er þá 

aftur ofurkælt. Ef afgangsþrýstingur mælist í ofurkælda ástandinu er það annaðhvort vegna loftinnihalds 

sýnisins sem losnar við hitunina og má taka burt eða vegna þess að kælihitastig er ekki nægilega lágt. Þá 

verður að nota fljótandi köfnunarefni sem kælivökva. 

Eftir að nóg gas hefur verið tæmt úr sýninu er mælt hvernig gufuþrýstingur er háður hita með hæfilega litlum 

hitabilum. 

1.6.3. Ísóteniskóp 

Fullkomna lýsingu á þessari aðferð er að finna í 2. tilvísun. Meginregla mælitækisins er sýnd á mynd 3. Eins 

og kyrrstöðuaðferðin sem lýst er í lið 1.6.2 á ísóteniskóp við um rannsóknir á föstum efnum eða vökvum. 

Ef um vökva er að ræða er efnið sjálft notað sem vökvi í aukaþrýstimælinn. Ef um föst efni er að ræða, 

háð þrýstings- og hitabili, eru þrýstimælisvökvarnir sem lýst er í lið 1.6.2 notaðir. Fyrir vökva er kúla 

ísóteniskópsins fyllt með efninu sem rannsaka á en úr því er tekið allt gas á meðan á suðu við hátt hitastig 

stendur. 

Samtímis eimast hluti vökvans úr kúlunni og þéttist í efri kældu kúlunni og skilast til baka í U-rörið. Þegar 

það er hæfilega fyllt af gaslausum vökva er lægri kúlan með U-rörinu hituð í hitabaði að ákveðnu hitastigi 

og gufuþrýstingurinn sem þannig fæst er óbeint mældur á sama hátt og í aðferðinni sem lýst er í 1.6.2. 

Ef um föst efni er að ræða er gastæmdur þrýstimælisvökvi settur í bunguna á langa armi ísóteniskópsins. 

Síðan er fasta efnið sem á að rannsaka sett í lægri kúluna og allt gas tekið úr því við hátt hitastig. Því næst 

er ísóteniskópinu hallað þannig að þrýstimælisvökvinn geti runnið inn í U-rörið. Mælingar á gufuþrýstingi 

sem fall af hitastigi eru gerðar í samræmi við 1.6.2. 

1.6.4. Gufuþrýstingsvog 

1.6.4.1. Tæki 

Hönnun nokkurra mismunandi tækja er lýst í heimildunum (1). Tækið sem hér er lýst er dæmi um meginreglurnar 

sem notaðar eru. Fjöldi hluta eru sýndir á mynd 4. Þar má sjá grunnplötu og bjöllulaga hlíf, dælu 

með lofttæmismæli og búnað til að mæla gufuþrýsting með vísisfráviki. Eftirtöldum innbyggðum búnaði er 

komið fyrir á grunnplötunni: 

— Uppgufunarofn með kraga og rafmagnstengingu sem snýst. Uppgufunarofninn er flatt, sívalt koparílát. 

(Ofninn getur einnig verið úr gleri sem umlukið er koparvegg). Hann situr á koparlegu sem skrúfuð er á 

stykki úr ryðfríu stáli við neðsta kant hans sem skagar út. Stykkinu úr ryðfría stálinu er aftur komið fyrir á 

grunnplötunni með kraga þannig að því megi snúa um öxul ofnsins. Hitun er fengin með hitunarvafningi 

sem situr inni í stykkinu úr ryðfría stálinu og er því aðskilinn frá lofttæmisklefanum. 

— Ofnlokið er gert úr kopar og hefur þrjú uppgufunarop með mismunandi þversnið og staðsett í 90 hvort 

frá öðru. Með því að snúa ofninum er ofnopið eða millistilling sett undir raufina í kælinum, sem er 

staðsettur til hliðar miðað við ofninn, þannig að mólikúlstraumurinn beinist beint að vogarskálinni eða 

til hliðar við hana. Snertispennumæli eða viðnámshitamæli er komið fyrir á ofnveggnum til að mæla 

hitann. 

— Vogin er hverfispólumælir. Lítið rör er sett í stað vísis og vogararminum og mótvægi er komið fyrir á því. 

Vogararmurinn hefur skál sem má skipta um og sem er búin til úr gullhúðuðu álstykki. Konstantan vír 

sem er 0,1 mm í þvermál og sem setja má kvörðunarlóð á er festur við um það bil miðju vogararmsins. 

Gufuþrýstinginn má skrá með því að nota ljósstýrt tæki með núllvísi.


— Sívalur látúnspottur umlykur vogarskálina á öllum hliðum fyrir utan raufarnar tvær fyrir hreyfingu 

vogararmsins og þrönga opið fyrir mólikúlstrauminn. Hitatap til umhverfisins fæst með koparstöng, 

sem er ofan á látúnspottinum, og er leitt eftir röri úr ryðfríu stáli í gegnum grunnplötuna og einangrað 

frá henni. Stönginni er sökkt ofan í Dewarflösku sem í er fljótandi köfnunarefni undir grunnplötunni. 


Koparofninn er fylltur með efninu, lokið sett á og op plötunnar, skermur og kælir sett yfir ofninn. Bjöllulaga 

hlífinni er komið fyrir og lofttæmidælurnar settar í gang. Lokaþrýstingur fyrir mælingu er um það bil 10 ,4 

Pa. Eftir 10 ,2 Pa og niður úr er kæling kæliboxins hafin. 

Eftir dálitla stund nær vogin hæfilega lágum hita þannig að þétta megi gufustrókinn sem sleppur út á vogarskálinni. 

Þessi þétting leiðir til merkis á ritanum sem tengdur er við. Þetta merki má nota á tvo vegu: 

fyrir þetta ákveðna tæki sem lýst er hér er gufuþrýstingur ákvarðaður beint út frá þrýsting á vogarskálinni 

(mólikúlmassa er ekki krafist). Á sama tíma er massinn sem þéttist ákvarðaður og má því reikna út uppgufunarhraða 

frá tíma botnfallsmyndunar. Þetta síðarnefnda atriði á við almennari tæki. Gufuþrýsting má þá 

einnig reikna út frá uppgufunarhraða og mólikúlmassa með því að nota Herzsambandið: 

p = Gr 

2RT 10 3 

M 

þar sem: 

G = uppgufunarhraði (kg/s m 2 ) 

M = mólmassi (g/mól) 

T=hiti(K) 

R = gasfasti (J/mól K) 

p = gufuþrýstingur (Pa) 

Eftir að nauðsynlegu lofttæmi er náð byrjar röð mælinga við lægsta ákjósanlega mælihita. Nauðsynlegt 

op er opnað og gufustrókurinn fer framhjá skerminum sem er komið fyrir beint fyrir ofan lokið og lendir 

síðan á kældu vogarskálinni. Stærð vogarskálarinnar er ákvörðuð þannig að öllum stróknum er safnað í 

kósínuslaga dreifingu. Skriðþungi gufustróksins kallar fram kraft á vogarskálina þar sem þétting á sér stað 

á kældu yfirborði hennar. Vegna krafts gufustróksins sveigist vogararmurinn úr jafnvægisástandi. Við enda 

vogararmsins er lítill sepi sem skráist ljósfræðilega í gegnum prismakerfi og tvo ljóstvista. Stillirás sem 

tengd er við setur vogararminn aftur í jafnvægisstöðu. Kraftvægið sem hér er krafist er skráð og eftir að 

mótvægi hefur verið sett á svarar það til gufuþrýstings efnisins. 

Fyrir frekari mælingar er hitinn hækkaður um lítil bil þar til hámarkshita þeim sem óskað var eftir er náð. 

Sýnið er þá kælt á ný og skrá má annan feril gufuþrýstingsins. Þessar tvær mæliraðir er aðeins hægt að 

endurtaka ef efnið sem verið er að mæla er nægilega hreint. Ef þriðja mæliröðin staðfestir ekki niðurstöður 

úr annarri mæliröð er mögulegt að efnið sé að brotna niður á hitabilinu sem mælt er á. 

1.6.5. Gasmettunaraðferð 

1.6.5.1. Tæki 

Dæmigert tæki sem notað er við þetta próf er samsett úr nokkrum hlutum sem sýndir eru á mynd 5 og lýst 

er hér að neðan (1): 

Óhvarfgjarnt gas: 

Burðargasið má ekki eiga þátt í efnahvarfi með prófunarefninu. Yfirleitt dugar köfnunarefni vegna þessa 

en öðru hvoru getur önnur lofttegund verið nauðsynleg. Lofttegundin sem notuð er verður að vera þurr (sjá 

mynd 5 (4): nemi fyrir hlutfallslegt rakastig).


Eftirlit með straumi: 

Heppilegs gasstillikerfis er krafist til að tryggja stöðugan og ákveðinn straum í gegnum mettunarsúluna. 

Gildrur til að safna gufu: 

Þær fara eftir einkennum hvers einstaks sýnis og greiningaraðferðinni sem valin er. Gufunni skal safnað 

magnbundið og í formi sem leyfir eftirfarandi greiningar. Fyrir sum prófunarefni eru gildrur sem innihalda 

vökva eins og hexan eða etýlenglýkól heppilegar. Fyrir önnur geta fastir gleypar átt við. 

Varmaskiptir: 

Fyrir mælingar við mismunandi hitastig getur verið nauðsynlegt að bæta varmaskipti við samsetninguna. 

Mettunarsúla: 

Prófunarefnið er húðað með lausn á heppilegt burðarefni. Húðaða burðarefninu er þjappað í mettunarsúluna 

en stærð hennar og rennslishraði skulu vera þannig að fullkomin mettun burðargassins sé tryggð. Mettunarsúlan 

skal vera hitastýrð. Fyrir mælingar við hærri hita en 20 C skal hita bilið milli mettunarsúlunnar og 

gildranna til að koma í veg fyrir þéttun prófunarefnisins. 


Undirbúningur mettunarsúlunnar: 

Lausn prófunarefnisins í mjög rokgjörnum leysi er bætt í hæfilegt magn burðarefnis. Nægilega mikið af 

prófunarefni skal bæta í til að halda mettun allt prófið. Leysirinn gufar fullkomlega upp í lofti eða í hverfisvala 

og vel blandaða efninu er bætt í mettunarsúluna. Eftir að sýnið hefur verið hitastýrt er þurrt köfnunarefni 

leitt í gegnum tækið. 

Mæling: 

Gildrurnar eru tengdar frárennslisröri súlunnar og tíminn er skráður. Rennslishraði er athugaður í byrjun og 

með reglubundnu millibili á meðan á rannsókninni stendur með bólumæli (eða stöðugt með massarennslismæli). 

Mæla skal þrýsting við úttak mettunarrörsins. Þetta má gera annaðhvort: 

a) með því að hafa þrýstingsmæli milli mettunarsúlunnar og gildranna (þetta er vegna aukins rýmis sem 

er ekki nýtt og gleypniyfirborðs); eða 

b) með því að ákvarða þrýstingsdropa á þessu ákveðna gildrukerfi sem fall af rennslishraða í sérstakri 

tilraun (getur verið óviðunandi fyrir vökvagildrur). 

Sá tími sem þarf til að safna því magni prófunarefnis sem nauðsynlegt er fyrir hinar ýmsu greiningaraðferðir 

er ákvarður með forprófum eða með mati. Áður en gufuþrýstingur við ákveðið hitastig er reiknaður út eru 

forpróf gerð til að ákvarða hámark rennslishraða sem mettar burðargasið fullkomlega með efnisgufu. Þetta 

er tryggt ef burðargasið er leitt í gegnum mettunarsúluna nógu hægt til að minni hraði leiði ekki til hærri 

reiknaðs gufuþrýstings. 

Tiltekin greiningaraðferð er ákvörðuð eftir eðli efnisins sem prófað er (t.d. gasgreining eða þyngdarmæling). 

Magn efnisins sem flyst með þekktu rúmmáli af burðargasi er ákvarðað.


1.6.5.3. Útreikningur gufuþrýstings 

Gufuþrýstingur er reiknaður út frá eðlismassa gufunnar, W/V, með jöfnunni: 

p = W V RT M 

þar sem: 

p = gufuþrýstingur (Pa) 

W = massi af aðsoguðu prófunarefni (g) 

V = rúmmál mettaðs gass (m 3 ) 

R = gasfasti (J/mól K) 

T = hiti (K) 

M = mólmassi (g/mól) 

Mæld rúmmál verður að leiðrétta með tilliti til þrýstings- og hitamunar milli rennslismælisins og hitastýrðu 

mettunarsúlunnar. Ef rennslismælirinn er hafður neðan við gufugildruna getur verið nauðsynlegt að leiðrétta 

með tilliti til uppgufaðra efna úr gildrunni ef einhver eru (1). 

2. GÖGN 

Gufuþrýsting skal ákvarða út frá hvaða ofangreindri aðferð sem er við minnst tvö hitastig. Þrjú eða fleiri 

hitastig eru æskileg á bilinu 0 til 50 C til að fylgjast með hversu línulegur gufuþrýstingsferillinn er. 


Eftirfarandi skal koma fram í skýrslunni ef unnt er: 

Nákvæm tilgreining á efninu (auðkenni og óhreinindi): 

— Minnst tvö gildi fyrir gufuþrýsting og hita, helst á bilinu 0 til 50 C. Einnig skulu koma fram öll 

upprunaleg gögn og ferill sem er log p sem fall af 1/T. Auk þess skal gefa upp mat á gufurýstingi við 20 

eða 25 C. 

Ef ummyndun á sér stað (ástandsbreyting, niðurbrot) skulu eftirfarandi upplýsingar fylgja: 

— eðli breytingarinnar, 

— hiti þegar breytingin verður við loftþrýsting, 

— gufuþrýstingur við 10 og 20 C undir ummyndunarhita og 10 og 20 C fyrir ofan hann (nema að 

ummyndunin sé úr föstu efni í lofttegund). 

Skrá skal allar upplýsingar og athugasemdir sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðna. 

Tilgreina skal aðferðina sem var notuð. 


1) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 104, Decision of the Council C(81) 30 final. 

2) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 104, reference 4,Decision of the Council C(81) 30 final.


Viðbætir 

Mynd 1 

Tæki til ákvörðunar á gufuþrýstingsferli samkvæmt hreyfifræðilegu aðferðinni 

1 = Snertispennunemi 

2 = Lofttæmisjafnarúmmál 

3 = Þrýstimælir 

4 = Lofttæmi 

5 = Mælistaður 

6 = Hitunarbúnaður u.þ.b. 150 W


Mynd 2 

Tæki til ákvörðunar á gufuþrýstingsferli samkvæmt kyrrstöðuaðferðinni 

1 = Þrýstimælir 

2 = Lofttæmi 

3=Sýni 

Mynd 3 

Ísóteniskóp (sjá tilvísun 2) 

1 = Kerfi til eftirlits með þrýstingi 

2=8mmODrör 

3 = Þurrt köfnunarefni í þrýstikerfi 

4 = Sýnisgufa 

5 = Lítil tota 

6 = Vökvasýni


Mynd 4 

Tæki til að ákvarða gufuþrýstingsferil samkvæmt aðferðinni með gufuþrýstingsvoginni 

1 = Grunnplata 

2 = Hreyfanlegt spólutæki 

3 = Bjöllulaga hlíf 

4 = Vog með vogarskál 

5 = Lofttæmismælir 

6 = Kælibox og kælistöng 

7 = Uppgufunarofn 

8 = Dewarflaska með fljótandi köfnunarefni 

9=Hlíf


Mynd 5 

Dæmi um rennsliskerfi til að ákvarða gufuþrýsing samkvæmt gasmettunaraðferðinni 

1 = Rennslisstillir 

2 = Varmaskiptir 

3 = Nálalokar 

4 = Hlutfallsrakanemar 

5 = Mettunarsúlur 

6 = PTFE millistykki 

7 = Rennslismælir 

8 = Gildra (gleypir) 

9 = Olíugildra 

10 = Loftbólumyndun


A. 5. YFIRBORÐSSPENNA 

1. AÐFERÐ 


(OECD). 


Aðferðirnar sem hér er lýst skulu notaðar til að mæla yfirborðsspennu vatnslausna. 

Gagnlegt er að hafa fyrirfram upplýsingar um vatnsleysni, byggingu, vatnsrofseiginleika ásamt markstyrk 

fyrir myndun jónaþyrpinga í efninu áður en prófin eru framkvæmd. 

Eftirfarandi aðferðir eiga við flest kemísk efni án takmarkana vegna hreinleikastigs. 

Mæling á yfirborðsspennu með lykkjuspennumæliaðferðinni er takmörkuð við vatnslausnir með skriðseigju 

sem er minni en 200 mPa s. 


Hið frjálsa yfirborðsvermi á hverja yfirborðsflatarmálseiningu er nefnt yfirborðsspenna. 

Yfirborðsspenna er gefin upp sem: 

N/m (SI-eining) eða 

mN/m (SI undir-eining) 

1N/m=10 3 dyn/cm 

1 mN/m = dyn/cm í hinu úrelta cgs-kerfi. 



fremst að nota til að kvarða aðferðina öðru hverju og til að hægt sé að bera saman niðurstöður þegar önnur 


Tilvísunarefni sem ná yfir vítt svið yfirborðsspennu eru gefin í 1. og 2. tilvísun. 

1.4. Meginregla aðferðanna 

Aðferðirnar eru byggðar á mælingum á hámarkskrafti þeim sem nauðsynlegur er til að beita lóðrétt á ístað 

eða lykkju sem snertir yfirborð vökvasýnis í mæliglasi til að skilja það frá þessu yfirborði, eða á plötu með 

eina brún sem snertir yfirborðið til þess að fletta frá himnunni sem hefur myndast. 


Þessar aðferðir geta verið nákvæmari en líklegt er að krafist verði við umhverfismat. 


1.6.1. Plötuaðferð 

Sjá ISO-304 („Surface active agents — determination of surface tension by drawing up liquid films“).


1.6.2. Ístaðsaðferð 

Sjá ISO-304 („Surface active agents — determination of surface tension by drawing up liquid films“). 

1.6.3. Lykkjuaðferð 

Sjá ISO-304 („Surface active agents — determination of surface tension by drawing up liquid films“). 

1.6.4. OECD samhæfða lykkjuaðferðin 

1.6.4.1. Tæki 

Spennumælar sem fást á almennum markaði duga til þessarar mælingar. Þeir eru samsettir úr eftirfarandi 

hlutum: 

— hreyfanlegu sýnisborði, 

— kraftmælikerfi, 

— mælihluta (lykkja), 

— mæliíláti. 

1.6.4.1.1. Hreyfanlegt sýnisborð 

Hreyfanlega sýnisborðið er notað sem stuðningur fyrir hitastýrða mæliílátið með vökvanum sem prófa á. 

Ásamt kraftmælikerfinu er því komið fyrir á standi. 

1.6.4.1.2. Kraftmælikerfi 

Kraftmælikerfið (sjá mynd 1) er staðsett fyrir ofan sýnisborðið. Skekkja kraftmælinga má ekki vera meiri en 

10 ,6 N, sem samsvarar 0,1 mg skekkjumörkum við massamælingar. Í flestum tilvikum er mælikvarði 

á spennumælum sem fást á almennum markaði kvarðaður í mN/m þannig að yfirborðsspennu má lesa beint 

af í mN/m með 0,1 mN/m nákvæmni. 

1.6.4.1.3. Mælihlutur (lykkja) 

Lykkjan er venjulega búin til úr platínu-iridíum vír sem er um 0,4 mm að þykkt og með 60 mm meðalummál. 

Vírlykkjan er hengd lárétt úr málmstöng og vírumgjörð til að koma á sambandi við kraftmælikerfið (sjá 

mynd).


Mynd 

Mælihlutur 

(Öll mál eru í millímetrum) 

Stöng 

Umgjörð 

Hringur 

1.6.4.1.4. Mæliílát 

Mæliílátið sem inniheldur prófunarlausnina skal vera hitastýrt glerílát. Það skal vera hannað þannig að á 

meðan á mælingu stendur sé hitastig prófunarlausnarinnar og gasfasans, sem er fyrir ofan, stöðugt og sýnið 

geti ekki gufað upp. Sívalt glerílát með innra þvermál sem er ekki minna en 45 mm er viðunandi. 

1.6.4.2. Undirbúningur tækis 

1.6.4.2.1. Hreinsun 

Glerílátin skal hreinsa vandlega. Ef þarf skal þvo þau með heitri krómbreinnisteinssýru og síðan með seigri 

fosfórsýru (83 til 98% w/w H 3 PO 4 ), skola þau vandlega í kranavatni og þvo þau að lokum með tvíeimuðu 

vatni þar til hlutlaus svörun fæst. Að lokum eru ílátin þurrkuð eða hreinsuð með hluta sýnavökvans sem á 

að mæla. 

Lykkjuna skal fyrst skola vandlega með vatni til að fjarlægja öll vatnsleysin efni, dýfa niður í krómbrennisteinssýru 

stutta stund, þvo með tvíeimuðu vatni þar til hlutlaus svörun fæst og að lokum skal hita hana 

augnablik yfir metanólloga.


Athugasemd: 

Óhreinindi vegna efna sem ekki leysast upp eða eyðileggjast í krómbrennisteinssýru eða fosfórsýru, eins og 

t.d. kísilsambönd, skal fjarlægja með heppilegum lífrænum leysi. 

1.6.4.2.2. Kvörðun tækisins 

Sannprófun tækisins felst í sannprófun á núllpunktinum og stillingu hans þannig að áreiðanlegur aflestur í 

mN/m fáist. 

Uppstilling: 

Tækið skal rétt fullkomlega af, t.d. með aðstoð hallamælis á grunnplötu spennumælisins, með því að nota 

stilliskrúfurnar í grunnplötunni. 

Núllpunktsstilling: 

Eftir að lykkjunni hefur verið komið fyrir í tækinu og áður en henni er sökkt í vökvann skal núllstilla 

spennumælinn og athuga hvort lykkjan er samsíða vökvayfirborðinu. Nota má vökvayfirborðið sem spegil í 

þessum tilgangi. 

Kvörðun: 

Prófið má kvarða með tvennu móti: 

a) með lóði: í þessari aðferð eru lóð með þekktum massa milli 0,1 og 1,0 g sett á lykkjuna. Kvörðunarfastinn 

F a , sem allir aflestrar tækisins eru margfaldaðir með, er ákvarðaður samkvæmt jöfnu (1): 

F a 

= r 

a 

(1) 

þar sem: 

r 

= m g 

2b (mN=m) 

m = massi lóðs (g) 

g = þyngdarhröðun (981 cm s ,2 við sjávarmál) 

b = meðalummál lykkjunnar (cm) 

a = lestur af spennumæli eftir að lóð er sett á lykkjuna (mN/m). 

b) með vatni: í þessari aðferð er notað hreint vatn þar sem yfirborðsspenna við t.d. 23 C er 72,3 mN/m. 

Þessi tilhögun er fljótlegri en kvörðun með lóðum en alltaf er hætta á að yfirborðsspenna vatnsins sé 

röng vegna votts af mengun frá yfirborðsvirkum efnum. 

Kvörðunarfastinn F b , sem allir aflestrar tækisins eru margfaldaðir með, er ákvarðaður samkvæmt jöfnu 

(2): 

F b 

= o 

g 

(2) 

þar sem: 

o 

g 

= töflugildi fyrir yfirborðsspennu vatns (mN/m) 

= mælt gildi fyrir yfirborðsspennu vatns (mN/m) 

bæði við sama hita. 

1.6.4.3. Undirbúningur sýna 

Vatnslausnir með hæfilegum styrk efnisins, sem prófa á, eru útbúnar. Þær mega ekki innihalda óuppleyst 

efni. 

Lausnunum skal haldið við stöðugan hita ( 0,5 C ). Þar sem yfirborðsspenna lausnanna í mæliílátinu 

breytist með tímanum skal gera nokkrar mælingar á mismunandi tímum og teikna línurit sem sýnir yfir-


borðsspennu sem fall af tíma. Þegar engar frekari breytingar verða hefur jafnvægi verið náð. 

Ryk og óhreinindi annarra efna í gasformi trufla mælingarnar. Þær skulu því fara fram undir skjólhlíf. 

1.6.5. Prófunaraðstæður 

Mælingarnar skulu gerðar við um það bil 20 C og skal haldið innan 0,5 C. 

1.6.6. Framkvæmd prófsins 

Lausnirnar sem mæla á skal setja í vandlega hreinsað mæliílát, forðast skal froðumyndun og síðan er 

mæliílátið sett á borð prófunartækisins. Borðinu með mæliílátinu er síðan lyft þar til lykkjunni er sökkt ofan 

í lausnina sem mæla á svo yfir fljóti. Eftir þetta skal lækka borðið jafnt og þétt (með hraða sem er u.þ.b. 

0,5 cm/mín.) til að losa lykkjuna frá yfirborðinu þar til hámarkskrafti er náð. Vökvalagið sem fast er við 

lykkjuna má ekki losna frá henni. Eftir að mælingum er lokið er lykkjunni aftur sökkt ofan í lausnina svo 

yfir fljóti og mælingarnar eru endurteknar þar til stöðugt gildi fæst fyrir yfirborðsspennu. Tíminn frá því að 

lausnin er sett í mæliílátið og þar til mælingin fer fram skal skráður fyrir hverja ákvörðun. Lesa skal af við 

hámarkskraft sem krafist er til að losa lykkjuna frá vökvayfirborðinu. 

2. GÖGN 

Til þess að reikna út yfirborðsspennuna skal fyrst margfalda gildið sem lesið er af tækinu í mN/m með 

kvörðunarfastanum F a eða F b (fer eftir því hvaða tilhögun er notuð við kvörðun). Við þetta fæst gildi sem 

gildir aðeins sem nálgun og þarfnast því leiðréttinga. 

Harkins og Jordan (3) hafa með rannsóknum ákvarðað leiðréttingarstuðla fyrir yfirborðsspennugildin sem 

eru mæld með lykkjuaðferðinni og háð stærð lykkjunnar, eðlismassa vökvans og yfirborðsspennu hans. 

Þar sem erfitt er að ákvarða leiðréttingarstuðulinn fyrir hverja einstaka mælingu út frá Harkins og Jordan 

töflunum til að reikna út yfirborðsspennu vatnslausna má nota einfaldari aðferð þar sem leiðrétt gildi fyrir 

yfirborðsspennu eru lesin beint úr töflu. (Nota skal innreikning fyrir aflestra sem liggja á milli töflugildanna.)


TAFLA: LEIÐRÉTTING Á MÆLDRI YFIRBORÐSSPENNU 

Aðeins fyrir vatnslausnir, r ' 1g/cm 3 

R = 9,55 mm (meðalradíus lykkjunnar) 

r = 0,185 mm (radíus lykkjuvírsins) 

Tilraunagildi 

(mN/m) 

Leiðrétt gildi 

(mN/m) 

Massakvörðun 

Vatnskvörðun 

(sjá a-lið 1.6.4.2.2.) (sjá b-lið 1.6.4.2.2.) 

20 16,9 18,1 

22 18,7 20,1 

24 20,6 22,1 

26 22,4 24,1 

28 24,3 26,1 

30 26,2 28,1 

32 28,1 30,1 

34 29,9 32,1 

36 31,8 34,1 

38 33,7 36,1 

40 35,6 38,2 

42 37,6 40,3 

44 39,5 42,3 

46 41,4 44,4 

48 43,4 46,5 

50 45,3 48,6 

52 47,3 50,7 

54 49,3 52,8 

56 51,2 54,9 

58 53,2 57,0 

60 55,2 59,1 

62 57,2 61,3 

64 59,2 63,4 

66 61,2 65,5 

68 63,2 67,7 

70 65,2 69,9 

72 67,2 72,0 

74 69,2 — 

76 71,2 — 

78 73,2 — 

Þessi tafla er sett saman á grunni Harkins-Jordan leiðréttinga og er svipuð DIN staðlinum (DIN 53914) fyrir 

vatn og vatnslausnir (eðlismassi r =1g/cm 3 ) og er fyrir lykkju sem fæst á almennum markaði með málin 

R = 9,55 mm (meðalradíus lykkju) og r = 0,185 mm (radíus lykkjuvírs). Taflan gefur leiðrétt gildi fyrir 

mælingar á yfirborðsspennu sem teknar eru eftir kvörðun með lóðum eða kvörðun með vatni. 

Einnig má, ef ekki er gerð kvörðun fyrir mælingar, reikna yfirborðsspennu út samkvæmt eftirfarandi jöfnu: 

þar sem: 

= f F 

4R 

F = kraftur sem mælist á kraftmæli þegar himnan rofnar 

R = radíus lykkjunnar 

f = leiðréttingarstuðull (1)



Prófunarskýrslan skal að minnsta kosti innihalda eftirfarandi, ef unnt er: 

— aðferð sem var notuð: ISO- eða OECD-samhæfða lykkjuaðferðin, 

— tegund vatns eða lausnar sem var notuð, 

— nákvæma tilgreiningu á efninu (auðkenni og óhreinindi), 

— mæliniðurstöður: yfirborðsspenna (aflestur) þar sem greint er frá einstaka mælingum, meðaltali þeirra 

ásamt leiðréttu meðaltali (með tilliti til tækjastuðuls og leiðréttingartöflu), 

— styrk lausnarinnar, 

— hita við rannsóknina, 

— aldur lausnanna sem notaðar voru; sérstaklega tímann frá því að lausnin var útbúin og þar til hún var 

mæld, 

— lýsingu á því hvernig yfirborðsspenna er háð því hversu langt er síðan lausnin hefur verið færð yfir í 

mæliílátið, 

— allar upplýsingar og athugasemdir sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðna skulu koma fram, einkum 

að því er varðar óhreinindi og eðlisástand efnisins. 



2) Pure and applied chemistry, vol. 48, 1976, bls. 511. 

3) Harkins, W.D., Jordan, H.F., J. Amer. Chem. Soc., vol. 52, 1930, bls. 1751.


A. 6. VATNSLEYSNI 

1. AÐFERÐ 


(OECD). 


Gagnlegt er að hafa upplýsingar fyrirfram um byggingarformúlu, gufuþrýsting, klofnunarstuðul og vatnsrofseiginleika 

(sem fall af pH) efnisins áður en þetta próf er framkvæmt. 

Engin ein aðferð sem nær yfir alla leysni í vatni er til. 

Aðferðin á ekki við um rokgjörn efni. 

Prófunaraðferðirnar tvær sem lýst er hér á eftir ná yfir alla leysni: 

— önnur, sem má nota fyrir efni sem eru í meginatriðum hrein með litla leysni( < 10 ,2 grömm á lítra) og 

sem eru stöðug í vatni, kallast „súluskolunaraðferðin“, 

— hin, sem má nota fyrir efni sem eru í meginatriðum hrein með meiri leysni (> 10 ,2 grömm á lítra) og 

eru stöðug í vatni, kallast „kolbuaðferðin“. 

Vatnsleysni prófunarefnisins getur orðið fyrir töluverðum áhrifum af óhreinindum. 


Leysni efnis í vatni er tilgreind sem mettunarstyrkur efnis í vatni við ákveðinn hita. Leysni í vatni er tilgreind 

sem massi á rúmmál lausnar. SI-einingin er kg/m 3 (einnig má nota grömm á lítra). 






Það magn sýnis og sá tími sem er hér um bil það sem krafist er til að ná mettunarstyrk skal ákvarða með 

einföldu forprófi. 

1.4.1. Súluskolunaraðferð 

Þessi aðferð byggist á skolun prófunarefnis með vatni úr smásúlu, sem fyllt er óhvarfgjörnu stoðefni eins 

og t.d. glerkúlum, kísilkristöllum eða sandi og umframmagni prófunarefnis. Vatnsleysni er ákvörðuð þegar 

styrkur skolvatnsins er stöðugur. Þetta kemur fram þannig að ferill sem sýnir styrk sem fall af tíma verður 

flatur. 

1.4.2. Kolbuaðferð 

Í þessari aðferð er efnið (föst efni eru dyft) leyst upp í vatni við hita sem er nokkuð yfir prófunarhita. Þegar 

mettun er náð er blandan kæld að prófunarhita og haldið þar meðan hrært er í uns jafnvægi er náð (2). 

Síðan er massastyrkur efnisins ákvarðaður í vatnslausn, sem má ekki innihalda neinar óuppleystar agnir, 

með heppilegri greiningaraðferð.



1.5.1. Endurtekningarhæfni 

Fyrir súluskolunaraðferðina er hægt að ná < 30%; fyrir kolbuaðferðina skal það vera < 15%. 

1.5.2. Næmi 

Þetta er háð greiningaraðferðinni en gera má massastyrksákvarðanir allt að minnst 10 ,6 grömm á lítra. 

1.6. Lýsing á aðferðinni 


Æskilegast er að prófið sé gert við 20 0,5 C . Ef grunur leikur á um að leysni sé háð hita (> 3% á C) 

skal nota tvö önnur hitastig minnst 10 C fyrir ofan og neðan hitann sem var upprunalega valinn. Í þessu 

tilviki skal fylgjast með að hitinn sé 0,1 C . Hinum valda hita skal halda stöðugum í öllum viðkomandi 

hlutum búnaðarins. 

1.6.2. Forpróf 

Við um það bil 0,1 g sýnis (föst efni skal dyfta) í 10 ml mæliglasi með glertappa er bætt eimuðu vatni í 

vaxandi magni við stofuhita samkvæmt þrepunum sem sýnd eru í töflunni hér að neðan: 

0,1 g efnis sem leysist í 

„x“ ml af vatni 0,1 0,5 1 2 10 100 > 100 

Áætluð leysni 

(g/l) 

> 1 000 1 000—200 200—100 100—50 50—10 10—1


1.6.3.2. Íbæting stoðefnis 

Um það bil 600 mg af stoðefni er vigtað og flutt í 50 ml kolbu með kúlulaga botni. 

Hæfilegt vigtað magn prófunarefnis er leyst upp í völdum leysi. Hæfilegu magni prófunarefnislausnar er bætt 

við stoðefnið. Leysirinn skal vera fullkomlega uppgufaður, t.d. í hverfisvala; annars næst ekki vatnsmettun 

stoðefnisins vegna deiliáhrifa á yfirborð stoðefnisins. 

Íbæting stoðefnisins getur valdið erfiðleikum (villandi niðurstöðum) ef prófunarefninu er bætt í sem olíu eða 

í öðrum kristalfasa. Þetta vandamál skal rannsaka með tilraun. 

Íbætta stoðefnið er látið liggja í bleyti í um tvær klukkustundir í um það bil 5 ml af vatni og síðan er 

sviflausnin sett í smásúluna. Einnig má hella þurru, íbættu stoðefni í smásúluna sem hefur verið fyllt af vatni 

og láta standa í um tvær klukkustundir til að ná jafnvægi. 

Tilhögun prófs 

Skolun efnisins úr stoðefninu má framkvæma með annarri af tveimur aðferðum: 

— með endurstreymisdælu (sjá mynd 1), 

— með jöfnunaríláti (sjá mynd 4). 

1.6.3.3. Súluskolunaraðferð með endurstreymisdælu 

Tæki 

Uppsetning á dæmigerðu kerfi er sýnd á myndrænan hátt á mynd 1. Hæfileg smásúla er sýnd á mynd 2, 

þó að hvaða stærð sem er sé viðunandi, að því tilskildu að hún uppfylli kröfur um endurtekningarhæfni og 

næmi. Súlan skal veita loftbil sem er minnst fimm bedrúmmál vatns plús minnst fimm sýni. Að öðrum kosti 

má minnka stærðina ef bætt er í leysi til að koma í stað fyrstu fimm bedrúmmálanna sem fjarlægð eru með 

óhreinindum. 

Súluna skal tengja endurstreymisdælu sem getur stjórnað rennsli sem er um það bil 25 ml/klukkustund. 

Dælan er tengd með pólýtetraflúoretýlen og/eða glertengjum. Súlan og dælan, þegar þær eru tengdar, gefa 

möguleika á að taka sýni af skolvökvanum og að jafna loftbilið við loftþrýsting. Súluefnið er stutt með litlum 

(5 mm) tappa úr glerull sem einnig virkar sem sía á agnir. Endurstreymisdælan getur verið t.d. pípudæla 

(gæta skal þess að engin mengun og/eða aðsog verði af slönguefninu) eða himnudæla. 

Tilhögun mælingar 

Sett er af stað streymi í gegnum súluna. Mælt er með að notaður sé rennslishraði sem er um 25 ml/klukkustund 

(um það bil 10 bedrúmmál/klukkustund fyrir súluna sem lýst er). Fyrstu fimm bedrúmmálunum (að lágmarki) 

er hent til að losna við vatnsleysin óhreinindi. Síðan er endurstreymisdælan látin ganga þar til jafnvægi er 

náð eins og skilgreint er með því að styrkur fimm sýna í röð er tilviljanakenndur innan 30%. Þessi sýni 

eru aðskilin í tíma sem svarar til gegnumstreymis minnst 10 bedrúmmála skolvökvans. 

1.6.3.4. Súluskolunaraðferð með jöfnunaríláti 

Tæki (sjá myndir 4 og 3) 

Jöfnunarílát: Tengingu við jöfnunarílátið er komið á með því að nota slípað glertengi sem tengt er með 

PTFE-slöngu. Mælt er með því að rennslishraðinn sé hafður um 25 ml/klst. Skolvökvahlutum er safnað 

hverjum á eftir öðrum og greindir með valdri aðferð.


Tilhögun mælingar 

Hlutar úr miðju skolvökvasviði, þar sem styrkur er stöðugur ( 30%) í minnst fimm sýnum sem eru tekin 

hvert á eftir öðru, eru notaðir til þess að ákvarða leysni í vatni. 

Önnur tilraun er gerð með hálfum rennslishraða miðað við fyrstu tilraun. Ef niðurstöðum beggja tilraunanna 

ber saman er prófið viðunandi; ef meiri leysni er við hægara rennsli er haldið áfram að helminga 

rennslishraðann þar til tvær tilraunir gerðar í röð sýna sömu leysni. 

Í báðum tilvikum (notkun endurstreymisdælu eða jöfnunaríláts) er athugað hvort hlutarnir innihalda efni 

sem myndar sviflausn með því að kanna Tyndall-áhrif (ljósdreifing). Ef slíkt efni er til staðar ógildir það 

niðurstöðurnar og endurtaka verður prófið eftir að síun súlunnar hefur verið bætt. pH-gildi hvers sýnis er 

skráð. Aðra tilraun ætti að gera við sama hitastig. 

1.6.4. Kolbuaðferð 

1.6.4.1. Tæki 

Við kolbuaðferðina eru notuð eftirfarandi efni: 

— venjuleg glervara og tæki rannsóknarstofu, 

— tæki sem hristir lausnir við stýrðan, stöðugan hita, 

— skilvinda (helst hitastýrð), ef nauðsynlegt er við fleyti, og 

— búnaður til greiningarákvarðana. 


Magn efnis sem nauðsynlegt er til að metta ákveðið rúmmál vatns er metið í forprófi. Rúmmál vatns sem 

er krafist er háð greiningaraðferðinni og leysnisviðinu. Um fimm sinnum meira af efni en ákvarðað var 

hér að framan er vigtað í hvert þriggja íláta með glertappa (t.d. skilvinduglös, kolbur). Völdu rúmmáli 

vatns er bætt í hvert ílát og ílátin þétt lokuð. Lokuðu ílátin eru síðan hrist við 30 C . (Nota skal hristi- eða 

hræribúnað sem getur starfað við stöðugan hita, t.d. segulhræru í hitastýrðu vatnsbaði). Eftir einn dag er eitt 

ílát fjarlægt og látið ná jafnvægi í 24 klukkustundir við prófunarhitann og hrist öðru hvoru. Innihald ílátsins 

er síðan sett í skilvindu við prófunarhitann og styrkur efnasambandsins í tæra vatnsfasanum er ákvarðaður 

með heppilegri greiningaraðferð. Hinar kolburnar tvær eru meðhöndlaðar á sama hátt eftir að jafnvægi við 

30 C er náð í tvo og þrjá daga. Ef styrkniðurstöðurnar úr minnst tveimur síðustu kolbunum eru í samræmi 

við þá endurtekningarhæfni sem krafist er telst prófið viðunandi. Allt prófið skal endurtekið með lengri tíma 

til að ná jafnvægi ef niðurstöður úr ílátum 1, 2 og 3 sýna tilhneigingu til hækkandi gilda. 

pH-gildi hvers sýnis skal skrá. 

1.6.5. Greining 

Efnasérhæfðar greiningaraðferðir eru æskilegar fyrir þessar ákvarðanir þar sem lítið magn af leysanlegum 

óhreinindum getur leitt til mikillar skekkju í mældri leysni. Dæmi um slíkar aðferðir eru: gas- eða 

vökvagreining, títrunaraðferðir, ljósmælingaaðferðir, spennumælingaaðferðir.


2. GÖGN 

2.1. Súluskolunaraðferð 

Meðaltalsgildi minnst fimm sýna í röð, sem tekin eru á mettunarfletinum, skal reikna fyrir hverja tilraun 

ásamt staðalfráviki. 

2.2. Kolbuaðferð 

Tilgreina skal niðurstöður fyrir hverja þessara þriggja kolba og fyrir þær niðurstöður sem taldar eru vera 

stöðugar (endurtekningarhæfni minni en 15%) og reikna meðaltal af þeim niðurstöðum og gefa upp í 

einingunni massi á rúmmál lausnar. Þetta getur krafist umreiknings massaeininga yfir í rúmmálseiningar 

með því að nota eðlismassa þegar leysni er mjög mikil (> 100 grömm á lítra). 


3.1. Súluskolunaraðferð 

Í skýrslunni skulu, ef unnt er, koma fram upplýsingar um niðurstöður forprófa ásamt eftirfarandi upplýsingum: 

— nákvæmri tilgreiningu á efninu (auðkenni og óhreinindi), 

— einstaka styrki, rennslishraða og pH hvers sýnis, 

— meðaltöl og staðalfrávik úr minnst fimm sýnum af mettunarfleti hverrar tilraunar, 

— meðaltal tveggja viðunandi tilrauna í röð, 

— hita vatnsins við mettunarferlið, 

— greiningaraðferð sem var notuð, 

— tegund stoðefnis sem var notað, 

— íbætingu stoðefnisins, 

— leysi, sem notaður var, 

— merki um kemískan óstöðugleika efnisins á meðan á prófi stóð, ef einhver var, og aðferðina sem var 

notuð, 

— skrá skal allar upplýsingar sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðnanna. 

3.2. Kolbuaðferð 

Í skýrslunni skulu, ef unnt er, eftirfarandi upplýsingar koma fram: 

— nákvæm tilgreining á efninu (auðkenni og óhreinindi), 

— einstakar greiningarákvarðanir og meðaltal þar sem fleiri en eitt gildi voru ákveðin fyrir hverja kolbu, 

— pH-gildi hvers sýnis, 

— meðaltal gilda fyrir hinar mismunandi kolbur sem bar saman, 

— prófunarhiti, 


— greiningaraðferðin, sem var notuð, 

— merki um kemískan óstöðugleika efnisins á meðan á prófinu stóð, ef einhver var, og aðferð sem var 

notuð, 

— skrá skal allar upplýsingar sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðnanna. 


2) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 116, Decision of the Council C(81) 30 final.


Viðbætir 

Mynd 1 

Myndræn uppsetning prófs


Mynd 2 

Dæmigerð smásúla 

(Öll mál í millímetrum)


Mynd 3 

Dæmigerð smásúla 



Mynd 4 

Tækjauppsetning fyrir ákvörðun á vatnsleysni efna sem hafa litla leysni og eru lítt rokgjörn 

1 = Jöfnunarílát (t.d. 2,5 lítra kolba) 

2 = Súla (sjá mynd 3) 

3 = Hlutasafnari 

4 = Hitastillir 

5 = Teflonrör 

6 = Glertappi (slípað glertengi) 

7 = Vatnslagnir (milli hitastillis og súlu, innra þvermál: u.þ.b. 8 mm)


A. 7. FITULEYSNI 

1. AÐFERÐ 

Aðferðin sem hér er lýst er byggð á prófunarleiðbeiningum (1) frá Efnahags- og framfarastofnuninni (OECD). 


Gagnlegt er að hafa fyrirfram upplýsingar um klofnunarstuðul, vatnsleysni, byggingarformúlu og stöðugleika 

efnisins við 50 C áður en þetta próf er framkvæmt. Þessi aðferð á einungis við um þau efni sem eru almennt 

hrein, eru stöðug við 50 C og ekki tiltakanlega rokgjörn við sömu aðstæður. 

Aðferðin á ekki við prófunarefni sem hvarfast við tríglýseríð. 


Massahlutfall efnis sem myndar einsleitan fasa með fljótandi fitu (olíu) án þess að efnahvarf eigi sér stað er 

skilgreint sem fituleysni. Hámarksmassahlutfallið nefnist mettunarmassahlutfall og er fall af hita. 

Mettunarmassahlutfall efnis skal gefa upp í millígrömmum á 100 g af staðalfitu við 37 0,5 C. 

Eftirfarandi samband ríkir milli leysni í grömmum á 100 g af lausn (S’) og leysni í grömmum á 100 g af 

leysi (S): 

S = 

100 S0 

grömm/100 g af staðalfitu 

100 , S0 Margföldun S-gildisins með 1 000 gefur millígrömm á 100 g af staðalfitu. 





1.4. Meginregla aðferðarinnar 

Efninu er bætt út í fljótandi „staðalfitu“ og hrært í. Hæfilegu magni efnis er bætt við til að tryggja umframmagn. 

Uppleysta magn prófunarefnisins skal ákvarða með heppilegri greiningaraðferð. 


1.5.1. Sérvirkni 

Endurtekningarhæfni mælingarinnar er enn óþekkt. 

Niðurstöður skulu gilda fyrir staðalfitur og eiga við tiltölulega hrein efni. Jafnvel við 37 C geta fitur myndað 

fleyti eða fínlegar sviflausnir fastra efna. Þar sem þetta truflar síðari ákvarðanir á massahlutfalli verður að 

komast hjá myndun þeirra.


1.6. Lýsing á aðferðum 

1.6.1. Undirbúningur 

1.6.1.1. Tæki 

Eftirfarandi búnaðar er nauðsynlegur: 

— venjuleg glervara rannsóknarstofu, 

— vog, 

— skilvinda með hitastilli, 

— hræra sem má nota með hitastýrikerfi, 

— hitastillir. 

1.6.1.2. Staðalfitur 

Nauðsynlegt er að nota staðalfitur. Þessar staðalfitur skulu vera auðþekkjanlegar og dæmi um slíka fitu er 

gefið í viðbætinum. 

1.6.1.3. Forpróf 

Framkvæma skal einfalt forpróf til að ákvarða nokkurn veginn það magn efnis sem nauðsynlegt er til að fá 

fram mettunarmassahlutfall við prófunarhitann (37 C). 

Athugasemd 

Hraðinn, þegar mettunarjafnvægi næst, getur verið mjög háður kornastærð þegar um föst efni er að ræða. 

Vegna þessa skal dyfta slík efni. 

1.6.1.4. Undirbúningur efnisins 

Vigtuð eru átta sýni í 50 ml kolbur. Venjulega er hvert sýni tvisvar sinnum stærra en nauðsynlegt er fyrir 

mettun samkvæmt ákvörðun í forprófinu. 

Eftir að vigtað magn af um 25 g af fljótandi og blandaðri staðalfitu hefur verið bætt við er kolbunum, sem 

búnar eru hrærurunum, vandlega lokað með slípuðum glertöppum. Hrært er í helmingnum (hópi I) við 30 C, 

og í hinum helmingnum (hópi II) við um 50 C í báðum minnst eina klukkustund. 


Ákvörðun á fituleysni er gerð við 37 0,5 C. 

1.6.3. Tilhögun mælingar 

Hrært er í innihaldi kolbna í báðum hópum við 37 0,5 C , uns því hefur verið blandað vel saman. 

Almennt er ekki hægt að spá fyrir um hversu lengi þarf að hræra til að ná jafnvægi. Hjá fljótandi efnum 

getur mettun orðið á fáum mínútum; hjá föstum efnum getur það tekið klukkustundir. Yfirleitt þarf þó ekki 

að hræra lengur en þrjár klukkustundir; eftir það ætti að hætta að hræra í tveimur kolbum í báðum hópum 

og láta þær standa minnst í eina klukkustund við 37 C til þess að skilja að óuppleysta magn efnisins og 

leyfa myndun á einsleitum fasa. Koma skal í veg fyrir myndun fleytis eða sviflausnar (t.d. Tyndall-áhrif) 

með viðeigandi aðferð eins og að nota hitastýrða skilvindu.


Hræra skal í þriðju og fjórðu kolbu í báðum hópum í minnst 24 klukkustundir áður en þær eru látnar standa 

í eina klukkustund við 37 0,5 C. 

Athugasemd 

Ef botnfall myndast ekki (hjá föstum efnum) eða fasaaðskilnaður verður ekki (hjá fljótandi efnum) eftir 

þennan tíma skal endurtaka prófið með stærri skammti af efni. 


Tekið er eitt sýni til greiningar úr hverjum mettuðum fitufasa. Þetta sýni er vigtað og massahlutfall er 

ákvarðað. 

Nota má hvaða heppilega greiningaraðferð sem er, annaðhvort beint eða eftir útdrátt með vatni eða lífrænum 

leysi eða einhverri annarri skiljunaraðferð. 

Dæmi um slíkar aðferðir eru: 

— litrófsmælingar, 

— gas- eða vökvagreining, 

— spennumælingar. 

2. GÖGN 

Ef um marktækan mun á niðurstöðum er að ræða vegna annaðhvort undir- eða ofmettunar eða stuttra og 

langra tímabila skal endurtaka prófið og hræra lengur. 


Í prófunarskýrslu skulu koma fram, ef unnt er, eftirfarandi upplýsingar: 

— nákvæm tilgreining á efninu (auðkenni og óhreinindi), 

— nákvæm tilgreining á fitunni (t.d. lýsing, eiginleikar, uppruni, samsetning), 

— greiningaraðferð, frávik og séreinkenni. 

Meta verður niðurstöðurnar eins og lýst er hér að framan og eru þær hluti af prófunarskýrslunni. Ef ekki 

var marktækur munur á milli hinna ýmsu athugunargilda í millígrömmum á 100 g skal skýra frá einstökum 

gildum, meðaltali þeirra og staðalfráviki. Ef marktækur munur finnst, jafnvel eftir að próf hefur verið 

endurtekið, skal einungis skýra frá einstökum niðurstöðum. 

Skýra skal frá öllum upplýsingum og athugasemdum sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðna. 


1) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 116, Decision of the Council C(81) 30 final.


Viðbætir 

DÆMI UM STAÐALFITU 

Eftirfarandi tafla sýnir samsetningu á dæmigerðri staðalfitu. 

Dreifing fitusýra 

Fjöldi C-atóma í fitusýruhlutanum 6 8 10 12 14 16 18 annar 

GLC-flatarmál (%) 0,5 7,5 10,3 50,4 13,9 7,6 8,6 1 

Dreifing glýseríða 

Heildarfjöldi C-atóma í 

fitusýruhlutanum 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 

GLC-flatarmál (%) 0,1 0,3 1,0 2,3 4,9 10,9 13,9 21,1 16,1 11,7 9,8 4,4 2,2 1,1 0,2 

Hreinleiki 

Mónóglýseríðinnihald (í ensímum) 0,1 % 

Díglýseríðinnihald (í ensímum) 0,4 % 

Ósápanlegt innihald 0,1 % 

Wijstala 0,5 

Sýrutala 0,02 

Vatnsinnihald (K. Fischer) 0,1 % 

Hreint bræðslumark 

28,5 C 

Dæmigerð ísogslitróf (þykkt lags d = 1 cm, samanburður: vatn, 35 C). 

Bylgjulengd (nm) 290 310 330 350 370 390 430 470 510 

Framferð(%) 2 15 37 64 80 88 95 97 98 

Minnst 10% ljósframferð við 303 nm. 

Þetta fitulíki er nýmynduð blanda af mettuðum tríglýseríðum með svipaða fitusýru- og tríglýseríðdreifingu og í 

kókósfitu.


A. 8. DEILISTUÐULL 

1. AÐFERÐ 

Aðferðin sem hér er lýst er byggð á prófunarleiðbeiningum (1) frá Efnahags- og framfarastofnuninni (OECD). 


Gagnlegt er að hafa fyrirfram upplýsingar um klofnunarstuðul, vatnsleysni og yfirborðsspennu efnisins áður 

en þetta próf er framkvæmt. 

Þessi aðferð á einungis við um þau efni sem eru að mestu leyti hrein og leysast í vatni og oktanóli. Hún á 

ekki við um yfirborðsvirk efni. 


Deilistuðullinn (P) er skilgreindur sem hlutfall jafnvægisstyrks (c i ) uppleysts efnis í tveggjafasa kerfi sem 

er samsett úr tveimur leysum sem eru að mestu leyti óblandanlegir. Með n-oktanóli og vatni: 

P ow 

= c oktanól 

c vatn 

Því er deilistuðullinn (P) hlutfall þessara styrkleika og er venjulega gefinn upp í formi lógaritma með 

grunntöluna 10 (log P). 



fremst að nota til að ákveða aðferðina öðru hverju og til að hægt sé að bera saman niðurstöður þegar önnur 



Til að hægt sé að ákvarða deilistuðul verður jafnvægi milli allra samverkandi þátta kerfisins að nást og 

ákvarða skal styrk efnanna sem eru uppleyst í fösunum tveimur. Þegar rit um þetta efni eru skoðuð sést að 

til eru margar mismunandi aðferðir sem nota má til að leysa þennan vanda, þ.e. rækileg blöndun fasanna 

tveggja og síðan aðskilnaður þeirra þannig að hægt sé að ákvarða jafnvægisstyrk efnisins sem verið er að 

rannsaka. 



Til þess að tryggja nákvæmni deildistuðulsins eru alveg eins ákvarðanir gerðar við þrjár mismunandi prófunaraðstæður 

þannig að magn tiltekins efnis ásamt rúmmálshlutfalli leysa getur verið breytilegt. Gildi sem eru 

ákvörðuð fyrir deilistuðul og sett fram sem venjulegur lógaritmi skulu falla innan 0,3 lógaritmaeininga. 

1.5.2. Næmi 

Mælisvið aðferðarinnar ákvarðast af greiningarmörkum aðferðarinnar. Þetta ætti að nægja til að leyfa mat á 

P ow -gildum upp að 10 5 þegar styrkur uppleysta efnisins í öðrum fasanum er ekki meiri en 0,01 mól á lítra.



Nernst-deililögmálið gildir aðeins við stöðugan hita, þrýsting og pH fyrir þynntar lausnir. Einungis má nota 

það á hreint efni sem dreifist á tvo hreina leysa. Ef fleiri mismunandi uppleyst efni koma fyrir í öðrum eða 

báðum fösum á sama tíma getur það haft áhrif á niðurstöðurnar. 

Klofnun eða tenging uppleystu mólikúlanna leiðir til fráviks frá Nernst-deililögmálinu. Slík frávik sjást 

vegna þess að deilistuðullinn verður háður styrk lausnanna. 

Vegna þess hve mörg jafnvægi eiga hlut að máli skal ekki nota þessa prófunaraðferð fyrir efni sem geta 

myndað jónir án þess að beita leiðréttingum. ( Til greina kemur að nota stuðpúðalausnir í stað vatns fyrir 

þessi efni.) 


1.6.1. Frummat á deilistuðli 

Meta má gildi deilistuðulsins annaðhvort með einföldum útreikningum (2) eða með því að nota leysni 

prófunarefnisins í hreinu leysunum (1): 

Þannig er: 

P mat 

= mettunar c n,oktanól 

mettunar c vatn 

Öðrum kosti má grófákvarða hann með einföldu forprófi. 


n-oktanól: Ákvarða skal deilistuðulinn með hvarfefnum af hágæðagreiningarhreinleika, 

Vatn: Nota skal eimað eða tvíeimað vatn úr gler- eða kvarstæki. 

Athugasemd 

Ekki má nota vatn sem fengið er beint úr jónaskipti. 

1.6.2.1. Formettun leysa 

Áður en deilistuðull er ákvarðaður eru fasar leysakerfisins báðir mettaðir með því að hrista við prófunarhita. 

Hagkvæmt er að hrista tvær stórar stofnflöskur með n-oktanóli af hágæðagreiningarhreinleika eða vatni hvor 

um sig með nægilega miklu magni af hinum leysinum, 24 klukkustundir í hristara og síðan eru flöskurnar 

látnar standa nógu lengi til að leyfa fasaaðskilnað og til að ná mettunarástandi. 

1.6.2.2. Undirbúningur fyrir prófið 

Allt rúmmál tveggjafasa kerfisins á næstum því að fylla prófunarílátið. Þetta hjálpar til við að koma í veg fyrir 

tap á efni sem afleiðingu af uppgufun. Rúmmálshlutfallið og magn efnis sem nota á eru ákveðin samkvæmt 

eftirfarandi: 

— frummati á deilistuðli (sjá að framan), 

— minnsta magni prófunarefnis sem nauðsynlegt er í greiningaraðferðina og 

— takmörkum á hámarksstyrk í öðrum hvorum fasanum við 0,01 mól/l. 

Þrjú próf eru gerð. Í því fyrsta er bætt við reiknaða rúmmálshlutfallinu; í öðru er tvisvar sinnum stærra 

rúmmáli n-oktanóls bætt við; og í því þriðja er helmingi af rúmmáli n-oktanóls bætt við.


1.6.2.3. Prófunarefni 

Til að massajafnvægi ríki á meðan á prófinu stendur er útbúin stofnlausn í n-oktanóli með massastyrk á 

bilinu 1 til 100 mg/ml. Ákvarða skal raunverulegan massastyrk þessarar stofnlausnar nákvæmlega áður en 

hún er notuð við ákvörðun á deilistuðli. Þessa lausn skal geyma við stöðugar aðstæður. 


Halda ber prófunarhita stöðugum ( 1 C ) og skal hann vera á bilinu 20 til 25 C. 

1.6.4. Tilhögun mælingar 

1.6.4.1. Deilijafnvægi náð 

Útbúa skal tvö prófunarílát fyrir hverjar prófunaraðstæður með nákvæmlega því mælda magni af leysunum 

tveimur sem krafist er ásamt nauðsynlegu magni af stofnlausn, 

Mæla skal oktanólhlutana eftir rúmmáli. Prófunarílátin eru annaðhvort sett í hentugan hristara eða þau hrist 

með handafli. Mælt er með aðferð þar sem skilvinduröri er snúið hratt um 180 ás sem liggur hornrétt á 

lengdarás þess þannig að allt innilokað loft stígur upp í gegnum fasana tvo. 

1.6.4.2. Fasaaðskilnaður 

Til þess að skilja að fasana er blandan sett í skilvindu. Þetta skal gera í skilvindu rannsóknarstofu sem haldið 

er við stofuhita eða, ef notuð er skilvinda sem er ekki hitastýrð, skal láta skilvinduglösin ná jafnvægi á ný 

við prófunarhitastigið í minnst eina klukkustund fyrir greiningu. 


Til að ákvarða deilistuðul er nauðsynlegt að ákvarða styrk prófunarefnisins í báðum fösum. Þetta má gera 

með því að taka skammt úr hvorum fasa úr hverju glasi fyrir hverjar prófunaraðstæður og greina þá eftir 

aðferð sem valin er. Reikna skal út heildarmagn efnis í báðum fösum og bera saman við það magn efnis sem 

upphaflega var sett í. 

Taka skal sýni úr vatnsfasanum á þann hátt að hættan á að taka örlítið af oktanóli með sé sem minnst: 

nota má glersprautu með nál sem taka má af við sýnatöku í vatnsfasanum. Fyrst er sprautan fyllt að hluta 

með lofti. Því er síðan varlega sprautað út á meðan nálin fer í gegnum oktanólfasann. Hæfilegt magn af 

vatnsfasanum er tekið upp í sprautuna. Hún er fljótt tekin úr lausninni og nálin tekin af. Síðan má nota 

innihald sprautunnar sem vatnssýni. Æskilegast er að styrkur hinna tveggja aðskildu fasa sé ákvarðaður með 

aðferð sem er efnasérhæfð. Dæmi um eðlisefnafræðilegar ákvarðanir sem gætu átt við eru: 

— ljósmælingaaðferðir, 

— gasgreining, 

— háþrýstivökvaskiljun. 

2. GÖGN 

Ef mælda P ow er stærra en 10 4 er mælt með því að niðurstöðurnar séu bornar saman við reiknað P ow -gildi, 

sem fæst t.d. með aðferðinni sem gefin er í 3. tilvísun. 

Prófa má áreiðanleika ákvarðaðra P-gilda með samanburði á meðaltali fyrir tvíteknu ákvarðanirnar við 

heildarmeðaltalið.




— Nákvæm tilgreining á efninu (auðkenni og óhreinindi). 

— Hiti við ákvörðun. 

— Gögn um greiningaraðferðir sem notaðar voru við að ákvarða styrki. 

— Mældur styrkur í báðum fösum fyrir hverja greiningu. (Þetta merkir að alls verða 12 styrkleikar skráðir.) 

— Þyngd prófunarefnisins, rúmmál hvers fasa sem notaður er í hvert prófunarílát og reiknað heildarmagn 

prófunarefnis sem er í hverjum fasa eftir að jafnvægi er náð. 

— Reiknuð gildi deilistuðulsins (P) og meðaltalið skal sýna fyrir hverjar prófunaraðstæður sem og meðaltal 

allra ákvarðana. Ef merki eru um að deilistuðullinn sé háður styrk skal skýra frá því. 

— Skýra skal frá staðalfráviki einstakra P-gilda miðað við meðalgildi þeirra. 

— Einnig skal gefa upp meðaltal P, sem fengið er við allar prófunaraðstæður, í formi lógaritma með 

grunntöluna 10. 

— Reiknað fræðilegt P ow þar sem þetta gildi hefur verið ákvarðað eða þegar mælda gildið er > 10 4 . 

— pH-gildi vatns sem notað er og vatnsfasans við rannsóknina. 

— Skrá skal allar upplýsingar og athugasemdir sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðna. 



2) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 107, reference 2, Decision of the Council C(81) 30 final. 

3) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 107, reference 10, Decision of the Council C(81) 30 final.


A. 9. KVEIKJUMARK 

1. AÐFERÐ 


Gagnlegt er að hafa fyrirfram upplýsingar um eldfimi efnisins áður en þetta próf er framkvæmt. Tilhögun 

prófsins á við fljótandi efni, eins og þau eru markaðssett, ef kveikja má í gufu þeirra með hita- og neistagjafa. 

Prófunaraðferðirnar sem lýst er í þessum texta eru aðeins áreiðanlegar fyrir kveikjumarkssvið sem eru tiltekin 

í hverri aðferð. 


Kveikjumark er lægsti hiti, leiðréttur að 101,325 kPa þrýstingi, þar sem prófunarvökvi í lokuðu prófunaríláti 

myndar gufu, við aðstæður sem skilgreindar eru í prófunaraðferðinni, í slíku magni að eldfim gufu/loft 

blanda myndast í prófunarílátinu. 

Einingar: C 

t = T – 273,15 

(t er í CogTíK). 






Efnið er sett í prófunarílát sem er hitað smám saman þar til nógur gufustyrkur myndast í lofti til að fá fram 

eldfima blöndu sem kveikja má í. 



Endurtekningarhæfnin er breytileg eftir því hvaða kveikjumarkssvið og prófunaraðferð er notuð; hámark 

2 C. 

1.5.2. Næmi 

Næmi ákvarðast af því hvaða prófunaraðferð er notuð. 


Sérvirkni sumra prófunaraðferða er takmarkað við ákveðin kveikjumarkssvið og eru háð eiginleikum efnanna 

(t.d. mikilli seigju). 



Sýni af prófunarefninu er sett í prófunartæki samkvæmt 1.6.3.1. og/eða 1.6.3.2.



Æskilegast er að tækið sé á stað þar sem er ekki trekkur. 


1.6.3.1. Jafnvægisaðferð 

Sjá ISO 1516, ISO 3680, ISO 1523, ISO 3679. 

1.6.3.2. Ójafnvægisaðferð 

Abel tæki: 

Sjá BS 2000 170. hluti, NF M-07-011, NF T66-009. 

Abel-Pensky tæki: 

Sjá (EN 57), DIN 51755 1. hluti (fyrir 5 til 65 C hita), DIN 51755 2. hluti (fyrir hita lægri en 5 C),NF 

M07-036. 

Tag tæki: 

Sjá ASTM D 56, ISO 2719. 

Pensky-Martens tæki: 

Sjá ISO 2719, (EN 11), DIN 51758, ASTM 8013, ASTM D 93, BS 2000-34, NF M07-019. 

Athugasemdir 

Þegar kveikjumark, sem ákvarðað er samkvæmt ójafnvægisaðferð í 1.6.3.2, reynist vera: 0 2 C,21 

2 C,55 2 C , skal staðfesta það með jafnvægisaðferð í sama tæki. 

Við tilkynningar má aðeins nota aðferðir sem gefa hitastig við kveikjumark. 

Til að ákvarða kveikjumark seigra vökva (málningar, líms og þess háttar), sem í eru leysiefni, má einungis 

nota tæki og prófunaraðferðir sem henta til að ákvarða kveikjumark seigra vökva. 

Sjá ISO 3679, ISO 3680, ISO 1523, DIN 53213, 1. hluta. 

2. GÖGN 




— Skýra skal frá aðferðinni sem var notuð ásamt frávikum ef einhver voru. 

— Skrá skal niðurstöður og allar upplýsingar og athugasemdir sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðna. 


Engar.


A. 10. ELDFIMI (FÖST EFNI) 

1. AÐFERÐ 


Gagnlegt er að hafa fyrirfram upplýsingar um hugsanlega sprengifimi efnisins áður en þetta próf er framkvæmt. 

Þetta próf á aðeins við um duft, kornótt og maukkennd efni. 

Til þess að ekki séu prófuð öll efni sem kveikja má í heldur aðeins þau sem brenna hratt eða hafa á 

einhvern hátt sérlega hættulega brunaeiginleika, eru aðeins efni með brennsluhraða sem er yfir ákveðnum 

viðmiðunarmörkum talin afar eldfim. Þar að auki eru málmduft sem geta glóað einnig talin afar eldfim ef 

glóðin dreifist um allt sýnið. Þessi glóðun og erfiðleikarnir á því að slökkva eld eru aðalástæður þess að 

málmduft eru sérlega hættuleg. Venjuleg slökkviefni svo sem koldíoxíð og/eða vatn geta aukið hættuna til 

muna. 


Brunatími settur fram í sekúndum. 


Ekki tilgreind. 


Búin er til 250 mm löng hrúga úr efninu eins og það er markaðssett. Síðan er reynt að kveikja í sýninu við 

skilyrði sem skilgreind eru í 1.6.3. og brunatíminn mældur. 




Ef um er að ræða duft eða kornótt efni er varan, í markaðssettu ástandi, sett laus í form. Formið er úr málmi, 

250 mm langt og með þríhyrndu þversniði sem er 10 mm hátt og 20 mm breitt að innra máli. Á báðar 

langhliðar formsins er sett málmplata sem skagar 2 mm fram yfir efri brún þríhyrnda þversniðsins (mynd). 

Formið er síðan látið falla þrisvar úr 2 cm hæð á fastan flöt. Formið er síðan fyllt aftur ef þörf krefur. Þá eru 

hliðarplöturnar fjarlægðar og efnið sem umfram er skafið burt. Plata sem er hvorki brennanleg né gropin er 

sett ofan á formið, tækinu snúið við og formið fjarlægt. 

Maukkenndum efnum er smurt á yfirborð sem er ekki brennanlegt í 250 mm langri lengju með þversnið sem 

er um 1 cm 2 . 

Notaður er hentugur hita- og neistagjafi, svo sem lítill logi eða glóðarþráður með lágmarkshita um 1 000 C til 

þess að kveikja öðrum megin í hrúgunni.



Ef efnið er næmt fyrir raka skal framkvæma prófið eins hratt og mögulegt er eftir að það hefur verið tekið 

úr ílátinu. 


Kveikt er í öðrum enda hrúgunnar. Eftir að 80 mm af hrúgunni hafa brunnið er hraði brunans mældur á næstu 

100 mm. Prófið er endurtekið sex sinnum og í hvert sinn notuð hrein, köld plata. 

2. GÖGN 

Brennsluhraðagildi sem ákvörðuð eru með sex prófum eru nauðsynleg fyrir matið. 


3.1. Prófunarskýrsla 

Í skýrslunni skulu koma fram, ef unnt er, eftirfarandi upplýsingar: 


— Lýsing á prófunarefninu, eðlisástandi þess ásamt rakainnihaldi. 

— Niðurstöður mælinga. 

— Allar aðrar athugasemdir sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðna. 

3.2. Túlkun niðurstaðna 

Duft, kornótt- eða maukkennd efni eru talin vera afar eldfim þegar brennsluhraði í einu prófi af sex, sem 

gerð eru í samræmi við aðferðina sem lýst er í 1.6., er minni en 45 sekúndur. Málmur eða málmblendi er 

talið vera afar eldfimt þegar hægt er að kveikja í þeim og loginn eða hvarfsvæðið breiðist út um allt sýnið. 


Engar.


Viðbætir 

Mynd 

Form og aukahlutir fyrir undirbúning hrúgunnar 

(Öll mál eru í millímetrum) 

Lengd formsins: 250mm. 

Efni: ál.


A. 11. ELDFIMI (LOFTTEGUNDIR) 

1. AÐFERÐ 


Þessi aðferð gerir kleift að ákvarða hvort lofttegundir blandaðar lofti við stofuhita og loftþrýsting hafi 

eldfimibil. Blöndur með vaxandi styrk prófunarlofttegundarinnar eru látnar verða fyrir rafmagnsneista og 

athugað hvort íkveikja á sér stað. 


Eldfimibil er styrkbilið milli neðri og efri sprengimarka. Lægri og efri sprengimörk eru styrkleikamörk 

eldfimra lofttegunda í loftblöndu þar sem ekki kviknar eldur. 




Styrkur lofttegundar í lofti er aukinn stig af stigi og blandan er sett í snertingu við rafmagnsneista á hverju 

stigi. 


Ekki skráð. 


1.6.1. Tæki 

Prófunarílátið er uppréttur glersívalningur, minnst 50 mm að innra þvermáli og 300 mm á hæð. Kveikjurafskautin 

eru höfð 60 mm yfir botni sívalningsins og í 3 til 5 mm fjarlægð hvort frá öðru. Sívalningurinn hefur 

þrýstilosunarop. Skýla þarf tækinu til að takmarka skaða vegna hugsanlegrar sprengingar. 

Fastur framköllunarneisti sem varir í 0,5 sek. er notaður sem hita- og neistagjafi. Hann er myndaður af 

háspennuspenni með 10 til 15 kV úttaksspennu (hámarksaflinntak 300 W). 


Prófið verður að framkvæma við stofuhita. 


Þekktur styrkur lofttegundar í lofti er settur í glersívalninginn með hlutfallsdælu. Neisti er settur í blönduna 

og athugað hvort logi skiljist frá hita- og neistagjafanum og breiðist út óháð honum. Styrk lofttegundarinnar 

er breytt í þrepum með 1% rúmmálsbili þar til kviknar í eins og áður er lýst.


2. GÖGN 

Einu upplýsingarnar sem skipta máli fyrir ákvörðun á þessum eiginleika er hvort logi breiðist út. 




— Lýsing á tækinu sem var notað ásamt málum þess. 

— Stofuhitinn við framkvæmd prófs. 

— Styrkleikarnir sem prófaðir voru og niðurstöðurnar sem fengust. 

— Niðurstöður prófsins: ekki eldfim lofttegund eða afar eldfim lofttegund. 

— Þegar niðurstaðan er „ekki eldfimt“ skal taka fram að allir styrkleikar voru prófaðir með því að auka 

styrk í þrepum um 1%, frá 0 til 100%. 

— Skrá skal allar upplýsingar og athugasemdir sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðna. 


Engar.


A. 12. ELDFIMI (EFNI OG EFNABLÖNDUR SEM Í SNERTINGU VIÐ VATN EÐA RAKT LOFT 

MYNDA MJÖG ELDFIMAR LOFTTEGUNDIR Í HÆTTULEGU MAGNI) 

1. AÐFERÐ 


Þessa aðferð má nota til að ákvarða hvort hvarf efnis við vatn leiði til myndunar á hættulegu magni af 

lofttegund eða lofttegundum sem geta verið afar eldfimar eða eitraðar. 

Nota má prófunaraðferðina bæði fyrir föst og fljótandi efni. Ekki má nota þessa aðferð fyrir efni sem kviknar 

í sjálfkrafa í andrúmslofti. 


Afar eldfim: Efni og efnablöndur sem í snertingu við vatn eða rakt loft mynda mjög eldfimar lofttegundir 

í hættulegu magni, minnst með hraðanum 1 l/kg/klst. Með þessum mörkum er ekkert sagt um eiturhrif 

lofttegundarinnar. 


Efnið er prófað samkvæmt þreparöðinni sem lýst er hér að neðan; ef það kviknar í á einhverju þrepinu eru 

frekari próf óþörf. 

1.3.1. 1. þrep 

Prófunarefnið er sett í grunnt ílát sem inniheldur eimað vatn við 20 C 

lofttegundinni sem myndast. 

og athugað er hvort kvikni í 

1.3.2. 2. þrep 

Prófunarefnið er sett á síupappír sem flýtur á yfirborði skálar með eimuðu vatni við 20 C og athugað er 

hvort kvikni í lofttegundinni sem myndast. Síupappírinn þjónar einungis þeim tilgangi að halda efninu á 

sama stað til að auka líkur á íkveikju. 

1.3.3. 3. þrep 

Búin er til hrúga úr prófunarefninu, um það bil 2 cm á hæð og 3 cm í þvermál. Nokkrum dropum af vatni er 

bætt við hrúguna og athugað hvort kvikni í lofttegundinni sem myndast. 

1.3.4. 4. þrep 

Prófunarefninu er blandað saman við eimað vatn við 20 C og myndunarhraði lofttegundarinnar er mældur 

á sjö klukkustunda tímabili á einnar klukkustunda fresti. Ef myndunarhraði er ójafn eða er að aukast eftir 

sjö klukkustundir er mælitíminn lengdur í allt að fimm daga. Stöðva má prófið ef hraðinn er einhvern tíma 

meiri en 1 l/kg/klst.



Ekki tilgreint. 


Ekki skráð. 


1.6.1. 1. þrep 

1.6.1.1. Prófunaraðstæður 

Prófunarefnið er notað eins og það er markaðssett og prófað er við stofuhita (um 20 C). 

1.6.1.2. Framkvæmd prófsins 

Lítið magn af prófunarefni (um það bil 2 mm í þvermál) er sett í grunnt ílát með eimuðu vatni. Taka skal 

eftir því (i) hvort einhver lofttegund myndast og (ii) hvort kviknar í henni. Ef kviknar í lofttegundinni þá eru 

frekari próf óþörf vegna þess að efnið telst vera hættulegt. 

1.6.2. 2. þrep 

1.6.2.1. Tæki 

Síupappír er látinn fljóta flatur á yfirborði eimaðs vatns í einhverju heppilegu íláti, t.d. uppgufunarskál sem 

er 100 mm í þvermál. 


Prófunarefnið er notað eins og það er markaðssett og prófað við stofuhita (um 20 C). 


Lítið magn af prófunarefni (um það bil 2 mm í þvermál) er sett mitt á síupappírinn. Taka skal eftir því (i) 

hvort einhver lofttegund myndast og (ii) hvort kviknar í henni. Ef kviknar í lofttegundinni þá eru frekari próf 

óþörf vegna þess að efnið telst vera hættulegt. 

1.6.3. 3. þrep 


Prófunarefnið er notað eins og það er markaðssett og prófað við stofuhita.



Búin er til hrúga úr prófunarefninu, um það bil 2 cm á hæð og 3 cm í þvermál, með dæld efst. Fáeinum 

vatnsdropum er bætt í dældina og athugað (i) hvort einhver lofttegund myndast og (ii) hvort kviknar í henni. 

Ef kviknar í lofttegundinni þá eru frekari próf óþörf vegna þess að efnið telst vera hættulegt. 

1.6.4. 4. þrep 

1.6.4.1. Tæki 

Tækið er sett upp eins og sýnt er á mynd (sjá viðbæti). 


Leitað er í íláti prófunarefnisins að dufti < 500 m (kornastærð). Ef duftið er meira en 1% w/w af heildarmagninu 

eða ef sýnið er auðmulið skal mylja allt efnið í duft fyrir próf þannig að tillit sé tekið til minnkunar 

á kornastærð við geymslu og meðhöndlun; annars á að nota efnið í sama formi og það er markaðssett. Prófið 

skal framkvæma við stofuhita (20 C ) og loftþrýsting. 


Vatn er sett í skiltrekt tækisins og nægilega mikið af efni er vegið, allt að 25 g, til að mynda á bilinu 100 til 

250 cm 3 af lofttegund. Efnið er sett í Erlenmeyerkolbuna. Hægt er að mæla rúmmál lofttegundarinnar sem 

myndast með einhverri heppilegri aðferð. Opnað er fyrir krana skiltrektarinnar til að hleypa vatninu niður í 

Erlenmeyerkolbuna og skeiðklukka er sett af stað. Sá tími sem lofttegundin er að myndast er skráður og ef 

mögulegt er skal gera millistigsmælingar. Þetta próf skal gera þrisvar. 

Ef kemískt auðkenni lofttegundarinnar eru óþekkt þarf að greina hana. Ef lofttegundin hefur afar eldfima 

efnisþætti og er ekki vitað hvort öll blandan er afar eldfim skal útbúa blöndu með sömu samsetningu og 

prófa hana samkvæmt prófunaraðferðinni (A. 11.). 

2. GÖGN 

Ein íkveikja eða afar eldfim lofttegund sem myndast með meiri hraða en 1 l/kg/klst. í þremur tilraunum 

nægir til þess að prófunarefni teljist hættulegt (1.6.1., 1.6.2. og 1.6.3.). 



— Nákvæm tilgreining og lýsing á efninu í því ástandi sem það var þegar tekið var við því (t.d. litur, 

kornastærð og eðlisástand). 

— Frumtilreiðsla prófunarefnisins ef einhver er. 

— Niðurstöður prófa. 

— Kemísk auðkenni lofttegundarinnar sem myndast. 

— Myndunarhraði lofttegundarinnar (1.6.4.). 

— Skrá skal allar aðrar athugasemdir sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðna.



1) ISO 1773 

2) OECD, Paris, Preliminary test guideline for the determination of substances which give off highly 

inflammable gases in dangerous amounts on contact with water, A 80/28, final report of the OECD 

chemical testing programme. 

3) UN Doc. No ST/SG/AC10/1 rev. 1. 

Viðbætir 

Mynd 

Tæki


A. 13. ELDFIMI (FÖST EFNI OG VÖKVAR) 

1. AÐFERÐ 


Gagnlegt er að hafa fyrirfram upplýsingar um sjálfsíkveikju efnis. Prófunaraðferðin á við um föst og fljótandi 

efni eins og þau eru markaðssett, sem kviknar í sjálfkrafa í litlu magni, stuttu eftir að þau komast í snertingu 

við andrúmsloft við stofuhita. 

Efni sem þessi aðferð nær ekki til eru þau sem þurfa klukkustundir eða daga við stofuhita eða hærri hita áður 

en sjálfsíkveikja á sér stað. 


Vökvar og föst efni eru talin vera afar eldfim ef í þeim kviknar í minnst einu prófi af sex við aðstæður sem 

lýst er í 1.6. 

Einnig getur reynst nauðsynlegt að prófa sjálfsíkveikju vökva samkvæmt aðferð A. 15.: Sjálfsíkveikja: 

ákvörðun á hita sjálfsíkveikju hjá rokgjörnum vökvum og lofttegundum. 




Efnið er haft í snertingu við loft við 25 10 C hita í fimm mínútur. Efnið er talið vera afar eldfimt ef 

kviknar í því. 


Endurtekningarhæfni: Af öryggisástæðum nægir að fá aðeins eina jákvæða niðurstöðu úr sex prófum til að 

ákvarða að efni sé afar eldfimt. 


1.6.1. Tæki 

Postulínsskál sem er um það bil 10 cm í þvermál er fyllt með kísilgúr að 5 mm hæð við stofuhita. 

Athugasemd: 

Kísilgúr eða einhvert annað óhvarfgjarnt efni sem fæst auðveldlega telst lýsandi fyrir þann jarðveg sem 

prófunarefnið gæti hellst niður í ef slys yrði. 


a) Dyft föst efni 

1 til 2 cm 3 af dyfta prófunarefninu er hellt úr um það bil 1 m hæð á yfirborð sem er ekki brennanlegt og 

athugað er hvort kviknar í efninu við fallið eða innan fimm mínútna eftir það.


b) Vökvar 

Umþaðbil5cm 3 af fljótandi sýni er hellt í postulínsskál sem er höfð til reiðu og athugað er hvort 

kviknar í efninu innan fimm mínútna. 

2. GÖGN 

Niðurstöður sex prófa skipta máli við matið. 



— Lýsing á efninu sem á að prófa. 

— Niðurstöður prófanna. 


1) OECD, Paris, Preliminary test guideline for the determination of pyrophoric behaviour of solids and 

liquids, A 80/23, final report of the OECD chemical testing programme.


A. 14. SPRENGIFIMI 

1. AÐFERÐ 


Í aðferðinni er sett fram prófunaráætlun til að ákvarða hvort sprengihætta stafi af föstu, fljótandi eða 

maukkenndu efni eða efnablöndu þegar þau verða fyrir áhrifum af loga (varmanæmi) eða árekstri eða 

núningi (næmi fyrir vélrænni örvun). 

Aðferðin er í þremur hlutum: 

a) varmanæmispróf; 

b) próf á næmi fyrir vélrænum áhrifum með tilliti til högga; 

c) próf á næmi fyrir vélrænum áhrifum með tilliti til núnings. 

Með þessari aðferð fást gögn til að meta líkurnar á að sprenging verði vegna tiltekinnar algengrar örvunar. 

Aðferðin er ekki ætluð til að sýna fram á hvort efni eða efnablanda getur sprungið við hvaða aðstæður 

sem er; með henni er ekki heldur ætlað að ákvarða hversu mikið upphafleg sundrun getur breiðst út svo að 

sprenging verði í sýninu öllu. 

Aðferðin hæfir til að ákvarða hvort sprengihætta stafi af efni eða efnablöndu (varma og vélrænt næmi) við 

ákveðin skilyrði sem tilgreind eru í tilskipuninni. Prófin skipta engu máli þar sem varmafræðilegar upplýsingar 

(myndunarvarmi, sundrunarvarmi, fjarvera ákveðinna hvarfgjarnra hópa (1) í byggingarformúlunni) 

staðfesta óumdeilanlega að efnið eða efnablandan getur ekki sundrast, myndað lofttegundir og gefið af sér 

varma mjög hratt (þ.e. af efninu stafar engin sprengihætta). Það skal viðurkennt að aðferðin er ekki afdráttarlaus. 

Hún nær yfir fjölda valdra, tilgreindra tækja sem eru almennt notuð í heiminum og sem venjulega 

gefa þýðingarmiklar niðurstöður. 

Sá sem gerir prófin getur valið að nota annað tæki í aðferðunum þremur sem eru tilgreindar, ef hægt er að 

rökstyðja það vísindalega og tækið er viðurkennt á alþjóðavettvangi. Í þessu tilviki verður hann að ákvarða 

fylgni eigin niðurstaðna og þeirra sem fást með tilgreinda tækinu. 


Sprengifimt: 

Efni og efnablöndur sem geta sprungið vegna áhrifa af loga eða sem eru næmari fyrir höggum eða núningi 

en dínítróbensen. 


Meta-dínítróbensen, kristalkennd tækniframleiðsluvara, fyrir núnings- og höggaðferð. 


Forskimunarpróf er nauðsynlegt til að tryggja öruggar aðstæður fyrir framkvæmd næmisprófanna þriggja:


1.4.1. Forskimunarpróf 

Mjög lítil sýni (um það bil 10 mg) af efninu eða efnablöndunni eru hituð án takmörkunar í Bunsenbrennara, 

eru látin verða fyrir höggi í einhverju hentugu tæki og núningi með því að nota hamar á móti steðja eða 

einhvers konar núningstæki. Tilgangurinn er að komast að því hvort efnið er svo næmt og sprengifimt að 

næmiprófin sem mælt er fyrir um skuli framkvæmd með sérstökum varúðarráðstöfunum til að koma í veg 

fyrir að rannsóknarmaður slasist. 

1.4.2. Varmanæmi 

Aðferðin felst í því að hita efnið eða efnablönduna í stálröri sem hefur gataplötur með misstórum stútum 

sem stjórna því hversu mikið sýnið er innilokað, til að ákvarða hvort efnið eða efnablandan er líkleg til að 

springa við varmaálag. 

1.4.3. Vélrænt næmi (högg) 

Aðferðin felst í því að láta efnið eða efnablönduna verða fyrir höggi af fallhamri á steðja úr stáli. 

1.4.4. Vélrænt næmi (núningur) 

Aðferðin felst í því að láta efnið eða efnablönduna verða fyrir núningi milli staðalyfirborða við tilgreindar 

aðstæður varðandi hleðslu og afstöðuhreyfingu. 


Ekki skráð. 

1.6. Lýsing á aðferð 

1.6.1. Tæki 

1.6.1.1. Varmanæmi (áhrif af loga) 

Stálrörið er búið til úr seighertu stáli (sjá viðbæti). Það er 24 mm að innra þvermáli, 75 mm á lengd og 

veggirnir eru 0,5 mm að þykkt. Við opna endann er rörið búið kraga sem lokar því (mynd 1). Rörið hefur 

þrýstiþolna, kringlótta stútplötu með gati í miðjunni og hún er fest við rörið með skrúfutengingu úr tveimur 

hlutum (ró og hetturó). Stútplatan (sjá mynd 1) er 6 mm þykk og búin til úr hitaþolnu krómstáli (sjá viðbæti). 

Til er röð stútplatna með mismunandi opþvermáli (1, 1,5, 2, 2,5, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20 …mm) 

sem stendur rannsóknarmanni til boða til að ákvarða stig sprengihættu sem af efninu eða efnablöndunni 

stafar. Róin og hetturóin (mynd 1) eru búin til úr króm-mangan stáli (sjá viðbæti) sem er neistalaust upp að 

800 C . Stálrörin eru aðeins notuð í eina tilraun. 

1.6.1.2. Vélrænt næmi (högg) 

Dæmigert fallhamarstæki er í grundvallaratriðum samsett úr steypustálblokk (grásteypun) með fót og steðja, 

súlu, stjórntæki, falllóð og sleppibúnaði. Stálblokkin 230 mm (dýpt) 250 mm (breidd) 200 mm (hæð) 

með steyptum fæti 450 mm (dýpt) 450 mm (breidd) 60 mm (hæð) ber stálsteðjann 100 mm (þvermál) 

70 mm (hæð) sem er skrúfaður á. Á bakhlið stálblokkarinnar er haldari skrúfaður á og í hann er fest 

súlan, sem er gerð úr heilsteyptu, hertu stálröri með 90 mm ytra þvermál og 70 mm innra þvermál. Fjórar 

skrúfur sem eru festar tryggilega við gegnheila steinsteypublokk, 60 60 60 cm, halda fallhamrinum 

þannig að teinarnir eru fullkomlega lóðréttir og auðvelt er að stýra lóðinu. Massi fallhamarsins þarf að vera


10 kílógrömm. Lóðið er úr gegnheilu stáli. Höggflötur þess skal vera úr hertu stáli HRC 60 til 63 og vera 

minnst 25 mm í þvermál. Prófin skal framkvæma með 0,4 m fallhæð. 

Sýnið sem á að rannsaka er sett á steypumótsbúnað sem er samsett úr tveimur gegnheilum stálsívalningum, 

hvor ofan á öðrum, og holum stálsívalning sem stýrihring. Gegnheilu stálsívalningarnir skulu vera 10 (-0,003, 

-0,005) mm í þvermál og 10 mm háir og hafa slípað yfirborð, ávalar brúnir (0,5 mm sveigjuradíus) og HRC 

58 til 65 hörku. Holi sívalningurinn verður að hafa 16 mm ytra þvermál, slípað holrúm, sem er 10 (+0,005, 

+0,010) mm í þvermál, og 13 mm á hæð. Ef sprenging verður eru stálsívalningarnir og holi sívalningurinn 

ekki notaðir í frekari próf. Steypumótsbúnaðinum er komið fyrir á millisteðja 26 mm (þvermál) 26 mm 

(hæð) úr stáli og miðjaður af miðjunarhring með staðsetningarhring sem fjarlægir sprengigufurnar. 

1.6.1.3. Vélrænt næmi (núningur) 

Núningsbúnaðurinn er samsettur úr steyptri stálgrunnplötu (grásteypun) sem núningstækinu sjálfu, fastri 

postulínsstöng og hreyfanlegum postulínsplötum er komið fyrir á. Postulínsplatan er fest í sleða sem hreyfist 

á milli tveggja teina. Sleðinn er knúinn af rafhreyfli eftir drifstöng, hjámiðjutrissu og skiptingu þannig að 

postulínsplatan hreyfist undir postulínsstönginni fram og tilbaka um 10 mm. Postulínsstöngina skal þyngja 

með um það bil 360 N. 

Postulínsplöturnar eru búnar til úr hvítu tæknipostulíni og eru 25 mm (lengd) 25 mm (breidd) 5mm 

(hæð) að stærð. Bæði núningsyfirborð platnanna eru ýfð fyrir brennslu (grófdýpt 9 til 32 m) með því að 

strjúka þau með svampi. 

Sívala postulínsstöngin er einnig úr hvítu tæknipostulíni. Hún er 15 mm löng, 10 mm í þvermál og hefur ýfð 

kúlulaga endayfirborð með 10 mm krapparadíus. 



Rörið er fyllt með efninu, í því eðlisástandi sem það skal afhent í, upp að 60 mm í þremur jöfnum skömmtum. 

Hver skammtur er varlega þjappaður með því að láta yfirborðið verða fyrir 80 njútona krafti með því að 

nota heppilega viðarbullu sem er örlítið mjórri en rörið. Ef um hlaupkennd efni er að ræða er þess gætt að 

loftbólur myndist ekki við áfyllingu. 


Efnið er prófað í þurru ástandi. Sýnið skal hafa rúmmálið 40 mm 3 eða það rúmmál sem á við tilgreindan 

búnað. Fyrir föst efni, að undanskildu mauki, gildir eftirfarandi: 

a) dyft efni eru sigtuð (stærð sigtis 0,5 mm); allt sem fer í gegnum sigtið er notað í prófið; 

b) efnum sem eru pressuð, steypt eða samþjöppuð á einhvern annan hátt er sundrað og þau sigtuð; sigtaði 

hlutinn sem er 0,5 til 1 mm í þvermál er notaður í prófið. 

Efri stálsívalningnum er ýtt niður með fljótandi efni þar til hann er 1 mm frá neðri sívalningnum og er haldið 

í þeirri stöðu.



Efnið er prófað í þurru ástandi. Sýnið skal hafa rúmmálið 10 mm 3 . Fyrir föst efni, að undanskildu mauki, 

gildir eftirfarandi: 

a) dyft efni eru sigtuð (stærð sigtis 0,5 mm); allt sem fer í gegnum sigtið er notað í prófið; 

b) efnum sem eru steypt eða samþjöppuð á einhvern annan hátt er sundrað og þau sigtuð; sigtaði hlutinn, 

sem er < 0,5 mm í þvermál, er notaður í prófið. 

1.6.3. Framkvæmd prófanna 


Hitað er upp með própani úr iðnaðargaskút, sem hefur þrýstimæli (500 mbar), eftir mæli og dreift eftir 

soggrein til brennaranna fjögurra. Brennararnir fjórir nota 3,2 l af própani á mínútu. Ef notuð er önnur 

lofttegund til upphitunar verður að velja heppilega brennara, gasnotkun og loftinntak þannig að svipaðir 

hita/tímaferlar fáist fyrir samanburðarmælingar á rörum með óhvarfgjörnum efnum (sandi, díbútýlftalati) 

eins og fyrir upphitun með própani. 

Brennarar eru settir um allan prófunarklefann eins og sýnt er á mynd 2. 

Brennararnir eru stilltir þannig að oddur innri, bláu keilu logans snerti næstum rörið. Prófið skal gera í 

stálklefa af þeirri stærð sem gefin er á mynd 2. 

Stærð própanbrennaranna er gefin á myndum 3a og 3b. Skylt er að gera tvær raðir þriggja prófa, í fyrri 

röðinni er notuð stútplata með götum sem eru 2 mm í þvermál en í seinni röðinni eru götin stærri en 2 mm 

(t.d. 6 mm) í þvermál. 

Ef sprenging verður í fyrri röðinni (2 mm göt) er óþarfi að halda áfram með seinni röðina. Ef sprenging 

verður ekki eftir fimm mínútur er prófinu hætt. 


Í tilgreinda höggbúnaðinum eru framkvæmd sex próf með því að láta 10 kílógramma lóð falla úr 0,4 m hæð. 

Í öðrum búnaði er sýnið borið saman við m-dínítróbensen með viðurkenndri aðferð (upp-og-niður tæknin, 

o.s.frv.). 


Postulínsstöngin er sett á sýnið við prófið og lóðið fest á. Við prófið skulu svampförin á postulínsplötunni 

liggja þvert á hreyfistefnu. Gæta skal þess að stöngin hvíli á sýninu, að nægilegt prófunarefni sé undir 

stönginni og að platan hreyfist á réttan hátt undir stönginni. Postulínsplatan verður að hreyfast fram og til 

baka undir postulínsstönginni 10 mm vegalengd í hvora átt á 0,44 sekúndum. Hvern hluta yfirborðsins má 

einungis nota í eitt próf.


2. GÖGN 

2.1. Meðferð gagna 

Hætta skal prófum um leið og jákvæð niðurstaða fæst í einu prófanna. 

2.2. Mat 

Að meginreglu til er sprengihætta talin stafa af efni eða efnablöndu í skilningi þessarar tilskipunar ef: 

a) sprenging verður (þ.e. rörið springur í þrjú eða fleiri brot) innan ákveðins fjölda prófa á varmanæmi; 

eða 

b) sprenging (að eldur blossi upp jafngildir sprengingu) verður minnst einu sinni í sex prófum með 

tilgreindum höggbúnaði eða í öðru höggprófi sé sýnið næmara en m-dínítróbensen; eða 

c) sprenging (snark eða að eldur blossi upp jafngildir sprengingu) verður minnst einu sinni í sex prófum 

með tilgreindum núningsbúnaði eða í öðru núningsprófi sé sýnið næmara en m-dínítróbensen. 



Í prófunarskýrslu skulu, ef unnt er, eftirfarandi upplýsingar koma fram: 

— auðkenni, samsetning, hreinleiki, rakainnihald, o.s.frv. efnisins – eða efnablöndunnar sem prófuð var, 

— eðlisástand sýnisins og hvort það var sigtað eða ekki, 

— athuganir meðan á prófunum stóð (tegund svörunar, neistar, logi, sprenging, fjöldi brota, o.s.frv.), 

— niðurstöður hvers prófs, 

— ef annar búnaður var notaður, skal færa vísindaleg rök fyrir því ásamt sönnun á sambandi milli niðurstaðna 

sem fást með tilgreindum búnaði og þeirra sem fást með jafngildum búnaði, 

— allar gagnlegar athugasemdir svo sem tilvísanir í próf með svipaðar vörur sem gætu skipt máli við rétta 

túlkun niðurstaðna. 

3.2. Túlkun og mat niðurstaðna 

Í prófunarskýrslunni skulu koma fram niðurstöður sem taldar eru vera rangar, afbrigðilegar eða ekki dæmigerðar. 

Ef sleppa á einhverjum niðurstöðum skal gefa skýringu ásamt niðurstöðum úr öðru prófi eða viðbótarprófi. 

Stundum getur niðurstaðan verið tæknileg mistök vegna eðlisástands eða rokgirni efnisins eða efnablöndunnar 

við prófið; í slíkum tilvikum er gagnlegt að vita hvaða niðurstaða fengist ef efnið eða efnablandan er 

í því formi sem hún fer á markaðinn. Annað próf getur ef til vill veitt þessar upplýsingar. Ef ekki er hægt 

að skýra afbrigðilega niðurstöðu á þennan hátt verður að samþykkja hana og nota við flokkun efnisins eða 

efnablöndunnar.



1) Bretherick, L., Handbook of Reactive Chemical Hazards, London, Butterworths, 1979, bls. 60 – 63. 

2) Koenen, H., Ide, K. H., Über die Prüfung explosiver Stoffe, I. Ermittlung der Reibempfindlichkeit, 

Explosive Stoffe, vol. 3, 1955, bls. 57 – 65 og 89 – 93. 

3) Koenen, H., Ide, K. H., Über die Prüfung explosiver Stoffe, III. Ermittlung der Empfindlichkeit explosiver 

Stoffe gegen thermische Beanspruchung in einer Erhitzungskammer mit verschiedenen definierten 

Offnungen (Stahlhusenverfahren), Explosive Stoffe, vol. 4, 1956, bls 119 – 125, og 143 – 148. 

4) Koenen, H., Ide, K. H., Haupt, W., Über die Prüfung explosiver Stoffe, IV. Ermittlung der Schlagempfindlichkeit 

explosiver Stoffe von fester, flüssiger und gelatinoser Beschaffenheit, Explosive Stoffe, vol. 

6, 1958, bls. 178 – 189, 202 – 214 og 223 – 235. 

5) ONU, 1980, December, United Nations Committee of Experts on the Transport of Dangerous Goods 

(Doc. ST/SG/AC/.10/5/Add. 3, tafla 4.3). 

Viðbætir 

Dæmi um efnistilgreiningu 

1) Efnistilgreining No. 1.0336.505 g, í samræmi við DIN 1623, blað 1. 

2) Efnistilgreining No. 1.4873, í samræmi við blaðið „ Stahl-Eisen-Werkstoff“ 490-52. 

3) Efnistilgreining No. 1.3817, í samræmi við blaðið „ Stahl-Eisen-Werkstoff“ 490-52.


Mynd 1 



Mynd 2 



Mynd 3a 

Efni: látúnn 



Mynd 3b 

Efni: látúnn 


Nr. L 251/84 Stjórnartíðindi EB 19. 9. 84 

A. 15. SJÁLFSÍKVEIKJA (ÁKVÖRÐUN Á HITA SJÁLFSÍKVEIKJU HJÁ ROKGJÖRNUM 

VÖKVUM OG LOFTTEGUNDUM) 

1. AÐFERÐ 


Gagnlegt er að hafa fyrirfram upplýsingar um sjálfsíkveikju efnis. Prófunaraðferðin á við um loftkennd og 

rokgjörn fljótandi efni eins og þau eru markaðssett, þar sem heitt yfirborð kveikir annaðhvort í efninu sjálfu 

eða í gufum þess í andrúmsloftinu. Sjálfsíkveikjuhitann má lækka töluvert með hvataóhreinindum. 


Stig sjálfsíkveikju er gefið upp sem sjálfsíkveikjuhiti. Sjálfsíkveikjuhitinn er lægsti hiti þar sem kviknar í 

prófunarefninu þegar það er blandað lofti við aðstæður sem skilgreindar eru í prófunaraðferðinni. 




Tilhneiging lofttegunda og gufa til sjálfsíkveikju er ákvörðuð með því að nota tækið sem lýst er í IEC 79-4. 


Endurtekningarhæfnin er breytileg eftir hitasviði sjálfsíkveikju og prófunaraðferðinni sem notuð er (hæst 

5 C). 

Næmið ræðst af prófunaraðferðinni sem notuð er. 

Sérvirknin ræðst af prófunaraðferðinni sem notuð er. 


1.6.1. Tæki 

Tækinu er lýst í aðferðinni sem vísað er til í 1.6.3. 


Sýni af prófunarefninu er prófað í samræmi við aðferðina sem vísað er til í 1.6.3. 


Sjá IEC 79-4, DIN 51794, ASTM-E 659-78, BS 4056.


2. GÖGN 

Skrá skal prófunarhita, loftþrýsting, magn sýnis sem notað er og tímann uns íkveikja á sér stað. 



— nákvæm tilgreining efnisins (auðkenni og óhreinindi), 

— magn sýnis sem var notað, loftþrýstingur, 

— niðurstöður mælinga (prófunarhiti, niðurstöður varðandi íkveikju, samsvarandi tímabil), 

— allar aðrar athugasemdir sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðna. 


Engar.


A. 16. SJÁLFSÍKVEIKJA (FÖST EFNI — ÁKVÖRÐUN HLUTFALLSLEGS HITA 

SJÁLFSÍKVEIKJU) 

1. AÐFERÐ 


Prófa skal efni sem springa og efni sem kviknar í af sjálfu sér í snertingu við loft við stofuhita. 

Tilgangurinn með þessu prófi er að fá fyrirfram upplýsingar um sjálfsíkveikju fastra efna við hækkaðan hita. 

Ef varminn, sem verður til annaðhvort vegna hvarfs efnisins við súrefni eða vegna útverminnar sundrunar, 

tapast ekki nægilega hratt út í umhverfið verður sjálfshitnun sem leiðir til sjálfsíkveikju. Sjálfsíkveikja verður 

því þegar hraði varmamyndunar er meiri en hraði varmataps. 

Prófunaraðferðin er gagnleg sem forskimunarpróf fyrir föst efni. Í ljósi þess hve flókið eðli íkveikju og bruna 

fastra efna er skal einungis nota sjálfsíkveikjuhitann, sem ákvarðaður er samkvæmt þessari prófunaraðferð, 

til samanburðar. 


Sjálfsíkveikjuhitinn, sem fæst með þessari aðferð, er lægsti stofuhitinn, gefinn upp í C, þar sem kviknar í 

ákveðnu rúmmáli efnis við skilgreindar aðstæður. 


Engin. 


Ákveðið rúmmál efnisins, sem prófa á, er sett í ofn við stofuhita; hita-/tímaferillinn sem sýnir aðstæður í 

miðju sýnisins er skráður á meðan ofnhitinn er hækkaður í 400 C með hraðanum 0,5 C /mín. Í skilningi 

þessa prófs kallast ofnhitinn þar sem sýnishitinn nær 400 C með sjálfshitun sjálfíkveikjuhiti. 


Engin. 


1.6.1. Tæki 

1.6.1.1. Ofn 

Hitastilltur rannsóknarstofuofn (rúmmál um 2 lítrar) sem útbúinn er með eðlilegu loftflæði og sprengiöryggi. 

Tryggja verður að engar sundrunarlofttegundir komist í snertingu við rafhitaskautasamstæðurnar til að koma 

í veg fyrir hugsanlega sprengihættu.


1.6.1.2. Vírnetsteningur 

Hluti af ryðfríu stálvírneti með 0,045 mm opum er klippt samkvæmt sniðinu á mynd 1 (sjá viðbæti). Netið 

er beygt saman og fest með vír í teninga, sem eru opnir að ofan. 

1.6.1.3. Snertispennunemar 

Heppilegir snertispennunemar. 

1.6.1.4. Riti 

Tveggja rása riti með kvarðaskiptingunni 0 – 600 C eða samsvarandi spennu. 


Efnin eru prófuð í því ástandi sem þau eru markaðssett. 


Teningurinn er fylltur með efninu sem prófa á og er bankað varlega á hann til að bæta við meira af efninu 

uns búið er að fylla teninginn. Síðan er sýnið hengt upp í miðju ofnsins við stofuhita. Einn snertispennunemi 

er settur í miðju teningsins og hinn milli teningsins og ofnveggjarins til að skrá ofnhitann. 

Hiti ofnsins og sýnisins er sífellt skráður á meðan ofnhitinn er hækkaður í 400 C eða að bræðslumarki fasta 

efnisins, ef það er lægra, með hraðanum 0,5 C/mín. 

Þegar kviknar í efninu sýnir snertispennunemi sýnisins mjög snarpa hitahækkun sem er hærri en ofnhitinn. 

2. GÖGN 

Ofnhitinn, þegar sýnishitinn nær 400 C með sjálfshitun, skiptir máli fyrir mat (sjá mynd 2 í viðbætinum). 


Skýrslan skal, ef unnt er, innihalda eftirfarandi upplýsingar: 

— lýsingu á efninu sem prófa á, 

— niðurstöður mælinga, að hita-/tímaferli meðtöldum, 

— allar aðrar athugasemdir sem skipta máli fyrir túlkun niðurstaðna. 


Engar.


Viðbætir 

Mynd 1 

Snið20mmprófunartenings 

Mynd 2 

Dæmigerður hita-/tímaferill


A. 17. ELDNÆRANDI EIGINLEIKAR 

1. AÐFERÐ 


Gagnlegt er að hafa upplýsingar fyrirfram um hugsanlega sprengifimi og eiturhrif efnis áður en prófið er 

framkvæmt. 

Prófið á ekki við um vökva og lofttegundir, sprengifim eða afar eldfim efni, lífræn peroxíð eða eldfim föst 

efni sem eru líkleg til að bráðna við prófunaraðstæður. 

Þegar fæst ótvíræð niðurstaða við skoðun á byggingarformúlu, um að efnið eða efnablandan geti ekki hvarfast 

á útverminn hátt við eldfimt efni, er prófið óþarft. 

Gera skal forpróf til þess að komast að því hvort framkvæma eigi prófið með sérstökum varúðarráðstöfunum. 


Brunatími: Sá hvarftími, í sekúndum, sem það tekur hvarfsvæðið að breiðast út í hrúgu, samkvæmt tilhöguninni 

sem lýst er í 1.6. 

Brunahraði: Táknað í millímetrum á sekúndu. 

Hámarksbrunahraði: Hæsta gildi brunahraðans sem fæst með blöndum sem innihalda 10 til 90% af eldnærandi 

efnum, miðað við vigt. 


Baríumnítrat (greiningarhreint) er notað sem tilvísunarefni í prófinu og forprófinu. 

Kalíumdíkrómat mætti einnig nota við forprófin. 

Gæta skal sérstakrar varúðar við meðhöndlun kalíumdíkrómats. 

Tilvísunarblandan er blanda baríumnítrats með dyftum sellulósa, útbúin samkvæmt 1.6, sem hefur hámarksbrunahraða 

(yfirleitt blanda sem inniheldur 60% baríumnítrat miðað við þyngd). 

1.4. Meginregla 

Forpróf er gert af öryggisástæðum. Forprófið nægir ef það sýnir að efnið eða efnablandan hefur eldnærandi 

eiginleika. Ef raunin er önnur verður að gera frekari próf á efninu eða efnablöndunni. 

Í frekari prófum er efnið sem prófa á blandað með skilgreindu brennanlegu efni í mismunandi hlutföllum. 

Úr hverri blöndu er gerð hrúga og síðan er kveikt í öðrum megin í henni. Hámarksbrunahraðinn sem er 

ákvarðaður er borinn saman við hámarksbrunahraða tilvísunarblöndunnar. 


Ef þess er óskað má nota hvaða mölunar- og blöndunaraðferð sem er að því tilskildu að munur á hámarksbrunahraða 

í sex aðskildum prófum sé minni en 10% frá reiknuðu meðaltali.



1.6.1. Forpróf 

Efnið, í því ástandi sem það er markaðssett, er þurrkað. Þurrkaða efnið er grófblandað með þurrum sellulósa 

eða sagi í hlutföllunum 2 af prófunarefninu á móti 1 af sellulósa eða sagi miðað við þyngd og úr blöndunni 

er búin til lítil keilulaga hrúga sem er 3,5 cm (grunnþvermál) 2,5 cm (hæð) með því að fylla keilulaga 

form (t.d. rannsóknarstofutrekt úr gleri þar sem lokað hefur verið fyrir mjórri endann) án þess að banka í 

það. 

Hrúgan er sett á kalt yfirborð sem sýgur ekki í sig og leiðir ekki yfir í hita- og neistagjafa, sem er úr 

óhvarfgjörnum málmvír svo sem platínu eða nikkel (sem er hitaður með rafmagni að um það bil 1 000 C). 

Þessi málmvír er settur um 1 mm fyrir ofan prófunaryfirborðið og hann spannar grunnflöt keilulaga hrúgunnar. 

Prófið skal gera í gufuskáp eins og mælt er fyrir um í 1.6.3. 

Kveikt er á hita- og neistagjafanum og látið ganga áfram. Fylgst er með krafti og lengd efnahvarfsins og það 

skráð. 

Efnið eða efnablandan telst vera eldnærndi ef hvarfið er kröftugt. 

Ávallt þegar niðurstaðan er vafasöm er nauðsynlegt að framkvæma alla prófunarröðina sem lýst er hér að 

neðan. 


1.6.2.1. Prófunarefni 

Prófunarsýnið er mulið þar til kornastærðin er < 0,125 mm með eftirfarandi aðferð: 

Prófunarefnið, í því ástandi sem það er markaðssett, er sigtað; hlutinn sem er eftir er mulinn, þetta er 

endurtekið þar til allur prófunarskammturinn hefur farið í gegnum sigtið. 

Nota má hvaða aðferð sem er, sem uppfyllir gæðaviðmiðin, við að mala og sigta 

Áður en blandan er útbúin er efnið þurrkað við 105 C þar til stöðugri þyngd er náð. Ef sundrunarmark 

efnisins sem prófa á er lægra en 105 C verður að þurrka það við hæfilegan, lægri hita. 

1.6.2.2. Brennanlegt efni 

Dyftur sellulósi er notaður sem brennanlegt efni. Sellulósinn skal vera af þeirri gerð sem notuð er við 

þunnlagsskiljun eða súlugreiningu. Tegund með meira en 85% af þráðlengd á milli 0,020 og 0,085 mm hefur 

reynst vel. Sellulósaduftið er sett í sigti með 0,125 mm möskvastærð. 

Áður en blandan er útbúin er dyftur sellulósi þurrkaður við 105 C þar til stöðugri þyngd er náð. 

Ef notað er sag við forprófið skal útbúa mjúkviðarsag með því að safna hlutanum sem fer í gegnum sigti 

með 1 600 m möskvastærð, hræra vandlega, síðan þurrka við 105 C í fjórar klukkustundir í mest 25 mm 

þykku lagi. Þetta er kælt og geymt í loftþéttu íláti sem er fyllt eins mikið og hægt er þar til það er notað, 

helst innan 24 klukkustunda eftir þurrkun. 

1.6.2.3. Blanda 

Útbúin er blanda af eldnærandi efni og sellulósa sem inniheldur 10 til 90% af þyngd eldnærandi efnis í 10% 

skömmtum. Í vafatilvikum skal nota milliblöndur eldnærandi efna og sellulósa til að finna hámarksbrunahraða 

með meiri nákvæmni.


Athugasemd: 

Líta verður á blöndur eldnærandi efna og sellulósa sem hugsanlega sprengifimar og meðhöndla þær með 

varúð. 

Hrúgan er útbúin með formi. Formið er úr málmi, 250 mm langt og með þríhyrndu þversniði sem er 10 mm 

hátt og 20 mm breitt að innra máli. Á báðar langhliðar formsins er sett málmplata sem skagar 2 mm fram 

yfir efri brún þríhyrnda þversniðsins (mynd). Í þessa uppstillingu er sett örlítið umframmagn af blöndu. Eftir 

að formið hefur verið látið falla einu sinni úr 2 cm hæð á fastan flöt er umframmagnið, sem eftir er, skafið 

af með hallandi þynnu. Því næst eru hliðarplöturnar fjarlægðar og afgangsduftið jafnað með kefli. Plata sem 

er ekki brennanleg er síðan sett ofan á formið, búnaðinum hvolft og formið fjarlægt. 

1.6.2.4. Hita- og neistagjafi 

Gaslogi eða platínuvír, sem er hitaður með rafmagni að u.þ.b. 1 000 C , er notaður sem hita- og neistagjafi. 


Hrúgan er sett þvert á trekkinn í gufuskáp. 

Lofthraðinn skal vera nægilegur til að gufur sleppi ekki út í rannsóknarstofuna og ætti ekki að breytast á 

meðan á prófinu stendur. Setja skal upp dragsúgshlíf í kringum tækið. 

Þar sem sellulósinn og efnin sem á að prófa eru rakadræg verður að framkvæma prófið eins hratt og mögulegt 

er. 

Kveikt er í öðrum enda hrúgunnar með því að bera loga eða glóandi platínuvír að henni. 

Mæla skal hvarftímann á 200 mm eftir að hvarfsvæðið hefur færst um fyrstu 30 mm. 

Prófið er gert með tilvísunarefninu. Prófið er síðan gert minnst einu sinni á hverri röð prófunarefnis með 

sellulósablöndunum. 

Ef hámarksbrunahraði er meiri en fyrir tilvísunarefnið svo marktækt sé má hætta prófinu, annars verður að 

endurtaka prófið á blöndunum þremur, sem hafa mesta brunahraðann, fimm sinnum. 

2. GÖGN 

Af öryggisástæðum er hámarksbrunahraði — en ekki meðaltalið — talinn vera eldnærandi eiginleiki prófunarefnisins. 

Hæsta gildi brunahraða úr sex prófum á ákveðinni blöndu er það sem skiptir máli í matinu. 

Teiknaður er ferill hæsta gildis brunahraða hverrar blöndu sem fall af innihaldi eldnærandi efna. 

Mesti brunahraðinn er ákvarðaður út frá línuritinu. 

Frávik sex mældra gilda brunahraða fyrir þá blöndu, sem hefur mesta brunahraðann, má ekki vera meira en 

10% frá reiknuðu meðaltali; annars verður að bæta aðferðir við mölun og blöndun. 

Mesti brunahraði sem fékkst er borinn saman við mesta brunahraða tilvísunarblöndunnar (sjá 1.3).





— lýsing á efninu sem á að prófa, 

— meðhöndlun sýnisins (t.d. mölun, þurrkun, …), 

— niðurstöður mælinga, 

— háttur hvarfsins (t.d. blossabruni á yfirborðinu, bruni í gegnum allan massann, upplýsingar um brennanlegar 

vörur …), 

— aðrar athugasemdir sem skipta máli við túlkun niðurstaðna, þar með talin lýsing á krafti (logar, neistar, 

gufa, hæg glóð, o.s.frv.) og nálgunartími sem fannst við forprófið bæði fyrir prófunar- og tilvísunarefnið. 


Efni er talið vera eldnærandi þegar: 

a) kröftugt hvarf verður í forprófinu, 

b) mesti brunahraði prófunarblöndunnar í prófinu er meiri eða jafn mesta brunahraða tilvísunarblöndu af 

sellulósa og baríumnítrati. 


Engar


Viðbætir 

Mynd 

Form og aukahlutir fyrir undirbúning hrúgunnar 

(öll mál í millímetrum) 

Lengd formsins: 250 mm 

Efni: Ál


B-HLUTI: AÐFERÐIR VIÐ ÁKVÖRÐUN EITURHRIFA 

ALMENNUR INNGANGUR: B-HLUTI 

A. INNGANGUR 

Sjá almennan inngang. 

B. SKILGREININGAR 

i) Bráð eiturhrif eru neikvæð áhrif sem koma fram innan ákveðins tíma (venjulega 14 daga) eftir að einn 

skammtur efnis hefur verið gefinn inn. 

ii) LD 50 (miðgildisbanaskammtur) er einn skammtur efnis, sem fenginn er með tölfræðiaðferðum og 

reikna má með að valdi dauða hjá 50% tilraunadýra. LD 50 -gildi er sett fram sem þyngd prófunarefnis á 

einingarþyngd tilraunadýrs (millígrömm á kílógramm). 

iii) LC 50 (miðgildisbanastyrkur) er styrkur efnis, sem fenginn er með tölfræðiaðferðum og reikna má með 

að valdi dauða á meðan á áreiti stendur eða innan ákveðins tíma eftir áreiti hjá 50% tilraunadýra sem 

hafa orðið fyrir áreiti í ákveðinn tíma. LC 50 -gildið er sett fram sem þyngd prófunarefnis á staðalrúmmál 

lofts (millígrömm á lítra). 

iv) Skammtur með engin eiturhrif er stærsti skammtur eða áreitisstig sem notað er við próf og framkallar 

engin mælanleg neikvæð áhrif. 

v) Meðalbráð/hæglangvinn eiturhrif eru neikvæð áhrif sem koma fyrir í tilraunadýrum í kjölfar endurtekinna 

daglegra skammta eða áreitis af kemísku efni á litlum hluta áætlaðrar ævi þeirra. 

vi) Hámarksskammtur sem þolanlegur er (MTD) er stærsti skammtur sem framkallar merki um eiturhrif án 

þess að hafa veruleg áhrif á lifun í prófinu þar sem það er notað, t.d. í krabbameinsvaldarannsóknum, 

eiturhrif sem ekki orsakast af æxlum. 

vii) Húðerting er framköllun bólgubreytinga í húð eftir áburð prófunarefnis sem ganga til baka. 

viii) Augnerting er framköllun breytinga í auganu eftir áburð prófunarefnis á fremri hluta augans sem ganga 

til baka. 

ix) Húðnæming (húðbólga vegna snertiofnæmis) er svörun í húð við efni sem á sér ónæmisfræðilegar 

orsakir. 

C. MAT OG TÚLKUN 

Aðeins má að takmörkuðu leyti framreikna niðurstöður, sem fást í prófum með tilraunadýr og prófum íglasi, 

fyrir fólk og verður að hafa þetta í huga þegar próf eru metin og túlkuð. 

Gögn um menn, þegar þau eru til, eru talin skipta meira máli við ákvörðun á hugsanlegum áhrifum kemísks 

efnis á menn. 

STÖKKBREYTIHÆFNI (þar með talin forskimun krabbameinsvalda) 

Fyrir fyrsta mat á hugsanlegri stökkbreytihæfni efnis er nauðsynlegt að afla upplýsinga um tvær gerðir 

stökkbreytinga, þ.e.a.s. genabreytingar og litningafrávik. 

Þessar tvær gerðir eru metnar með eftirfarandi prófum: 

i) próf á framköllun gena-(punkt-)breytinga í frumum dreifkjörnunga, eins og Salmonella typhimurium; 

einnig má nota próf þar sem Escherichia coli er notuð. Valið milli þessara tveggja tilraunalífvera ræðst 

af eðli efnisins sem prófa á.


ii) próf á framköllun litningafrávika í spendýrafrumum sem ræktaðar eru íglasi; einnig má nota próf ílífi 

(próf á smákjörnum eða greining á beinmergsfrumum í metafasa). 

D. HEIMILDIR 

Eiturefnafræði er vísindagrein í þróun og mjög mikið af heimildum er til um hvert efni. Viðeigandi upplýsingar 

má finna í prófunarleiðbeiningum OECD. 

Aðrar athugasemdir 

Meðferð dýra 

Við eiturefnapróf er nauðsynlegt að hafa strangt eftirlit með umhverfisaðstæðum og nota hæfilegar aðferðir 

við meðferð dýranna. 

i) Húsakostur 

Umhverfisaðstæður í herbergjum eða búrum tilraunadýranna skulu vera við hæfi hverrar dýrategundar. 

Hæfilegar aðstæður fyrir nagdýr er 22 C ( 3 C ) herbergishiti með 30 til 70% hlutfallsraka; fyrir 

kanínur og naggrísi skal hitinn vera 20 C( 3 C ) með 30 til 70% hlutfallsraka. 

Stundum er tilraunatækni sérstaklega næm fyrir hitaáhrifum og í þeim tilvikum eru upplýsingar um 

hæfilegar aðstæður hafðar með lýsingu á prófunaraðferðinni. Í öllum rannsóknum á eiturhrifum er hiti 

og raki athugaður, skráður og látinn fylgja lokaskýrslunni. 

Þegar notað er gerviljós skal yfirleitt vera til skiptis ljós í 12 klukkustundir og myrkur í 12 klukkustundir. 

Upplýsingar um skiptinguna milli ljóss og myrkurs skulu skráðar og látnar fylgja lokaskýrslunni. 

Í skýrslum um dýratilraunir er mikilvægt að tilgreina hvers konar búr voru notuð og fjölda dýra í hverju 

búri, bæði á meðan efnaáreitun fer fram og á athugunartímanum sem á eftir fer. 

ii) Fóðrun 

Fóðrið skal uppfylla allar næringarþarfir tegundarinnar sem prófa á. Þegar prófunarefnin eru gefin inn 

með fóðrinu getur næringargildi þess lækkað vegna samverkunar efnisins og innihaldsefna fóðursins. 

Hafa skal í huga möguleika á slíkri samverkun þegar niðurstöður prófanna eru túlkaðar. 

Aðskotaefni í fóðrinu, sem vitað er að hafa áhrif á eiturhrifin, skulu ekki vera til staðar í þeim mæli að 

truflað geti rannsóknina.


B. 1. BRÁÐ EITURHRIF (VIÐ MUNNINNTÖKU) 

1. AÐFERÐ 


Sjá almennan inngang B-hluta (A-lið). 

1.2. Skilgreiningar 

Sjá almennan inngang B-hluta (B-lið). 


Engin. 


Nokkrum hópum tilraunadýra er gefið prófunarefnið daglega í gegnum munn með magaslöngu í kvörðuðum 

skömmtum, einn skammtur á hóp. Dýr sem drepast á meðan á prófinu stendur eru krufin og við lok prófsins 

eru eftirlifandi dýr krufin. Þessi aðferð á aðallega við um rannsóknir á nagdýrum. 

1.5. Gæðaviðmiðanir 

Engar. 

1.6. Lýsing á prófunaraðferð 


Dýrunum er haldið við prófunaraðstæður, bæði hvað varðar húsakost og fóður, í minnst fimm daga áður en 

prófið hefst. Fyrir prófið eru hraust, ung, fullvaxin dýr valin af handahófi í prófunar- og samanburðarhópa. 

Útbúin er lausn eða sviflausn prófunarefnisins með hæfilegu burðarefni, ef þess þarf. Mælt er með því að 

nota vatnslausnir eins og mögulegt er en þar sem slíkt er ekki hægt má prófa jurtaolíulausnir og síðan önnur 

burðarefni eða sviflausnir. Ef vatnslaus burðarefni eru notuð skulu eiturverkanir þeirra vera kunnar eða 

ákvarðaðar fyrir prófið eða á meðan á því stendur. Hjá nagdýrum skal rúmmálið ekki vera meira en 10 ml/kg 

líkamsþunga nema ef um vatnslausnir er að ræða, en þá má nota 20 ml/kg líkamsþunga. Halda skal mun á 

rúmmáli sem minnstum með því að breyta styrknum til að tryggja stöðugt rúmmál á öllum skammtastigum. 


1.6.2.1. Tilraunadýr 

Rottan er ákjósanlegasta tegundin, nema einhverjar frábendingar séu. Nota skal rottur úr algengum tilraunastofustofnum. 

Um bæði kynin gildir að mismunur í líkamsþyngd dýranna má ekki víkja meira en 20% frá 

meðaltalinu.


1.6.2.2. Fjöldi og kyn 

Nota skal minnst 10 nagdýr (5 kvendýr og 5 karldýr) á hverju skammtastigi. Kvendýrin mega ekki hafa gotið 

og ekki vera kviðug. 

1.6.2.3. Skammtastærðir 

Nota skal nægilega marga skammta, minnst þrjá, og skulu þeir valdir þannig að stigvaxandi eiturhrif og 

dauðsföll komi fram í prófunarhópunum. Gögnin skulu nægja til að fá fram skammta-/svörunarferil og, ef 

unnt er, leyfa viðunandi ákvörðun á LD 50 . 

1.6.2.4. Magnpróf 

Viðunandi mat á hugsanlegum, bráðum eiturhrifum efnis við munninntöku fæst í flestum tilvikum ef ekkert 

dýr í prófunarhópnum drepst af völdum efnisins (fimm dýr af hvoru kyni) innan 14 daga eftir einn 5 000 

mg/kg skammt. 

1.6.2.5. Athugunartímabil 

Athugunartímabilið skal vera minnst 14 dagar. Athugunartímabilið skal hins vegar ekki vera svo fastbundið 

að því verði ekki breytt. Það skal ákvarðað í samræmi við eiturefnasvörun, hvenær hún kemur fram og lengd 

afturbatatímabilsins; það má því framlengja ef það er talið nauðsynlegt. Mikilvægt er að vita hvenær merki 

um eiturhrif koma fram og hverfa og hvenær dýrin drepast, sérstaklega ef tilhneiging er sú að dýrin drepast 

síðar meir. 

1.6.3. Tilhögun 

Dýrin skulu látin fasta fyrir inngjöf prófunarefnis. Rottur mega ekki fá fóður nóttina fyrir inngjöf; hjá dýrum 

með hraðari efnaskipti er styttri föstutími hæfilegur; ekki skal takmarka vatn. 

Daginn eftir eru dýrin vigtuð og síðan er hverjum hópi gefið inn prófunarefnið í einum skammti með 

magaslöngu. 

Ef ekki er hægt að gefa allt inn í einum skammti má skipta efninu upp í smærri skammta og gefa á 24 

klst. tímabili hið lengsta. Eftir að efnið hefur verið gefið inn skal ekki gefa dýrunum fóður í þrjár til fjórar 

klukkustundir þar á eftir. Ef prófunarefnið er gefið inn í smáum skömmtum á ákveðnu tímabili getur verið 

nauðsynlegt að gefa dýrunum fóður og vatn eftir því hversu langt tímabilið er. Eftir inngjöf eru kerfisbundnar 

athuganir gerðar og skráðar fyrir hvert dýr. Gera skal tíðar athuganir fyrsta daginn. 

Gera skal nákvæmar klínískar athuganir minnst einu sinni á hverjum virkum degi. Aðrar athuganir skal 

gera daglega og gera hæfilegar ráðstafanir til að sem fæst dýr tapist í rannsókninni, þ.e.a.s. að dýr sem 

finnast dauð séu krufin eða fryst og að veikburða eða deyjandi dýr verði einangruð eða aflífuð. Athuganir 

á dýrunum skulu ná til breytinga í húð og feldi, augum og slímhúð auk öndunar-, blóðrásar-, sjálfráðaog 

miðtaugakerfa, hreyfinga og atferlismynsturs. Einkum skal veita titringi, krampa, munnvatnsseytingu, 

niðurgangi, sinnuleysi, svefni og dái sérstaka athygli. Dauðastund skal skrá eins nákvæmlega og unnt er. 

Kryfja skal dýrin sem drepast á meðan á prófinu stendur og þau sem lifa prófið af. Skal skrá allar stórsæjar 

meinafræðilegar breytingar. Taka skal vefi til vefjameinafræðilegra athugana, ef þörf er. 

2. GÖGN 

Setja skal gögn fram í töfluformi þannig að fram komi hversu mörg dýrin eru í hverjum hópi við upphaf 

prófsins, hvenær einstök dýr drepast, hve mörg þeirra sýna merki um eiturhrif, lýsing eiturhrifa og niðurstöður 

krufninga. Ákvarða skal og skrá þyngd einstakra dýra stuttu áður en prófunarefnið er gefið inn, vikulega eftir 

það og við dauða. Breytingar á þyngd skal reikna út og skrá ef dýrið lifir lengur en einn dag eftir inngjöf. 

LD 50 er ákvarðað með viðurkenndri aðferð. Mat gagna skal ná til sambandsins, ef það er til staðar, milli


þess hve lengi dýrin voru áreitt með prófunarefninu og þess hve tíð og hversu alvarleg frávikin eru, þar með 

talin atferlis- og klínísk frávik, stórsæjar vefjaskemmdir, breytingar á líkamsþunga, dánartíðni og öll önnur 

eiturhrif. 




— tegund, stofn, uppruni, umhverfisaðstæður, fóður, o.s.frv., 

— prófunaraðstæður, 

— skammtastærð (auk burðarefnis, ef það var notað og styrkur), 

— gögn, sett fram í töfluformi, um svörun eftir kyni og skammti (þ.e.a.s. fjöldi dýra sem drápust, fjöldi 

dýra sem sýna merki um eiturhrif, fjöldi dýra sem voru áreitt), 

— dauðastund eftir skömmtun, 

— klínískar athuganir, 

— LD 50 fyrir hvort kyn ákvarðað eftir 14 daga (aðferð við ákvörðun skal tilgreind), 

— 95% öryggismörk fyrir LD 50 , 

— skammta-/dauðaferill og halli (þar sem ákvörðunaraðferð leyfir), 

— niðurstöður krufninga, 

— allar vefjameinafræðilegar niðurstöður, 

— umfjöllun um niðurstöður, 

— túlkun niðurstaðna. 

3.2. Mat og túlkun 

Sjá almennan inngang B-hluta (C). 


Sjá almennan inngang B-hluta (D).


B. 2. BRÁÐ EITURHRIF (VIÐ INNÖNDUN) 

1. AÐFERÐ 


Sjá almennan inngang B-hluta (A). 


Sjá almennan inngang B-hluta (B). 


Engin. 


Nokkrir hópar tilraunadýra eru áreittir með prófunarefninu í kvörðuðum skömmtum í ákveðinn tíma, einn 

skammtur á hóp. Gerðar eru athuganir á áhrifunum og dauða. Dýr sem drepast á meðan á prófinu stendur 

eru krufin og við lok prófsins eru eftirlifandi dýr krufin. 


Engar. 





Ekki er þörf á að láta þau verða fyrir hermiáreitun nema áreitistækið, sem nota á, bendi til þess. 

Bæta má viðeigandi burðarefni við prófunarefnið þar sem þess er þörf til að hæfilegur styrkur prófunarefnis 

verði í loftinu og þá skal nota burðarefnissamanburðarhóp. Ef burðarefni eða önnur aukefni eru notuð til að 

auðvelda skömmtun verður að vera tryggt að þeim fylgi ekki eiturhrif. Nota má gögn sem áður hefur verið 

safnað, ef við á. 



Rottan er ákjósanlegasta tegundin, nema einhverjar frábendingar séu. Nota skal algenga tilraunastofustofna. 

Um bæði kynin gildir að líkamsþyngd dýranna má ekki víkja meira en 20% frá meðaltalinu.



Nota skal minnst 10 nagdýr (5 kvendýr og 5 karldýr) á hverju skammtastigi. Kvendýrin mega ekki hafa gotið 

og ekki vera kviðug. 



dauðsföll komi fram í prófunarhópunum. Gögnin skulu nægja til að fá fram skammta-/svörunarferil og, ef 

unnt er, leyfa viðunandi ákvörðun á LD 50 . 


Ef áreitun fimm karldýra og fimm kvendýra með 20 mg/l af lofttegund eða 5 mg/l af úða eða svifögnum í 

fjórar klukkustundir (eða með mesta fáanlega styrk, ef eðlis- eða efnafræðilegir eiginleikar, þar með talin 

sprengifimi, leyfir ekki annað) framkallar engin dauðsföll vegna prófunarefnisins innan 14 daga teljast 

frekari próf óþörf. 

1.6.2.5. Áreitistími 

Stysta áreitistímabil er fjórar klukkustundir. 

1.6.2.6. Búnaður 

Prófa skal dýrin í innöndunarbúnaði sem er hannaður þannig að viðhalda megi kraftmiklu loftflæði með 

minnst 12 loftskiptum á klukkustund til að tryggja fullnægjandi súrefnisinnihald og jafndreift áreitisloft. Þar 

sem notaður er klefi ber að útbúa hann þannig að ekki verði of þröngt um dýrin og innöndun prófunarefnis 

verði sem mest. Almenna reglan er sú að ef tryggja á stöðugleika andrúmsloftsins má heildarumfang 

tilraunadýranna ekki vera meira en 5% af rúmmáli prófunarklefans. Áreitun má eiga sér stað í gegnum munn 

og nef, höfuðið eitt eða með því að setja allt dýrið í áreitisklefa; fyrstu tveir kostirnir gera það að verkum að 

upptaka eftir öðrum leiðum verður sem minnst. 






síðar meir. 


Skömmu fyrir áreitun eru dýrin vigtuð og síðan áreitt með prófunarstyrknum í viðeigandi tæki minnst í 

fjórar klukkustundir eftir að styrkur í klefanum hefur náð jafnvægi. Það ætti ekki að taka langan tíma. 

Á meðan á rannsókn stendur ber að halda hita við 22 3 C. Best er að hlutfallsraki sé milli 30% og 

70% en í vissum tilvikum (t.d. við próf á úðum) getur þetta verið óraunhæft. Hvorki má fóðra né brynna 

á meðan á áreitun stendur. Nota ber kraftmikið innöndunarkerfi með hæfilegu eftirlitskerfi fyrir greiningu 

á styrk áreitisloftsins. Framkvæma skal tilraunapróf til að finna hæfilegan áreitisstyrk. Kerfið á að tryggja 

að stöðugum áreitisaðstæðum sé náð svo fljótt sem auðið er. Tryggja skal að aðstæður séu einsleitar í 

áreitisklefanum með því að stilla loftstraumshraðann.


Eftirfarandi skal mælt eða athugað: 

a) Loftstraumshraði (stöðugt). 

b) Raunverulegur styrkur prófunarefnisins á innöndunarsvæðinu. Styrkurinn má ekki sveiflast meira en 

15% frá meðalstyrk á meðan á daglegum áreitistíma stendur. Ef um ryk eða úða er að ræða getur 

verið ómögulegt að ná þessu marki og eru þá leyfð meiri frávik. Fyrir svifagnir og úða skal framkvæma 

greiningar á kornastærð eins oft og nauðsynlegt er, minnst einu sinni, til að ákvarða hvort dreifing 

kornastærðar sé jöfn. 

c) Hiti og raki. 

d) Við áreitun og eftir það eru gerðar kerfisbundnar athuganir og skrá yfir hvert dýr. Gera skal tíðar athuganir 

fyrsta daginn. Gera skal nákvæmar klínískar athuganir minnst einu sinni á hverjum virkum degi. Aðrar 

athuganir skal gera daglega og gera hæfilegar ráðstafanir til að sem fæst dýr tapist í rannsókninni, 

þ.e.a.s. að dýr sem finnast dauð séu krufin eða fryst og að veikburða eða deyjandi dýr verði einangruð 

eða aflífuð. 

Athuganir á dýrunum skulu ná til breytinga í húð og feldi, augum og slímhúð auk öndunar-, blóðrásar-, 

sjálfráða- og miðtaugakerfa, hreyfinga og atferlismynsturs. Einkum skal veita titringi, krampa, munnvatnsseytingu, 

niðurgangi, sinnuleysi, svefni og dái sérstaka athygli. Dauðastund skal skrá eins nákvæmlega 

og unnt er. 

Kryfja skal dýrin sem drepast á meðan á prófinu stendur og þau sem lifa prófið af. Skal skrá allar 

stórsæjar meinafræðilegar breytingar. Taka skal vefi til vefjameinafræðilegra athugana, ef þörf er. 

2. GÖGN 



krufninga. Breytingar á þyngd skal reikna út og skrá ef dýrið lifir lengur en einn dag eftir inngjöf. LC 50 

er ákvarðað með viðurkenndri aðferð. Mat gagna skal ná til sambandsins, ef það er til staðar, milli þess 

hve lengi dýrin voru áreitt með prófunarefninu og þess hve tíð og hversu alvarleg frávikin eru, þar með 

talin atferlis- og klínísk frávik, stórsæjar vefjaskemmdir, breytingar á líkamsþunga, dánartíðni og öll önnur 

eiturhrif. 





— prófunaraðstæður: 

Lýsing á áreitistæki, þar með talin hönnun, tegund, mælivídd, loftgjafi, kerfi til að framleiða agnir og 

úða, meðhöndlun á útblásturslofti og hvernig dýrunum er haldið í prófunarklefa ef hann er notaður. Lýsa 

skal búnaði sem mælir hitastig, raka ásamt úðastyrk og kornastærð. 

Áreitisgögn 

Þau skulu sett fram í töfluformi þar sem kemur fram meðaltal og frávik (t.d. staðalfrávik) og taka til: 

a) loftstraumshraða í innöndunarbúnaði; 

b) hita- og rakastigs lofts;


c) tilgreinds styrks (heildarmagn prófunarefnis sem sett er í innöndunarbúnað deilt með rúmmáli lofts); 

d) tegundar burðarefnis, ef það er notað; 

e) raunstyrks á innöndunarsvæði í prófinu; 

f) miðgildis kornastærðar (eftir því sem við á); 

g) tímans sem jafnvægi er að komast á; 

h) áreitistíma; 



— dauðastund við og eftir áreitun, 


— LC 50 fyrir hvort kyn ákvarðað eftir athugunartímabilið (aðferð við ákvörðun skal tilgreind), 

— 95% öryggismörk fyrir LC 50 , 











B. 3. BRÁÐ EITURHRIF (UPPTAKA Í GEGNUM HÚÐ) 

1. AÐFERÐ 






Engin. 


Prófunarefnið, í kvörðuðum skömmtum, er borið á húð tilraunadýra í nokkrum hópum, einn skammtur á 

hóp. Gerðar eru athuganir á áhrifunum og dauða. Dýr sem drepast á meðan á prófinu stendur eru krufin og 

við lok prófsins eru eftirlifandi dýr krufin. 


Engar. 





Um það bil 24 klukkustundum fyrir prófið er feldurinn á hrygg dýranna annaðhvort klipptur eða rakaður af. 

Varast ber þá að skaða húðina. Minnst 10% af yfirborði líkamans verður að vera bert þannig að hægt sé að 

bera prófunarefnið á. Ef prófa á föst efni, sem má dyfta ef þarf, er prófunarefnið bleytt nægilega með vatni 

eða með heppilegu burðarefni, ef nauðsyn krefur, til að tryggja góða snertingu við húðina. Ef burðarefni er 

notað skal hafa í huga áhrif þess á hæfni prófunarefnisins til að smjúga inn í húðina. Fljótandi prófunarefni 

eru yfirleitt notuð óþynnt. 



Nota má fullorðnar rottur eða kanínur. Nota má aðrar tegundir en rökstyðja þarf notkun þeirra. Nota skal 

algenga tilraunastofustofna. Um bæði kynin gildir að líkamsþyngd dýranna má ekki víkja meira en 20% 

frá meðaltalinu.



Nota skal minnst 10 dýr (5 kvendýr og 5 karldýr) með heilbrigða, heila húð á hverju skammtastigi. Kvendýrin 

mega ekki hafa gotið og ekki vera kviðug. Stundum er réttlætanlegt að nota færri dýr, sérstaklega ef um er 

að ræða kanínur. 



dauðsföll komi fram í prófunarhópunum. Hafa skal öll ertandi og ætandi áhrif í huga þegar skammtar eru 

ákveðnir. Gögnin skulu nægja til að fá fram skammta-/svörunarferil og, ef unnt er, leyfa viðunandi ákvörðun 

áLD 50 . 


Ef forrannsókn þar sem 2 000 mg/kg eða stærri skammtur er borinn á heila húð minnst fimm dýra af hvoru 

kyni framkallar engin dauðsföll af völdum prófunarefnisins innan 14 daga teljast frekari próf óþörf. 






síðar meir. 


Hvert dýr er í sér búri. Prófunarefnið skal bera jafnt á svæði sem er um það bil 10% af heildaryfirborði 

líkamans. Ef um er að ræða mjög eiturvirkt efni má nota minna svæði en þunnt og einsleitt lag skal hylja 

eins stórt svæði og mögulegt er. 

Prófunarefninu er í 24 tíma langri áreitun haldið í snertingu við húðina með gropinni grisju og heftiplástri 

sem ekki ertir húðina. Prófunarsvæðið skal hylja þannig að prófunarefnið og grisjan sitji fast á og til að 

koma í veg fyrir að dýrin geti tekið efnið inn. Nota má önnur ráð til þess að hindra inntöku prófunarefnisins 

en dýrunum á þó ekki að halda hreyfingarlausum. 

Við lok áreitistímans skal fjarlægja leifar prófunarefnisins með vatni eða húðin hreinsuð á annan hátt. 

Skrá skal allar athuganir kerfisbundið þegar þær eru gerðar. Skal skrá sérstaklega um hvert dýr. Gera skal 

tíðar athuganir fyrsta daginn. Gera skal nákvæmar klínískar athuganir minnst einu sinni á hverjum virkum 

degi. Aðrar athuganir skal gera daglega og gera hæfilegar ráðstafanir til að sem fæst dýr tapist í rannsókninni, 

þ.e.a.s. að dýr sem finnast dauð séu krufin eða fryst og að veikburðar eða deyjandi dýr verði einangruð eða 

aflífuð. 

Athuganir á dýrunum skulu ná til breytinga í húð og feldi, augum og slímhúð auk öndunar-, blóðrásar-, 

sjálfráða- og miðtaugakerfa, hreyfinga og atferlismynsturs. Einkum skal veita titringi, krampa, munnvatnsseytingu, 

niðurgangi, sinnuleysi, svefni og dái sérstaka athygli. Dauðastund skal skrá eins nákvæmlega og 

unnt er. Kryfja skal dýrin sem drepast á meðan á prófinu stendur og þau sem lifa prófið af. Skal skrá allar 

stórsæjar meinafræðilegar breytingar. Taka skal vefi til vefjameinafræðilegra athugana, ef þörf er.


2. GÖGN 



krufninga. Ákvarða skal og skrá þyngd einstakra dýra stuttu áður en prófunarefnið er gefið inn, vikulega 

eftir það og við dauða. Breytingar á þyngd skal ákvarða og skrá ef dýrið lifir lengur en einn dag eftir inngjöf. 

LD 50 er ákvarðað með viðurkenndri aðferð. 

Mat gagna skal ná til sambandsins, ef það er til staðar, milli þess hve lengi dýrin voru áreitt með prófunarefninu 

og þess hve tíð og alvarleg frávikin eru, þar með talin atferlisfrávik og klínísk frávik, stórsæjar vefjaskemmdir, 

breytingar á líkamsþunga, dánartíðni og öll önnur eiturhrif. 





— prófunaraðstæður (þar með talin aðferð við húðhreinsun), 



— dauðastund eftir áreitun, 


— LD 50 fyrir hvort kyn ákvarðað eftir 14 daga þar sem aðferð við ákvörðun er tilgreind, 

— 95% öryggismörk fyrir LD 50 (þar sem unnt er), 











B. 4. BRÁÐ EITURHRIF 

HÚÐERTING 

1. AÐFERÐ 






Engin. 


Efnið sem prófa á er borið á húð nokkurra tilraunadýra í einum skammti, þar sem hvert dýr er borið saman við 

sjálft sig. Eftir ákveðinn tíma er ertingarstig metið og flokkað og lýst nánar til að fullkomið mat á áhrifunum 

fáist. Gera skal athuganir nógu lengi til þess að hægt sé að meta hvort áhrifin gangi til baka. 


Engar. 



Um það bil 24 klukkustundum fyrir prófið er feldurinn á hrygg dýranna annaðhvort klipptur eða rakaður af. 

Varast ber þá að skaða ekki húðina. Einungis má nota dýr með heilbrigða, heila húð. 

Ef prófa á föst efni (sem má dyfta ef þarf) er prófunarefnið bleytt nægilega með vatni eða heppilegu 

burðarefni, ef nauðsyn krefur, til að tryggja góða snertingu við húðina. Ef burðarefni er notað skal hafa í 

huga áhrif þess á hæfni prófunarefnisins til að smjúga inn í húðina. Fljótandi prófunarefni eru yfirleitt notuð 

óþynnt. 

Prófunarefni sem eru sterksúr eða -basísk þarf ekki að prófa með tilliti til bráðrar húðertingar þar sem sjá má 

fyrir ætandi eiginleika þeirra. Óþarfi er að prófa efni sem reynst hafa mjög eitruð við upptöku í gegnum húð. 



Þó að nota megi nokkrar spendýrategundir er kanínuhvítingi ákjósanlegasta tegundin.


1.6.2.2. Fjöldi dýra 

Nota skal minnst þrjú heilbrigð fullvaxta dýr. Fleiri dýr geta verið nauðsynleg til að skera úr ef svörun er 

tvíræð. 


0,5 ml af vökva eða 0,5 g af föstu eða hálfföstu efni eru borin á prófunarsvæðið nema frábendingar séu. 

Ekki er nauðsynlegt að nota ómeðhöndluð dýr sem samanburðarhóp. Aðlæg svæði af ómeðhöndlaðri húð á 

hverju dýri eru notuð til samanburðar í prófinu. 


Athugunartímabilið skal ekki vera svo fastbundið að því verði ekki breytt. Það skal vera nægilega langt til 

að meta megi hvort áhrifin gangi til baka eða ekki, en þarf þó venjulega ekki að vera lengra en 14 dagar eftir 

áburð. 


Hvert dýr er sér í búri. Prófunarefnið skal bera á lítið húðsvæði (um það bil 6 cm 2 ) og hulið með grisju, 

sem haldið er fastri með óertandi plástri. Ef fljótandi eða maukkennd prófunarefni eru notuð getur verið 

nauðsynlegt að bera prófunarefnið á grisjuna og setja hana síðan á húðina. Skal halda grisjunni í lauslegri 

snertingu við húðina með hæfilegum umbúðum, sem eru hæfilega mikið lokaðar, allt áreitistímabilið. Hins 

vegar getur átt við að nota þéttlokaðar umbúðir í vissum tilvikum. Koma skal í veg fyrir að dýrið komist að 

grisjunni og það taki þannig inn prófunarefnið eða andi því að sér . 

Áreitistíminn er fjórar klukkustundir. Ef reiknað er með því að efnið geti kallað fram alvarlega svörun í húð 

(þ.e.a.s. verið ætandi) skal stytta áreitistímann (t.d. í eina klukkustund eða þrjár mínútur). 

Ef áreitistímabilið er haft styttra en fjórar klukkustundir og alvarleg svörun í húð kemur fram þarf ekki að 

endurtaka tilraunina með fjögurra klukkustunda áreitistíma. Í sérstökum tilvikum getur verið ástæða til að 

hafa áreitistímann lengri, t.d. til að taka mið af notkun manna. Við lok áreitunar skal fjarlægja umframmagn 

prófunarefnis eins og hægt er, með vatni eða viðeigandi leysi, án þess að breyta framkallaðri svörun eða 

skaða húðþekjuna. 

1.6.3.1. Skoðun og flokkun 

Dýrin skal skoða með tilliti til merkja um hörundsroða eða bjúg og svörunin er flokkuð eftir 30 til 60 

mínútur og síðan 24, 48 og 72 klukkustundum eftir að grisjan hefur verið fjarlægð. Húðerting er flokkuð og 

skráð samkvæmt kerfinu í töflu 1. Frekari skoðun getur verið nauðsynleg til að ganga úr skugga um hvort 

áhrifin gangi til baka. Auk skoðunar á ertingu skal lýsa öllum alvarlegum vefjaskemmdum eins og ætingu 

(óafturkallanleg eyðilegging húðvefja) og öðrum eiturhrifum. 

2. GÖGN 

Setja skal fram gögn í töfluformi þannig að fram komi flokkun ertingar með tilliti til hörundsroða og bjúgs 

allt athugunartímabilið fyrir hvert dýr um sig. Skrá skal lýsingar á öllum alvarlegum vefjaskemmdum, stig 

og eðli ertingar eða ætingar og öll önnur eiturhrif sem koma fram.






— prófunaraðstæður (þar með taldir viðeigandi eðlisefnafræðilegir eiginleikar efnisins og aðferð við undirbúning 

og hreinsun húðar), 

— gögn, sett fram í töfluformi, um svörun fyrir hvert einstakt dýr fyrir hvert athugunartímabil (t.d. 1, 24, 

48, 72 klukkustundir o.s.frv. eftir að grisjan var fjarlægð), 

— lýsing á öllum alvarlegum vefjaskemmdum, þar með talin æting, 

— lýsing á stigi og eðli ertingarinnar sem sást og allar vefjameinafræðilegar niðurstöður, 

— lýsing á öllum eiturhrifum öðrum en húðertingu, 






Sjá almennan inngang B-hluta (D). 

Viðbætir 

TAFLA: FLOKKUN HÚÐSVÖRUNAR 

Hörundsroði og myndun brunaskorpu 

Gildi 

Engin hörundsroði 0 

Örlítill hörundsroði (vart sjáanlegur) 1 

Vel skilgreindur hörundsroði 2 

Meðal til mikill hörundsroði 3 

Mikill hörundsroði (rauðrófu-rautt) til vægrar brunaskorpumyndunar (dýpri sár) 4 

Bjúgmyndun 

Enginn bjúgur 0 

Örlítill bjúgur (vart sjáanlegur) 1 

Lítill bjúgur (vel skilgreint svæði með greinilegri lyftingu) 2 

Meðal bjúgur (brúnir lyftast um það bil 1 mm) 3 

Mikill bjúgur (lyfting meira en 1 mm og nær út fyrir áreitissvæðið) 4



AUGNERTING 

1. AÐFERÐ 






Engin. 


Efnið sem prófa á er borið á annað auga hvers tilraunadýrs í einum skammti; ómeðhöndlaða augað veitir 

samanburðarupplýsingar. Eftir ákveðinn tíma er stig ertingar metið og flokkað og lýst frekar til að fullkomið 

mat á áhrifunum fáist. Gera skal athuganir í nógu langan tíma til þess að hægt sé að meta hvort áhrifin gangi 

til baka. 


Engar. 



Um það bil 24 klukkustundum fyrir prófið eru bæði augu hvers tilraunadýrs skoðuð. Ekki skal nota dýr sem 

sýna augnertingu, augngalla eða hafa skemmda hornhimnu fyrir. Sterkbasísk eða -súr prófunarefni og efni 

sem í húðertingarrannsókn eða í öðrum prófum hafa reynst vera greinilega ætandi þarf ekki að prófa með 

tilliti til augnertingar. 



Mælt er með því að nota heilbrigða, fullvaxta, kanínuhvítingja við prófið þó að mörg önnur tilraunadýr hafi 

verið notuð.



Nota skal minnst þrjú dýr. Fleiri dýr geta verið nauðsynleg til að skera úr ef svörun er tvíræð. 


Við próf á vökvum er notaður 0,1 ml skammtur. Við próf á föstum efnum, maukum og svifögnum er magnið 

sem nota á 0,1 ml að rúmmáli eða 0,1 g að þyngd (alltaf skal skrá þyngdina). Ef prófunarefnið er fast eða 

kornótt skal mylja það í fíngert duft. Rúmmál svifagna skal mælt eftir að þeim hefur verið þjappað varlega 

saman, t.d. með því að banka í mæliílátið. 


Athugunartímabilið skal ekki vera svo fastbundið að því verði ekki breytt. Það skal vera nægilega langt til 

að meta megi hvort áhrifin gangi til baka eða ekki, en þarf þó venjulega ekki að vera lengra en 21 dagur eftir 

ídreypingu. 


Hvert dýr er sér í búri. Prófunarefnið er sett í slímhúðarpoka annars auga hvers dýrs með því að toga varlega 

neðra augnlokið frá auganu. Augnlokunum er síðan haldið saman í um það bil eina sekúndu til þess að koma 

í veg fyrir að efnið tapist. Ómeðhöndlaða augað verður notað til samanburðar. 

Í 24 klukkustundir eftir ídreypingu með prófunarefninu má ekki skola augu tilraunadýranna. Eftir 24 klukkustundir 

má skola þau, ef ástæða er til. 

Þegar sýnt er í prófinu að efni er ertandi má athuga hvort augnskolun geti minnkað ertinguna eða önnur 

skaðleg áhrif. Í þessum tilvikum er mælt með að nota sex kanínur. Fjórum sekúndum eftir ídreypingu með 

prófunarefninu eru augu þriggja kanína skoluð og 30 sekúndum eftir ídreypingu með prófunarefninu eru augu 

hinna þriggja kanínanna skoluð. Hjá báðum hópum er skolað í fimm mínútur með rúmmáli og rennslishraða 

sem ekki skaða augað. 

1.6.3.1. Skoðun og flokkun 

Augun eru skoðuð eftir 1, 24, 48 og 72 klukkustundir. Ef engin merki um ertingu sjást eftir 72 klukkustundir 

má hætta prófinu. 

Ef fram koma þrálátar skemmdir á hornhimnunni eða önnur augnerting geta framlengdar athuganir verið 

nauðsynlegar til að ákvarða framgang vefjaskemmda og hvort þær hverfi eða ekki. Auk athugana á hornhimnu, 

lithimnu og slímhúð skal skrá og greina frá öllum öðrum vefjaskemmdum. Við hverja athugun skulu 

skráðir flokkar augnsvörunar (tafla). (Flokkun augnsvörunar er háð mismunandi túlkunum. Til að aðstoða 

prófunarstofur og starfsmenn við að gera og túlka athuganir má láta þeim í té myndir sem sýna augnertingu). 

Auðvelda má athugun á svörun með því að nota tvíaugna stækkunargler, handraufalampa, líffræðilega smásjá 

eða annað tæki sem hentar. Eftir að athuganir eftir 24 klukkustundir hafa verið skráðar má skoða augu einnar 

eða allra kanínanna með aðstoð flúorsíns.


2. GÖGN 

Setja skal gögn fram í töfluformi þannig að fram komi fyrir hvert dýr flokkun ertingar á hverju tilgreindum 

athugunartíma. Stigi og eðli ertingarinnar skal lýst, hvort alvarlegar vefjaskemmdir eru til staðar og öllum 

áhrifum öðrum en áhrifum á sjálft augað. 




— gögn um dýrin (tegund, stofn, uppruni, umhverfisaðstæður, fóður, o.s.frv.), 

— prófunaraðstæður (þar með taldir viðeigandi eðlisefnafræðilegir eiginleikar efnisins), 

— gögn, sett fram í töfluformi, um ertandi/ætandi svörun fyrir hvert einstakt dýr á hverjum athugunartíma 

(t.d. 1, 24, 48 og 72 klukkustundir), 

— lýsing á öllum alvarlegum vefjaskemmdum, þar með talin æting, 

— lýsing á stigi og eðli ertingarinnar eða ætingarinnar sem sást, þar með talið afturhvarf, 

— lýsing á aðferðinni sem notuð var til að flokka ertinguna eftir 1, 24, 48 og 72 klukkustundir (t.d. 

handraufalampi, líffræðileg smásjá, flúorsín), 

— lýsing á öllum staðbundnum áhrifum fyrir utan augað sjálft, 








Viðbætir 

TAFLA: FLOKKUN AUGNVEFJASKEMMDA 

Hornhimna 

Ógegnsæi: stig þéttleika (svæðið sem er þéttast er metið) 

Engin sáramyndun eða ógegnsæi 0 

Dreifð eða útbreidd svæði sem eru ógegnsæ (fyrir utan að eðlilegur glans dofni lítillega), lithimnan er 1 

mjög greinileg 

Auðgreinanleg hálfgegnsæ svæði, lithimnan er sums staðar örlítið óskýr 2 

Perlumóðursvæði, öll lithimnan óskýr, stærð augasteins sést varla 3 

Ógegnsæ hornhimna, lithimnan ógreinanleg 4 

Lithimna 

Eðlileg 0 

Merkjanlega dýpri hrukkur, stíflun, bólga, meðal blóðríki í kringum hornhimnuna eða mikil blóðfylling 1 

smáæða, eitt eða fleiri þessara einkenna, lithimna sýnir enn viðbrögð við ljósi (treg viðbrögð eru 

jákvæð) 

Engin ljóssvörun, blæðing, stórsæjar skemmdir (eitt eða fleiri þessara einkenna) 2 

Slímhúð 

Roði (slímhúð augnloks og augans, hornhimna og lithimna) 

Eðlilegar æðar 0 

Sumar æðar greinilega blóðríkar (blóðfylltar) 1 

Dreifður, djúprauður litur, einstaka æðar ekki auðgreinanlegar 2 

Dreifður, dökkrauður litur 3 

Tárubólga: augnlok og/eða augnhimna 

Engin bólga 0 

Óeðlileg bólga (einnig í augnhimnu) 1 

Greinileg bólga, augnlokin verða að hluta úthverf 2 

Bólga, augnlokin eru um það bil hálflokuð 3 

Bólga, augnlokin eru meira en hálflokuð 4



HÚÐNÆMING 

1. AÐFERÐ 






Engin. 

1.4. Meginregla prófunaraðferðarinnar/Hámörkunarpróf á naggrísum 

Eftir fyrstu áreitun með prófunarefni („vakningartímabilið“) eru dýrin áreitt tveim vikum eftir síðustu 

vakningaráreitun með ögrandi magni af prófunarefni til þess að komast að því hvort framkallast hafi 

ofurnæmi. Næming er ákvörðuð með því að skoða svörun húðarinnar við ögrunaráreitun. 


Engar. 



Hraust, ung dýr (yngri en eins árs) eru valin af handahófi í tilraunaog samanburðarhópa. Fyrir skömmtun 

er feldurinn klipptur eða rakaður af bógum þeirra. Varast ber þá að skaða húðina. 



Nota skal naggrísahvítingja. 


Nota má karl- og/eða kvendýr. Ef kvendýr eru notuð skulu þau ekki hafa gotið og ekki vera kviðug. Nota 

skal 20 dýr í tilraunahópinn og minnst 10 í samanburðarhópinn. Ef notuð eru færri dýr skal rökstyðja það.



Styrkur prófunarefnisins er ákvarðaður þannig að stærsti skammturinn sé vel þolanlegur á hverju stigi 

vakningarinnar. 

Ögrandi styrkur ætti ekki framkalla nein merki um húðertingu í dýrum sem ekki hafa verið gerð næm. 

Styrkurinn er ákvarðaður í litlu forprófi (tvö til þrjú dýr). 


Á vakningartímabilinu er húðin skoðuð til að kanna hugsanleg ertingaráhrif. Eftir ögrunaráreitun er svörun 

húðarinnar skráð eftir 48 og 72 klukkustundir. 


Dýrin eru vigtuð áður en prófið hefst og við lok þess. Feldurinn er fjarlægður af húðinni á bógum þeirra. 

Aðferðinni er skipt í tvö þrep. 

1.6.3.1. Vakning 

Dagur 0 — tilraunahópur 

Eftirtöldum þremur efnum er sprautað í húðina efst á bógi dýrsins með sex sprautum þannig að fremst, sitt 

hvorum megin við hryggjarsúluna, eru settar tvær sprautur með sama efni, næsta efni er sprautað á sama 

hátt með tveimur sprautum þar fyrir aftan og í tveimur öftustu sprautunum er þriðja efnið. 

1. 0,1 ml af Freunds fullkomnum ónæmisglæði (FCA), 

2. 0,1 ml af prófunarefni, í burðarefni ef það á við, 

3. 0,1 ml af prófunarefni í FCA. 

Sprautur með efni 1 og 2 standa þétt saman og næst höfðinu en sprautað er með efni 3 aftast á prófunarsvæðinu. 

Dagur 0 — samanburðarhópur 

Eftirtöldum þremur efnum er sprautað í húðina efst á bógi dýrsins á sama hátt og áður. 

1. 0,1 ml af FCA, 

2. 0,1 ml af burðarefninu einu, 

3. 0,1 ml af burðarefni í FCA. 

7. dagur — tilraunahópur 

Feldur er aftur fjarlægður af prófunarsvæðinu. Prófunarefnin í viðeigandi burðarefni (vökva má bera beint á, 

ef það á við) er dreift á síupappír og borið á prófunarsvæðið og haldið í snertingu við húðina með hæfilegum 

umbúðum í 48 klukkustundir. 

7. dagur — samanburðarhópur 

Feldurinn er aftur fjarlægður af prófunarsvæðinu. Einungis burðarefni er borið á sama hátt á prófunarsvæðið 

og haldið í snertingu við húðina með hæfilegum umbúðum í 48 klukkustundir. 

1.6.3.2. Ögrun 

21. dagur 

Feldurinn er fjarlægður af bóg dýranna í báðum hópunum. Plástur eða hólf með prófunarefninu er sett á 

vinstri síðu meðhöndluðu dýranna og plástur eða hólf einungis með burðarefninu eingöngu er sett á hægri 

bóginn. 

Plástrunum er haldið í snertingu við húðina með hæfilegum umbúðum í 24 klukkustundir.


Samanburðarhópurinn er áreittur á sama hátt. 

23. og 24. dagur 

— 21 klukkustund eftir að plásturinn hefur verið fjarlægður er ögrunarsvæðið hreinsað og rakað ef með 

þarf, 

— þremur klukkustundum síðar (48 klukkustundum eftir upphaf ögrunaráreitunar) er svörun húðarinnar 

athuguð og skráð, 

— 24 klukkustundum eftir þessa athugun er önnur athugun gerð (72 klukkustundir) og skráð. 

Til að niðurstöður úr fyrstu ögrun verði skýrari kemur til greina að gera aðra ögrun, ef nauðsynlegt er, 

með nýjum burðarefnissamanburðarhóp, viku eftir fyrstu ögrun. 

1.6.3.3. Athugun og flokkun 

Skrá skal og gefa skýrslu um alla svörun húðarinnar og óvenjuleg áhrif af vakningu og örvun. 

2. GÖGN 

Setja skal gögn fram í töfluformi þannig að fyrir hvert dýr komi fram svörun húðarinnar í hverri athugun. 




— naggrísastofninn, sem notaður var, 


— fjöldi, aldur og kyn dýranna, 

— þyngd hvers dýrs við upphaf og lok prófsins, 

— allar athuganir sem gerðar voru á hverju dýri ásamt flokkunarkerfi, ef slíkt var notað, 






Sjá almennan inngang B-hluta (D). 

Athugasemdir 

Hámörkunarpróf á naggrísum (GPMT) er algengt ónæmisglæðapróf og víða notað. Þó að nota megi nokkrar 

aðrar aðferðir, sem taldar eru upp í viðbætinum, til að greina hugsanleg næmingaráhrif efnisins er hámörkunarprófið 

talið ákjósanlegasta (tilvísunar) aðferðin. Næmi þess og hæfni til að greina hugsanlega næmandi 

efni fyrir húð manna eru talin mikilvæg í flokkunarkerfi fyrir eiturhrif með tilliti til almannaheilbrigðis. Val


á einhverri annarri aðferð verður að ráðast af viðmiðum sem tryggja að það sé gilt. Meðal þessara viðmiða 

er svörun sem vænst er við stöðluðum ónæmisvökum, eins og 2,4-dínítróklórbensen eða p-fenýlendíamín 

eða öðru sterku næmi sem á við þann flokk efna sem verið er að prófa. 

Engin ein prófunaraðferð er til sem nota má til að greina svo áreiðanlegt sé öll efni, sem geta hugsanlega 

næmt húð manna, og á við öll efni. 

Við val á prófi verður að taka tillit til ýmissa þátta, svo sem eðliseiginleika efnis, þar á meðal hæfni þess 

til að komast inn í húðina, og hvernig líklegt sé að menn verði fyrir áreitun af völdum þess. Skipta má 

prófum með naggrísum í próf með ónæmisglæðum, þar sem ofnæmisástand er magnað með því að útbúa 

lausn eða sviflausn prófunarefnisins í Freunds fullkomnum ónæmisglæði (FCA), og í próf án ónæmisglæða. 

Í ákveðnum tilvikum getur verið gild ástæða til að velja próf þar sem notaður er staðbundinn áburður 

frekar en dæling í húð í hámörkunarprófi á naggrísum. Hér verður einnig að taka tillit til eðliseiginleika 

prófunarefnisins og hvernig líklegt sé að menn verði fyrir áreitun af völdum þess. 

Án tillits til hvaða aðferð er notuð verður að athuga næmi naggrísastofnsins sem notaður er í húðnæmingarprófum 

með reglubundnu millibili (sex mánuðir) með því að nota sterka næma og meðalsterka og fá þannig 

nægilegan fjölda jákvæðra svarana.


Viðbætir 

Próf 

Draize 

Fullkominn 

ónæmisglæðir 

Freunds 

(FCA) 

Mauer 

bestun 

Buehler 

Próf 

ábera 

húð 

Klofinn 

ónæmisglæðir 

Dýrategund naggrís naggrís naggrís naggrís naggrís naggrís 

Aðferð við inngjöf íhúð íhúð íhúð áhúð áhúð í og á húð 

Fjöldi dýra í tilraunahópi 20 8–10 10–10 10–20 6–8 10–20 

Fjöldi tilraunahópa 1 1 1 1 1–6 1 

Fjöldi dýra í samanburðarhópi 20 8–10 10–10 10–20 6–8 10–20 

Vakningaráreitun 

Aðferð við inngjöf íhúð íhúð íhúð húð húð í húð og húð 

Áreitunarfjöldi 10 5 9 3 20 eða 21 4 

Áreitistími – – 24 klst. 6 klst. í einu samfelldur 48 klst. í einu 

Tegund umbúða – – – lokuð opin lokuð 

Tilraunahópur(-ar) PE ( 1 ) PE í FCA PE í FCA PE PE PE 

Samanburðarhópur – eingöngu FCA – – eingöngu – 

burðarefni 

Staðsetning v. síða h. síða bak v. síða h. síða axlir 

Tíðni annan hvern annan hvern annan hvern 7. hvern daglega 0, 2, 4, 7. 

dag dag dag dag dag 

Lengd 0–18 dagar 0–8 dagar 0–21 dagur 0–14 dagar 0–20 dagar 0–7 dagar 

Styrkur 2–10 sinnum sami allan 0,1mlaf0,1% sami allan sami á hóp, sami allan 

fyrsti tímann tímann mismunandi tímann 

milli hópa 

Ögrunaráreitun 

Aðferð við inngjöf íhúð húð íhúð húð húð húð 

Áreitunarfjöldi 1 2 2 1 2 1 

Dagar 35 22 og 35 14 og 28 28 21 og 35 20 

Áreitistími – – 24 klst. 6 klst. – 24 klst. 

Tegund umbúða – opnar – lokaðar opnar lokaðar 

Tilraunahópur(-ar) PE PE PE PE PE PE 

Samanburðarhópur PE PE PE PE PE PE 

Staðsetning h. síða v. síða bak, nýr staður h. síða v. síða öxl 

Styrkur eins og fyrsti 4 mismunandi 0,1 ml af 01% eins og við 4 mismunandi helmingur af 

vakningu 

vakningu 

Mat (í klst. eftir ögrun) 24, 48 24, 48, 72 24 24, 48 24, 48 og/eða 24, 48 

72 

( 1 ) PE = prófunarefni.


B. 7. MEÐALBRÁÐ EITURHRIF (VIÐ MUNNINNTÖKU) 

1. AÐFERÐ 






Engin. 


Nokkrum hópum tilraunadýra er gefið prófunarefnið inn um munn daglega í kvörðuðum skömmtum, einn 

skammtur á hóp í 28 daga. Dýrin eru skoðuð daglega á inngjafartímabilinu til að greina merki um eiturhrif. 

Dýr sem drepast á meðan á rannsókn stendur eru krufin og við lok prófsins eru eftirlifandi dýr krufin. 


Engar. 





Prófunarefnið er gefið inn með fóðri, magaslöngu, í hylkjum eða í drykkjarvatninu. Öll dýrin skulu fá 

skammta eftir sömu aðferð allt tilraunatímabilið. Ef burðarefni eða önnur aukefni eru notuð til að auðvelda 

skömmtun, verður að vera tryggt að þeim fylgi ekki eituráhrif. Nota má gögn sem áður hefur verið safnað ef 

við á. 



Rottan er ákjósanlegasta tegundin, nema einhverjar frábendingar séu. Nota skal ung, hraust dýr úr algengum 

tilraunastofustofnum og best er að skömmtun hefjist áður en rotturnar verða sex vikna gamlar og undir öllum 

kringumstæðum áður en þær verða átta vikna. Þegar rannsóknin hefst má líkamsþungi dýranna ekki víkja 

meira en 20% frá meðaltalinu.



Nota skal minnst 10 dýr (fimm kvendýr og fimm karldýr) á hverju skammtastigi. Kvendýrin mega ekki hafa 

gotið og ekki vera kviðug. Ef reiknað er með að aflífa þurfi dýr á meðan á rannsókninni stendur verður að 

auka við fjöldann sem því nemur strax í upphafi. Auk þess má meðhöndla fylgihóp 10 dýra (fimm af hvoru 

kyni) með stærsta skammti í 28 daga og fylgjast með því hversu mikið áhrifin ganga til baka, hvort þrávirkni 

eða síðbúin áhrif koma fram í 14 daga eftir meðferð. 


Nota skal minnst þrjá mismunandi stóra skammta og samanburðarhóp. Fara á eins með dýrin í samanburðarhópnum 

og í tilraunahópnum nema að því er efnameðferð varðar. Þar sem burðarefni er notað til að auðvelda 

skömmtun skal gefa samanburðarhópnum burðarefnið á sama hátt og tilraunahópnum og sama magn og 

hópnum sem fær stærsta skammtinn. Stærsti skammturinn á að hafa eiturhrif en má ekki leiða til nema 

einstaka dauðsfalla. Minnsti skammtur á ekki að kalla fram nein merki eiturhrifa. Ef til er nothæft mat á 

því af hvaða magni fólk gæti orðið fyrir áhrifum skal í minnsta skammtinum vera meira magn en það. Best 

er að milliskammturinn framkalli minnstu möguleg eiturhrif. Ef um fleiri en einn milliskammt er að ræða 

skal velja þá þannig að stigvaxandi eiturhrif komi fram. Í hópum sem fá litla og meðalstóra skammta og í 

samanburðarhópnum eiga dauðsföll að vera fá svo að marktækt mat fáist á niðurstöðum. 

Þegar prófunarefni er gefið inn með fóðri á annaðhvort að nota stöðugan styrk (ppm eða mg fóðurs/kg) 

eða stöðugan skammt miðað við líkamsþyngd dýranna; taka á fram hvor leiðin er farin. Ef efnið er gefið 

með magaslöngu á að gefa skammtinn á svipuðum tíma á hverjum degi. Breyta skal skammtastærð með 

jöfnu millibili (vikulega eða aðra hvora viku) þannig að styrkurinn haldist sá sami miðað við líkamsþyngd 

dýranna. 


Ef 28 daga próf, framkvæmt samkvæmt aðferðinni sem er lýst hér á eftir, framkallar engin eiturhrif með 

einum skammti 1 000 mg/kílógramm líkamsþyngdar/dag eða stærri skammti en það magn sem vitað er að 

fólk verður fyrir áhrifum af, ef það er þekkt, kunna frekari próf að vera óþörf. Mikilvægt er að tryggja að 

efni með lítil eiturhrif, sem gefin eru með fóðri, hafi ekki áhrif á eðlilega næringarþörf vegna magns eða 

einhvers eiginleika efnisins. 


Daglega skal athuga öll dýr og skrá merki um eiturhrif, hvenær þau koma fyrst fram, hversu mikil þau eru 

og hve lengi þau vara. Dauðastund og upphaf og hvarf eiturhrifa skal skráð. 


Best er að dýrunum sé gefið prófunarefnið alla daga vikunnar í 28 daga. Mögulegum fylgihóp, sem reiknað 

er með í framhaldsathuganir ber að halda án meðferðar í 14 daga til viðbótar til að kanna bata þeirra eða 

þrávirkni efnisins. 

Athuganir á dýrunum skulu ná til breytinga á húð og feldi, augum og slímhúð auk öndunar-, blóðrásar-, 

sjálfráða- og miðtaugakerfa, hreyfinga og atferlismynsturs. Vikulega skal mæla fóðurneyslu (og vatnsneyslu 

ef prófunarefnið er gefið með drykkjarvatninu) og vigta dýrin. siggi Reglubundið eftirlit með dýrunum er


nauðsynlegt til að tryggja að sem fæst dýr tapist vegna þess að þau éti hvert annað, vegna sjálfseyðingar 

vefja eða þess að dýrum sé víxlað. Í lok prófunartímabilsins eru öll eftirlifandi dýr utan fylgihópsins aflífuð 

og krufin. Deyjandi dýr er fjarlægt og krufið um leið og eftir því er tekið. 

Eftirfarandi athuganir eru gerðar í lok prófunartímabilsins á öllum dýrunum að samanburðardýrum meðtöldum: 

1. blóðrannsókn sem nær til blóðkornahlutfalls, styrks blóðrauða, talningar rauðra blóðkorna, heildar- og 

deilitalningar hvítra blóðkorna og á storknunarhæfni; 

2. klínísk lífefnafræðileg mæling á blóði sem nær til minnst einnar færibreytu um lifrar- og nýrnastarfsemi: 

sermis alanín-amínótransferasi (ALAT), sermis aspartat-amínótransferasi (ASAT), köfnunarefni í þvagi, 

albúmín, kreatínín blóðs, heildargallrauði og heildarprótín í blóðvatni. 

Aðrar mælingar, sem gætu verið nauðsynlegar til þess að fullnægjandi eiturefnafræðilegt mat fáist, ná 

yfir kalsíum, fosfór, klóríð, natríum, kalíum, föstuglúkósa, lípíðgreiningu, hormón, sýru/basa jafnvægi, 

methemóglóbín og kólínestrasavirkni. 

Nota má frekari klínískar lífefnafræðilegar mælingar ef nauðsyn krefur til að útvíkka rannsóknir á mældum 

áhrifum. 

1.6.3.1. Stórsæ krufning 

Framkvæma ber stórsæja krufningu á öllum dýrum í rannsókninni. Lifur, nýru, nýrnahettur og eistu ber að 

vigta blaut eins fljótt eftir vefjafláningu og hægt er til að koma í veg fyrir þornun. Varðveita skal líffæri og 

vefi (lifur, nýru, milti, nýrnahettur og hjarta og öll líffæri sem sýna vefjaskemmdir eða breytingu á stærð) í 

hæfilegum miðli fyrir mögulegar vefjameinafræðilegar rannsóknir síðar. 

1.6.3.2. Vefjameinafræðilegar athuganir 

Vefjameinafræðilega athugun ber að framkvæma á varðveittum líffærum og vefjum dýra í samanburðarhópnum 

og í hópnum sem fær stærsta skammtinn. Líffæri og vefi, sem hafa skaddast af völdum prófunarefnisins 

í hópnum sem fær stærsta skammtinn, skal rannsaka í öllum hópum sem fá minni skammt. Ef notaður er 

fylgihópur ber að gera vefjafræðilega athugun á þeim dýrum og leggja sérstaka áherslu á að rannsaka þau 

líffæri og vefi sem bera merki um eiturhrif í tilraunahópum. 

2. GÖGN 

Setja skal gögn fram í töfluformi þannig að fram komi fyrir hvern hóp hversu mörg dýrin eru við upphaf 

prófsins og hve mörg þeirra sýna merki um hverja tegund vefjaskemmda um sig. 

Meta skal niðurstöðurnar með hliðsjón af hæfilegri tölfræðilegri aðferð. Nota má allar viðurkenndar tölfræðiaðferðir.







— skammtastærð (auk burðarefnis, ef það var notað) og styrkur, 

— gögn um eiturhrif eftir kyni og skammti, 

— skammtastærð þar sem engin eiturhrif koma fram, ef unnt er, 

— dauðastund meðan á rannsókn stóð eða hvort dýrin lifðu rannsóknina af, 

— eiturhrif eða önnur áhrif, 

— hvenær tekið var eftir hverri einstakri óeðlilegri breytingu og hvernig hún þróaðist, 

— upplýsingar um fóður og þyngd, 

— blóðfræðileg próf sem voru gerð og allar niðurstöður, 

— klínísk lífefnafræðileg próf sem voru notuð og allar niðurstöður, 


— nákvæm lýsing á öllum vefjameinafræðilegum niðurstöðum, 

— tölfræðileg meðferð á niðurstöðum, 








B. 8. MEÐALBRÁÐ EITURHRIF (VIÐ INNÖNDUN) 

1. AÐFERÐ 






Engin. 


Nokkrir hópar tilraunadýra eru áreittir með prófunarefninu í ákveðinn tíma daglega í kvörðuðum skömmtum, 

þannig að hver hópur er áreittur með ákveðnum styrk í 28 daga. Þar sem burðarefni er notað þannig að 

auðveldara sé að fá hæfilegan styrk prófunarefnisins í andrúmsloftið ber að hafa burðarefnissamanburðarhóp. 

Á áreitistímanum er fylgst með dýrunum daglega til að sjá hvort merki um eiturhrif koma fram. Dýr sem 

drepast á meðan á rannsókn stendur eru krufin og við lok prófsins eru eftirlifandi dýr krufin. 


Engar. 





Nota má burðarefni til að auðveldara sé að fá fram hæfilegan styrk efnisins í andrúmsloftinu. Ef burðarefni 

eða önnur aukefni eru notuð til að auðvelda skömmtun verður að vera tryggt að þeim fylgi ekki eiturhrif. 

Nota má gögn sem áður hefur verið safnað, ef við á. 



Rottan er ákjósanlegasta tegundin, nema einhverjar frábendingar séu. Nota skal ung, hraust dýr úr algengum 

tilraunastofustofnum. 

Þegar rannsóknin hefst má líkamsþungi dýranna ekki víkja meira en 20% frá meðaltalinu. 


Nota skal minnst 10 dýr (fimm kvendýr og fimm karldýr) í hverjum tilraunahóp. Kvendýrin mega ekki hafa 

gotið og ekki vera kviðug. Ef reiknað er með að aflífa þurfi dýr á meðan á rannsókninni stendur verður að 

auka við fjöldann sem því nemur strax í upphafi. Auk þess má meðhöndla fylgihóp 10 dýra (fimm af hvoru


kyni) með stærsta skammti í 28 daga og fylgjast með því hversu mikið áhrifin ganga til baka, hvort þrávirkni 

eða síðbúin áhrif koma fram í 14 daga eftir meðferð. 

1.6.2.3. Áreitisstyrkur 

Nota skal minnst þrjár skammtastærðir með samanburðarhóp eða burðarefnissamanburðarhóp (sem samsvarar 

styrk burðarefnis í stærsta skammti) ef burðarefni er notað. Fara á eins með dýrin í samanburðarhópnum 

og í tilraunahópnum nema að því er efnameðferð varðar. Stærsti skammturinn á að hafa eiturhrif en má ekki 

leiða til nema einstaka dauðsfalla. Minnsti skammtur á ekki að kalla fram nein merki eiturhrifa. Ef til er 

nothæft mat á því magni sem fólk gæti orðið fyrir áhrifum af skal í minnsta skammtinum vera meira magn 

en það. Best er að millistigið framkalli minnstu möguleg eiturhrif. Ef um fleiri en eitt millistig er að ræða 

skal velja þau þannig að stigvaxandi eiturhrif komi fram. Í hópum sem fá litla skammta og milliskammta og 

í samanburðarhópnum eiga dauðsföll að vera fá svo að unnt sé að fá marktækt mat á niðurstöðum. 

1.6.2.4. Áreitistími 

Daglegur áreitistími er sex klukkustundir en miða má við aðra tímalengd ef koma þarf til móts við tilteknar 

kröfur. 

1.6.2.5. Búnaður 

Prófa skal dýrin í innöndunarbúnaði sem er hannaður þannig að viðhalda megi kraftmiklu loftflæði með 

minnst 12 loftskiptum á klukkustund til að tryggja fullnægjandi súrefnisinnihald og jafndreift áreitisloft. Þar 

sem notaður er klefi ber að útbúa hann þannig að ekki verði of þröngt um dýrin og innöndun prófunarefnis 

verði sem mest. Almenna reglan er sú að ef tryggja á stöðugleika andrúmsloftsins má heildarumfang 

tilraunadýranna ekki vera meira en 5% af rúmmáli prófunarklefans. Áreitun má eiga sér stað í gegnum munn 

og nef, höfuðið eitt eða með því að setja allt dýrið í áreitisklefa; fyrstu tveir kostirnir gera það að verkum að 

upptaka eftir öðrum leiðum verður sem minnst. 


Daglega skal athuga dýrin og skrá merki um eiturhrif á meðan á meðferð og bata stendur. Dauðastund og 

upphaf og hvarf eiturhrifa ber að skrá. 


Dýrin eru áreitt með prófunarefninu daglega, fimm til sjö daga vikunnar í 28 daga. Hugsanlegum fylgihóp, 

sem verður með í framhaldsathugunum, ber að halda í 14 daga til viðbótar án meðferðar til að kanna bata 

þeirra eða þrávirkni efnisins. Á meðan á rannsókn stendur á að halda hita við 22 3 C. 

Best er að hlutfallsraki sé milli 30 og 70% en í vissum tilvikum (t.d. við próf á úðum) getur þetta verið 

óraunhæft. Hvorki má fóðra né brynna á meðan á áreitun stendur.


Nota skal kraftmikið innöndunarkerfi með hæfilegu eftirlitskerfi fyrir greiningu á styrk áreitisloftsins. 

Framkvæma skal tilraunapróf til að finna hæfilegan áreitisstyrk. Loftstraumurinn skal stilltur til að tryggja 

að aðstæður séu eins alls staðar í áreitisklefanum. Kerfið á að tryggja að stöðugum áreitisaðstæðum sé náð 

svo fljótt sem auðið er. 

Eftirfarandi skal mælt eða athugað: 

a) loftstraumshraði (stöðugt); 

b) raunverulegur styrkur prófunarefnisins á innöndunarsvæðinu. Styrkurinn má ekki sveiflast meira en 

15% frá meðalstyrk á meðan á daglegum áreitistíma stendur. Ef um ryk eða úða er að ræða getur 

verið ómögulegt að ná þessu marki og eru þá leyfð meiri frávik. Halda ber styrknum jöfnum dag frá 

degi eins og hægt er á meðan á rannsókninni stendur. Þegar verið er að þróa framleiðslubúnaðinn ber 

að greina kornastærð til að ákvarða stöðugleika úðastyrksins. Framkvæma ber greiningar á kornastærð 

eins oft og nauðsynlegt er á meðan á áreitun stendur til að ákvarða hvort dreifing kornastærðar sé jöfn; 

c) hiti og raki; 

d) við áreitun og eftir það eru gerðar kerfisbundnar athuganir og skrá yfir hvert dýr. Öll dýr skal athuga 

daglega og skrá merki um eiturhrif, hvenær þau koma fyrst fram, hve mikil þau eru og hversu lengi 

þau vara. Athuganir á dýrunum skulu ná til breytinga á húð og feldi, augum og slímhúð auk öndunar-, 

blóðrásar-, sjálfráða- og miðtaugakerfa, hreyfinga og atferlismynsturs. Vikulega skal mæla fóðurneyslu 

og vigta dýrin. Reglubundið eftirlit með dýrunum er nauðsynlegt til að tryggja að sem fæst dýr tapist 

vegna þess að þau éti hvort annað, vegna sjálfseyðingar vefja eða þess að dýrum er víxlað. Við lok 

prófunartímans eru öll eftirlifandi dýr utan fylgihópsins aflífuð og krufin. Deyjandi dýr er fjarlægt og 

krufið um leið og eftir því er tekið. 


i) blóðrannsókn sem nær til blóðkornahlutfalls, styrks blóðrauða, talningar rauðra blóðkorna, heildar- og 

deilitalningar hvítra blóðkorna og storknunarhæfni; 

ii) klínísk lífefnafræðileg mæling á blóði sem nær til minnst einnar færibreytu lifrar- og nýrnastarfsemi: 






Nota má frekari klínískar lífefnafræðilegar mælingar ef nauðsyn krefur til að útvíkka rannsóknir á mældum 

áhrifum. 

1.6.3.1. Stórsæ krufning 



vefi (öndunarveg, lifur, nýru, milti, nýrnahettur og hjarta og öll líffæri sem sýna vefjaskemmdir eða breytingu 

á stærð) í hæfilegum miðli fyrir mögulegar vefjameinafræðilegar rannsóknir síðar. Nefkok og lungu skal 

fjarlægja ósködduð, vigta og meðhöndla með hæfilegu festiefni til að tryggja að lungnabygging sé varðveitt. 

Gegnflæði festiefnis er álitin vera áhrifarík aðferð.


1.6.3.2. Vefjameinafræðilegar athuganir 

Vefjameinafræðilega athugun ber að framkvæma á varðveittum líffærum og vefjum dýra í 

samanburðarhópnum(-unum) og í hópnum sem fær stærsta skammtinn. Líffæri og vefi, sem hafa skaddast 

af völdum prófunarefnisins í hópnum sem fær stærsta skammtinn, skal rannsaka í öllum hópum sem fá 

minni skammt. Ef notaður er fylgihópur ber að gera vefjafræðilega athugun á þeim dýrum og leggja sérstaka 

áherslu á að rannsaka þau líffæri og vefi sem bera merki um eiturhrif í tilraunahópum. 

2. GÖGN 



Meta skal niðurstöðurnar með hliðsjón af hæfilegri tölfræðilegri aðferð. Nota má allar viðurkenndar tölfræðiaðferðir. 





— prófunaraðstæður: 

Lýsing á áreitisbúnaði, þar með talið hönnun, tegund, stærð, loftgjafi, kerfi til að framleiða agnir og úða, 

meðhöndlun á útblásturslofti og hvernig dýrunum er haldið í prófunarklefa ef hann er notaður. Lýsa skal 

búnaði sem mælir hitastig, raka og, eftir því sem við á, stöðugleika úðastyrks eða kornastærðar. 

Áreitisgögn: 

Þau skulu sett fram í töfluformi þar sem kemur fram meðaltal og frávik (t.d. staðalfrávik) og taka til: 

a) loftstraumshraða í innöndunarbúnaði; 

b) hita- og rakastigs lofts; 

c) tilgreinds styrks (heildarmagn prófunarefnis sem sett er í innöndunarbúnað deilt með rúmmáli lofts); 

d) tegundar burðarefnis, ef það er notað; 

e) raunstyrks á innöndunarsvæði í prófinu; 

f) miðgildis kornastærðar (eftir því sem við á), 



— lýsing á eiturhrifum og öðrum áhrifum; skammtastærð þar sem engin eiturhrif koma fram, 



— blóðfræðileg próf sem gerð voru og allar niðurstöður,


— klínísk lífefnafræðileg próf sem notuð voru og allar niðurstöður, 



— tölfræðileg meðferð á niðurstöðum, 








B. 9. MEÐALBRÁÐ EITURHRIF (UPPTAKA Í GEGNUM HÚÐ) 

1. AÐFERÐ 






Engin. 


Prófunarefnið er borið á húð tilraunadýra í nokkrum hópum í kvörðuðum skömmtum, einn skammtur á hóp 

í 28 daga. Á meðan á meðferð stendur er fylgst með dýrunum daglega til að sjá hvort merki um eiturhrif 

koma fram. Dýr sem drepast á meðan á rannsókn stendur eru krufin og við lok prófsins eru eftirlifandi dýr 

krufin. 


Engar. 





Stuttu fyrir prófið er feldur klipptur af hrygg tilraunadýranna. Ef raka á feldinn burt er það gert um það 

bil 24 klukkustundum fyrir upphaf prófsins. Venjulega þarf að endurtaka klippingu eða rakstur um það bil 

vikulega. Gæta skal þess að skaða ekki húðina þegar klippt er eða rakað. Minnst 10% af yfirborði líkamans 

verður að vera bert þannig að hægt sé að bera prófunarefnið á. Þegar ákveðið er hvaða og hversu stórt svæði 

á að klippa skal taka tillit til þyngdar dýrsins. Ef prófa á föst efni, sem má mylja ef við á, er prófunarefnið 

bleytt nægilega með vatni eða heppilegu burðarefni, ef nauðsyn krefur, til að tryggja góða snertingu við 

húðina. Fljótandi prófunarefni eru almennt notuð óþynnt. Bera skal efnið á dýrin fimm til sjö daga í viku 

hverri. 



Nota má fullorðnar rottur, kanínur eða naggrísi. Nota má aðrar tegundir en rökstyðja þarf notkun þeirra. Við 

upphaf rannsóknarinnar má líkamsþungi dýranna ekki víkja meira en 20% frá meðaltali.



Nota skal minnst 10 dýr (fimm kvendýr og fimm karldýr) með heilbrigða húð á hverju skammtastigi. 

Kvendýrin mega ekki hafa gotið og ekki vera kviðug. Ef reiknað er með að aflífa þurfi dýr á meðan á 

rannsókninni stendur verður að auka við fjöldann sem því nemur strax í upphafi. Auk þess má meðhöndla 

fylgihóp 10 dýra (fimm af hvoru kyni) með stærsta skammti í 28 daga og fylgjast með því hversu mikið 

áhrifin ganga til baka, hvort þrávirkni eða síðbúin áhrif koma fram í 14 daga eftir meðferð. 


Nota skal minnst þrjár skammtastærðir með samanburðarhóp eða burðarefnissamanburðarhóp (sem samsvarar 

styrk burðarefnis í stærsta skammti) ef burðarefni er notað. Áreitistíminn skal vera minnst sex 

klukkustundir á dag. Efnið sem prófa á skal borið á dag hvern á sama tíma. Magni efnisins sem borið er 

á dýrin er breytt reglubundið (vikulega eða aðra hvora viku) til að það haldist áfram í réttu hlutfalli við 

líkamsþyngd dýranna. Fara á eins með dýrin í samanburðarhópnum og í tilraunahópnum nema að því er 

efnameðferð varðar. Stærsti skammturinn á að hafa eiturhrif en má ekki leiða til nema einstaka dauðsfalla. 

Minnsti skammtur á ekki að kalla fram nein merki eiturhrifa. Ef til er nothæft mat á því magni sem fólk gæti 

orðið fyrir áhrifum af skal í minnsta skammtinum vera meira magn en það. Best er að millistigið framkalli 

minnstu möguleg eiturhrif. Ef um fleiri en eitt millistig er að ræða skal velja þau þannig að stigvaxandi 

eiturhrif komi fram. Í hópum sem fá litla skammta og meðalstóra skammta og í samanburðarhópnum eiga 

dauðsföll að vera fá svo að unnt sé að fá marktækt mat á niðurstöðum. 

Ef prófunarefnið framkallar alvarlega húðertingu ber að minnka styrkinn sem getur leitt til þess að það dragi 

úr öðrum eiturhrifum eða þau hverfi í hópnum með stærsta skammtinn. Ef húðin hefur skaddast illa getur 

verið nauðsynlegt að stöðva rannsóknina og byrja nýja með lægri styrk. 


Ef forrannsókn með einn skammt 1 000 mg/kílógramm líkamsþyngdar/dag eða stærri skammt miðað við 

það magn sem vitað er til að fólk verður fyrir áhrifum af, ef það er þekkt, framkallar engin eiturhrif kunna 

frekari próf að vera óþörf. 


Öll dýr skal athuga daglega og skrá merki um eiturhrif. Dauðastund og upphaf og hvarf eiturhrifa ber að 

skrá. 


Hvert dýr er haft sér í búri. Best er að dýrin séu meðhöndluð með prófunarefninu alla daga vikunnar í 28 

daga. Mögulegum fylgihóp, sem reiknað er með í framhaldsathuganir, ber að halda í 14 daga til viðbótar án 

meðferðar til að kanna bata þeirra eða þrávirkni efnisins. Áreitistími skal vera sex klukkustundir á dag. 

Prófunarefnið skal bera jafnt á svæði sem er um það bil 10% af heildaryfirborði líkamans. Ef um er að ræða 

mjög eiturvirkt efni má nota minna svæði en þunnt og einsleitt lag skal hylja eins stórt svæði og mögulegt 

er. 

Prófunarefninu er haldið í snertingu við húðina með gropinni grisju og heftiplástri sem ekki ertir húðina. 

Prófunarsvæðið skal hylja þannig að prófunarefnið og grisjan sitji fast á og til að koma í veg fyrir að dýrin 

geti tekið efnið inn.


Nota má önnur ráð til þess að hindra inntöku prófunarefnisins en án þess að dýrunum sé haldið hreyfingarlausum. 

Við lok áreitistímans skal fjarlægja leifar prófunarefnisins, þar sem hægt er, með vatni eða annarri aðferð til 

að hreinsa húðina. 

Öll dýr skal athuga daglega og skrá merki um eiturhrif, hvenær þau koma fyrst fram, hve mikil þau eru og 

hversu lengi þau vara. Athuganir á dýrunum skulu ná til breytinga á húð og feldi, augum og slímhúð auk 

öndunar-, blóðrásar-, sjálfráða-og miðtaugakerfa, hreyfinga og atferlismynsturs. Skal vigta dýrin vikulega. 

Einnig er mælt með að fóðurneysla sé mæld vikulega. Reglubundið eftirlit með dýrunum er nauðsynlegt til 

að tryggja að sem fæst dýr tapist í rannsókninni vegna þess að þau éti hvort annað, vegna sjálfseyðingar vefja 

eða þess að dýrum er víxlað. Við lok prófunartímabilsins eru öll eftirlifandi dýr utan fylgihópsins aflífuð og 

krufin. Deyjandi dýr er fjarlægt og krufið um leið og eftir því er tekið. 


i) blóðrannsókn sem nær til blóðkornahlutfalls, styrks blóðrauða, talningar rauðra blóðkorna, heildar- og 

deilitalningar hvítra blóðkorna og storknunarhæfni; 

ii) klínísk lífefnafræðileg mæling á blóði sem nær til minnst einnar færibreytu lifrar- og nýrnastarfsemi: 






Nota má frekari klínískar lífefnafræðilegar mælingar, ef nauðsyn krefur, til að útvíkka rannsóknir á mældum 

áhrifum. 

1.6.4. Stórsæ krufning 



vefi, þ.e.a.s. eðlilega og meðhöndlaða húð, lifur, nýru og marklíffæri (það eru þau líffæri sem hafa stórsæjar 

vefjaskemmdir eða breytingar á stærð) í hæfilegum miðli fyrir mögulegar vefjameinafræðilegar rannsóknir 

síðar. 

1.6.5. Vefjameinafræðilegar athuganir 

Vefjameinafræðilega athugun ber að framkvæma á varðveittum líffærum og vefjum dýra í 

samanburðarhópnum(-unum) og í hópnum sem fær stærsta skammtinn. Líffæri og vefi, sem sýna frábrigði 

vegna prófunarefnisins í hópnum sem fær stærsta skammtinn, skal rannsaka í öllum hópum sem fá minni 

skammt. Ef notaður er fylgihópur ber að framkvæma vefjafræðilega athugun á þeim dýrum með sérstaka 

áherslu á þau líffæri og vefi sem sýndu merki um eiturhrif í tilraunahópum.


2. GÖGN 



Meta skal niðurstöðurnar með hliðsjón af hæfilegri tölfræðilegri aðferð. Nota má allar viðurkenndar tölfræðiaðferðir. 




— upplýsingar um dýrin (tegund, stofn, uppruni, umhverfisaðstæður, fóður, o.s.frv.), 


— skammtastærðir (auk burðarefnis, ef það var notað) og styrkur, 

— skammtastærð þar sem engin eiturhrif koma fram, ef unnt er, 



— eiturhrif og önnur áhrif, 



— blóðfræðileg próf sem gerð voru og allar niðurstöður, 

— klínísk lífefnafræðileg próf sem notuð voru og allar niðurstöður, 



— tölfræðileg meðferð á niðurstöðum, ef unnt er, 








B. 10. ÖNNUR ÁHRIF — STÖKKBREYTIVALDAR 

FRUMUERFÐAFRÆÐIPRÓF Á SPENDÝRSFRUMUM Í GLASI 

1. AÐFERÐ 






Engin. 


Frumufræðipróf íglasier skammtímastökkbreytipróf til ákvörðunar á litningafrávikum í byggingu ræktaðra 

spendýrafrumna. Nota má ræktanir á fastsettum frumulínum ásamt fyrsta stigs ræktunum. Eftir áreitun af 

prófunarefnum bæði með og án örvandi blöndu lifrarensíma (eftirorkukornahluti með samvirkandi þætti) eru 

frumuræktanirnar meðhöndlaðar með spólutálmum, eins og kolsísíni til að fjölga frumum sem eru í ástandi 

sem líkist metafasa mítósu (c-metafasa). Síðan er frumunum safnað saman á viðeigandi tímum og þær búnar 

undir litningarannsókn. Þær eru síðan litaðar og frumur í metafasa eru greindar með tilliti til litningafrávika. 


Engar. 



Áður en frumurnar eru meðhöndlaðar eru prófunarefni útbúin í æti eða leyst upp í hæfilegu burðarefni. 

Notaðar eru fastsettar frumulínur eða ræktanir fyrsta stigs frumna, t.d. frumur úr kínverskum hömstrum eða 

eitlafrumur úr mönnum. 


Fjöldi ræktana: 

Notaðar eru minnst tvær ræktanir á hverju rannsóknarstigi. 

Notkun neikvæðs og jákvæðs samanburðar: 

Leysar (þegar leysirinn er ekki ætið eða vatn), örvunarblanda lifrarensíma, örvunarblanda lifrarensíma 

ásamt leysi og ómeðhöndlaðar ræktanir eru notaðar til neikvæðs samanburðar. 

Notaður er jákvæður samanburður í hverri tilraun; þegar örvunarblanda lifrarensíma er notuð til að örva 

prófunarefnið verður að nota efni sem vitað er að þarf efnaskiptaörvun til jákvæðs samanburðar.


Skammtastærð: 

Notaðir eru minnst þrír skammtar af prófunarefni á minnst einu lógaritmísku skammtabili þannig að stærsti 

skammturinn hamli mítósuvirkni um það bil 50%. 

Ræktunarskilyrði: 

Notað er viðeigandi æti og ræktunaraðstæður (t.d. hiti, ræktunarílát, CO 2 -styrkur og raki). 


1.6.3.1. Undirbúningur ræktana 

Fastsettar frumulínur: frumur eru teknar úr stofnræktunum (t.d. með trýpsín-meðhöndlun eða með því að 

hrista), þeim sáð í ræktunardiska með viðeigandi þéttleika og ræktaðar við 37 C. 

Eitlafrumur úr mönnum: heparínmeðhöndluðu heilblóði er bætt í æti sem inniheldur plönturauðkornakekki, 

sermi úr kálfsfóstri og sýklalyf og ræktað við 37 C. 

1.6.3.2. Meðhöndlun ræktananna með prófunarefninu 

i) Meðhöndlun án örvunarblöndu lifrarensíma 

Öll meðhöndlun skal ná yfir heilan frumuferil og ákveða skal festitíma til að tryggja að frumur, sem eru 

meðhöndlaðar á mismunandi stigum ferilsins, séu greindar í fyrstu mítósu eftir meðhöndlun. 

Ef meðhöndlun er styttri en einn frumuferill er röð festitíma ákveðin þannig að frumur fáist á mismunandi 

stigum frumuferils á meðan á meðhöndlun stendur, t.d. G 1 , S og G 2 . 

Prófunarefninu er bætt í ræktanir fastsettu frumulínanna þegar þær eru í veldisvexti. Eitlafrumur úr 

mönnum eru meðhöndlaðar þegar þær eru í hálfsamhæfðu ástandi. 

Ef prófunarefnið breytir lengd frumuferilsins verður að breyta festitímabilinu í samræmi við það. 

ii) Meðhöndlun með örvunarblöndu lifrarensíma 

Ræktanirnar eru meðhöndlaðar með prófunarefninu ásamt örvunarkerfinu eins lengi og unnt er án þess 

að kalla fram eiturhrif í frumunum. Ef meðhöndlunin nær ekki yfir heilan frumuferil vegna eiturhrifa er 

röð festitíma ákveðin þannig að frumur fáist á mismunandi stigum frumuferils á meðan á meðhöndlun 

stendur, t.d. G 1 , S og G 2 . 

Frumum safnað: 

Frumuræktanirnar eru meðhöndlaðar með spólutálmanum einni til tveimur klukkustundum áður en þeim er 

safnað saman. Safnað er úr hverri ræktun sérstaklega og þær undirbúnar fyrir litningarannsókn. 

1.6.3.3. Undirbúningur fyrir litningarannsókn 

Undirbúningur fyrir litningarannsókn nær til vanþrýstinnar meðhöndlunar á frumunum, festingar, dreifingar 

á sýnisgler og litunar. 

Greining: 

Greindir eru minnst 100 vel dreifðir metafasar í hverri ræktun með tilliti til litningafrávika. Sýnisglerin eru 

merkt fyrir greiningu. Í eitlafrumum úr mönnum eru eingöngu greindir metafasar sem hafa 46 þráðhöft. 

Í fastsettum frumulínum eru eingöngu greindir metafasar sem hafa 2 þráðhöft miðað við tíðasta gildið 

fyrir hvert skammtastig og samanburð.


2. GÖGN 

Setja skal gögn fram í töfluformi. Litningsþráðafrávik (bil, rof, víxlanir), litningafrávik (bil, rof, brot, 

hringir, tvíheftir, fjölheftir) og fjöldi frávika í metafösum (bæði að bilum meðtöldum og frátöldum) eru 

skráð sérstaklega fyrir hverja tilraunaog samanburðarræktun. Meta skal niðurstöðurnar með hæfilegri 

tölfræðilegri aðferð. 




— frumur sem notaðar voru, 

— prófunaraðstæður: samsetning ætis, styrkur CO 2 , ræktunartími, ræktunarhitastig, skammtastærð, tími 

meðhöndlunar, lengd meðhöndlunar með spólutálma og styrkur hans, tegund örvunarblöndu lifrarensíma 

sem notuð var, jákvæður og neikvæður samanburður, 

— fjöldi frumuþyrpinga, 

— fjöldi greindra metafasa (gögn eru sett fram fyrir hverja ræktun um sig), 

— mítósuvísir, 

— tegund og fjöldi frávika í hverri tilraunaog samanburðarræktun, tíðasta gildi fyrir litningafjölda í 

fastsettu frumulínunum sem notaðar voru, 

— tölfræðilegt mat, 









FRUMUERFÐAFRÆÐIPRÓF Á BEINMERG SPENDÝRA Í LÍFI, LITNINGAGREINING 

1. AÐFERÐ 






Engin. 


Frumufræðipróf ílífier skammtíma stökkbreytipróf til ákvörðunar á litningafrávikum í byggingu ræktaðra 

spendýrafrumna. Litningafrávik er yfirleitt metin í fyrstu mítósu eftir meðhöndlun. Flest frávik sem eru 

kölluð fram af kemískum stökkbreytivöldum eru litningsþráðafrávik. 

Notaðar eru beinmergsfrumur úr spendýrum sem eru áreitt með prófunarefninu eftir viðeigandi leiðum og 

aflífuð með reglubundnu millibili. Fyrir aflífun eru dýrin meðhöndluð með spólutálma eins og kolsísíni til 

að fjölga frumum sem eru í ástandi sem líkist metafasa mítósu (c-metafasa). Útbúnar eru loftþurrkaðar litningablöndur 

úr frumunum, þær litaðar og metafasarnir eru greindir með smásjá með tilliti til litningafrávika. 


Engar. 



Prófunarefni eru leyst upp í jafnþrýstnu saltvatni. Ef þau leysast ekki upp er útbúin lausn eða sviflausn í 

viðeigandi burðarefni. 

Notaðar eru nýjar laganir af prófunarefnislausn. Ef burðarefni er notað til að auðvelda skömmtun má það 

ekki trufla prófunarefnið eða kalla fram eiturhrif. 



Notuð eru nagdýr, svo sem rottur, mýs eða kínverskir hamstrar. Hraust, ung, fullvaxin dýr eru valin af 

handahófi í tilraunaog samanburðarhópa.



Nota skal minnst fimm kvendýr og fimm karldýr í hverjum tilraunaog samanburðarhóp. Því væru 10 dýr 

aflífuð á tímabili á hóp ef tilraunamynstrið gerir ráð fyrir nokkrum próftímum eftir meðhöndlun. 

1.6.2.3. Aðferð við inngjöf 

Yfirleitt eru prófunarefnin aðeins gefin inn einu sinni. Ef byggt er á eiturefnafræðilegum upplýsingum má 

nota meðhöndlunarmynstur með endurteknum skömmtum. Hins vegar má einungis nota tilraunamynstur 

með endurteknum skömmtum ef prófunarefnið veldur ekki frumueiturhrifum í beinmerg. Venjulega eru 

prófunarefnin gefið inn um munn eða með því að sprauta því inn í kviðarhol. Aðrar aðferðir geta átt við. 

1.6.2.4. Notkun neikvæðs og jákvæðs samanburðar 

Við jákvæðan samanburð er notað efnasamband sem vitað er að framkallar litningafrávik ílífiog neikvæður 

(burðarefnis) samanburður er einnig gerður í hverri tilraun. 

1.6.2.5. Skammtastærð 

Í grunntilrauninni er einn skammtur prófunarefnis notaður, sem skal vera stærsti skammtur sem ekki hefur 

eiturhrif eða sá skammtur sem kallar fram einhver merki um frumueiturhrif (t.d. hamlar mítósu að hluta). 

Nota má fleiri skammtastærðir ef vísindaleg rök styðja það. 

Ef prófið er sannprófunaraðferð skal nota minnst tvær skammtastærðir til viðbótar. 


Framkvæma má prófið á tvo vegu: 

i) Dýrin eru áreitt með prófunarefninu einu sinni með stærsta skammti sem ekki hefur eiturhrif. Sýni eru 

tekin þrisvar eftir áreitun. Mikilvægasta sýnatakan er gerð eftir 24 klukkustundir. Þar sem prófunarefnið 

getur haft áhrif á frumuferilinn skal taka eitt sýni fyrr og annað seinna með viðeigandi millibili frá 6 til 

48 klukkustundum. 

Þegar fleiri skammtastærðir eru notaðar skal taka sýni á þeim tímum þegar áhrifin eru mest eða, ef það 

er ekki þekkt, 24 klukkustundum eftir áreitun. 

ii) Ef lyfjahvarfa- og efnaskiptaupplýsingar benda til þess má skipta áreitun í fleiri skammta og skulu sýni 

tekin 6 og 24 klukkustundum eftir síðustu áreitun. 

Undirbúningur beinmergs: 

Fyrir aflífun er hæfilegum skammti af spólutálma sprautað inn í kviðarhol dýranna til að fá fram nægilega 

margar frumur í c-metafasa. Beinmerg er safnað úr báðum lærleggjum nýdrepinna dýra með því að skola 

með jafnþrýstinni lausn. Eftir viðeigandi vanþrýstna meðhöndlun eru frumurnar festar og þær síðan smurðar 

á sýnisgler. Eftir loftþurrkun eru sýnisglerin lituð. 

Greining: 

Sýnisglerin eru merkt fyrir smásjárgreiningu. Minnst 50 vel dreifðir metafasar með fullkomnum fjölda 

þráðhafta eru greindir hjá hverju dýri með tilliti til litningafrávika. Auk þess má fastsetja mítósuvísa fyrir 

hvert dýr.


2. GÖGN 

Setja skal gögn fram í töfluformi. Litningsþráða- og samarma litningsþráðafrávik (bil, rof, víxlanir) og 

mítósuvísar, ef þeir voru fastsettir, eru skráð sérstaklega fyrir hvert tilraunaog samanburðardýr. Meta skal 

niðurstöðurnar með hæfilegri tölfræðilegri aðferð. 




— tegund, stofn og aldur dýranna, sem notuð voru, 

— fjöldi dýra af hvoru kyni í tilraunaog samanburðarhópum, 

— prófunaraðstæður: nákvæm lýsing á meðhöndlunar- og sýnatökumynstrum, skammtastærðir, tími meðhöndlunar 

með spólutálma og styrkur hans, 

— fjöldi metafasa, sem greindir voru hjá hverju dýri, 

— mítósuvísar, þar sem þeir voru fastsettir, 

— tegund og fjöldi frávika í hverri tilraunaog samanburðarræktun, 










SMÁKJARNAPRÓF 

1. AÐFERÐ 






Engin. 


Smákjarnapróf er skammtíma stökkbreytipróf ílífitil ákvörðunar á litningaskaða eða skaða í mítósukerfi 

af völdum kemískra efna. Þetta mat byggist á fjölgun smákjarna í fjöllitum rauðkornum hjá meðhöndluðu 

dýrunum miðað við samanburðardýrin. 

Smákjarnar myndast úr litningabrotum eða heilum litningum sem seinkar í mítósu. Þegar rauðkornamóðir 

þroskast í rauðkorn er aðalkjarnanum þrýst út en smákjarninn getur orðið eftir í umfryminu. Í prófið eru notuð 

ung, fjöllit rauðkorn úr beinmerg tilraunadýranna, sem hafa verið áreitt með prófunarefninu á viðeigandi 

hátt. Beinmergurinn er dreginn út og útbúin strok, sem eru lituð. Fjöllit rauðkorn eru rannsökuð í smásjá, 

smákjarnar taldir og hlutfall fjöllitra rauðkorna miðað við hóflit. 


Engar. 



Prófunarefni eru leyst upp í jafnþrýstinni lausn. Ef þau leysast ekki upp er útbúin lausn eða sviflausn í 

viðeigandi burðarefni. Ef burðarefni er notað má það ekki trufla prófunarefnið eða kalla fram eiturhrif. 

Venjulega eru notaðar nýjar laganir af prófunarefninu. 



Mælt er með músum en nota má önnur spendýr. Hraust, ung, fullvaxin dýr eru valin af handahófi í tilraunaog 

samanburðarhópa. 


Nota skal minnst fimm kvendýr og fimm karldýr í hverjum tilraunaog samanburðarhóp. Því væru 10 dýr


aflífuð á tímabili á hóp ef tilraunamynstrið gerir ráð fyrir nokkrum próftímum. 

1.6.2.3. Aðferð við inngjöf 

Yfirleitt eru prófunarefnin aðeins gefin inn einu sinni. Ef byggt er á eiturefnafræðilegum upplýsingum má 

nota meðhöndlunarmynstur með endurteknum skömmtum. Hins vegar má einungis nota tilraunamynstur 

með endurteknum skömmtum ef prófunarefnið veldur ekki frumueiturhrifum í beinmerg. Venjulega eru 

prófunarefnin gefin inn um munn eða með því að sprauta því inn í kviðarhol. Aðrar aðferðir geta átt við. 


Gera skal bæði jákvæðan og neikvæðan samanburð við hverja tilraun. 

1.6.2.5. Skammtastærð 

Í grunntilrauninni er einn skammtur prófunarefnis notaður, sem skal vera stærsti skammtur án eiturhrifa eða 

sá skammtur sem kallar fram einhver merki um frumueiturhrif, t.d. með breytingu á hlutfalli fjöllitra og 

hóflitra rauðkorna. 

Nota má fleiri skammtastærðir ef vísindaleg rök styðja það. 

Ef prófið er sannprófunaraðferð skal nota minnst tvær skammtastærðir til viðbótar. 


Framkvæma má prófið á tvo vegu: 

i) Dýrin eru áreitt með prófunarefninu einu sinni með stærsta skammti sem ekki hefur eiturhrif. Skal 

taka sýni þegar mestrar svörunar er vænst, en það er breytilegt eftir prófunarefninu. Þegar notaður 

er stærsti skammtur er sýni tekið úr beinmerg minnst þrisvar og fyrsta sýni er ekki tekið fyrr en 12 

klukkustundum eftir meðhöndlun og síðan með hæfilegu millibili en þó ekki seinna en 72 klukkustundum 

eftir meðhöndlun. 

Þegar fleiri skammtastærðir eru notaðar skal taka sýni á þeim stundum þegar áhrifin eru mest eða, ef 

það er ekki þekkt, 24 klukkustundum eftir meðhöndlun. 

ii) Ef lyfjahvarfa- og efnaskiptaupplýsingar benda til þess má nota meðhöndlunarmynstur með endurtekna 

skammta og sýni skulu tekin minnst þrisvar og fyrsta sýni er þó ekki tekið fyrr en 12 klukkustundum 

eftir síðustu meðhöndlun og eftir það með hæfilegu millibili en þó ekki seinna en 72 klukkustundum 

eftir meðhöndlun. 

Undirbúningur beinmergs: 

Beinmerg er safnað úr báðum lærleggjum nýdrepinna dýra með því að skola með sermi úr kálfsfóstri. 

Frumurnar eru látnar falla til botns í skilvindu og flotinu er hent. Dropar úr einsleitu frumusviflausninni eru 

settir á sýnisgler og smurðir eins og strok. Eftir loftþurrkun eru sýnisglerin lituð. 

Greining: 

Sýnisglerin eru merkt fyrir smásjárgreiningu. Minnst 1 000 fjöllita rauðkorn eru skoðuð hjá hverju dýri með 

tilliti til smákjarna. 

Hlutfall hóflitra og fjöllitra rauðkorna er ákvarðað fyrir hvert dýr um sig með því að telja alls 1 000 rauðkorn.


2. GÖGN 

Setja skal gögn fram í töfluformi. Fjöldi fjöllitra rauðkorna, fjöldi fjöllitra rauðkorna með smákjarna og 

hundraðshluti frumna með smákjarna er skráður fyrir hvert tilraunaog samanburðardýr sérstaklega ásamt 

hlutfallinu milli hóflitra og fjöllitra rauðkorna. Einnig eru gefin meðaltöl og staðalfrávik fyrir hvern tilraunaog 

samanburðarhóp. Gögnin, sem eru skráð, eru metin með viðeigandi tölfræðilegri aðferð. 




— tegund, stofn og aldur dýranna, sem notuð voru, 

— fjöldi dýra af hvoru kyni í tilraunaog samanburðarhópum, 

— prófunaraðstæður: nákvæm lýsing á meðhöndlunar- og sýnatökumynstrum, skammtastærðir, upplýsingar 

um eiturhrif, neikvæður og jákvæður samanburður, 

— viðmiðanir fyrir smákjarnaskráningu, 

— samband milli skammts og svörunar, ef unnt er, 










ESCHERICHIA COLI — AFTURHVARFSBREYTINGAPRÓF 

1. AÐFERÐ 






Engin. 


Afturhvarfsbreyting hjá Escherichia coli í trýptófani(trp) trp , ! trp + er grunnur að því að efni geti valdið 

basabreytingum í genamengi lífverunnar. 

Bakteríur eru áreittar með prófunarefnum með og án efnaskiptaörvunar. Eftir hæfilegan ræktunartíma í 

lágmarksæti eru afturhverfðar þyrpingar taldar og bornar saman við fjölda sjálfkrafa afturhvarfsbreytinga í 

ómeðhöndlaðri og/eða leysissamanburðarræktun. 


Engar. 


Eftirfarandi aðferðir má nota til að framkvæma matið: 1) forræktunaraðferð; og 2) beina innlimunaraðferð, 

þar sem bakteríum og prófunarefni er blandað saman í þekjuagar og hellt á valvísan agardisk. 


1.6.2.1. Bakteríur 

Bakteríur eru ræktaðar við 37 C þar til veldisvexti eða byrjun stöðufasans er náð. Þéttleiki frumnanna skal 

vera um 10 8 til 10 9 frumur á millílítra. 

1.6.2.2. Efnaskiptaörvun 

Bakteríur eru áreittar með prófunarefninu bæði með og án viðeigandi örvunarblöndu úr lifrarensímum 

spendýra (samvirkandi þætti er bætt út í eftirorkukornahlutann), sem fengin er úr músum eða rottum sem 

hafa verið meðhöndlaðar með ensímhvetjandi efnum.



1.6.2.1. Tilraunastofnar 

Nota skal þrjá stofna, WP2, WP2 uvrA og WP2 uvrA pKM 101. Nota skal viðurkenndar aðferðir við 

ræktun og geymslu stofnræktananna. Kanna skal vaxtarskilyrði og erfðaauðkenni stofnanna, næmi þeirra á 

útfjólubláa geislun eða mítómýsín C ásamt þoli WP2 uvrA pKM 101 stofnsins gagnvart ampisillíni. Einnig 

skulu sjálfkrafa afturhvarfsbreytingar koma fram í stofnunum með þeirri tíðni sem vænst er. 

1.6.2.2. Æti 

Notað er viðeigandi, valvíst æti, sem ýtir undir að stökkbrigði komi fram ásamt hæfilegum þekjuagar. 


Nota skal bæði ómeðhöndlaðan samanburð og leysissamanburð. Jákvæðan samanburð skal nota í tvennum 

tilgangi: 

i) Til að staðfesta næmi bakteríustofnanna. 

Í prófum án efnaskiptaörvunar má nota metýlmetansúlfónat, 4-nítrókínólínoxíð eða etýlnítrósóþvagefni 

til jákvæðs samanburðar. 

ii) Til að tryggja virkni viðeigandi efnaskiptakerfa. 

Jákvæður samanburður á virkni efnaskiptakerfis fyrir alla stofna er 2-amínóantrasen. Ef hægt er, skal 

nota efnasambönd úr sama efnaflokki og prófunarefnið til jákvæðs samanburðar. 

1.6.2.4. Magn prófunarefnis á hverjum diski 

Minnst fimm mismunandi skammtar prófunarefnis eru prófaðir með hálflógaritmískum bilum milli diska. 

Efni eru prófuð í mestu leysni sinni eða eiturhrifum. Eiturhrif koma fram í fækkun sjálfkrafa afturhvarfsbrigða, 

að grunnurinn lýsist eða í lifun meðhöndluðu ræktananna. Efni, sem ekki eru eitruð, skulu prófuð 

allt að 5 mg á diski áður en prófunarefnið er talið neikvætt. 

1.6.2.5. Ræktunarskilyrði 

Ræktað er á diskunum í 48 til 72 klukkustundir við 37 C. 


Við beinu innlimunaraðferðina án ensímörvunar er efnið og 0,1 ml af nýrri bakteríuræktun bætt í 2,0 ml 

af þekjuagar. Við próf með efnaskiptaörvun eru 0,5 ml af örvunarblöndu úr lifrarensímum, sem inniheldur 

nægilegt magn af eftirorkukornahluta, bætt í þekjuagarinn eftir að prófunarefninu og bakteríunum hefur 

verið bætt í. Innihaldi hvers glass er blandað og hellt á valvísan agardisk. Þekjuagar er látinn storkna og 

ræktað er á diskunum við 37 C í 48 til 72 klukkustundir. Í lok ræktunartímans eru afturhvarfsþyrpingar á 

hverjum diski taldar.


Við forræktunaraðferðina er blöndu af prófunarefninu, 0,1 ml af nýrri bakteríuræktun og nægilegu magni af 

örvunarblöndu úr lifrarensímum eða sama magni af stuðpúðalausn forræktað áður en 2,0 ml af þekjuagar er 

bætt við. Annað í tilhöguninni er eins og í innlimunaraðferðinni. 

Í báðum aðferðum er sáð á minnst þrjá samhliða diska. 

2. GÖGN 

Gefinn er upp fjöldi afturhvarfsþyrpinga á hverjum diski bæði hjá samanburðar- og tilraunaræktununum. 

Einstakar talningar á diskunum, meðaltal afturhvarfsþyrpinga á hverjum diski og staðalfrávik skal setja fram 

fyrir prófunarefnið og samanburðinn. Allar niðurstöður skulu staðfestar á tíðnibilum sem vænst er með 

óháðri tilraun. Meta skal gögn með viðeigandi tölfræðilegum aðferðum. 




— baktería, stofn, sem notaður var, 

— prófunaraðstæður: skammtastærðir, eiturhrif, samsetning ætis; tilhögun meðhöndlunar (ræktun forræktunar); 

örvunarblöndur úr lifrarensímum; tilvísunarefni, neikvæður samanburður, 

— talning á einstökum diskum, meðaltal afturhvarfsþyrpinga á hverjum diski, staðalfrávik, samband 

skammts/svörunar ef unnt er, 









SALMONELLA TYPHIMURIUM — AFTURHVARFSBREYTINGAPRÓF 

1. AÐFERÐ 






Engin. 


Afturhvarfsbreyting hjá Salmonella typhimurium í histidíni(his) his , ! his + er grunnur að því að efni geti 

valdið basabreytingum eða fasabreytingum í genamengi lífverunnar. 

Bakteríur eru áreittar með prófunarefnum með og án efnaskiptaörvunar og settar í lágmarksæti. Eftir hæfilegan 

ræktunartíma eru afturhverfðar þyrpingar taldar og bornar saman við fjölda sjálfkrafa afturhvarfsbreytinga 

í ómeðhöndlaðri og/eða leysissamanburðarræktun. 


Engar. 



1.6.1.1. Bakteríur 

Nýjar bakteríuræktanir eru ræktaðar við 37 C þar til lokum veldisvaxtar eða byrjun stöðufasans er náð. 

Þéttleiki frumnanna skal vera um 10 8 til 10 9 frumur á millílítra. 

1.6.1.2. Efnaskiptaörvun 

Bakteríur eru áreittar með prófunarefninu bæði með og án viðeigandi örvunarblöndu úr lifrarensímum 

spendýra (samverkandi þætti er bætt út í eftirorkukornahlutann), sem fengin er úr músum eða rottum sem 

hafa verið meðhöndlaðar með ensímhvetjandi efnum. 


1.6.2.1. Tilraunastofnar 

Nota skal minnst fjóra stofna, TA 1535, TA 1537, TA 98 og TA 100; auk þess má nota aðra stofna, eins og TA 

1538. Nota skal viðurkenndar aðferðir við ræktun og geymslu stofnræktananna. Kanna skal vaxtarskilyrði


og erfðaauðkenni stofnanna, næmi þeirra á útfjólubláa geislun og metýl-fjólublátt ásamt þoli þeirra gagnvart 

ampisillíni. Einnig skulu sjálfkrafa afturhvarfsbreytingar koma fram í stofnunum með þeirri tíðni sem vænst 

er. 

1.6.2.2. Æti 

Notað er viðeigandi, valvíst æti ásamt hæfilegum þekjuagar. 


Nota skal bæði ómeðhöndlaðan samanburð og leysissamanburð. Jákvæðan samanburð skal nota í tvennum 

tilgangi: 

i) Til að staðfesta næmi bakteríustofnanna. 

Eftirfarandi efnasambönd má nota í próf án efnaskiptaörvunar: 

Stofnar 

TA 1535, TA100 

TA 1538, TA 98 

TA 1537 

Hverfur aftur með 

Natríumasíð 

2-nítróflúoren 

9-amínóakrídín 

ii) Til að tryggja virkni viðeigandi efnaskiptakerfa. 

Jákvæður samanburður á virkni efnaskiptakerfis fyrir alla stofna er 2-amínóantrasen. Ef hægt er, skal 

nota efnasambönd úr sama efnaflokki og prófunarefnið til jákvæðs samanburðar. 

1.6.2.4. Magn prófunarefnis á hverjum diski 

Minnst fimm mismunandi skammtar prófunarefnis eru prófaðir með hálflógaritmískum bilum milli diska. 

Efni eru prófuð í mestu leysni sinni eða eiturhrifum. Eiturhrif koma fram í fækkun sjálfkrafa afturhvarfsbrigða, 

að grunnurinn lýsist eða í lifun meðhöndluðu ræktananna. Efni, sem ekki eru eitruð, skulu prófuð 

allt að 5 mg á diski áður en prófunarefnið er talið neikvætt. 

1.6.2.5. Ræktunarskilyrði 

Ræktað er á diskunum í 48 til 72 klukkustundir við 37 C. 


Við beinu innlimunaraðferðina án ensímörvunar er efnið og 0,1 ml af nýrri bakteríuræktun bætt í 2,0 ml 

af þekjuagar. Við próf með efnaskiptaörvun er 0,5 ml af örvunarblöndu úr lifrarensímum, sem inniheldur 

nægilegt magn af eftirorkukornahluta, bætt í þekjuagarinn eftir að prófunarefninu og bakteríunum hefur 

verið bætt í. Innihaldi hvers glass er blandað og hellt á valvísan agardisk. Þekjuagar er látinn storkna og 

ræktað er á diskunum við 37 C í 48 til 72 klukkustundir. Í lok ræktunartímans eru afturhvarfsþyrpingar á 

hverjum diski taldar. Í forræktunaraðferðinni er blanda af prófunarefni, 0,1 ml af nýrri bakteríuræktun og 

nægilegt magn af örvunarblöndu úr lifrarensímum eða sama magn af stuðpúðalausn, forræktuð áður en 2,0 

ml af þekjuagar er bætt við. Aðrir hlutar tilhögunarinnar eru eins og í innlimunaraðferðinni. 

Í báðum aðferðum er sáð minnst á þrjá samhliða diska.


2. GÖGN 

Gefinn er upp fjöldi afturhvarfsþyrpinga á hverjum diski bæði hjá samanburðar- og tilraunaræktununum. 

Einstakar talningar á diskunum, meðaltal afturhvarfsþyrpinga á hverjum diski og staðalfrávik skal setja fram 

fyrir prófunarefnið og samanburðinn. 

Allar niðurstöður skal staðfesta með óháðri tilraun. 

Meta skal gögn með viðeigandi tölfræðilegum aðferðum. 




— baktería, stofn, sem notaður var, 

— prófunaraðstæður: skammtastærðir, eiturhrif, samsetning ætis; tilhögun meðhöndlunar (ræktun forræktunar); 

örvunarblöndur úr lifrarensímum; tilvísunarefni, neikvæður samanburður, 

— talning á einstökum diskum, meðaltal afturhvarfsþyrpinga á hverjum diski, staðalfrávik, samband 

skammts/svörunar ef unnt er, 








C-HLUTI: AÐFERÐIR VIÐ ÁKVÖRÐUN UMHVERFISEITURÁHRIFA 

C. 1. BRÁÐ EITURHRIF Í FISKI 

1. AÐFERÐ 


Ákjósanlegt er að hafa eins miklar upplýsingar um vatnsleysni, gufuþrýsting, efnafræðilegan stöðugleika, 

klofnunarstuðla og lífræna niðurbrotshæfi prófunarefnisins og hægt er, til að aðstoða við val á prófunaraðferðinni 

sem á best við (kyrrstæð, hálfkyrrstæð eða gegnflæði) til að tryggja viðunandi, stöðugan styrk 

prófunarefnisins á meðan á prófinu stendur. 

Aðrar nauðsynlegar upplýsingar, t.d. byggingarformúla, hreinleikastig, eðli og hundraðshluti markverðra 

óhreininda, hvort aukefni séu til staðar og magn þeirra ásamt n-oktanól/vatns deilistuðlinum skal hafa í huga 

bæði við skipulagningu prófsins og túlkun niðurstaðnanna. 


Bráð eiturhrif eru merkjanleg, óæskileg áhrif sem eru kölluð fram í lífveru stuttu (dögum) eftir áreitun með 

efni. Í þessu prófi eru bráð eiturhrif sett fram sem miðgildi banvæns styrks (LC 50 ), sem er sá styrkur í vatni 

sem drepur 50% fiskanna í tilraunahópi á samfelldum áreitistíma sem er gefinn. 

Allir styrkleikar prófunarefnisins eru gefnir í þyngd miðað við rúmmál (millígrömm á lítra) og einnig sem 

þyngd miðað við þyngd (hlutar í milljón). 


Tilvísunarefni má prófa til að sýna að næmi tilraunadýranna hafi ekki tekið marktækum breytingum við 

prófunaraðstæður. 

Ekkert tilvísunarefni er tilgreint fyrir þetta próf. 


Fiskarnir eru áreittir með prófunarefninu(-efnunum) í vatni af mismunandi styrkleika sem tiltekinn er í 

minnst 48 klukkustundir en helst í 96 klukkustundir. Með minnst 24 klukkustunda millibili er skráð hversu 

margir fiskar drepast og, ef unnt er, skal reikna út styrkinn sem drepur 50% fiskanna (LC 50 ) á hverjum 

athugunartíma. 


Dauði í samanburðarhópnum má ekki vera meiri en 10% við lok prófsins. 

Súrefnisstyrkur verður að vera meiri en 60% af mettunargildi allt prófið. 

Sanna skal að styrk prófunarefnisins hafi verið haldið innan viðunandi marka (t.d. innan 80% af upphafsstyrk 

allan prófunartímann), með greiningu eða út frá kemískum eiginleikum eða með prófunarkerfinu sem notað 

var.


1.6. Lýsing á prófunaraðferðinni 

Nota má þrenns konar tilhögun: 

Kyrrstöðupróf: 

Eiturhrifapróf með vatnalífverum þar sem prófunarlausn flæðir ekki í gegn. (Lausnir haldast óbreyttar á 

meðan á prófinu stendur). 

Hálfkyrrstöðupróf: 

Próf án gegnflæðis lausnar en prófunarlausnum er reglubundið skipt út eftir langan tíma (t.d. 24 klukkustundir). 

Gegnflæðipróf: 

Eiturhrifapróf þar sem vatnið í prófunarklefanum er stöðugt endurnýjað og prófunarefnið berst með vatninu 

sem endurnýjar prófunarvökvann/miðilinn. 

1.6.1. Hvarfefni 

1.6.1.1. Lausnir prófunarefna 

Stofnlausnir með nauðsynlegum styrk eru útbúnar með því að leysa efnið upp í afjónuðu vatni eða vatni 

samkvæmt 1.6.1.2. 

Stofnlausnir efna sem eru torleyst í vatni má útbúa með úthljóðsdreifingu eða, ef nauðsyn krefur, með því að 

nota lífræna leysa, ýruefni eða dreifiefni. Þegar slík hjálparefni eru notuð eru samanburðarfiskarnir áreittir 

með sama styrk hjálparefnanna og notaður er í stærsta skammti prófunarefnisins. Styrkur slíkra hjálparefna 

skal ekki vera meiri en 0,1 g á lítra. 

Prófunarstyrkleikarnir sem eru valdir eru útbúnir með því að þynna stofnlausnina. Ef háir styrkleikar eru 

prófaðir má leysa efnið beint upp í vatni sem notað er við þynningu. 

Framkvæma skal prófið án þess að stilla pH. Ef marktæk breyting verður á pH er mælt með að prófið sé 

endurtekið með pH-stillingu og niðurstöður skráðar. Í þeim tilvikum skal laga pH-gildi stofnlausnarinnar 

að pH-gildi vatnsins sem notað er við þynningu, nema sérstakar ástæður séu fyrir því að gera það ekki. 

Æskilegast er að nota HCl og NaOH í þessum tilgangi. Þessa pH-stillingu skal gera á þann hátt að styrkur 

prófunarefnisins í stofnlausninni breytist ekki markvert. Ef efnahvarf eða botnfelling prófunarefnis verður 

við stillinguna skal það skráð. 

1.6.1.2. Vatn til geymslu og þynningar 

Nota má drykkjarvatn (ekki mengað af hættulegum styrk klórs, þungmálma eða annarra efna), náttúrulegt 

gæðavatn eða vatnsblöndu (sjá 1. viðbæti). Vatnsskammtar sem hafa samanlagt hörku á bilinu 50 og 250 mg 

á lítra (sem CaCO 3 ) og með pH 6,0 – 8,5 eru ákjósanlegastir. 

1.6.2. Tæki 

Öll tæki skulu vera úr kemískt óhvarfgjörnu efni: 

— sjálfvirkt þynningarkerfi (fyrir gegnflæðispróf), 

— súrefnismælir, 

— búnaður til ákvörðunar á hörku vatns, 

— viðeigandi tæki til hitastillingar, 

— pH-mælir.


1.6.3. Tilraunafiskur 

Nota má eina eða fleiri tegundir og eru þær valdar af prófunarstofunni. 

Lagt er til að tegundirnar séu valdar á grunndvelli mikilvægra hagsýnisviðmiðana eins og hversu auðvelt er 

að fá þær allt árið, hversu auðvelt er að viðhalda þeim, hversu vel þær henta til prófsins, hlutfallslegu næmi 

þeirra og öðrum efnahagslegum, líffræðilegum eða vistfræðilegum þáttum sem máli skipta. Fiskarnir skulu 

vera heilbrigðir og án nokkurra sýnilegra galla. 

Fiskitegundir sem mælt er með til prófunar eru gefnar upp í 2. viðbæti. 

1.6.3.1. Geymsla 

Prófunarfiskar skulu helst vera af einum og sama stofni og vera af svipaðri lengd og á svipuðum aldri. 

Fiskarnir eru geymdir í minnst 12 daga við eftirfarandi aðstæður: 

ker: 

mælt er með minnst 300 lítrum fyrir fiska sem lifa í köldu vatni, minnst 100 lítrum fyrir fiska sem lifa í hlýju 

vatni, 

hleðsla: 

breytileg eftir kerfi (endurstreymi eða gegnflæði) og fisktegundum, 

vatn: 

sjá lið 1.6.1.2, 

ljós: 

12 til 16 klukkustunda ljós daglega, 

styrkur uppleysts súrefnis: 

minnst 80% af loftmettunargildi, 

fóðurgjöf: 

þrisvar í viku eða daglega, síðast 24 klukkustundum áður en prófið hefst. 

1.6.3.2. Dánartölur 

Eftir 48 klukkustunda aðlögunartíma eru dánartölur skráðar og notuð eru eftirfarandi viðmið: 

— meira en 10% hópsins á sjö dögum: öllum hópnum hafnað, 

— milli 5 og 10% hópsins: geymslutími framlengdur um sjö daga. Ef ekki drepast fleiri er hópurinn 

viðunandi, annars er honum hafnað, 

— minna en 5% hópsins: viðunandi hópur. 

1.6.4. Aðlögun 

Allir fiskar eru hafðir í vatni, af sömu gæðum og við þann hita sem nota á við prófið í minnst sjö daga áður 

en á að nota þá við prófið. 

1.6.5. Tilhögun prófsins 

Fyrir endanlegt próf má gera forpróf til að fá upplýsingar um á hvaða bili styrkurinn sem á að nota við 

aðalprófið á að vera.


Fyrir utan prófanaröðina skal nota einn samanburðarhóp án prófunarefnis en með viðeigandi hjálparefnum. 

Styrkurinn má ekki minnka um meira en 20% á prófunartímanum. Velja skal kyrrstæð-, hálfkyrrstæð- eða 

gegnflæðipróf eftir eðlis- og efnafræðilegum eiginleikum prófunarefnisins til að uppfylla þessa kröfu. 

Fiskarnir eru áreittir með efninu eins og lýst er hér að neðan: 

— tími: 

minnst 48 klukkustundir en helst 96 klukkustundir, 

— fjöldi dýra: 

— ker: 

minnst 10 á hvern styrk, 

með hæfilegu rými miðað við hleðslu sem mælt er með, 

— hleðsla: 

Í kyrrstæðum- og hálfkyrrstæðum prófum er mælt með 1,0 g/l sem hámarkshleðslu; fyrir gegnflæðikerfi 

er meiri hleðsla viðunandi, 

— prófunarstyrkur: 

einn samanburður og minnst fimm styrkleikar, þar sem munurinn milli styrkleikanna er fasti sem ekki 

er stærri en 1,8 og nær yfir 0 til 100% dánartíðni, 

— vatn: 

sjá lið 1.6.1.2, 

— ljós: 

12 til 16 klukkustunda ljós daglega, 

— hiti: 

eins og á við tegundina (2. viðbætir) en innan 1 C í hverju einstöku prófi, 

— styrkur uppleysts súrefnis: 

ekki minni en 60% af loftmettunargildi við hitann sem valinn var, 

— fóðrun: 

engin. 

Fiskarnir eru skoðaðir eftir fyrstu 2 til 4 klukkustundirnar og á minnst 24 klukkustunda fresti. Fiskar teljast 

dauðir ef engin svörun fæst þegar komið er við sporðinn og engar öndunarhreyfingar eru sjáanlegar. Dauðir 

fiskar eru fjarlægðir þegar eftir þeim er tekið og dánartölur skráðar. 

Haldin er skrá yfir sýnileg frávik (t.d. jafnvægistap, breytingar á sundatferli, öndunarhreyfingum, litarhætti, 

o.s.frv.). 

Mælingar á pH, uppleystu súrefni og hita eru gerðar daglega. 

2. GÖGN OG MAT 

Hundraðshluti dánartölu fyrir hvert áreitistímabil sem mælt er með er teiknað upp sem fall af styrk á 

lógaritma-líkindapappír. Bein lína er fundin milli punktanna eins og augað fær séð og er styrkurinn sem 

samsvarar 50% svörun lesinn af (sjá 3. viðbæti).


Þetta er mat á LC 50 fyrir viðeigandi áreitistíma. 

Þegar gögnin eru nægileg er hægt að meta miðgildi LC 50 -styrksins og öryggismörk hans (p = 0,05) með 

stöðluðum aðferðum. 

LC 50 -gildið skal jafnað að einum (eða í mesta lagi tveimur) marktækum tölustöfum. 

Í þeim tilvikum þar sem halli ferilsins styrkur/hundraðshluti svörunar er of mikill til þess að hægt sé að 

reikna út LC 50 er nægilegt að meta þetta gildi út frá línuritinu. 

Þegar tveir styrkir í röð með hlutfallið 1,8 gefa aðeins 0 og 100% dánartölu eru þessi tvö gildi nægileg til að 

sýna LC 50 -sviðið. 

Ef prófunarefnið virðist ekki geta haldist stöðugt eða einsleitt skal það skráð og farið varlega í túlkun 

niðurstaðnanna. 


Í prófunarskýrslu skal, ef unnt er, eftirfarandi koma fram: 

— upplýsingar um prófunarlífveruna (vísindalegt heiti, stofn, birgðasali, öll formeðferð, stærð og fjöldi 

sem notaður var fyrir hvern prófunarstyrk), 

— listi yfir styrkleika sem notaðir voru og allar tiltækar upplýsingar um stöðugleika við styrk prófunarefnisins 

í prófunarlausninni, 

— lýsing á prófunarbúnaðnum, 

— ef efnagreiningar eru gerðar skal gefa upp aðferðirnar og niðurstöðurnar, 

— uppruni þynningarvatns og aðalefnaeiginleikar (pH, harka, hiti), 

— styrkur allra hjálparefna, 

— ef um er að ræða efni með litla vatnsleysni skal gefa upp aðferðina við að útbúa stofn- og prófunarlausn. 

— ástæður fyrir vali og nákvæmar lýsingar á tilhögun prófsins sem notað var (t.d. lengd prófsins, kyrrstæð, 

hálfkyrrstæð, skammtahraði, gegnflæðihraði, loftun, fjöldi fiska, o.s.frv.), 

— lýsing, 

— mesti prófunarstyrkur sem veldur ekki dauða á prófunartímanum, 

— lægsti prófunarstyrkur sem veldur 100% dauða á prófunartímanum, 

— uppsöfnuð dánartala í hverjum styrk og í samanburðinum (eða samanburði með hjálparefninu, ef þess 

er þörf) á tilgreindum athugunartímum, 

— LC 50 -gildi á hverjum tilgreindum athugunartíma (með 95% öryggismörk, ef unnt er), 

— tölfræðilegar aðferðir sem notaðar eru við ákvörðun á LC 50 -gildum, 

— línurit af ferli styrkur/hundraðshluti svörunar við lok prófsins, 

— ef hægt er, halli ferlisins styrkur/hundraðshluti svörunar við lok prófsins og 95% öryggismörk hans, 

— styrkur uppleysts súrefnis, pH-gildi og hiti prófunarlausnarinnar á 24 klukkustunda fresti, 

— ef tilvísunarefni er notað skal gefa upp niðurstöðurnar, 

— sönnun þess að gæðaviðmiðum hafi verið fylgt. 


1) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 203, Decision of the Council C(81) 30 Final.


1. viðbætir 

Vatnsblöndur 

Dæmi um hæfilegt vatn til þynningar 

Öll efni verða að vera greiningarhrein. 

Vatnið skal vera gott eimað vatn eða afjónað vatn þar sem leiðni er minni em 5Scm ,1 . 

Stofnlausnir 

CaCl 2 2H 2 O (kalsíumklóríðdíhýdrat): 

leyst upp í vatni að 1 lítra. 

MgSO 4 7H 2 O (magníumsúlfatheptahýdrat): 


NaHCO 3 (natríumvetniskarbónat): 


KCl (kalíumklóríð): 


11,76 g 

4,93 g 

2,59 g 

0,23 g 

Vatnsblöndur til þynningar 

25 ml af hverri hinna fjögurra stofnlausna er blandað saman og fyllt að 1 lítra með vatni. 

Loftað er þar til styrkur uppleysts súrefnis nær loftmettunargildi. 

pH skal vera 7,9 0,3. 

Ef þess gerist þörf, er pH stillt með NaOH (natríumhýdroxíði) eða HCl (saltsýru). 

Þynningarvatnið, sem er blandað á þennan hátt, er sett til hliðar í um 12 klukkustundir og má ekki lofta meira. 

Ca- og Mg-jónir í þessari lausn eru samtals 2,5 mmól/l. Hlutfall milli Ca- og Mg-jóna er 4:1 og milli N- og K-jóna 

er 10:1. Heildarbasastyrkur lausnarinnar er 0,8 mmól/l. 

Frávik í framleiðslu þynningarvatnsins mega ekki breyta samsetningu eða eiginleikum vatnsins.


2. viðbætir 

Fiskitegundir sem mælt er með til prófsins 

Tegundir sem mælt er með 

Hitabil 

sem mælt 

er með 

Lengd 

prófunardýra 

sem mælt er með 

( C) (cm) 

Brachydanio rerio (Teleostei, Cyprinidae) (Hamilton-Buchanan) 

Sebradanni 20 til 24 3,0 0,5 

Pimephales promelas (Teleostei, Cyprinidae) 

Fathead 20 til 24 5,0 2,0 

Cyprinus carpio (Teleostei, Cyprinidae) (Linneaus 1758) 

Vatnakarpi 20 til 24 6,0 2,0 

Oryzias latipes (Teleostei, Poeciliidae) (Schlegel 1850) 

Red killifish 20 til 24 3,0 1,0 

Poecilia reticulata (Teleostei, Poeciliidae) (Peters 1859) 

Gúbbý 20 til 24 3,0 1,0 

Lepomis macrochirus (Teleostei, Centrarchidae) (Linneaus 1758) 

Röðulborri 20 til 24 5,0 2,0 

Salmo gairdneri (Teleostei, Salmonidae) (Richardson 1836) 

Regnbogasilungur 13 til 17 6,0 2,0 

Leuciscus idus (Teleostei, Cyprinidae) (Linneaus 1758) 

Gullgægir 20 til 24 6,0 2,0 

Söfnun 

Fiskarnir, sem nefndir eru hér að framan, eru auðveldir í eldi og/eða eru auðfáanlegir allt árið. Hægt er að 

rækta þá annaðhvort í fiskeldisstöð eða í rannsóknarstöð við þær aðstæður að hafa má eftirlit með sjúkdómum 

og sníkjudýrum, þannig að tilraunadýrin séu heilbrigð og af þekktum stofni. Þessir fiskar eru fáanlegir víða í 

heiminum.


3. viðbætir 

Dæmi um feril styrks/dánartöluhlutfalls 

Dæmi um ákvörðun á LC 50 á lógaritma-líkindapappír 

Dánarhlutfall í % (próbit) 

log styrkur (millígrömm á lítra)


4. viðbætir 

Listi yfir dæmi um staðaltilhögun 

1) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 203, Decision of the Council, C(81) 30 Final. 

2) ISO/TC/147/SC 5/WG/3. — Draft proposal for screening chemicals and products for acute toxicity to fish 

using a static, semi-static or flow-through method, Document 7346/I, II, III, 1980/06/15 ISO/DP. 

3) Eidgenössiches Department des Innern, Schweiz : Richtlinien für Probenahme und Normung von Wasseruntersuchungsmethoden 

— Part II 1974. 

4) DIN Testverfahren mit Wasserorganismen, 38 412 (L1) und L(15). 

5) AFNOR, Determination de la toxicité aigue d’une substance vis-à-vis de Brachydanio rerio, T90—303. 

6) JIS K 0102, Acute toxicity test for fish. 

7) Degradability, ecotoxicity and bioaccumulation. The determination of the possible effects of chemicals and 

wastes on the aquatic environment, volumes I and II, Government Publishing Office, Haag, Hollandi, 1980. 

8) Environmental Protection Agency, 1975, Methods for the acute toxicity tests with fish, macroinvertebrates 

and amphibians, The Committee on Methods for Toxicity Tests with Aquatic Organisms, Ecological Research 

Series EPA-660-75-009. 

9) Environmental Protection Agency, January 1978, Environmental monitoring and support laboratory, Office 

of Research and Development, EPA-600/4-78-012. 

10) Environmental Protection Agency, Toxic Substance Control, 16 March 1979, part IV. 

11) Standard methods for the examination of water and wastewater, 14th edition, 1975, APHA-AWWA-WPCF. 

12) Commission of the European Communities, Inter-laboratory test programme concerning the study of the 

ecotoxicity of a chemical substance with respect to the fish, EBE Study D.8368, 22 March 1979. 

13) Litchfield, J. T. and Wilcoxon, F., A simplified method for evaluating dose effects experiments, J. Pharm, 

Exp. Therap., vol. 96, 1949, bls. 99.


C. 2. BRÁÐ EITURHRIF Í HALAFLÓM 

1. AÐFERÐ 


Ákjósanlegt er að hafa eins miklar upplýsingar um vatnsleysni, gufuþrýsting, efnafræðilegan stöðugleika, 

klofnunarstuðla og lífræna niðurbrotshæfi prófunarefnisins og hægt er áður en prófið hefst. 

Aðrar nauðsynlegar upplýsingar (t.d. byggingarformúla, hreinleikastig, eðli og hundraðshluti markverðra 

óhreininda, hvort aukefni séu til staðar og magn þeirra ásamt n-oktanól/vatns deilistuðlinum) skal hafa í 

huga bæði við skipulagningu prófsins og túlkun niðurstaðnanna. 


Kröfur sem settar eru fram í tilskipuninni, um LC 50 fyrir halaflær teljast uppfylltar með ákvörðun á EC 50 

eins og lýst er í þessarri prófunaraðferð. 

Í þessu prófi eru bráð eiturhrif sett fram sem miðgildi styrks (EC 50 ) hreyfingarleysi. Þetta er sá styrkur 

(sem upphafsgildi) sem gerir 50% halaflóa í tilraunahóp óhreyfanleg á 24 klukkustunda áreitistímbili. 48 

klukkustunda EC 50 hreyfingarleysi má einnig ákvarða ef það er raunhæft. 

Hreyfingarleysi: 

Þau dýr, sem ekki geta synt í 15 sekúndur eftir að gætilega er hrært í tilraunaílátinu, eru talin hreyfingarlaus. 

Allir styrkleikar prófunarefnisins eru settir fram sem þyngd á þyngd (hlutar í milljón). 


Tilvísunarefni má prófa til að sýna að næmi tilraunadýranna hafi ekki tekið marktækum breytingum við 

prófunaraðstæður. 

Ekkert tilvísunarefni er tilgreint fyrir þetta próf. 


Halaflær eru áreittar með prófunarefninu í vatni af mismunandi styrk í 24 klukkustundir; ef þess gerist þörf 

má lengja tímann í 48 klukkustundir. 

Þó að aðstæður séu að öllu öðru leyti á því bili að styrkur prófunarefnisins sé viðunandi hefur mismunandi 

styrkur prófunarefnis mismikil áhrif að meðaltali á sundgetu halaflóa. Mismunandi styrkleikar leiða til 

mismunandi hundraðshluta halaflóa sem ekki geta lengur synt í lok prófsins. Styrkleikar sem leiða til 0 

eða 100% hreyfingarleysis eru leiddir út frá athugunum prófsins þar sem 24 klukkustunda EC 50 (eða 48 

klukkustunda EC 50 ) er reiknað út ef unnt er. 

Kyrrstöðukerfi er notað fyrir þessa aðferð þannig að prófunarlausnirnar eru ekki endurnýjaðar á meðan á 

áreitun stendur. 


Hreyfingarleysi í samanburði má ekki vera meiri en 10% við lok prófsins.


Súrefnisstyrkur má ekki vera minni en 2 mg í lítra við lok prófsins. 

Halaflær sem notaðar eru við prófið skulu, að minnsta kosti í samanburðarhópnum, ekki vera teknar við 

yfirborð vatnsins. 



1.6.1.1. Lausnir prófunarefna 

Stofnlausnir með nauðsynlegum styrk eru útbúnar með því að leysa efnið upp í afjónuðu vatni eða vatni 

samkvæmt 1.6.1.2. 

Stofnlausnir efna sem eru torleyst í vatni má útbúa með úthljóðsdreifingu eða, ef nauðsyn krefur, með því að 

nota lífræna leysa, ýruefni eða dreifiefni. Þegar slík hjálparefni eru notuð eru samanburðar-halaflær áreittar 

með sama styrk hjálparefnanna og notaður er í stærsta skammti prófunarefnisins. Styrkur slíkra hjálparefna 

skal ekki vera meiri en 0,1 g á lítra. 

Prófunarstyrkleikarnir sem eru valdir eru útbúnir með því að þynna stofnlausnirnar. Ef háir styrkleikar eru 

prófaðir má leysa efnið beint upp í þynningarvatninu. 

Framkvæma skal prófið án þess að stilla pH. Ef marktæk breyting verður á pH er mælt með að prófið sé 

endurtekið með pH-stillingu og niðurstöður skráðar. Í þeim tilvikum skal laga pH-gildi stofnlausnarinnar 

að pH-gildi vatnsins sem notað er við þynningu, nema sérstakar ástæður séu fyrir því að gera þetta ekki. 

Æskilegast er að nota HCl og NaOH í þessum tilgangi. Þessa pH-stillingu skal gera á þann hátt að styrkur 

prófunarefnisins í stofnlausninni breytist ekki markvert. Ef efnahvarf eða botnfelling prófunarefnis verður 

við stillinguna skal það skráð. 

1.6.1.2. Vatn til ræktunar og þynningar 

Við prófið má nota hvaða vatn sem er sem hentar til að rækta halaflær í, annaðhvort náttúrulegt eða vatnsblöndur 

(sjá viðbæti). Til að koma í veg fyrir að aðlögun verði nauðsynleg er mælt með að ræktunarvatnið 

sé af sömu gæðum og vatnið sem notað er við prófið. 

1.6.2. Tæki 

Nota skal öll venjuleg tæki og rannsóknarstofubúnað. Búnaður sem kemst í snertingu við prófunarlausnirnar 

skal helst vera eingöngu úr gleri: 

— súrefnismælir (með smárafskauti eða öðrum hentugum búnaði til að mæla uppleyst súrefni í sýnum með 

lítið rúmmál), 

— viðeigandi tæki til hitastillingar, 

— pH-mælir. 

— búnaður til að ákvarða hörku vatns. 

1.6.3. Tilraunalífvera 

Daphnia magna eða Daphnia pulex sem eru meira en sex klukkustunda gamlar en þó ekki 24 klukkustunda 

gamlar við upphaf prófsins, ræktaðar í rannsóknarstofu, án sýnilegra sjúkdóma og með þekkta sögu (t.d. 

ræktun — öll formeðferð, o.s.frv.).



Fyrir endanlegt próf má gera forpróf til að fá upplýsingar um styrksvið sem á að nota við aðalprófið. Fyrir 

utan prófunarröðina skal nota einn samanburðarhóp án prófunarefnis en með viðeigandi hjálparefnum. 

Halaflær eru áreittar með efninu eins og lýst er hér á eftir: 

— tími: 

minnst 24 klukkustundir, 

— fjöldi dýra: 

minnst 20 á hvern prófunarstyrk helst skipt upp í fjóra hópa með 5 dýr hver eða tvo hópa með 10 dýr 

hvor, 

— hleðsla: 

minnst 2 ml af prófunarlausn skal vera til staðar fyrir hvert dýr, 

— prófunarstyrkur: 

útbúa skal prófunarlausnina rétt áður en halaflærnar eru settar út í, helst án þess að nota annað leysiefni 

en vatn. Styrkleikarnir eru í kvótaröð með styrkhlutföll um 1,8. Styrkleika, sem nægja til að fá fram 

0 og 100% óhreyfanleika eftir 24 klukkustundir og röð stiga af óhreyfanleika, skal prófa til að leyfa 

útreikning á 24 klukkustunda EC 50 ásamt samanburðarprófi. 

— vatn: 

sjá lið 1.6.1.2, 

— ljós: 

má nota ljós og myrkur til skiptis en myrkur eingöngu er þó einnig viðunandi, 

— hiti: 

prófunarhiti skal vera milli 18 og 22 C , en í hverju prófi um sig skal hann vera fastur innan 1 C, 

— loftun: 

ekki má lofta prófunarlausnirnar með loftbólum, 

— fóðurgjöf: 

engin. 

Mæla skal pH og styrk súrefnis í samanburðarhópi og öllum styrkleika prófunarefnisins við lok prófsins; pH 

prófunarlausnanna skal ekki breyta. 

Rokgjörn efnasambönd skal prófa í barmafullum, lokuðum ílátum sem eru nógu stór til að koma í veg fyrir 

súrefnisþurrð. 

Halaflærnar eru skoðaðar að minnsta kosti eftir 24 klukkustunda áreitun og aftur eftir 48 klukkustundir ef 

prófið hefur verið framlengt. 


Uppsafnaður hundraðshluti óhreyfanleika í hverjum styrk eftir minnst 24 klukkustunda áreitun er teiknaður 

upp sem fall af styrk á lógaritma-líkindapappír. Bein lína er fundin milli punktanna og er styrkurinn sem 

samsvarar 50% svörun lesinn af. 

Þegar gögnin eru nægileg er hægt að meta miðgildi styrksins og öryggismörk hans (p = 0,05) með stöðluðum 

aðferðum.


EC 50 -gildið skal jafnað að einum (eða í mesta lagi tveimur) marktækum tölustöfum. 

Í þeim tilvikum þar sem halli ferilsins styrkur/hundraðshluti svörunar er of mikill til þess að hægt sé að 

reikna út EC 50 er nægilegt að meta þetta gildi út frá línuritinu. 

Þegar tveir styrkir í röð með hlutfallið 1,8 gefa aðeins 0 og 100% dánartölu eru þessi tvö gildi nægileg til að 

sýna EC 50 -sviðið. 

Ef prófunarefnið virðist ekki geta haldist stöðugt eða einsleitt skal það skráð og farið varlega í túlkun 

niðurstaðnanna. 



— upplýsingar um prófunarlífveruna (vísindalegt heiti, stofn, birgðasali eða uppruni, öll formeðferð, ræktunaraðferð 

— þar með talið uppruni, tegund og magn fóðurs, tíðni fóðurgjafar), 

— fjöldi halaflóa sem notaður var í hverjum prófunarstyrk, 

— listi yfir styrkleika sem notaðir voru og allar tiltækar upplýsingar um stöðugleika við styrk prófunarefnisins 

í prófunarlausninni, 

— lýsing á prófunarílátum, rúmmál lausnar í hverju íláti, fjöldi dýra í hverju íláti, 

— ef efnagreiningar eru gerðar skal gefa upp aðferðirnar og niðurstöðurnar, 

— uppruni þynningarvatns og aðalefnaeiginleikar, 

— aðferð við að útbúa stofn- og prófunarlausnir, 

— styrkur allra hjálparefna (lífrænir leysar, dreifiefni, o.s.frv.), 

— lýsing, 

— mesti prófunarstyrkur sem veldur ekki hreyfingarleysi á prófunartímanum, 

— lægsti prófunarstyrkur sem veldur 100% hreyfingarleysi á prófunartímanum, 

— uppsafnað hreyfingarleysi í núllprófinu, í samanburðarprófinu með aukefnum og í hverjum prófunarstyrk 

á tilgreindum athugunartímum (24 klukkustundum eða 24 og 48 klukkustundum), 

— EC 50 -gildi á hverjum tilgreindum athugunartíma (með 95% öryggismörk, ef unnt er), 

— línurit af ferli styrks/hundraðshluti svörunar við lok prófsins, 

— tölfræðilegar aðferðir sem notaðar eru við ákvörðun á EC 50 -gildum, 

— ef það er hægt, halli ferilsins styrkur/hundraðshluti svörunar við lok prófsins og 95% öryggismörk hans, 

— styrkur uppleysts súrefnis, pH-gildi og hiti prófunarlausnarinnar, 

— ef tilvísunarefni er notað, skal gefa upp heiti þess og niðurstöðurnar, 

— sönnun þess að gæðaviðmiðum hafi verið fylgt. 


1) OECD, Paris, 1981, Test Guidelines 202, Decision of the Council C(81) 30 Final. 

2) ISO Inhibition of mobility of Daphnia magna Straus (Cladocera - crustacea) ISO/6341. 

3) AFNOR Inhibition of mobility of Daphnia magna Straus (Cladocera - crustacea) NFT 90 301 (April 

1974). 

4) DIN Testverfahren mit Wasserorganismen 38412 (L1) und (L11).


Viðbætir 

Vatnsblöndur 

Dæmi um hæfilegt vatn til þynningar 

Öll efni verða að vera greiningarhrein. 

Vatnið skal vera gott eimað vatn eða afjónað vatn þar sem leiðni er minni em 5Scm ,1 . 

Stofnlausnir 





NaHCO 3 (natríumvetniskarbónat): 


KCl (kalíumklóríð): 


11,76 g 

4,93 g 

2,59 g 

0,23 g 

Vatnsblöndur til þynningar 

25 ml af hverri hinna fjögurra stofnlausna er blandað saman og fyllt að 1 lítra með vatni. 

Loftað er þar til styrkur uppleysts súrefnis nær loftmettunargildi. 

pH skal vera 7,9 0,3. Ef þess gerist þörf, er pH stillt með NaOH (natríumhýdroxíði) eða HCl (saltsýru). 

Þynningarvatnið, sem blandað er á þennan hátt, er sett til hliðar í um 12 klukkustundir og má ekki lofta meira. 

Ca- og Mg-jónir í þessari lausn eru samtals 2,5 mmól/l. Hlutfall milli Ca- og Mg-jóna er 4:1 og milli N- og K-jóna 

er 10:1. Heildarbasastyrkur lausnarinnar er 0,8 mmól/l. 

Frávik í framleiðslu þynningarvatnsins mega ekki breyta samsetningu eða eiginleikum vatnsins.


C. 3. NIÐURBROT 

LÍFRÆNT NIÐURBROT: BREYTT OECD-SKIMUNARPRÓF 

1. AÐFERÐ 


Tilgangurinn með aðferðinni er að mæla lífræna niðurbrotshæfni vatnsleysanlegra, órokgjarnra, lífrænna 

efnasambanda í loftháðu, vatnsæti með upphafsprófunarstyrk sem samsvarar 5 til 40 mg DOC (uppleyst 

lífrænt kolefni) í lítra. Ef greiningarmörk mælitækja fyrir lífrænt kolefni eru endurbætt getur verið hagkvæmt 

að nota minni prófunarstyrk, einkum hjá eitruðum efnasamböndum. Innihald lífræns kolefnis í prófunarefninu 

skal vera þekkt. 

Aðferðina má eingöngu nota á lífræn prófunarefni sem, við prófunarstyrkinn : 

— eru að minnsta kosti vatnsleysin í þeim styrk sem prófa á (5 til 40 mg DOC í lítra), 

— hafa hverfandi gufuþrýsting, 

— eru ekki bakteríuheftandi, 

— sogast ekki í teljandi magni að gleryfirborðum. 

Upplýsingar um hlutföll aðalefnisþátta prófunarefnisins eru gagnlegar við túlkun niðurstaðna, einkum í þeim 

tilvikum þar sem niðurstöðurnar eru lágar eða í lágmarki. 

Upplýsingar um eituráhrif efnisins á örverur eru æskilegar fyrir túlkun á lágum niðurstöðum og við val á 

hæfilegum prófunarstyrkleika. 


Niðurbrotið er skilgreint sem hundraðshluti DOC-fjarlægingar með tilliti til prófunarefnisins: 

D t 

= 1 , (C t , C bl(t)) 

(C 0 , C bl(o)) 

100 

þar sem: 

D t = niðurbrot sem hundraðshluti DOC-fjarlægingar á tíma t, 

C 0 = upphafstyrkur DOC í ræktunarvökvanum/miðlinum (mg DOC í lítra), 

C t = DOC-styrkur í ræktunarvökvanum/miðlinum á tíma t (mg DOC í lítra), 

C bl(0) = upphafstyrkur DOC núllprófsins (mg DOC í lítra), 

= DOC-styrkur núllprófsins á tíma t (mg DOC í lítra). 

C bl(t) 


Æskilegt er að nota hæfileg samanburðarefni til að hafa eftirlit með virkni sáðsins. 

Nota má (til dæmis) anilín, natríumasetat eða natríumbensóat í þessum tilgangi og þau verða að sýna 70% 

DOC-fjarlægingu innan 10 daga, reiknað frá þeim degi sem stig niðurbrots mælist fyrst meira en 10%. Ef 

þessar niðurstöður fást ekki á 28 daga prófunartíma er prófið talið ógilt og skal því endurtekið með notkun 

sáðs af öðrum uppruna.



Fyrirfram ákveðið magn efnasambands er leyst upp í ólífrænum miðli (steinefnanæringarlausn sem styrkt er 

með lausn snefilefna og nauðsynlegra vítamína) í styrk sem samsvarar 5 til 40 mg DOC í lítra. Í lausnina er 

sáð með fáum örverum úr blönduðum lífstofni og hún síðan loftuð við 20 til 25 C í myrkri eða að minnsta 

kosti aðeins í dreifðu ljósi. 

Að loknu niðurbrotinu er gerð DOC-greining á 28 daga tímabili. 

Tilhögunin er könnuð með aðstoð samanburðarefnis. 

Ákvarða skal DOC-núllpróf í samhliða prófi sem hvorki inniheldur prófunar- né samanburðarefni. 


Endurtekningarhæfni aðferðarinnar hefur verið sannprófuð í OECD og EBE hringprófunum. 

Lægsti styrkur prófunarefnisins, sem þessi aðferð nýtist við, er að miklu leyti ákvarðaður af greiningarmörkum 

fyrir lífrænt kolefni (nú 0,5 mg C/l) og styrk uppleysts lífræns kolefnis í næringarlausninni. 



1.6.1.1. Vatn 

Afjónað eða eimað vatn án eiturefna (einkum kopars) er yfirleitt notað sem leysir. Vatn sem hefur verið 

afjónað með eimingu eða jónaskiptingu er við hæfi. 

Eimaða vatnið má ekki innihalda meira en 10% af lífræna kolefninu sem kemur með prófunarefninu. 

Mjög hreint vatn er nauðsynlegt í ljósi DOC-greiningar á styrkleikabilinu 0 til 40 mg í lítra. Mengun stafar 

af eðlislægum óhreinindum en einnig úr jónaskiptakvoðu og örveruvexti (bakteríur, þörungar vegna áhrifa 

ljóss, o.s.frv.). Aðeins má nota vatn úr sama forða í einni prófunarröð og er vatnið athugað fyrirfram með 

DOC-greiningu. Ef þörf krefur má fá viðeigandi vatn með UV-geislun eða á annan hátt. 

1.6.1.2. Næringarlausn 

Næringarlausnin inniheldur 1 ml af hverri eftirtaldra lausna a) til f) í hverjum lítra af vatni (1.6.1.1.) (AR 

merkir greiningarhreint hvarfefni): 

a) KH 2 PO 4 (kalíumdívetnisfosfat): 8,50 g AR 

K 2 HPO 4 (díkalíumvetnisfosfat): 

21,75 g AR 

Na 2 HPO 4 2H 2 O (dínatríumvetnisfosfatdíhýdrat): 

33,40 g AR 

NH 4 Cl (ammóníumklóríð): 

20,00 g AR 

Leyst upp í vatni (1.6.1.1) og fyllt að 1 000 ml. pH-gildi skal vera 7,2 

b) MgSO 4 7H 2 O (magníumsúlfat heptahýdrat): 22,50 g AR 

c) CaCl 2 (kalsíumklóríð): 27,50 g AR 

Leyst upp í vatni (1.6.1.1) og fyllt að 1 000 ml.


d) FeCl 3 6H 2 O (járn(III)klóríðhexahýdrat): 0,25 g AR 

Leyst upp í vatni (1.6.1.1) og fyllt að 1 000 ml. 

Þessi lausn er útbúin rétt fyrir notkun. 

e) Snefilefnalausn 

MnSO 4 4H 2 O (mangan(II)súlfattetrahýdrat) (= 30,23mg 

MnSO 4 H 2 O): 

H 3 BO 3 (bórsýra): 

ZnSO 4 7H 2 O (sinksúlfatheptahýdrat): 

(NH 4 ) 6 Mo 7 O 24 (ammóníumheptamólýbdat(VI)) (= 36,85 mg 

(NH 4 ) 6 Mo 7 O 24 4H 2 O): 

Fe-klóbundið (FeCl 3 EDTA): 

Leyst í vatni (1.6.1.1) og fyllt að 1 000 ml. 

Dauðhreinsun snefilefnastofnlausnarinnar við 120 C,2atm.,20mín. 

f) Vítamínlausn 

Bíótín 

Nikótínsýra 

Þíamín 

p-Amínóbensósýra 

Pantóþensýra 

Pýrídoxamín 

Sýanókóbalamín 

Fólínsýra 

Leyst upp í vatni(1.6.1.1) og fyllt að 100 ml. 

Lausnin er dauðhreinsuð með síun í gegnum 0,2 m himnusíur. Í stað lausnar 

f-liðar 1.6.1.2 má nota 15 mg af gerútdrætti í 100 ml af vatni (1.6.1.1). 

39.9 mg AR 

57,2 mg AR 

42,8 mg AR 

34,7 mg AR 

100,0 mg AR 

0,2 mg AR 

2,0 mg AR 

1,0 mg AR 

1,0 mg AR 

1,0 mg AR 

5,0 mg AR 

2,0 mg AR 

5,0 mg AR 

1.6.1.3. Samanburðarefni 

Anilín (nýeimað), natríumasetat, natríumbensóat. 

1.6.1.4. Kvikasilfurklóríð-lausn 

1% af HgCl 2 í vatni (1.6.1.1). 

1.6.2. Tæki 

1.6.2.1. Hristivél, sem tekur tveggja lítra Erlenmeyerkolbur, með sjálfvirku hitaeftirliti eða notuð í herbergi með 

stöðugan hita við 20 til 25 C. 

1.6.2.2. Erlenmeyerkolbur með mjóan háls (mælt er með því að þær séu með fellingum eða rákum). Kolburnar skal 

hreinsa vandlega fyrir notkun t.d með alkóhól saltsýru, skola þær og þurrka til að koma í veg fyrir mengun 

með leifum úr fyrri prófum. Kolburnar þarf einnig að hreinsa áður en þær eru notaðar í fyrsta sinn þar sem 

þær geta verið mengaðar. 

1.6.2.3. Himnusíunarbúnaður. 

1.6.2.4. Himnusíur, 0,2 m. 

1.6.2.5. Kolefnisgreinir. 

1.6.3. Undirbúningur sáðs 

Nota má sáð af einum eftirtalinna fjögurra uppruna ef virkni þess hefur verið könnuð með samanburðarefni 

(1.6.1.3).


1.6.3.1. Sáð úr annars stigs afrennsli 

Sáðið er helst tekið úr góðu, annars stigs afrennsli sem safnað er frá hreinsunarstöð sem aðallega vinnur 

heimilsskólp. Afrennslið skal geymt við loftháðar aðstæður frá sýnatöku að notkun. Til að undirbúa sáðið er 

sýnið síað í gegnum grófa síu og fyrstu 200 ml hent. Síuvökvinn er geymdur við aðstæður sem hindra ekki 

loftskipti þar til hann er notaður. Sáðið verður að nota sama dag og sýnið er tekið. 

1.6.3.2. Sáð úr jarðvegi 

Útbúin er sviflausn úr 100 g af gróðurmold (frjósömum, ekki ófrjóum) í 1 000 ml af klórlausu drykkjarvatni 

(jarðvegur sem er mjög blandaður leir, sandi eða lífrænu kolefni er ónothæfur). Eftir að hrært hefur verið í 

sviflauninni er hún látin setjast til í 30 mínútur. 

Flotið er síað í gegnum grófan síupappír og fyrstu 200 ml er hent. Loftblöndun síuvökvans er hafin samstundis 

og haldið áfram fram að notkun. Sáðið verður að nota sama dag og sýnið er tekið. 

1.6.3.3. Sáð úr yfirborðsvatni 

Sáð er tekið úr yfirborðsvatni sem hentar. Sýnið er síað í gegnum grófan pappír og fyrstu 200 ml hent. 

Síuvökvinn er geymdur við aðstæður sem hindra ekki loftskipti þar til hann er notaður. Sáðið verður að nota 

sama dag og sýnið er tekið. 

1.6.3.4. Blandað sáð 

Jöfnum hlutum úr þessum þremur sáðsýnum er blandað vel saman og lokasáðið tekið úr þessari blöndu. 

Með samanburðarefni er athugað hvort sáðið er nothæft (1.6.1.3). 


Prófunarefnin eru metin samtímis í tvímælingum ásamt samanburðarefninu (1.6.1.3). Núllpróf með sáði en 

án prófunar- eða samanburðarefnis er gert til ákvörðunar á DOC-núllgildum. 

Útbúin er stofnlausn prófunarefnis í vatni (1.6.1.1). Magni af þessari stofnlausn er bætt út í næringarlausnina 

(1.6.1.2) þannig að styrkur kolefnis verði 5 til 40 mg DOC í lítra. Samanburðarefnið (1.6.1.3) er prófað við 

upphafsstyrk sem samsvarar 20 mg DOC í lítra. 

900 ml af næringarlausninni eru settir í tvær kolbur (1.6.2.2) og sáð með 0,5 ml/l af sáði (1.6.3). Opum 

kolbanna er lokað t.d. með álþynnu þannig að loftskipti milli kolbnanna og lofts umhverfisins séu ekki 

hindruð meira en nauðsynlegt er (bómullarvatt á ekki við vegna DOC-greiningar). Kolburnar eru síðan settar 

í hristivélina. Hita er haldið óbreyttum við 20 til 25 C á meðan á prófinu stendur og kolburnar eru varðar 

ljósi. Loftið skal vera laust við mengunar- og eiturefni (klóraða leysa, o.s.frv.). 

Á meðan á niðurbrotsprófinu stendur er DOC-styrkur tvíákvarðaður fyrsta daginn og 27. og 28. dag. Gera 

skal að minnsta kosti þrjár aðrar greiningar (í kringum 7., 14. og 21. dag) til að fylgjast með niðurbrotinu. 

Aðeins má taka nauðsynlegt rúmmál ræktunarmiðils fyrir hverja ákvörðun. Fyrir kolefnisgreininguna er 

notuð skilvinda eða himnusía og krefjast mismunandi tæki mismikils rúmmáls. Tap ræktunarmiðils vegna 

uppgufunar er bætt upp með því að bæta við vatni (1.6.1.1) í réttu magni. Ræktunarmiðillinn er blandaður 

vel áður en sýni er tekið. Ef efni er fast við veggi ílátsins verður að setja það í lausn eða sviflausn fyrir 

sýnatöku. Setja skal sýnin strax í himnusíu eða skilvindu. Sýni sem hafa farið í gegnum himnusíu eða í


skilvindu eru greind þann sama dag annars verður að geyma þau með 0,05 ml af kvikasilfurklóríð-lausn 

(1.6.1.4) í hverjum 10 ml af næringarlausn eða við 2 til 4 C í allt að 24 klukkustundir eða undir -18 C í 

lengri tíma. 

Ef stöðugleiki kemur fram fyrir 28. dag má hætta prófinu. Ef niðurbrot hefur augljóslega hafist fyrir 28. dag 

en stöðugleika er ekki náð er það talin góð vinnuregla að framlengja tilraunina um eina til tvær vikur. 

Öll þrepin krefjast mikillar nákvæmni og tryggja verðu hreinleika íláta, rennipípa o.s.frv. (en ekki dauðhreinsun). 

1.6.5. DOC-ákvarðanir 

Himnusíur eru hentugar ef tryggt er að þær hvorki gefi af sér né sjúgi til sín efnið við síun. 

Ef sýnin eru sett í skilvindu verður að gera það við 40 000 ms ,2 ( 4 000 g) í 15 mínútur, helst í kæliskilvindu 

og alltaf undir 40 C. 

Athugasemd 

Ekki virðist ganga vel að greina milli TOC og DOC í skilvindu við mjög lágan styrk, annaðhvort af því að 

allar bakteríur eru ekki fjarlægðar eða að kolefni leysist aftur upp úr bakteríuplasma. Við hærri prófunarstyrkleika 

( 10 mg C í lítra) og með sama litla sáðmagninu virðist skilvinduskekkjan vera hlutfallslega 

lítil. 

Sýnið sem er tekið úr ræktunarmiðlinum (um 30 ml) er sett í skilvindu eða himnusíað strax í himnusíunarbúnaðnum 

(1.6.2.3) með því að nota síurnar samkvæmt 1.6.2.4. Fyrstu 20 ml síuvökvans er hent. 

DOC-styrkurinn er ákvarðaður tvisvar í síuvökvanum sem eftir er (um 10 ml) með TOC/DOC-tæki (1.6.2.5). 

Ef ekki er hægt að greina síuvökvann samdægurs verður að geyma hann samkvæmt lið 1.6.4. 


Niðurstöður greininganna eru skráðar á hjálögðu eyðublaði (1. viðbætir) og lífrænu niðurbrotsgildin eru 

reiknuð samkvæmt 1.2. 

DOC-styrkleikar eru reiknaðir að næsta 0,1 mg/l. Meðaltal D t -gildanna er jafnað að næsta heila hundraðshluta. 

Ferli niðurbrotsprófsins er fylgt á grafískan hátt á skýringarmynd eins og sýnt er í hjálögðu dæmi (2. 

viðbætir). 

Niðurstöður niðurbrotsprófsins eru gildar ef eftirfarandi skilyrðum er fullnægt: í sömu prófunarröð sýnir 

samanburðarefnið DOC-fjarlægingu sem er 70% innan 10 daga frá því að niðurbrot varð fyrst meira en 

10%. Þessi niðurstaða verður að fást á 28 daga prófunartímabili annars er allri prófunarröðinni hafnað. 




— gögn skulu sett fram samkvæmt eyðublaðinu (1. viðbætir),


— ferill niðurbrotsins er sýndur á grafískan hátt á skýringarmynd þar sem fram kemur biðfasi, niðurbrotsfasi, 

halli og tímagluggi („tímagluggi“ er hér 10 daga tímabil sem hefst þann dag sem niðurbrot verður 

í fyrsta sinn meira en 10%). 

— sönnun þess að prófið sé gilt (samanburðarefni sýni 70% DOC-fjarlægingu á 10 daga tímabili sem 

hefst þann dag sem niðurbrot verður í fyrsta sinn meira en 10% og að þessi niðurstaða fáist á 28 daga 

prófunartímanum). 


Vegna þess hve prófið er strangt þýðir lág niðurstaða ekki endilega að prófunarefnið brotni ekki lífrænt niður 

í umhverfinu en bendir til þess að meiri vinnu þurfi til að sanna það. 

Álitið er að prófunarefni sem sýna mikla DOC-eyðingu í þessu prófi brotni auðveldlega niður lífrænt ef 

þessu stigi er náð á 10 daga tímabili sem hefst þann dag sem niðurbrot verður í fyrsta sinn meira en 10%. 


1) OECD, Paris, 1981, Test Guidelines 310E, Decision of the Council C(81) 30 Final. 

2) Gerike, P., Fischer, W.K., A correlation study of biodegradability determinations with various chemicals 

in various tests, Ecotoxicology and Environmental Safety, vol. 3, No 2, 1979, bls. 159 – 173. 

3) Gerike, P., Fischer, W.K., A correlation study of biodegradability determinations with various chemicals 

in various tests II. Additional results and conclusions, Ecotoxicology and Environmental Safety,, vol. 5, 

No 1, 1981, bls. 45 – 55.


1. viðbætir 

Lífrænt niðurbrot: breytt OECD-skimunarpróf 

Prófunarstofa :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Prófunarefni ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Tilraun nr. ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Prófunargögn 

Fræðilegur styrkur ::::::::::::: 

mg DOC í lítra 

Kolefnisákvarðanir 

Kolba 

nr. 

0(C 0 ) 

DOC-styrkur eftir x daga (mg/l) 

Próf a 1 

Steinefnanæringarlausn 

án 

prófunarefna en 

með sáði 

1 a 2 

C a(t) = a 1+a 2 

2 

b 1 

2 b 2 

C b(t) = b 1+b 2 

2 

Núllpróf bl 1 

Steinefnanæringarlausn 

með 

prófunarefnum og 

sáði 

3 bl 2 

C bl(t) = bl 1+bl 2 

2 

Mat á frumgögnum 

Kolba 

nr. 

Útreikningur á niðurstöðum 

1 D 1 

1, C a(t),C bl(t) 

C 0 ,C bl(0) 

2 D 2 

1, C b(t),C bl(t) 

C 0 ,C bl(0) 

 

 

0 

100 0 

100 0 

% DOC-fjarlægingar eftir x daga 

Meðaltal 

( ) 

D 1 = D 1+D 2 

2 

0 

( ) Ekki skal reikna meðaltal D 1 og D 2 ef töluverður munur er á þeim.


Lífrænt niðurbrot: breytt OECD-skimunarpróf (eyðublað) 

Prófunarstofa :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Stjórnandi rannsóknar ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Dagsetning er prófið hófst ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::Tilraun nr. :::::::::::::::::::: 

Prófunarefni ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Efnabygging ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Stofnlausn: 

millígrömm 

ílítra 

millígrömm millígrömm 

ílítra 

ílítra 

TOC ( ) DOC ( ) 

Prófunarefnisstyrkur 

* Munur á DOC- og TOC-gildum bendir til þess að prófunarefnið leysist ekki nægilega upp. 

** Öll DOC-gildi eru ákvörðuð eftir himnusíun eða skilvindu. 

Kolefnisgreinir ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Sáð ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Niðurstöður prófs 

D t = :::::::::::::::: % DOC-fjarlægingar eftir :::::::::::: daga, 

Staðfesting á niðurstöðum 

Samanburðarefni ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Niðurstaða ::::::::::: % DOC-fjarlægingar eftir :::::::::::: daga, 

Tilvísunartilraun nr. ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Athugasemdir: 

:::::::::::::::::::::::::::::::::::::: :::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

(Dagsetning) 

(Undirskrift)

2. viðbætir 

Breytt OECD-skimunarpróf 

Prófunarstofa :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: Prófunarefni ::::::::::::::::::::::::::::::::: Tilraun nr. :::::::::::: 

DOC-fjarlæging 

(%) 

Samanburðarefni 

Prófunarefni 

„Tímagluggi“ 

Biðfasi 

(dagar) 

Nr. L 251/168 Stjórnartíðindi EB 19. 9. 84

Breytt OECD-skimunarpróf 



(%) 

(dagar) 

19. 9. 84 Stjórnartíðindi EB Nr. L 251/169



LÍFRÆNT NIÐURBROT: BREYTT AFNOR-PRÓF NF T 90/302 

1. AÐFERÐ 


Tilgangurinn með aðferðinni er að mæla lífræna niðurbrotshæfni vatnsleysanlegra, órokgjarnra, 

lífrænna efnasambanda í loftháðu, vatnsæti með upphafsprófunarstyrk sem samsvarar 40 mg DOC 

(uppleyst lífrænt kolefni) í lítra. Ef greiningarmörk mælitækja fyrir lífrænt kolefni eru endurbætt 

getur verið hagkvæmt að nota minni prófunarstyrk, einkum hjá eitruðum efnasamböndum. 

Magn lífræns kolefnis í prófunarefninu skal vera þekkt. 


— eru að minnsta kosti vatnsleysin í þeim styrk sem prófa á (40 mg DOC í lítra), 



— sogast ekki í teljandi magni að gleryfirborðum. 

Upplýsingar um hlutföll aðalefnisþátta prófunarefnisins eru gagnlegar við túlkun niðurstaðna, 

einkum í þeim tilvikum þar sem niðurstöðurnar eru lágar. 

Upplýsingar um eituráhrif efnisins á örverur eru æskilegar fyrir túlkun á lágum niðurstöðum. 


Niðurbrotið er skilgreint sem hundraðshluti DOC-fjarlægingar með tilliti til prófunarefnisins: 

þar sem: 

D t = 1 , (C t , C bl(t) ) 

(C 0 , C bl(0) ) 100 

D t = niðurbrot sem hundraðshluti DOC-fjarlægingar á tíma t, 

C 0 = upphafstyrkur DOC í ætinu (mg DOC í lítra), 

C t = DOC-styrkur í ætinu á tíma t (mg DOC í lítra), 

C bl(0) = upphafstyrkur DOC núllprófsins (mg DOC í lítra), 

= DOC-styrkur núllprófsins á tíma t (mg DOC í lítra). 

C bl(t) 



Nota má (til dæmis) anilín, natríumasetat eða natríumbensóat í þessum tilgangi og þau verða að 

sýna 70% DOC-fjarlægingu innan 28 daga, annars er prófið talið ógilt og skal því endurtekið 

með notkun sáðs af öðrum uppruna. Í þessari ákveðnu prófunaraðferð er glúkósi notaður einkum


í hömlunarpróf og til að kanna virkni sáðsins, en það má einnig gera með anilíni, natríumasetati 

og natríumbensóati. 


Lífræn efni uppleyst í vatni eru lífrænt niðurbrotin af efna-líffæranærandi örverum sem nota þau 

sem einu uppsprettu kolefnis og orku. Þessi efni eru rannsökuð í þeim styrkleika að upphaflegt 

magn lífræns kolefnis er 40 mg í lítra. Lífræna kolefnið sem eftir er í lausninni er mælt eftir 3, 7, 

14 og 28 daga hið minnsta. Samtímis er prófunarefnið kannað með tilliti til hugsanlegra heftandi 

áhrifa á sáðið. 

Tilhögunin er könnuð með aðstoð samanburðarefnis. 



Lægsti styrkur prófunarefnisins, sem þessi aðferð nýtist við, er að miklu leyti ákvarðaður af 

greiningarmörkum fyrir lífrænt kolefni (nú 0,5 mg C/l) og styrk uppleysts lífræns kolefnis í 

næringarlausninni. 



Öll efni sem notuð eru verða að vera greiningarhrein. 

1.6.1.1. Eimað vatn 

Eimaða vatnið má ekki innihalda meira en 10% af lífræna kolefninu sem kemur með prófunarefninu. 


Prófunarætið er útbúið eins og sýnt er hér á eftir með dauðhreinsuðum efnum. Til að fá einn lítra 

af lausn eru eftirtalin efni leyst upp í eimuðu vatni (AR merkir greiningarhreint hvarfefni): 

(NH 4 ) 2 SO 4 (ammoníumsúlfat): 

NH 4 NO 3 (ammoníumnítrat): 

KH 2 PO 4 (kalíumdívetnisfosfat): 

Na 2 HPO 4 12H 2 O (dínatríumvetnisfosfatdodekahýdrat): 



Gerútdráttur: 

pH er 7,5 0,1 

1 ml af snefilefnalausn með eftirfarandi samsetningu er bætt í: 

FeSO 4 7H 2 O (járn(II)súlfatheptahýdrat): 

MnSO 4 H 2 O (mangan(II)súlfatmónóhýdrat): 

K 2 MoO 4 (kalíummólýbdat): 

Na 2 B 4 O 7 10H 2 O (dínatríumtetrabóratdekahýdrat): 

0,300 g AR 

0,150 g AR 

0,300 g AR 

2,000 g AR 

0,050 g AR 

0,050 g AR 

0,005 g AR 

0,100 g (AR) 

0,100 g (AR) 

0,025 g (AR) 

0,025 g (AR)


Co(NO 3 ) 2 6H 2 O (kóbalt(II)nítrathexahýdrat): 

CuCl 2 2H 2 O (kopar(II)klóríðdíhýdrat): 

ZnCl 2 (sinkklóríð): 

NH 4 VO 3 (ammóníumvanadat) 

0,025 g (AR) 

0,025 g (AR) 

0,025 g (AR) 

0,010 g (AR) 

Eimað vatn að 100 ml 

(Snefilefnalausnina má geyma í einn mánuð við hita milli 1 og 4 C). 

Þynnt að marki (1 lítri) og blandað. Ætið skal nota innan 12 klukkustunda. 


Anilín (nýeimað), natríumasetat, natríumbensóat, glúkósi. 

1.6.2. Tæki 

Venjulegur rannsóknarstofubúnaður og: 

— búnaður til að mæla lífrænt kolefni, 

— litrófsljósmælir, 

— skilvinda, 4 000 g, 

— hristari sem leyfir nægilega loftun og hristun, 

— búnaður til að mæla uppleyst súrefni, pH-mælir, 500 ml dauðhreinsaðar Erlenmeyerkolbur 

með víðum hálsi, 

— búnaður fyrir dauðhreinsunarsíun (himnusíur með 0,22 m gljúpleika). 

Glervaran verður að vera vandlega hreinsuð og laus við öll lífræn og eiturefni. 


Hæfilegt magn af blöndu þriggja sýna úr menguðu yfirborðsvatni og afrennsli úr skolphreinsunarstöð 

sveitarfélags sem er laust við veruleg ákveðin mengunarefni. Bakteríutalning í hverju sýni 

verður að vera minnst 10 5 bakteríur/ml. 

Nota verður sýnin sem sáð innan 12 klukkustunda, að flutningstíma meðtöldum, og þau mega 

ekki vera meira en sex klukkustundir án loftunar. 

Til að losna við stærstu óleysanlegu agnirnar er síað í gegnum pappír, síuvökvanum er safnað 

saman og hann síaður með himnusíu með 0,22 m gropum. 

Þvegið er með einhverri viðeigandi jafnþrýstinni lausn. Bakteríurnar sem falla út á himnusíuna 

eru settar í lítið magn af jafnþrýstinni lausn. Öllu blandað vel. Ísog er mælt við 620 nm og af þessu 

er útleiddur styrkur baktería með tilliti til staðalkúrvu sem áður var fengin með talningu á föstu 

æti af Pseudomonas fluorencens-stofni ATCC 15453. Nauðsynlegu rúmmáli af lausn er bætt við 

þannig að styrkur bakteríanna verði 5 3 10 7 /ml. Sáðið skal nota innan næstu klukkustundar. 


Ræktunin verður að fara fram án sterks ljóss, í hitaskáp sem haldið er við 20 til 25 C ogerlaus 

við eitraðar gufur.


Eftirfarandi lausnir eru útbúnar: 

1. Lausn prófunarefnis í prófunarætinu með styrkinn 40 mg lífræns kolefnis í lítra. 

2. Lausn glúkósa í prófunarætinu með styrkinn 40 mg lífræns kolefnis í lítra. 

3. Lausn prófunarefnis og glúkósa í prófunarætinu með sama styrk og hér á undan. 

4. Einnig skal vera til staðar nægilegt magn af prófunaræti. 

Lausnirnar fjórar eru blandaðar hver fyrir sig og dauðhreinsaðar með himnusíun. 

Himnusíur eru heppilegar ef tryggt er að þær hvorki gefi frá sér kolefni né sjúgi til sín efnið við 

síun. 

Öll nauðsynleg meðhöndlun verður að fara eftir dauðhreinsuðum leiðum. Lausnunum er skipt í 

prófunarkolburnar (áður dauðhreinsaðar) samkvæmt eftirfarandi kerfi: 

kolba nr. 1 (próf): 150 ml af lausn 1 



kolba nr. 4 (dauðhreinsaður samanburður): 150 ml af lausn 1 

kolba nr. 5 (glúkósasamanburður): 150 ml af lausn 2 

kolba nr. 6 (eftirlit með hömlun): 150 ml af lausn 3 

kolba nr. 7 (núllpróf): 150 ml af lausn 4 

Settir eru í kolbur 1, 2, 3, 4, 5, 6 og 7 1,5 ml af sáði og blandað með því að hrista í höndunum. 

Úrhverrikolbuertekinn3–5mlskammtur. 

Skammtarnir eru settir í skilvindu og þeyttir við 4 000 g í 15 mínútur, meðan hitanum er haldið 

fyrir neðan 26 C. 

Við tíma 0 er flotið tekið til að meta magn lífræns kolefnis. 

Kolburnar eru settar í hristarann og skildar þar eftir allt prófunartímabilið: styrkur uppleysts 

súrefnis á 3. degi í kolbu 5 verður að vera minnst 5 mg í lítra. 

Meta skal magn lífræns kolefnis í kolbum 1, 2, 3, 5, 6 og 7 eftir 3, 7, 14 og 28 daga ræktun hið 

minnsta á sama hátt og gert var á tíma 0. Hins vegar ef eyðing kolefnis í kolbum 1, 2 og 3 verður 

95% af upphafsinnihaldi er prófinu lokið. 

Prófinu má ljúka fyrir 28. dag ef stöðugleika er náð fyrr. 

Ef niðurbrot hefur augljóslega hafist fyrir 28. dag en stöðugleika er ekki náð er það talin góð 

vinnuregla að framlengja tilraunina um eina til tvær vikur. 

Við lok prófsins er gerð mæling á magni lífræns kolefnis í kolbu 4 á sama hátt og á tíma 0 og 

dauðhreinsun prófuð með sáningu í glas með fljótandi æti og ræktun við 25 C í fimm daga. 

Æti: 

þurrkaður gerútdráttur 3 g 

kasínpeptónúrbrisi 6 g 

vatn 

1 000 ml 

Þurrir efnisþættir fullkomna ætisins eru leystir upp í sjóðandi vatni. Ef þess gerist þörf er pH 

leiðrétt þannig að það verði 7,2 0,2 við 20 C eftir dauðhreinsun. 

Ef fresta þarf mælingum á lífrænu kolefnisinnihaldi verður að geyma flotið við 4 C í myrkri í 

loftþéttum, innsigluðum glerkolbum; lengst má geyma það í 24 klukkustundir. Ef greining getur 

ekki farið fram innan 24 klukkustunda skal frysta það undir -18 C.


Til að vega upp á móti vatnstapi vegna uppgufunar skal fylgjast með magni ætis í hverri kolbu 

fyrir sýnatöku og, ef þörf krefur, bæta við eimuðu vatni sem er dauðhreinsað í himnusíu með 

0,22 m gropstærð, að rúmmálinu sem mældist eftir fyrri sýnatöku. 


Niðurstöður greininganna eru skráðar á hjálögðu eyðublaði (1. viðbætir) og niðurbrotsgildin eru 

reiknuð samkvæmt 1.2. 

Niðurstöður niðurbrotsprófanna eru gild ef þessum skilyrðum er fullnægt: 

— stig glúkósaniðurbrots í kolbu 5 verður að vera minnst 80% á 7. degi, 

— við lok prófsins verður kolba 4 enn að vera dauðhreinsuð, 

— styrkur uppleysts súrefnis í kolbu 5 á 3. degi verður að vera minnst 5 mg í lítra. 

Stig glúkósaniðurbrots í kolbu 6 verður á 7. degi að vera minnst 75% af því sem fæst í kolbu 

5. Ef þessu marki er ekki náð er álitið að prófunarefnið hafi hamlandi áhrif á virkni bakteríanna 

sem eru til staðar og því má ekki nota aðferðina við tilgreindan styrk. 

Athugasemdir 

Samanburður eyðingar kolefnis í hundraðshlutum í kolbum 1, 2 og 3 annars vegar og í kolbu 4 

hins vegar gerir það að verkum að greina má á milli orsaka niðurbrotsins: 

— eðlisefnafræðileg ferli í kolbu 4, 

— eðlisefnafræðileg og líffræðileg ferli í kolbum 1, 2 og 3. 



Tilgreina skal allar tilraunaniðurstöður sem varða prófunarefnið, tilvísunarefnið og núllprófin. 

Einkum skal nefna eftirtalin atriði: 

— að hve miklu leyti varan í kolbu 4 er horfin við lok prófsins, 

— öll hömlunarfyrirbæri sem sjást, 

— sönnun á gildi, 

— gangur niðurbrotsprófsins er settur fram á grafískan hátt á skýringarmynd þar sem fram kemur 

biðfasi, niðurbrotsfasi, halli og tímagluggi („tímagluggi“ er hér 10 daga tímabil sem hefst 

þann dag sem niðurbrot verður í fyrsta sinn meira en 10%). 


Vegna þess hve prófið er strangt þýðir lág niðurstaða ekki endilega að prófunarefnið brotni ekki 

lífrænt niður í umhverfinu en bendir til þess að meiri vinnu þurfi til að sanna það. 

Álitið er að prófunarefni sem sýna mikla DOC-eyðingu í þessu prófi brotni auðveldlega niður 

lífrænt ef þessu stigi er náð á 10 daga tímabili sem hefst þann dag sem niðurbrot verður í fyrsta 

sinn meira en 10%.



1) OECD, Paris, 1981, Test Guidelines 310A, Decision of the Council C(81) 30 Final. 

2) Gerike, P., Fischer, W.K., A correlation study of biodegradability determinations with various 

chemicals in various tests, Ecotoxicology and Environmental Safety, vol. 3, No 2, 1979, bls. 

159 – 173. 


chemicals in various tests II. Additional results and conclusions, Ecotoxicology and 

Environmental Safety, vol. 5, No 1, 1981, bls. 45 – 55. 

4) AFNOR, Method for the evaluation in aqueous medium of the biodegradability of so-called 

„total“ of organic products, T 90-302.


1. viðbætir 

Eyðublað fyrir breytt AFNOR próf 

Tilraun nr. :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Dagsetning er prófið hófst :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Prófunar-/samanburðarefni :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Fræðilegur prófunarstyrkur ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Kolefnisgreining ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

DOC-ákvarðanir 

Æti 

DOC-styrkur (mg í lítra) eftir 

Kolba 

nr. t=0 3 7 14 28 (daga) 

Próf 1 1 C0 1 C3 1 C7 1 C14 1 C28 

Próf 2 2 C0 2 C3 2 C7 2 C14 2 C28 

Próf 3 3 C0 3 C3 3 C7 3 C14 3 C28 

Meðaltal prófs 1–3 C 0 C 3 C 7 C 14 C 28 

H H H 

H HHH HHH 

HH 

 

Dauðhreinsaður samanburður 4 4 C0 4 C28 

Glúkósasamanburður 5 5 C0 5 C3 5 C7 5 C14 5 C28 

Hömlunarsamanburður 6 6 C0 6 C3 6 C7 6 C14 6 C28 

Núllpróf 7 C bl(0) C bl(3) C bl(7) C bl(14) C bl(28) 

Mat á niðurstöðum 

Próf 1, C t,C bl(t) 

 

C 0 ,C bl(0) 

 

0 

100 

Glúkósasamanburður 1, 5 Ct,5 bl(t) 

 

5 C0 ,C bl(0) 

 

0 

100 

1, 6 Ct,C bl(t) 

6 C0 ,C bl(0) 

Hömlunarsamanburður 

 

100 

0 

Gildi: 

— Uppleyst súrefni, kolba 5, 3. dagur: ::::::::::: mg í lítra 

— % lífrænt niðurbrot, kolba 5, 7. dagur: ::::::::::: % 

— % lífrænt niðurbrot, kolba 6, 7. dagur: ::::::::::: % 

— Dauðhreinsuð kolba 4: ::::::::::::::: 

t=0 3 7 24 28 (daga)

2. viðbætir 

Breytt AFNOR-próf NF T 90/302 



(%) 


Prófunarefni 


Biðfasi 

(dagar) 


Breytt AFNOR-próf NF T 90/302 



(%) 

(dagar) 




LÍFRÆNT NIÐURBROT: BREYTT STURM-PRÓF 

1. AÐFERÐ 


Tilgangurinn með aðferðinni er að mæla lífræna niðurbrotshæfni órokgjarnra, lífrænna efnasambanda 

í loftháðu, vatnsæti með upphafsprófunarstyrk 10 og 20 mg í lítra (staðalstyrkleikar). 

Magn lífræns kolefnis í prófunarefninu skal vera þekkt (TOC-greining eða mat út frá tilraunaformúlu 

þannig að reikna megi fræðilegan afrakstur CO 2 ). 




Þessa aðferð má, að minnsta kosti fræðilega séð, nota á efni sem eru óleysanleg í prófunarstyrkleikunum. 



Upplýsingar um eituráhrif efnisins á örverur eru æskilegar fyrir túlkun á lágum niðurstöðum og 

við val á hæfilegum prófunarstyrkleikum. 


Niðurbrotið er skilgreint sem það magn CO 2 sem efnið myndar, sett fram í hundraðshlutum af 

því fræðilega CO 2 -magni sem efnið hefði átt að mynda (ThCO 2 ), reiknað út frá magni lífræns 

kolefnis í efninu. 


Æskilegt er að nota hentug samanburðarefni til að hafa eftirlit með virkni sáðsins. 

Nota má til dæmis anilín, natríumasetat eða natríumbensóat í þessum tilgangi og þau verða að 

sýna 60% CO 2 -framleiðslu innan 28 daga, annars er prófið talið ógilt og skal því endurtekið 

með notkun sáðs af öðrum uppruna. 


Prófunarefninu er bætt út í efnafræðilega skilgreint fljótandi æti sem sáð er með skólpörverum 

og loftað við 20 til 25 C . Hitinn er skráður á meðan á prófinu stendur. 

CO 2 sem losnar er fangað sem BaCO 3 og fylgst er með niðurbrotinu með CO 2 -greiningu á 28 daga 

tímabili. Eftir tilvísun í viðeigandi núllpróf er heildarmagn CO 2 sem prófunarefnið myndar allan


próftímann ákvarðað og reiknað sem hundraðshluti af því heildarmagni CO 2 sem prófunarefnið, 

miðað við kolefnisinnihald þess, hefði fræðilega getað myndað. 

Tilhögunin er könnuð með aðstoð sáðsamanburðarefnis (sjá 1.6.1.3). 



Innræn myndun CO 2 í sáðinu, sem mæld er í núllprófinu, er meginástæða þess að ekki er hægt að 

nota lægri styrk prófunarefnis en 5 mg í lítra. (Þegar prófið er lagað að 14 C-merktu prófunarefni 

getur styrkurinn orðið miklu lægri). 



1.6.1.1. Hágæðavatn (HQW) 

Tvíeimað vatn, laust við eiturefni (einkum kopar) með lágt kolefnisinnihald (< 2,0 mg í lítra 

TOC) og með eðlisviðnám 18 megohms/cm. Eimað vatn má ekki innihalda meira en 10% af 

lífræna kolefninu sem kemur með prófunarefninu. 


a) Stofnlausn 

FeCl 3 6H 2 O (járn(III)klóríðhexahýdrat) 

Leyst upp í vatni 1.6.1.1 að 1 000 ml. 

MgSO 4 7H 2 (magníumsúlfatheptahýdrat) 


CaCl 2 (kalsíumklóríð) 


KH 2 PO 4 (kalíumdívetnisfosfat) 

K 2 HPO 4 (díkalíumvetnisfosfat) 


NH 4 Cl (ammóníumklóríð) 


(NH 4 ) 2 SO 4 (ammoníumsúlfat): 


0,25 g 

22,50 g 

27,50 g 

8,50 g 

21,75 g 

33,40 g 

1,70 g 

40,00 g 

b) Prófunaræti 

Prófunarætið inniheldur eftirfarandi hvarfefni í hverjum lítra af vatni (1.6.1.1): 

— 4 ml af fyrrnefndri járn(III)klóríð-lausn, 

— 1 ml af fyrrnefndri magníumsúlfat-lausn, 

— 1 ml af fyrrnefndri kalsíumklóríð-lausn, 

— 2 ml af fyrrnefndri fosfat-lausn, 

— 1 ml af fyrrnefndri ammóníumsúlfat-lausn, 

pH skal vera 7,2 0,2.




1.6.1.4. Baríumhýdroxíð 0,025 N (0,0125 M) 

4,0gafBa(OH) 2 8H 2 O eru leyst upp í hverjum lítra af hágæðavatni. Síað í gegnum síupappír 

og glæra lausnin geymd í þéttum umbúðum til að koma í veg fyrir gleypingu CO 2 úr loftinu. 

Mælt er með að útbúnir séu meira en 5 lítrar í einu þegar prófunarröð er gerð. 

1.6.2. Tæki 

1.6.2.1. Hreinsunartæki fyrir CO 2 

Röð 12 prófunarflaskna (þrjú prófunarefni). (Flaska merkir hér 4- til 5-lítra brún glerflaska. Ef 

glær ílát eru notuð verður prófið að fara fram í myrkri). 

Fjórar 1-lítra plastflöskur sem innihalda 700 ml af 10 N (10 M) NaOH. 

Ein 1-lítra Erlenmeyerkolba sem inniheldur 700 ml af 0,025 N (0,0125 M) Ba(OH) 2 -lausn. 

Ein tóm 1-lítra Erlenmeyer kolba til að taka við umframmagni vökva. 

Þessar flöskur eru tengdar í röð með óhvarfgjarnri slöngu við þrýstiloftsgjafa og loft látið streyma 

í gegnum lausnirnar með jöfnum hraða. 

Fyrir hvern viðbótarhóp af fjórum flöskum er ein 1-lítra aukaflaska sem inniheldur 700 ml af 10 

N (10 M) NaOH. 

1.6.2.2. Tæki til myndunar CO 2 

Fjórar 4- til 5-lítra brúnar flöskur fyrir hvert prófunarefni. Tappar, sveigjanlegar slöngur, 

plastslöngur. 

1.6.2.3 Gleypniflöskur fyrir CO 2 

100 ml baríumhýdroxíð-gleypniflöskur. 


Prófunarlífverurnar eru upprunnar úr virkri eðju sem nýlega er safnað úr vel starfræktri skólphreinsistöð 

sveitarfélags. Skólphreinsistöðin má ekki taka við nema mjög litlu eða engu frárennsli 

úr iðnaði. 

Við komu á rannsóknarstofuna er virka eðjan loftblönduð í fjórar klukkustundir. Tekið er 500 

ml sýni af blandaða vökvanum og það gert einsleitt í tvær mínútur í blandara. Botnfall er látið 

myndast í 30 mínútur. 

Ef ennþá er mikið magn af stórum eðjuögnum í flotinu eftir 30 mínútur verður að láta það falla 

til botns í 30 til 60 mínútur til viðbótar eða aðlaga það aðstæðum rannsóknarstofunnar til að auka 

botnfallshæfni þess. 

Flotinu er hellt af þannig að nægilegt rúmmál fáist í 1% sáð fyrir hverja CO 2 flösku. Forðast skal 

að föst efni eðjunnar, sem hefðu truflandi áhrif á mælingu CO 2 -myndunar, flytjist með. 

Þó að þess sé ekki krafist er æskilegt að telja örverurnar í flotinu. Sáðið skal að öllu jöfnu 

innihalda 10 6 til 20 10 6 þyrpingarmyndandi einingar í millílítra. 

Það skal notað sama dag og það er útbúið.



1.6.4.1. Stofnlausn 

Frumstofnlausn prófunarefnisins er útbúin með því að leysa það upp í hágæðavatni þannig að 

styrkurinn verði 1 000 mg í lítra. 

Stofnlausnir eru útbúnar á grundvelli magns lífræns kolefnis í prófunarefninu. Ef það er ekki 

þekkt eru stofnlausnir útbúnar í nauðsynlegum styrk á grundvelli þyngdar efnanna. Til að einsleitt 

sýni fáist er nauðsynlegt að blanda vel og koma samtímis í veg fyrir froðumyndun sem getur leitt 

til þess að styrkur prófunarefnisins aukist. Hjá föstum sýnum getur verið nauðsynlegt að bræða 

og blanda allt innihald sýnisflöskunnar áður en skammtur er tekinn. Þessi hluti tilhögunarinnar 

er ákaflega mikilvægur vegna þess að útreikningar á hundraðshluta lífræns niðurbrots byggjast á 

því að rétt magn kolefnis sé í prófunarkerfinu. 

pH stofnlausnarinnar þarf ekki að breyta, nema það sé fyrir utan bilið 3 – 10, þar sem fosfatstuðpúðalausnin 

í prófunarætinu stjórnar því. Ef pH er fyrir utan þetta bil er skammtur af stofnlausn 

lagaður að pH 7.0 1,0 með 1 N (1 M) HCl eða NaOH, þar sem fylgst er með því að hrært sé 

rækilega í lausninni á meðan verið er að bæta sýru eða basa út í hana. 

Til að staðfesta nafnstyrk lífræns kolefnis í prófunarefninu má greina stofnlausnina (eða hlutleysta 

skammtinn) með tilliti til heildarmagns lífræns kolefnis. TOC-greining er einnig nauðsynleg fyrir 

samanburðarstofnlausnina. 

Ef prófunarefni leysist ekki upp í vatni skal bæta viðeigandi magni prófunarefnis beint í flöskuna 

á grundvelli þyngdar eða rúmmáls. 

Ef prófunarefnið leystist ekki upp í prófunarstyrknum má nota sérstök ráð, til dæmis að útbúa 

dreifilausn með aðstoð úthljóðs, til að ná góðri dreifingu prófunarefnisins. 

1.6.4.2. Aðstæður 

Þar sem 1% sáð er notað í CO 2 -prófinu er nauðsynlegt að þynna CO 2 -ætið. 

Þetta er auðveldast að gera með eftirfarandi hætti: 

a) í hverja 4- til 5-lítra prófunarflösku er bætt 2 470 ml af hágæðavatni (1.6.1.1); 

b) í hverja 4- til 5-lítra prófunarflösku er bætt 3 ml af ammóníumsúlfat-, magníumsúlfat- og 

kalsíumklóríð-stofnlausnum, hverri um sig, 6 ml af fosfat stuðpúðastofnlausn og 12 ml af 

járn(III)klóríð-lausn; 

c) í hverja 4- til 5-lítra prófunarflösku er bætt 30 ml af sáði virkrar eðju. 

Þessi blanda er loftblönduð með CO 2 -lausu lofti í 24 klukkustundir til að hreinsa allt koldíoxíð 

úr kerfinu. 

Eftir loftblöndunartímann eru 100 ml af 0,025 N (0,0125 M) Ba(OH) 2 settir í hverja CO 2 - 

gleypniflaskanna þriggja og þær tengdar í röð við rör fyrir útgangsloft hverrar prófunarflösku. 


Prófunarefninu er bætt í tvær flöskur af fjórum við upphaf prófsins. Hvert efni er prófað í tveimur 

styrkleikum: 10 og 20 mg í lítra. 

Magn prófunarefnisstofnlausnar sem þarf í flöskuna er reiknað á eftirfarandi hátt: 

millílítrar af stofnlausn í hverri flösku = B C 

A


þar sem: 

B 

A 

C 

= styrkur prófunarefnis í prófunarflösku (millígrömm í lítra), 

= styrkur prófunarefnis í stofnlausn (millígrömm í lítra), 

= lokarúmmál prófunarætis í prófunarflösku (millílítrar). 

Nægilegri stofnlausn til að ná æskilegum prófunarstyrk, eins og reiknað er hér á undan, ásamt 

nægu eimuðu vatni til að gefa 473 ml (stofnlausn + HQW) er bætt í viðeigandi flöskur. Í þriðju 

flöskuna, sem notuð er sem núllpróf og inniheldur ekkert prófunarefni, er bætt 473 ml af HQW. 

Lokarúmmál í hverri flösku er nú 3 000 ml. 

Samanburðarefni er sett í síðustu flöskunna af fjórum í styrknum 20 mg í lítra. 

Prófið er hafið með því að láta CO 2 -laust loft streyma í gegnum lausnina með hraðanum 50 til 

100 ml/mín í hverri flösku (= ein til tvær loftbólur á sekúndu). 

Vatnsóleysanlegum prófunarefnum er bætt þurrum út í CO 2 -prófunarflöskuna og hrært í með 

segulhræru. Hjá froðumyndandi efnum má leiða blástur á yfirborðið og nota segulhræru í staðinn 

fyrir gegnumstreymi CO 2 -lauss lofts. 

Koldíoxíðið sem myndast í hverri flösku hvarfast við baríumhýdroxíðið og fellur til botns sem 

baríumkarbónat; magn CO 2 sem myndast er ákvarðað með því að títra það sem eftir er að Ba(OH) 2 

með 0,05 N (0,05 M) stöðluðu HCl. Reglubundið (annan eða þriðja hvorn dag) er CO 2 -gleypirinn, 

sem næstur er flöskunni, fjarlægður til títrunar. Hinir gleyparnir tveir eru þá færðir nær flöskunni 

um eitt sæti og nýr gleypir, sem inniheldur 100 ml af nýju 0,025 N (0,0125 M) Ba(OH) 2 ,ersettur 

aftast í röðina. 

Títranir eru gerðar eftir þörfum (áður en botnfall BaCO 3 er sýnilegt í annarri gildrunni), um það 

bil annan hvern dag fyrstu 10 dagana og fimmta hvern dag að 28. degi. 

Á 27. degi er pH flösku-innihaldsins mælt aftur og síðan er 1 ml af óþynntri HCl bætt í hverja 

prófunarflösku til að losna við ólífrænt karbónat. Flöskurnar eru loftaðar yfir nótt og sýni eru 

tekin úr hverri flösku í DOC-greiningu. Lokatítrun er gerð á 28. degi. 

Títranir á 100 ml Ba(OH) 2 -lausninni eru gerðar eftir að flöskurnar, sem næst er prófunarflöskunni, 

hafa verið fjarlægðar. Ba(OH) 2 er títrað með 0,05 N (0,05 M) HCl með fenólftalein sem vísi. 

Prófið er gert við stofuhita 20 til 25 C og hitinn er skráður á prófunartímabilinu. 

Ef stöðugleiki kemur fram fyrir 28. dag má hætta prófinu. 

Ef niðurbrot hefur greinilega hafist fyrir 28. dag en hefur ekki náð stöðugleika á 28. degi er það 

talin góð vinnuregla að framlengja tilraunina um eina til tvær vikur. 

1.6.5. Ákvörðun CO 2 

Athuga skal aðrar aðferðir við mælingu á þróun CO 2 en með því að títra Ba(OH) 2 -gildrurnar 

til baka. Þetta breytir ekki meginreglu prófsins og gæti hugsanlega leitt til samfellds aflesturs 

lífræns niðurbrots á meðan á því stendur. 

Fyrsta stig í útreikningi á magni CO 2 sem myndast er að leiðrétta prófunarflöskurnar fyrir CO 2 

sem myndað er í lífverunum. Samanburðarflöskurnar eru notaðar sem núllgildi til að leiðrétta 

fyrir CO 2 sem getur myndast við innræna öndun bakteríanna. Magn CO 2 sem prófunarefnið 

myndar er ákvarðað með mismuninum (í millílítrum af títrunarlausn) milli tilraunaog núll 

Ba(OH) 2 -gildranna. 

Þegar 0,05 N (0,05 M) HCl er notað til að títra gleypniflöskurnar samsvarar hver millílítri af HCl 

1,1mgafCO 2 sem myndast. 


Niðurstöður greininganna eru skráðar á hjálögðu eyðublaði (1. viðbætir) og lífrænu niðurbrotsgildin 

reiknuð samkvæmt 1.2.

Nr. L 251/184 Stjórnartíðindi EB 19. 9. 84 

Styrkur CO 2 er reiknaður að næsta 0,1 mg/l. Gildi fyrir lífrænt niðurbrot eru jöfnuð að næsta 

heila hundraðshluta. 

Ferli niðurbrotsprófsins er fylgt á grafískan hátt á skýringarmynd eins og sýnt er í hjálögðu dæmi 

(2. viðbætir). 

Niðurstöður niðurbrotsprófsins eru gildar ef eftirfarandi skilyrðum er fullnægt: 

— í sömu prófunarröð sýnir samanburðarefnið 60% lífrænt niðurbrot innan 28 daga (ef ekki, 

er allri röðinni hafnað og endurtekið með sáði frá öðrum stað), 

— ekki má myndast marktækt magn af CO 2 í núllflöskunni á meðan á prófinu stendur (mengun 

ætis, glervöru og loftgjafa). Heildarmyndun CO 2 við lok prófsins má ekki vera meiri en 50 

mg CO 2 í 3 lítrum af æti. 




— gögn, sem skal skrá samkvæmt eyðublaðinu (sjá 2. viðbæti), 




— dreifiaðferð fyrir efni sem ekki eru leysanleg við prófunaraðstæður, 

— dagsetning og staður, þar sem prófunarlífverum var safnað og hvernig þær voru meðhöndlaðar 

fyrir sáningu, 

— hitabil á meðan á prófinu stendur, 

— fjöldi örvera í millílítra (þyrpingarmyndandi einingar (colony forming units) — CFU/ml), ef 

það er mælt eins og lagt er til í lið 1.6.3 (sáð), 

— sönnun á gildi prófsins ( 60% niðurbrot samanburðarefnis á 28 dögum). 



lífrænt niður í umhverfinu en bendir til þess að meiri vinnu þurfi til að sanna það. 

Álitið er að prófunarefni sem sýna mikið lífrænt niðurbrot í þessu prófi brotni auðveldlega niður 


sinn meira en 10%. 


1) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 301B, Decision of the Council C(81) 30 Final. 



159 – 173. 



Environmental Safety, vol. 5, No 1, 1981, bls. 45 – 55. 

4) Larson, R.J., Estimation of biodegradation potential of xenobiotic organic chemicals, Applied 

and Environmental Microbiology, vol. 38, 1979, bls. 1153 – 1161.


1. viðbætir 

Eyðublað fyrir breytta STURM-prófið 

Tilraun nr. :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Dagsetning er prófið hefst :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Prófunar-/samanburðarefni :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Fræðilegur prófunarstyrkur ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Kolefnisgreining :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Fræðilegt ThCO 2 :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Hitabil á meðan á prófinu stendur :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

CO 2 -myndun ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Dagar 

Fundið CO 2 Uppsafnað CO 2 % af ThCO2 

(mg) 

(mg) 

28 

Gildi: 

— % lífrænt niðurbrot samanburðarefnis 

—CO 2 , heildarmyndun í núllprófi.

2. viðbætir 

Breytt STURM-próf 


Lífrænt niðurbrot 

(%) 


Prófunarefni 

Tilkomið vegna sýruíblöndunar 


Biðfasi 

(dagar) 


Breytt STURM-próf 



(%) 

(dagar) 




LÍFRÆNT NIÐURBROT: PRÓF Í LOKAÐRI KOLBU 

1. AÐFERÐ 


Tilgangurinn með aðferðinni er að mæla lífræna niðurbrotshæfni lífrænna efnasambanda í loftháðu, 

vatnsæti með prófunarstyrk 2 (staðalstyrkur) til 10 mg af prófunarefni í lítra. 

Á þessu stigi málsins á prófið sérstaklega við um mat á lífrænni niðurbrotshæfni vatnsleysinna 

efnasambanda. Þó má, að minnsta kosti fræðilega, prófa rokgjörn og torleyst efansambönd. 

Reynsluformúla prófunarefnisins er nauðsynleg til að reikna megi út fræðilega súrefnisþörf 

(ThOD, theoretical oxygen demand); ef hún er ekki þekkt getur kemísk súrefnisþörf (COD) 

prófunarefnisins verið nýtt sem tilvísunargildi (sjá 1. viðbæti). 

Aðferðina má eingöngu nota á lífræn prófunarefni sem, við prófunarstyrkinn, eru ekki bakteríuheftandi. 

Ef prófunarefnið leysist ekki upp í prófunarstyrknum má gera sérstakar ráðstafanir, til 

dæmis að útbúa dreifilausn með aðstoð úthljóðs, til að ná góðri dreifingu prófunarefnisins. 



Upplýsingar um eituráhrif efnisins á örverur eru æskilegar fyrir túlkun á lágum niðurstöðum og 

við val á hæfilegum prófunarstyrkleikum. 

Þessa aðferð má nota við ákvörðun á BOD-gildi. 


Lífefnafræðilega súrefnisþörfin (BOD, biochemical oxygen demand) er reiknuð sem munur á 

súrefniseyðingu í núllprófi og í lausn prófunarefnisins við prófunaraðstæður. Eftir að deilt hefur 

verið í með styrk (w/v) efnisins fæst súrefniseyðingin í millígrömmum BOD á millígramm efnis. 

Niðurbrotið er skilgreint sem hlutfallið milli lífefnafræðilegrar súrefnisþarfar og annaðhvort 

fræðilegrar súrefnisþarfar (ThOD) eða kemískrar súrefnisþarfar (COD) og sett fram í hundraðshlutum. 

Athugasemd 

Stundum gefa aðferðirnar tvær við útreikning (hlutfall ThOD eða hlutfall COD) ekki sömu 

niðurstöðuna. 

eða 

% lífrænt niðurbrot (af ThOD) = mg O 2/mg prófunarefnis 

ThOD 

100 

% lífrænt niðurbrot (af COD) = 

mg O 2 /mg prófunarefnis 

mg COD/mg prófunarefnis 100 

þar sem: 

ThOD = fræðileg súrefnisþörf (útreikningar sjá 1. viðbæti), 

COD = kemísk súrefnisþörf, ákvörðuð með tilraun.




Anilín, natríumasetat eða natríumbensóat (til dæmis) má nota í þessum tilgangi og þau verða að 

sýna niðurbrot 60% innan 28 daga, annars er prófið talið ógilt og skal því endurtekið með 

notkun sáðs af öðrum uppruna. 


Fyrirfram ákveðið magn efnisins er leyst upp í ólífrænum miðli (steinefnanæringarlausn) að styrk, 

sem venjulega er 2 mg prófunarefni/l. Í lausnina er sáð fáum örverum úr blönduðum lífstofni og 

síðan er hún geymd í myrkri í baði eða klefa með stöðugum hita við 20 til 21 C. 

Fylgst er með niðurbrotinu með súrefnisgreiningu á 28 daga tímabili. Eftirlit er haft með aðferðinni 

með sáðsamanburðarefni. 

Súrefnisnúllgildi þarf að ákvarða í samhliða prófi sem inniheldur hvorki prófunar- né samanburðarefni. 

Samtímis er haft eftirlit með prófunarefninu með tilliti til hugsanlegra hamlandi áhrifa á sáðið. 





1.6.1.1. Eimað eða afjónað vatn 

Eimað eða afjónað vatn, sem ekki inniheldur meira en 0,01 mg af Cu í lítra, loftmettað. Magn, 

sem samsvarar daglegri þörf (t.d. 50 lítrar) er geymt við stofuhita, eins nálægt 20 C og mögulegt 

er, og er loftað kröftuglega í 20 mínútur með hreinu þrýstilofti. Almennt er vatnið tilbúið til 

notkunar eftir 20 klukkustundir við 20 C . Súrefni er ákvarðað til samanburðar. Styrkurinn við 

20 C ætti að vera 9,09 mg O 2 í lítra. Allar tilfærslur og áfyllingar með loftmettaða vatninu þarf 

að gera, án loftbóla, með sogflösku. 


a) Stofnlausnir: 


K 2 HPO 4 (díkalíumvetnisfosfat): 



Leyst upp í eimuðu vatni og fyllt að 1 000 ml. 

pH-gildið skal vera 7,2 



CaCl 2 (kalsíumklóríð): 


FeCl 3 6H 2 O (járn(III)klóríðhexahýdrat): 


8,50 g 

21,75 g 

33,30 g 

1,70 g 

22,50 g 

27,50 g 

0,25 g


b) Prófunaræti 

Prófunarætið inniheldur einn millílítra af hverri ofangreindri stofnlausn í hverjum lítra af 

vatni (1.6.1.1). 

pH-gildið skal vera 7,2 0,2. 



1.6.2. Tæki 

1.6.2.1. Nota má kvarðaðar 250 til 300 ml BOD-kolbur með glertöppum eða ókvarðaðar 250 ml kolbur 

með mjóum hálsi og glertöppum, en ákvarða skal rúmmál þeirra. 

1.6.2.2. Nokkrar 2, 3 og 5 lítra kolbur með lítramerkjum til að undirbúa tilraunina og til að fylla á 

BOD-kolburnar. 

1.6.2.3 Rennipípur frá 1 til 10 ml; trektir og grófur síupappír; flöskur til að undirbúa sáðið. 

1.6.2.4. Vatnsbað til að halda kolbunum við stöðugan hita án ljóss. 


Nota má sáð af einhverjum fjögurra eftirtaldra uppruna ef virkni þess hefur verið könnuð með 

aðstoð samanburðarefnis (1.6.1.3). 

1.6.3.1. Sáð úr jarðvegi 

Sviflausn úr garðjarðvegi, sem hefur ekki verið blandaður áburði. Útbúin er sviflausn með 100 

g af garðjarðvegi, sem ekki hefur verið nýlega blandaður áburði (einkum er mælt með að nota 

jarðveg úr gróðurhúsi, þar sem hiti er stöðugur allt árið), í 1 lítra af klórlausu kranavatni Eftir 

30 mínútur er sviflausnin síuð í gegnum grófan síupappír og fyrstu 200 ml af síuvökvanum 

er hent. Meginhluti síuvökvans sem á eftir kemur er notaður í sáð (einn dropi úr oddmjórri 

rennipípu í hvern lítra lokarúmmáls). Sáðið er útbúið strax fyrir tilraunina. Ef það skal geymt í 

nokkrar klukkustundir verður að loftblanda það. Bakteríufjölda má ákvarða með því að telja á 

sáningardiskum eða með næringardiskum. Ekki skulu vera fleiri en 10 3 til 10 5 bakteríur í millílítra 

lokarúmmáls. 

1.6.3.2. Sáð úr annars stigs afrennsli 

Best væri að útbúa sáðið með því að nota annars stigs afrennsli frá hreinsunarstöð eða dropasíu 

sem aðallega vinnur heimilsskólp. Afrennslið skal geymt við aðstæður, sem ekki hindra loftskipti, 

frá sýnatöku fram að notkun. Til að undirbúa sáðið er sýnið síað í gegnum grófan síupappír og 

fyrstu 200 ml er hent. Afgangur síuvökvans er geymdur við aðstæður sem hindra ekki loftskipti 

þar til hann er notaður. Sáðið verður að nota sama dag og sýnið er tekið. 

1.6.3.3. Sáð úr virkri eðju frá rannsóknarstofu 

Notað er afrennsli frá kröftuglega loftblandaðri einingu með virka eðju á rannsóknarstofu. Sáðið 

er útbúið eins og lýst er í 1.6.3.2.


1.6.3.4. Blandað sáð 

Jöfnum hlutum úr þessum þremur sáðsýnum (1.6.3.1 til 1.6.3.3) er blandað vel saman og lokasáðið 

er tekið úr þessari blöndu. 


Öll nauðsynleg meðhöndlun fyrir ræktun þarf að fara fram við um 20 C. 

Hópar af kolbum (1.6.2.1) eru undirbúnir til greiningar á BOD prófunar- og samanburðarefnanna í 

tilraunaröðum 

sem fer fram samtímis (sjá 2. viðbæti). Ef efnagreining er gerð samtímis verður að 

útbúa nægilegan fjölda kolba — þar með talið samanburður fyrir sáðið og núllprófið — t.d. 

annaðhvort 7 eða 15 samhliða kolbur eru útbúnar fyrir eitt prófunarefni í 0, 5, 15 og 28 daga próf 

eftir að nægilegt magn af vatni hefur verið sett í stórar kolbur (1.6.2.2). 

Þessar stóru kolbur eru fyrst fylltar að um það bil einum þriðja rúmmáls af eimuðu vatni (1.6.1.1) 

með sogflösku. Síðan eru einstakar stofnlausnir salta (1.6.1.2) settar í kolburnar með rennipípu 

samkvæmt lokarúmmáli og prófunar- og samanburðarefni er hvoru um sig bætt við í slíku magni 

að lokastyrkur verði 2 og stundum 5 eða 10 mg í lítra. 

Styrkurinn um 9 mg af uppleystu súrefni í lítra af þynningarvatni við 20 C takmarkar hugsanlegan 

upphafsstyrk prófunarefnisins við um 2 mg í lítra til að tryggja að nægilegur súrefnisstyrkur haldist 

eftir oxun prófunarefnisins. 

Efni, sem brotna illa niður eða hafa lágt ThOD, er gagnlegt að prófa samhliða við hærri styrk. 

Því næst er sáð í lausnirnar og núllprófið einum dropa úr rennipípu í hvern lítra af lokarúmmáli. 

Að lokum er lokarúmmáli náð með áfyllingu úr sogflösku sem nær niður á botn kolbunnar. Þetta 

tryggir nægilega blöndun. Því næst er hver lausn færð yfir í samsvarandi hóp af kolbum með 

sogfjösku úr neðsta fjórðungi kolbunnar (ekki úr botninum). 

Auk þess eru núllprófin greind eða geymd í greiningu síðar (súrefnisákvörðun með fellingu með 

MnCl 2 (mangan(II)klóríð) og NaOH (natríumhýdroxíð)). 

Kolburnar sem eru eftir eru settar í vatnsbaðið við 20 C , geymdar í myrkri og teknar í greiningu 

eftir 5, 15 og 28 daga. 

Hverri röð fylgir fullkomin samhliða röð til að ákvarða núll-gildið, súrefniseyðingu án sáðs og 

samanburðarefnið. 

Hömlunarpróf: 

Efni má prófa á auðveldan og einfaldan hátt með tilliti til hamlandi áhrifa í prófinu í lokuðum 

kolbum. 

1. röð: 2 mg/l af auðniðurbrjótanlegu efni, t.d. fitualkóhól þétt með etýlenoxíði, í 

mólhlutföllunum 1:10 eða eitthvert samanburðarefnanna, 

2. röð: x mg/l af prófunarefni (x er venjulega 2), 

3. röð: 2 mg/l af auðniðurbrjótanlegum efnum ásamt x mg/l af prófunarefninu. 

Ef BOD-gildin í 3. röð eru lægri en samanlögð gildin í 1. og 2. röð má líta á prófunarefnið sem 

bakteríuhamlandi með þessum styrk. Þessi samanburðartilraun er alltaf nauðsynleg ef niðurstöður, 

sem eru neikvæðar eða sýna lélega niðurbrotshæfni, virðast órökréttar með hliðsjón af byggingu 

prófunarefnisins, þ.e.a.s. ef eitthvað bendir til þess að ástæðan fyrir niðurstöðunum sé hömlun. 

1.6.5. Ákvörðun uppleysts súrefnis 

Uppleyst súrefni er ákvarðað samkvæmt efna- eða rafefnafræðilegri aðferð sem er af viðurkenndum 

alþjóðlegum staðli eða landsstaðli.



Niðurstöður greininganna eru skráðar á hjálögðu eyðublaði (sjá 3. viðbæti). 

Ferli niðurbrotsprófsins er fylgt á grafískan hátt á skýringarmynd eins og sýnt er í hjálögðu dæmi 

(sjá 4. viðbæti). 

Niðurstöður niðurbrotsprófsins eru gildar ef eftirfarandi skilyrðum er fullnægt: 

— í sömu prófunarröð sýnir samanburðarefnið 60% lífrænt niðurbrot innan 28 daga. Ef svo 

er ekki, er allri röðinni hafnað. 

— súrefniseyðing í kolbunni án sáðs skal ekki vera meiri en 0,3 mg O 2 í lítra eftir fimm daga 

og 0,4 mg O 2 í lítra eftir 28 daga; núllgildi með sáði skal ekki vera hærra en 0,5 mg O 2 ílítra 

eftir fimm daga og 0,6 mg O 2 ílítraeftir15og28daga. 




— gögn, sem skal skrá samkvæmt eyðublaðinu (sjá 3. viðbæti), 




— aðferð sem notuð var við COD-ákvarðanir, 

— aðferð sem notuð var við súrefnismælingar, 

— dreifiaðferð fyrir efni sem eru torleysanleg við prófunaraðstæður, 

— sönnun á gildi prófsins. 


Hafa ber í huga möguleikann á því að efnasambönd sem innihalda köfnunarefni hafi áhrif á 

niðurstöðurnar. 


lífrænt niður í umhverfinu en bendir til þess að leggja þurfi meiri vinnu í að sanna það. 

Álitið er að prófunarefni sem sýnir mikla súrefnisnotkun í þessu prófi brotni auðveldlega niður 




1) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 301D, Decision of the Council C(81) 30 Final. 



159 – 173. 



Environmental Safety, vol. 5, No 1, 1981, bls. 45 – 55.


1. viðbætir 

Útreikningur á fræðilegri lífefnafræðilegri súrefnisþörf 

Fræðilega er lífefnafræðileg súrefnisþörf (ThOD) efnisins C c H h C cl N n Na na O o P p S s með mólikúlmassan 

MW reiknuð samkvæmt: 

ThOD NH2 

16 2c + 1 2 

= (h , cl , 3n) + 3s + 5 2 p+ 1 na , o 

2 

MW 

Í þessum útreikningi er gengið út frá því að C sé steingert í CO 2 ,HíH 2 O, P í P 2 O 5 og Na í Na 2 O. 

Halógen er fjarlægt sem vetnishalíð og köfnunarefni sem ammóníak. 

Dæmi: Glúkósi C 6 H 12 O 6 , MW = 180 

ThOD = 16, 2 6+ 1 2 12 , 6 

180 

=1;07 mg O 2 =mg glúkósi: 

Mólikúlmassar salta, annarra en salta alkalímálma, eru reiknaðir út frá þeirri forsendu að söltin séu 

vötnuð. 

Brennisteinn er talinn vera oxaður að oxunarstiginu +6. 

Dæmi: Natríum-n-alkýlbensensúlfónat C 18 H 29 SO 3 Na, MW = 348: 

16, 36 + 29 2 

ThOD = 

348 

+3+ 1 2, 3 

=2;34 mg O 2 =mg efnis: 

Í tilvikum með efni sem innihalda köfnunarefni má fjarlægja það sem ammóníak, nítrít eða nítrat sem 

samsvarar mismunandi fræðilegri súrefnisþörf. 

16 2c + 1 2 

ThOD NO2 = (h , cl) + 3s + 3 2 n+ 5 2 p+ 1 2 

MW 

16 2c + 1 2 

ThOD NO3 = (h , cl) + 3s + 5 2 n+ 5 2 p+ 1 2 

MW 

na , o 

na , o 

Ef fullkomin nítrat-myndun hefur fundist við greiningu á annars stigs amíni: (C 12 H 25 ) 2 NH, MW: 353 

16, 48 + 51 2 

ThOD NO3 = + 5 2 

353 

 

=3;44 mg O 2 =mg efnis:

2. viðbætir 

Skýringarmynd fyrir uppsetningu kolba í próf með lokaðar kolbur 

( = sérhæfð greining, ef það er hægt) 

Samanburður 

Ákvöðun 

eimað vatn eimað vatn eimað vatn eimað vatn 

saltlausnir saltlausnir saltlausnir saltlausnir 

sáð sáð sáð 

# 

kvörðunarefnasamband 

prófunarefni 

steinefnanæringarlausn 

# 

(eftirlit með súrefnisnúllprófi) 

sáðsnúllpróf 

# # 

samanburðarefni 

prófunarefni 

Greiningar O 2 -gr. O 2 -gr. O 2 -gr. O 2 -gr. 

strax 

5. dagur 

15. dagur 

28. dagur 



3. viðbætir 

Lífrænt niðurbrot: Próf í lokaðri kolbu (eyðublað) 

Prófunarstofa ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Stjórnandi rannsóknar :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Dagsetning, er prófið hófst :::::::::::::::::::::::::Tilraun nr. ::::::::::::::::::::::::::: 

Prófunarefni :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Efnabygging :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Greining (Winkler-aðferð eða súrefnisrafskaut) :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

ThOD eða COD prófunarefnis :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::mg O 2 /mg 

Hiti þynningarvatnsins eftir loftun ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

O 2 -styrkur vatnsins eftir loftun og við stöðu fyrir upphaf prófsins ::::::::::::::::::::::mg O 2 /l 

Sáð :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 


D t = :::::::::::::: 

D t = :::::::::::::: 

BOD sett fram í % ThOD eftir 28 daga eða 

BOD sett fram í % COD eftir 28 daga 

Gildi niðurstaðna 

Samanburðarefni :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Niðurstaða ::::::::: BOD sett fram í % ThOD eftir 28 daga 

Tilvísunartilraun nr. :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Athugasemdir:



Prófunarefni :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Tilraun nr. :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

A:O 2 -ákvarðanir: 

Steinefnanæringarlausn án 

prófunarefnis og sáðs 

Kolba 

nr. 

O 2 - 

samanburður 

mg O 2 í lítra eftir x daga 

0 5 15 28 

c 1 – – – 

c 2 – – – 

Meðaltal m o = c 1+c 2 

2 

Steinefnanæringarlausn án 

prófunarefnis, með sáði 

1 c 3 

2 c 4 

Meðaltal 

núllprófs 

m b = c 3+c 4 

2 

Steinefnanæringarlausn með 

prófunarefni og sáði 

1 a 1 

2 a 2 

Meðaltal 

prófunar- m t = a 1+a 2 

efnis 

2 

B:O 2 -eyðing (mg BOD í lítra) eftir x daga 

BOD x =(m o , m tx ), m o , m bx )( ) 

mg BOD í lítra eftir x daga 

5 15 28 

(*) Þessi munur er mikilvægur sem eftirlit með gildi prófsins. 

C:Mat 

D t = 

mg BOD x ílítra 

mg efnis ílítra ThOD 100 eða % BOD mg BOD x ílítra 

x=COD = 

mg efnis ílítra COD 100 

Eftir x daga 

5 15 28 

% BOD/ThOD 

%BOD x /COD

4. viðbætir 

Próf í lokaðri kolbu 


% BODT eða % BOD/COD 


Prófunarefni 


Biðfasi 

(dagar) 


Próf í lokaðri kolbu 


% BODT eða % BOD/COD 

(dagar) 




LÍFRÆNT NIÐURBROT: BREYTT MITI-PRÓF 

1. AÐFERÐ 


Tilgangurinn með aðferðinni er að mæla lífræna niðurbrotshæfni lífrænna efnasambanda í vatnsæti 

með öndunarmæli sem sýnir lífefnafræðilega súrefnisþörf. 

Reynsluformúla prófunarefnisins er nauðsynleg til að reikna megi út fræðilega súrefnisþörf 

(ThOD); annars má nota COD. 

Aðferðina má eingöngu nota á lífræn prófunarefni sem, við prófunarstyrkinn: 



— komast ekki í snertingu við og hvarfast ekki við CO 2 -gleypiefnið. 

Ef prófunarefnið leysist ekki upp í prófunarstyrknum getur þurft að gera sérstakar ráðstafanir, til 

dæmis að útbúa dreifilausn með aðstoð úthljóðs, til að ná góðri dreifingu prófunarefnisins. 

Upplýsingar um eituráhrif efnisins á örverur geta verið gagnlegar við túlkun á lágum niðurstöðum 

og við val á hæfilegum prófunarstyrk. 

Upplýsingar um hlutföll aðalefnisþátta prófunarefnisins eru gagnlegar við túlkun niðurstaðna. 


Hundraðshluti niðurbrots = 

eða 

Hundraðshluti niðurbrots = 

(BOD , B) 

ThOD (eða COD) 100% 

(Sb , Sa) 

Sb 

100% 

þar sem: 

BOD = lífefnafræðileg súrefnisþörf prófunarefnisins (tilraunagildi) (í millígrömmum) mælt á 

BOD-ferlinum, 

B 

= súrefniseyðing í undirstöðuætinu sem sáði er bætt í (tilraunagildi) (í millígrömmum), 

mælt á BOD-ferlinum, 

ThOD = fræðileg súrefnisþörf við fullkomna oxun prófunarefnisins (fræðilegt gildi) (í 

millígrömmum), 

Sa = magn prófunarefnis sem eftir er við lok niðurbrotsprófsins (tilraunagildi) (í 

millígrömmum), 

Sb 

= magn prófunarefnis sem eftir er í núllprófinu með vatni sem aðeins prófunarefninu var 

bætt út í (tilraunagildi) (í millígrömmum). 


Æskilegt er að nota samanburðarefni til að hafa eftirlit með virkni sáðsins. Anilín, natríumasetat 

eða natríumbensóat má nota í þessum tilgangi. Ef hundraðshluti niðurbrots anilíns, sem reiknað


er út frá súrefniseyðingu, er ekki meiri en 40% eftir sjö daga og 65% eftir 14 daga er prófið talið 

ógilt. Ef fremur litlar endurheimtur fást í núllprófinu er prófið einnig talið ógilt. 


Prófunarefnin eru eini uppruni lífræna kolefnisins og ekki hefur farið fram nein aðlögun örveranna 

að prófunarefnunum fyrirfram. 

Notað er sjálfvirkt, lokað kerfi við mælingar á súrefniseyðingu (BOD-mælir). Efnin, sem prófa á, 

eru sáð með örverum í prófunarílátunum. Á meðan á prófinu stendur er lífefnafræðileg súrefnisþörf 

mælt samfellt með BOD-mælinum. Lífræn niðurbrotshæfni er reiknuð út á grundvelli BOD 

og gerðar eru viðbótarefnagreiningar, svo sem mæling á styrkleika uppleysts lífræns kolefnis, 

styrkleika efnaleifa, o.s.frv. 


1.5.1. Endurtekningarhæfni: 

Yfirleitt góð, sérstaklega fyrir efni með meiri leysni en 0,1 g í lítra í vatni. 

1.5.2. Næmi: 

(A) Súrefniseyðing: greiningarmörk = 1 mg (súrefnisnotkun örvera) 

(B) Efnagreining: ræðst af næmi greiningaraðferða. 

1.5.3. Sérhæfni: 

Má nota fyrir allar tegundir efna, þar sem (C) vatn =(C) loft 1. Fyrir rokgjörn efni skal nota 

„breyttan BOD-mæli“, sem samanstendur af hárpípum og venjulegum BOD-mæli (sjá 1. viðbæti). 



1.6.1.1. Eimaða vatnið má ekki innihalda meira en 10% af því kolefni sem kemur með prófunarefninu. 

1.6.1.2. Undirstöðuæti 

Við hverja 3 ml af A-, B-, C- og D-lausn er vatni bætt við að 1 000 ml (afjónað vatn er notað alls 

staðar) 

(A) K 2 HPO 4 (díkalíumvetnisfosfat): 


Na 2 HPO 4 12H 2 O (dínatríumvetnisfosatdodekahýdrat): 

21,75 g 

8,50 g 

44,60 g




pH-gildið skal vera 7,2 

(B) MgSO 4 7H 2 O (magníumsúlfatheptahýdrat): 


(C) CaCl 2 (kalsíumklóríð): 


(D) FeCl 3 6H 2 O (járn(III)klóríðhexahýdrat): 


1,70 g 

22,50 g 

27,50 g 

0,25 g 

1.6.2. Tæki 

BOD-mælir, útbúinn með 6 flöskum (300 ml hver): 

flöskur1og2: 

afjónað vatn, 300 ml + prófunarefni, 30 mg 

flöskur3og4: 

undirstöðuæti, 300 ml + virk eðja, 9 mg (þurrefni) + prófunarefni, 30 mg 

flaska 5: 

undirstöðuæti, 300 ml + virk eðja 9 mg (þurrefni) + anilín eða annað tilvísunarefni, 30 mg 

flaska 6: 

undirstöðuæti, 300 ml + virk eðja, 9 mg (þurrefni) 


1.6.3.1. Virk eðja 

Sýnatökustaðir: Grundvallarreglan er sú að sýni eru tekin á ekki færri en 10 stöðum á öllu landinu, 

einkum á þeim stöðum þar sem talið er að kemísk efni séu notuð og þeim hent. 

Í Japan, til dæmis, fær „Japanese Chemical Biotesting Centre“ fram staðlaða virka eðju við 

blöndun sýna sem tekin voru á eftirtöldum stöðum: 

— Borgarskólphreinsistöð: þrjár stöðvar, sem staðsettar eru í norður-, mið- og suðurhluta Japans, 

— Iðnaðarskólphreinsistöð: ein stöð, sem nýtt er til skólphreinsunar frá efnaiðnaði, 

— Á: þrjár ár, sem eru í norður-, mið- og suðurhluta Japans, 

— Vatn: eitt vatn í miðhluta Japans, 

— Sjór: tvö japönsk innhöf. 

Tíðni eðjusýnatöku: Grundvallarreglan er sú að eðjusýni skulu tekin fjórum sinnum á ári (mars, 

júní, september og desember). 

Eðjusýnatökuaðferðir: 

— Borgarskólp: einn lítri af endurunninni eðju frá skólphreinsistöð, 

— Ár, vötn og mýrar eða sjór: einn lítri af yfirborðsvatni og einn lítri af yfirborðsjarðvegi á 

ströndinni sem er í snertingu við andrúmsloftið,


Undirbúningur: 

Eðjusýnunum, sem safnað var á sýnatökustöðum, er blandað saman með því að hræra í þeim í 

einu íláti og blandan er látin standa. Fljótandi aðskotaefni eru fjarlægð og flotið er síað í gegnum 

síupappír nr. 2. pH-gildi síuvökvans er lagað að 7,0 1,0 með natríumhýdroxíði eða fosfórsýru, 

síuvökvinn færður yfir á ræktunargeymi og loftaður. 

Ræktun: 

Eftir að lausnin hefur verið loftuð í um 30 mínútur er um það bil einn þriðji alls rúmmáls flotsins 

fjarlægður. Samsvarandi rúmmál af 0,1% nýmynduðu skólpi er bætt út í það sem eftir er af 

flotinu og blandan er loftuð á ný (0,1% nýmyndað skólp: 1 g af glúkósa, 1 g af peptóni og 1 g 

af mónókalíumfosfati eru leyst upp í 1 lítra af vatni og pH-gildi lausnarinnar lagað að 7,0 1,0 

með natríumhýdroxíði). Þessi aðferð er endurtekin einu sinni á dag. Ræktunin fer fram við 25 

2 C. 

Samanburður: 

Til samanburðar við ræktunarstigið eru eftirfarandi atriði könnuð og nauðsynlegar breytingar 

gerðar: 

— Útlit flots: flot virkrar eðju skal vera tært. 

— Botnfall virku eðjunnar: virk eðja í stórum kekkjum skal falla auðveldlega til botns, 

— Staða í myndun virku eðjunnar: þar sem kekkjamyndun sést ekki er annaðhvort 0,1% af 

nýmynduðu skólpi bætt oftar í eða í stærri skömmtum. 

— pH flotsins er 7.0 1,0. 

— Hiti: hiti við ræktun virkrar eðju skal vera 25 2 C. 

— Loftun: þegar virka eðjan kemur í stað flotsins verður sviflausnin í ræktunargeyminum að 

vera nægilega loftuð til að halda styrk uppleysts súrefnis lausnarinnar fyrir ofan 5 mg í lítra. 

— Smáplöntur virku eðjunnar: þegar virka eðjan er skoðuð í smásjá (við100 til 400 stækkun) 

verður fjöldi frumdýra að sjást ásamt skýjuðum kekkjum. 

— Blöndun nýrrar og gamallar virkrar eðju: til að halda nýrri og gamalli virkri eðju við sömu 

virkni er blandað saman síuvökva flots af virkri eðju, sem notuð er í prófinu, og jafnstóru 

rúmmáli af síuvökva flots af virkri eðju, sem nýlega var safnað, og er blandan ræktuð. 

— Eftirlit með virkni virku eðjunnar: virkni virku eðjunnar skal athuguð reglubundið, minnst 

einu sinni á þriggja mánaða fresti, með staðalefnum sem eiga við prófunaraðferðina hér að 

aftan. Einkum í þeim tilvikum þar sem nýjum og gömlum sýnum virkrar eðju er blandað 

saman verður nákvæmt eftirlit að fara fram með tilliti til gömlu virku eðjunnar.


Dæmi um undirbúning sýna með virkri eðju og notkunartíma: 

| 

desember 

{z 

janúar 

}| {z 

febrúar 

} 

ræktun 

notkunartími 

| 

mars 

{z 

apríl 

}| {z 

maí 

} 

blöndun, ræktun 

notkunartími 

| 

júní 

{z 

júlí 

}| {z 

ágúst 

} 


notkunartími 

| 

september 

{z 

október 

}| {z 

nóvember 

} 


notkunartími 

(Og þannig er tilraununum haldið áfram). 

1.6.4. Formeðhöndlun prófunarefnis 

Ef prófunarefnið er ekki leysanlegt í vatni í prófunarstyrknum skal mylja það eins fínt of mögulegt 

er. 

1.6.5. Viðbót prófunarefnis og undirbúningur fyrir próf 

Eftirfarandi prófunarílát (sjá 1.6.2) eru nauðsynleg og aðlöguð prófunarhitanum: 

1) Tvö prófunarílát sem innihalda vatn og bætt er í 100 mg af prófunarefni í lítra (ílát 1 og 2); 

2) Tvö prófunarílát sem innihalda undirstöðuætið og bætt er í 100 mg af prófunarefni í lítra: pH 

þessarar lausnar er haft 7 áður en það er sáð með virkri eðju, ef nauðsynlegt er (ílát 3 og 4); 

3) Prófunarílát sem inniheldur undirstöðuætið og bætt er í 100 mg af anilíni eða öðru tilvísunarefni, 

í lítra (ílát 5); 

4) Prófunarílát fyrir núllprófið, sem inniheldur aðeins undirstöðuætið (ílát 6). 

1.6.5.1 Sáð með virkri eðju 

Sáði er bætt út í prófunarílát 3, 4, 5 og 6 þannig að efnin, sem eru í sviflausn og skilgreind eru 

t.d. í „Japanese Industrial Standards“ (3), eru í styrknum 30 mg í lítra. 


Styrkur prófunarefna: 100 mg í lítra. 

Styrkur virkra eðju: 30 mg í lítra. 

Prófunarhiti: 20 til 25 C. 

Tími: 28 dagar.


Framkvæmt í myrkri. Á hverjum degi skal athuga hita, breytingar á lit ræktananna. Hræra skal 

kröftuglega með vélknúinni hræru. 


BOD-ferillinn er skráður sem samfelld lína í 28 daga (sjá mynd). 

Eftir 28 daga prófunartíma er pH ákvarðað ásamt styrk efnaleifa og milliefna í prófunarílátinu. 

Mynd 

BOD-ferill anilíns 

Prófunarefnin í prófunarílátinu án virkrar eðju eru einnig greind til að staðfesta hvort einhver 

breyting hafi orðið á prófunarefninu á prófunartímanum eða hvort hafi orðið rýrnun á upphaflega 

prófunarefninu vegna uppgufunar eða aðsogs að veggjum prófunarílátsins, o.s.frv. 

1.6.7 Greiningartæki 

Ef prófunarefnið er leysanlegt í vatni eru leifar af heildarmagni lífræns kolefnis einnig ákvarðaðar 

í lok prófsins.


a) Þegar notaður er greinir fyrir heildarmagn lífræns kolefnis: 

er 10 ml sýni af prófunarlausn tekið úr prófunarílátinu og sett í skilvindu við 3 000 g í fimm 

mínútur. Heildarmagn lífræna kolefnisins sem eftir er í flotinu er ákvarðað í greiningartæki 

fyrir heildarmagn lífræns kolefnis. 

b) Þegar annar greinir er notaður: 

er heildarinnihald prófunaríláts dregið út með hæfilegum leysi fyrir prófunarefnið og, eftir 

viðeigandi formeðferð eins og þykkingu, er magn prófunarefnisins sem eftir er ákvarðað í 

greiningartæki (gasgreini, massagreini, litrófsljósmæli, o.s.frv.). 

Fyrir rokgjörn efni skal hitastýrt bað BOD-mælisins vera kælt í 10 C og þessum hita haldið í 

minnst 30 mínútur til að koma í veg fyrir uppgufun. Síðan skal hefja greininguna a) og b). 


2.1. Meðferð niðurstaðna 

Aðferðir til að reikna út hundraðshluta niðurbrots út frá súrefniseyðingu og niðurstöðum beinna 

greininga eru skilgreindar í 1.2. 

2.2. Mat niðurstaðna 

Reikna má fræðilegu súrefnisþörfina annaðhvort eins og sýnt er í 2. viðbæti eða með því að nota 

upphaflegu MITI-aðferðina: 

Frumefni 

Oxað form 

C CO 2 

H 

H 2 O 

N NO 2 

S SO 2 

X (halógen) 

X 




— upplýsingar um prófunarefnin (heiti, byggingarformúla, mólikúlmassi, hreinleiki, eðli óhreininda, 

eðlisefnafræðilegir eiginleikar, auðkenningargögn), 


— virk eðja: sýnatökustaðir og styrkur, 

— prófunarefni: styrkur, 

— prófunartími, 

— prófunarhiti, 

— greiningaraðferð: 

formeðferð, 

greiningarskilyrði tækja, 

endurheimtuhraði greininga, 

auðkenning milliefna,


— niðurstöður: 

ferlar lífræns niðurbrots (eftirlit með virkni sáðs + ferill efnisins) 

BOD (mg) 

B (mg) 

Sa a (mg) 

Sb b (mg) 

ThOD (mg) 

hundraðshluti niðurbrots, fundinn með BOD 

hundraðshluti niðurbrots, fundinn með efnagreiningu 

línurit úr gasgreini eða rófrit fenginna prófunarefna sem notuð eru við greiningar 

sönnun á gildi (sjá lið 1.3). 


Hafa ber í huga möguleikann á því að efnasambönd sem innihalda köfnunarefni geti haft áhrif á 

niðurstöðurnar. 

Ef endurheimtuhraði á Sb b er af stærðargráðunni 10% eða minni bendir það til erfiðleika í 

greiningu eða, til dæmis, vatnsrofs; í slíku tilviki skal gæta varúðar við túlkun. 


lífrænt niður í umhverfinu en bendir til þess að leggja þurfi meiri vinnu í að sanna það. 

Prófunarefni sem sýna mikla súrefnisnotkun í þessu prófi eru álitin lífrænt auðniðurbrjótanleg ef 

gefið er að þessu stigi sé náð á 10 daga tímabili sem hefst þann dag sem niðurbrot verður í fyrsta 



1) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 301C, Decision of the Council C(81) 30 Final. 

2) Biodegradability and bioaccumulation test of chemical substances (C-5/98/JAP), 1978. 

3) The chemical substances control law in Japan (Chemical Products Safety Division, Basic 

Industries Bureau, MITI) (C-2/78/JAP), 1978. 

4) The biodegradability and bioaccumulation of new and existing chemical substances, 5,8 

(C-3/78/JAP), 1978.


1. viðbætir 

Grundvallaratriði tækja, sem mæla súrefnisnotkun í lokuðu kerfi 

Súrefnisnotkun örvera má ákvarða með því að nota rafefnafræðilega greiningaraðferð (t.d. rennslismælingu). 

Eftirfarandi er skýringarmynd af kerfinu: 

Hrært er í sýninu, sem er í ræktunarflösku (1), með segulhræru (2). Eftir því sem hvarfinu miðar áfram 

eyðist uppleysta súrefnið í vökvanum. Súrefni (O 2 ) í ræktunarflöskunni leystist upp í vökva og leiðir 

til þess að CO 2 myndast í staðinn. 

Þegar þetta CO 2 er tekið upp í natrónkalk (3) lækkar hlutaþrýstingur súrefnis í rýminu og heildarþrýstingur 

minnkar. 

Fall á þrýstingi er greint og breytt í rafboð með þrýstimæli með rafskauti (4) og er magnað með 

magnara (5) til að stjórna boðrás (6), sem stjórnar hraðalæstum rafhreyfli (8). Samtímis er súrefni 

myndað við rafgreiningu með stöðugum straum úr brennisteinssýru-kopar-lausn í rafgreiningarflösku 

(7). 

Þessu súrefni er veitt í ræktunarflöskuna og jöfnun þrýstings er greind af þrýstimælinum, sem hefur í 

för með sér að slökkt er á boðrásinni og stöðvun rafgreiningar og hraðalæsta rafhreyfilsins. 

Efsta hluta rýmisins í ræktunarflöskunni er alltaf haldið við stöðugan þrýsting súrefnis og magn 

súrefnis sem notað er í ræktunarflöskunni er í réttu hlutfalli við magn súrefnis sem myndað er 

við rafgreiningu. Þar sem magn rafgreinda súrefnisins er í réttu hlutfalli við rafgreiningartíma er 

rafgreiningarstraumurinn stöðugur. Þannig er snúningshorn hraðalæsta rafhreyfilsins (9) breytt í mV 

boð með innbyggðu breytiviðnámi, sem leiðir til þess að súrefnisnotkun er sjálfkrafa teiknuð á rita 

(10).


2. viðbætir 

Útreikningur á fræðilegri lífefnafræðilegri súrefnisþörf 

Fræðilega lífefnafræðileg súrefnisþörf (ThOD) efnisins C c H h Cl c lN n Na na O o P p S s með mólikúlmassann 

MW reiknuð samkvæmt: 

ThOD NH3 

16 2c + 1 2 

= (h , cl , 3n) + 3s + 5 2 p+ 1 na , o 

2 

MW 

Þessi útreikningur bendir til þess að C sé steingert í CO 2 ,HíH 2 O, P í P 2 O 5 og Na í Na 2 O. Halógen 

er fjarlægð sem vetnishalíð og köfnunarefni sem ammóníak. 

Dæmi: 

Glúkósi C 6 H 12 O 6 , MW = 180 

ThOD = 16, 2 6+ 1 2 12 , 6 

180 

=1;07 mg O 2 =mg glúkósi: 

Mólikúlmassar salta, annarra en salta alkalímálma, eru reiknaðir út frá þeirri forsendu að söltin séu 

vötnuð. 

Brennisteinn er talinn vera oxaður að oxunarstiginu +6. 

Dæmi: 

Natríum-n-alkýlbensensúlfónat C 18 H 29 SO 3 Na, MW = 348 

16, 36 + 29 2 

ThOD = 

348 

+3+ 1 2, 3 

=2;34 mg O 2 =mg efnis: 

Í tilvikum með efni sem innihalda köfnunarefni má fjarlægja það sem ammóníak, nítrít eða nítrat sem 

samsvarar mismunandi fræðilegri lífefnafræðilegri súrefnisþörf. 

16 2c + 1 2 

ThOD NO2 = (h , cl) + 3s + 3 2 n+ 5 2 p+ 1 2 

MW 

16 2c + 1 2 

ThOD NO3 = (h , cl) + 3s + 5 2 n+ 5 2 p+ 1 2 

MW 

na , o 

na , o 

Ef fullkomin nítrat-myndun hefur fundist við greiningu á annars stigs amíni: (C 12 H 25 ) 2 NH, MW: 353 

16, 48 + 51 2 

ThOD NO3 = + 5 2 

353 

 

=3;44 mg O 2 =mg efnis:


3. viðbætir 

Lífrænt niðurbrot: breytt MITI-próf 


Stjórnandi rannsóknar :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Dagsetning, er prófið hófst :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Prófunarefni :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: Tilraun nr. :::::::::::::::::: 

Efnabygging :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Greiningaraðferð :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

ThOD eða COD prófunarefnis ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Sáð :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Sýnatökustaður ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Styrkur :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 


:::::::::: % niðurbrot = BOD , B 

ThOD 

eða 

:::::::::: % niðurbrot = BOD , B 

COD 

:::::::::: % niðurbrot = 

Sb , Sa 

Sb 

100 % eftir 28 daga 



Gildi niðurstaðna 

Samanburðarefni :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Niðurstaða ::::::::: % niðurbrot eftir 28 daga ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Tilvísunartilraun nr. :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

Athugasemdir:

4. viðbætir 

Breytt MITI-próf 



(%) 


Prófunarefni 


Biðfasi 

(dagar) 


Breytt MITI-próf 



(%) 

(dagar) 




LÍFEFNAFRÆÐILEG SÚREFNISÞÖRF 

1. AÐFERÐ 


Tilgangurinn með aðferðinni er að mæla lífefnafræðilega súrefnisþörf (BOD) fastra eða fljótandi 

lífrænna efna. 

Gögn, sem fást með þessari aðferð eiga við vatnsleysanleg efnasamabönd; þó má, að minnsta 

kosti fræðilega séð, prófa rokgjörn efnasambönd og þau sem eru torleysanleg í vatni. 

Aðferðina má eingöngu nota á lífræn prófunarefni sem, við prófunarstyrkinn, eru ekki bakteríuheftandi. 

Ef prófunarefnið leystist ekki upp í prófunarstyrknum getur þurft að gera sérstakar 

ráðstafanir, til dæmis að útbúa dreifilausn með aðstoð úthljóðs, til að ná góðri dreifingu prófunarefnisins. 

Upplýsingar um eituráhrif efnisins eru æskilegar fyrir túlkun á lágum niðurstöðum og við val á 

hæfilegum prófunarstyrk. 


BOD er skilgreint sem sá massi uppleysts súrefnis sem krafist er fyrir lífefnafræðilega oxun 

tiltekins rúmmáls lausnar efnisins við tilgreindar aðstæður. 

Niðurstöðurnar eru settar fram sem BOD-grömm á gramm prófunarefnis. 


Ekki er enn hægt að mæla með tilvísunarefnum til kvörðunar. Æskilegt er að nota hæfileg 

samanburðarefni til að hafa eftirlit með virkni sáðsins. 


Í lausn eða sviflausn úr fyrirfram ákveðnu magni efnisins í vel loftuðum hæfilegum miðli er 

örverum sáð og þær ræktaðar við stöðugan, skilgreindan stofuhita í myrkri. 

BOD er ákvarðað með mismuninum á innihaldi uppleysts súrefnis við upphaf og lok prófsins. 

Prófið verður að taka minnst fimm daga en ekki meira en 28 daga. 

Núllpróf skal gera samhliða matinu með engu prófunarefni. 


Ekki er hægt að líta á BOD-ákvörðun sem gilda ákvörðun á lífrænni niðurbrotshæfni efnis. Þetta 

próf er aðeins skimunarpróf. 


Lausn eða sviflausn efnisins er útbúin fyrirfram til að fá BOD-styrk sem samrýmist aðferðinni 

sem notuð er. BOD er síðan ákvarðað með einhverri hæfilegri landsstaðlaaðferð. Æskilegast væri 

að nota alþjóðlega aðferð, en hún hefur ekki enn verið samþykkt.



BOD-innihald lausnarinnar er reiknað út samkvæmt valdri aðferð og breytt í grömm af BOD í 

hverju grammi prófunarefnis. 


Skýra skal frá aðferð, sem notuð er. 

Lífefnafræðileg súrefnisþörf skal vera meðaltal minnst þriggja gildra mælinga. 

Allar upplýsingar og athugasemdir sem máli skipta fyrir túlkun niðurstaðna skulu koma fram, 

einkum hvað varðar óhreinindi, eðlisástand, eituráhrif og eðlislæga samsetningu efnisins sem 

getur haft áhrif á niðurstöðurnar. 

Ef notað er aukefni til að hindra lífræna nítrun, skal það skráð. 


List of standardized methods, for example: 

NF T 90 — 103: Determination of the biochemical oxygen demand. 

NBN 407: Biochemicla oxygen demand 

NEN 3235 5.4: Bepaling van het biochemish zuurstofverbruik (BZV). 

The determination of biochemical oxygen demand, Methods for the examination of water and 

associated materials, HMSO, London.


C. 9. NIÐURBROT 

EFNAFRÆÐILEG SÚREFNISÞÖRF 

1. AÐFERÐ 


Tilgangurinn með aðferðinni er að mæla efnafræðilega súrefnisþörf (COD) fastra eða fljótandi 

lífrænna efna við stöðugar aðstæður á rannsóknarstofu á staðlaðan, handahófskenndan hátt. 

Upplýsingar um formúlu efnisins eru gagnlegar til framkvæmdar prófsins og túlkun niðurstaðna 

(t.d. halógensölt, járn (ferró-) sölt lífrænna efna, lífræn klórsambönd). 


Efnafræðilega súrefnisþörfin er mælikvarði á oxunarhæfni efnis, sett fram í jafngildu magni 

súrefnis í oxandi hvarfefni, sem notað er af efninu við stöðugar aðstæður á rannsóknarstofu. 

Niðurstöðurnar eru settar fram sem grömm af COD á gramm prófunarefnis. 


Ekki þarf í öllum tilvikum að nota tilvísunarefni þegar nýtt efni er rannsakað. Tilvísunarefni 

ætti fyrst og fremst að nota til að kvarða aðferðina öðru hverju og til að hægt sé að bera saman 

niðurstöður þegar önnur aðferð er notuð. 


Lausn eða sviflausn úr fyrirfram ákveðnu magni efnisins í vatni er oxuð með kalíumdíkrómati 

í sterkum brennisteinssýrumiðli með silfursúlfat sem hvata við endurstreymisþéttingu í tvær 

klukkustundir. Ónotaða díkrómatið er ákvarðað við títrun með stöðluðu ferróammóníumsúlfati. 

Ef um efni sem innihalda klór er að ræða er kvikasilfursúlfati bætt við til að minnka truflanir 

vegna klóríðs. 


Vegna þess hve ákvörðunin er handahófskennd verður að líta á COD sem „oxunarhæfnisvísi“ 

frekar en mælikvarða á lífrænt efni. 

Klóríð geta truflað prófið; ólífræn afoxunar- eða oxunarmiðlar geta einnig truflað COD-ákvörðun. 

Sum hring-efnasambönd oxast ekki til fulls í þessu prófi. 


Útbúin er lausn eða sviflausn efnisins til að fá COD-gildi milli 250 og 600 mg í lítra.


Athugasemdir: 

Þegar um er að ræða torleyst efni sem ekki er hægt að útbúa sviflausn úr, er vigtað magn af 

fíndyftu eða fljótandi efni sem samsvarar um 5 mg COD og sett í tilraunatækið með vatni. 

COD er síðan ákvarðað með einhverri hæfilegri landsstaðlaaðferð þar til gefin er út alþjóðleg 

staðlaaðferð, sem væri æskilegra. 


COD-innihald tilraunakolbunnar er reiknað út samkvæmt valdri aðferð og breytt í grömm af 

COD á hvert gramm prófunarefnis. 


Skýra skal frá tilvísunaraðferðinni, sem notuð er. 

Efnafræðileg súrefnisþörf skal vera meðaltal minnst þriggja mælinga. Allar upplýsingar og athugasemdir 

sem máli skipta fyrir túlkun niðurstaðna skulu koma fram, einkum hvað varðar 

óhreinindi, eðlisástand og eiginleika efnisins (ef þeir eru þekktir) sem geta haft áhrif á niðurstöðurnar. 

Ef notað er kvikasilfurssúlfat til að draga úr truflun klóríðs skal það skráð. 


List of standardized methods, for example: 

NBN T 91 — 201 Determination of the chemical oxygen demand. 

ISBN 0 11 7512494 Chemical oxygen demand (dichromate value) of polluted and waste 

waters. 

NF T 90 — 101 Determination of the chemical oxygen demand. 

DS 217 = water analysis Determination of the chemical oxygen demand. 

DIN 38409 — H — 41 Determination of the chemical oxygen demand (COD) within the range 

above 15 mg per litre. 

NEN 3235 5.3 Bepaling van het chemish zuurstofverbruik. 

ISO DP 6060 

Water quality: chemical oxygen demand dichromate methods.



ÓLÍFRÆNT NIÐURBROT: VATNSROF SEM FALL AF pH 

1. AÐFERÐ 

Þessi aðferð byggist á prófunarleiðbeiningum OECD (1). 


Vatnsrof er mikilvægt hvarf sem stjórnar ólífrænu niðurbroti. Þetta hvarf á einkum við um efni 

með litla lífræna niðurbrotshæfni; getur það haft áhrif á efni í umhverfinu. 

Flest vatnsrofshvörf eru sýndar-fyrsta stigs og því er helmingunartíminn óháður styrk. Þetta veldur 

því að yfirleitt má yfirfæra niðurstöður sem fást við rannsóknarstofustyrk á umhverfisaðstæður. 

Enn fremur hefur verið skýrt frá nokkrum dæmum (2) sem sýna viðunandi samræmi milli 

niðurstaðna sem fást í hreinu og náttúrulegu vatni fyrir nokkrar tegundir efna. 

Gagnlegt er að hafa fyrirfram upplýsingar um gufuþrýsting efnisins við framkvæmd prófsins. 

Þessa aðferð má aðeins nota fyrir vatnsleysanleg efni. Óhreinindi hafa venjulega áhrif á niðurstöðurnar. 

Vatnsrofseiginleikar efna skal rannsaka við pH-gildi sem finnast almennt í umhverfinu (pH 4 til 

9). 


Vatnsrof er hvarf efnis RX og vatns. Þetta hvarf má setja fram sem skipti á hópi X og OH: 

RX + HOH ! ROH + HX [1] 

Hraðinn sem styrkur RX minnkar með er gefinn með: 

hraði = k [H 2 O] [RX] [2] 

Vegna þess að vatn er til staðar í miklu umframmagni er þessari tegund hvarfs venjulega lýst sem 

sýndar-fyrsta stigs hvarfi þar sem sýnilegur hraðafasti er gefinn með sambandinu: 

k obs =k [H 2 O] [3] 

Þennan fasta má ákvarða fyrir eitt pH-gildi og eitt hitastig T með líkingunni: 

k obs = 

2; 303 

t 

log C 0 

C t 

[4] 

þar sem: 

t = tími, 

C 0 = styrkur efnis á tíma 0, 

C t = styrkur efnis á tíma t, og 

2,303 = umreikningsfasti milli náttúrulegs og venjulegs lógaritma.


Styrkleikar eru settir fram í grömmum í lítra eða mólum í lítra. 

Einingin fyrir fastann k obs er (tími) ,1 . 

Helmingunartíminn t 1=2 er skilgreindur sem sá tími sem það tekur styrk prófunarefnisins að 

minnka um 50%, það er: 

C t =1=2C O [5] 

Út frá líkingum (4) og (5) má sýna að: 

t 1=2 =0; 693=k obs [6] 


Ekki þarf í öllum tilvikum að nota tilvísunarefni þegar nýtt efni er rannsakað. Tilvísunarefni 

ætti fyrst og fremst að nota til að athuga aðferðina öðru hverju og til að hægt sé að bera saman 

niðurstöður þegar önnur aðferð er notuð. 

Asetýlsalísýlsýru (aspirín) 

Fosfóróþíósýra 0,0-díetýl-0-(6-metýl-2-(1-metýletýl)-4-pýrímídínýlester. (Dimpýlat, díasínón) 

hafa verið notuð sem tilvísunarefni (1). 


Efnið er leyst upp í vatni í litlum styrk, pH og hiti eru stýrð. 

Fylgst er með minnkandi styrk efnisins sem fall af tíma með einhverri hæfilegri greiningaraðferð. 

Lógaritmi styrksins er teiknaður á móti tíma og, ef bein lína kemur fram, fæst fyrsta stigs 

hraðafastinn út frá halla hennar (sjá 2. lið). 

Ef ekki er hagkvæmt að ákvarða hraðafasta beint fyrir ákveðið hitastig er venjulega hægt að meta 

fastann með Arrhenius-líkingu, sem sýnir hvernig hraðafastinn er háður hita. Út frá línulegri 

mynd af lógaritma hraðafastans, eins og hann var ákvarðaður við hæfilegan hita sem fall af 1/K 

(K er altækur hiti), má framreikna hraðafastann sem ekki var hægt að fá beint. 


Í tilvísun (2) er skýrt frá því að hraðafasta vatnsrofs hjá 13 flokkum lífrænna efna megi ákvarða 

mjög nákvæmlega. 

Endurtekningarhæfni ræðst einkum af pH-gildi og styrk uppleysts súrefnis og ef örverur eru til 

staðar geta þær haft áhrif.



1.6.1 Hvarfefni 

1.6.1.1. Stuðpúðalausnir 

Prófið er gert við þrjú pH-gildi: 4,0, 7,0 og 9,0. 

Í þessum tilgangi skal útbúa stuðpúðalausnir með greiningarhreinum efnum og eimuðu eða 

afjónuðu, dauðhreinsuðu vatni. Nokkur dæmi um stuðpúðakerfi eru sett fram í viðbætinum. 

Stuðpúðakerfið, sem notað er, getur haft áhrif á hraða vatnsrofsins; ef merki eru um þetta skal 

nota annað stuðpúðakerfi. Í tilvísun (2) er mælt með notkun bórat- eða asetatstuðpúðalausna í 

stað fosfats. 

Ef pH-gildi stuðpúðalausnarinnar er ekki þekkt við hitann sem notaður er við prófið verður að 

ákvarða það með kvörðuðum pH-mæli við valinn hita með nákvæmninni 0,1 pH-einingar. 

1.6.1.2. Prófunarlausnir 

Prófunarefnið skal leysa upp í valdri stuðpúðalausn og styrkurinn má ekki vera meiri en 0,01 M 

eða helmingur af mettunarstyrk, hvor sem er lægri. 

Aðeins er mælt með notkun lífrænna leysa sem blandast vatni fyrir efni sem eru torleyst í vatni. 

Magn leysis skal vera minna en 1% og má ekki trufla vatnsrofið. 

1.6.2. Tæki 

Nota skal glerkolbur með tappa en ekki má nota feiti á tengið. 

Ef efnið eða stuðpúðakerfið er rokgjarnt eða ef prófið er framkvæmt við hækkaðan hita eru 

loftþétt eða himnulokuð glös æskileg og forðast skal loftbil milli vökvaborðs og tappans. 

1.6.3. Greiningaraðferð 

Greiningaraðferðin ræðst af eðli efnisins og verður að vera nægilega nákvæm og næm til að 

greina minnkun um 10% af upphaflegum styrk. 

Aðferðin skal vera sértæk þannig að ákvarða megi prófunarefnið við prófunarstyrkleika og má 

vel nota samsetningu mismunandi greiningartækni. 


Prófin eru framkvæmd í hitastýrðu lokuðu rými eða í baði, sem er við stöðugan hita 0,5 C frá 

völdum hita. Hitanum er haldið og hann mældur innan0,1 C . Gera skal viðeigandi ráðstafanir 

til að koma í veg fyrir truflun af völdum ljósrofs. 

Gera skal allar viðeigandi ráðstafanir til að útiloka uppleyst súrefni (t.d. með því að láta köfnunarefni 

eða argon flæða í fimm mínútur áður en lausnin er útbúin).



1.6.5.1. Forpróf 

Gera skal forpróf fyrir öll efni við 500,5 C við þrjú pH-gildi: 4,0, 7,0 og 9,0. Hæfilegur fjöldi 

mælinga er gerður til að unnt sé að meta fyrir hvert pH-gildi og við 50 C hvort helmingunartími 

(t 1=2) er styttri en 2,4 klukkustundir eða hvort minna en 10% vatnsrof hefur orðið eftir fimm daga. 

(Áætla má að þessi gildi samsvari hvort um sig helmingunartíma sem er styttri en einn dagur eða 

lengri en eitt ár við aðstæður sem eru líkari umhverfisaðstæðum (25 C )). 

Ef forprófið bendir til þess að 50% eða meira af prófunarefninu hefur gengist undir vatnsrof á 

2,4 klukkustundum við 50 C eða minna en 10% vatnsrof hefur orðið eftir fimm daga við hvert 

hinna þriggja pH-gilda (4, 7 og 9), eru frekari próf óþörf. 

Í öðrum tilvikum og fyrir einstök pH-gildi, þar sem þessum skilyrðum hefur ekki verið fullnægt, 

skal framkvæma próf nr. 1. 

1.6.5.2. Próf nr. 1 

Framkvæma skal próf nr. 1 við einn hita; helst 50 0,5 C , ef unnt er við dauðhreinsaðar 

aðstæður, við þau pH-gildi sem sýnt var í forprófinu að frekari próf væru nauðsynleg. 

Velja skal nægilegan fjölda sýna (ekki færri en fjögur) til að ná yfir bilið 20 til 70% vatnsrof 

þannig að ganga megi úr skugga um sýndar-fyrsta stigs hegðun við tilgreind pH-gildi. 

Stig hvarfsins er ákvarðað fyrir hvert pH-gildi sem próf nr. 1 er gert við. 

Mat á hraðafasta við 25 C: 

Ákvörðun um hvernig tilraunin skal framkvæmd ræðst af því hvort draga megi þá ályktun af 

prófi nr. 1 að hvarfið sé sýndar-fyrsta stigs eða ekki. 

Ef ekki er hægt að draga með vissu þá ályktun af prófi nr. 1 að hvarfið sé sýndar-fyrsta stigs 

verður að framkvæma frekari próf eins og lýst er í prófi nr. 2. 

Ef hægt er að segja með vissu út frá prófi nr. 1 að hvarfið sé sýndar-fyrsta stigs ætti að gera 

frekari próf eins og lýst er í prófi nr. 3. (Annars getur verið mögulegt við sérstakar aðstæður að 

reikna hraðafastana við 25 C út frá föstum við 50 C sem reiknaðir voru útfrá niðurstöðum úr 

prófi nr. 1 (sjá 3.2)). 

1.6.5.3. Próf nr. 2 

Þetta próf er framkvæmt við öll pH-gildi sem próf nr. 1 sýndi fram á að væri nauðsynlegt: 

— annaðhvort við hita sem er lægri en 40 C, 

— eða við tvö hitastig fyrir ofan 50 C með minnst 10 C mun. 

Fyrir hvert pH-gildi og hitastig sem próf nr. 2 er framkvæmt verður að ákvarða minnst sex punkta 

með hæfilegu millibili þannig að stig vatnsrofs eru á bilinu 20 til 70%. 

Fyrir eitt pH-gildi og einn hita er ákvörðunin gerð tvívegis. Þegar próf nr. 2 er gert við tvö hitastig 

fyrir ofan 50 C er æskilegra að ákvörðunin við lægra hitastigið sé tvítekin. 

Fyrir hvert pH-gildi og hitastig sem próf nr. 2 er gert við skal, ef unnt er, gera grafískt mat á 

helmingunartíma (t 1=2).


1.6.5.4. Próf nr. 3 

Þetta próf er framkvæmt fyrir hvert pH-gildi þar sem það er nauðsynlegt samkvæmt niðurstöðum 

úr prófi nr. 1: 

— annaðhvort við einn hita, sem er lægri en 40 C, 

— eða við tvö hitastig fyrir ofan 50 C , með minnst 10 C mun. 

Fyrir hvert pH-gildi og hita sem próf nr. 3 er gert við eru þrír punktar valdir, sá fyrsti við tíma 0 

og annar og þriðji þegar stig vatnsrofs er hærra en 30%; reikna skal fastann k obs og t 1=2. 

2. GÖGN 

Fyrir hvörf af sýndar-fyrsta stigi fást gildi fyrir k obs fyrir hvert pH-gildi og hvern hita, sem prófið 

var gert við, út frá línuriti af lógaritma styrksins á móti tíma með líkingunni: 

k obs = ,halli 2; 303 

Enn fremur má reikna t 1=2 út frá líkingu [6]. 

Meta skal k 25 C með Arrhenius-líkingunni þar sem það á við. 

Fyrir hvörf sem ekki eru af sýndar-fyrsta stigi, sjá 3.1. 

3. SKÝRSLA 

3.1. Skýrslugerð 


— ítarleg lýsing á prófunarefninu, 

— allar niðurstöður sem fást með tilvísunarefnum, 

— meginregla og einstakir þættir greiningaraðferðarinnar, sem notuð var, 

— fyrir hvert próf: hiti, pH-gildi, samsetning stuðpúðalausnar og tafla yfir alla styrk-tíma punkta, 

— fyrir hvörf sem eru sýndar-fyrsta stigs, gildi k obs og t 1=2 og hvernig þau voru reiknuð, 

— fyrir hvörf sem ekki eru sýndar-fyrsta stigs, línurit af lógaritma styrks á móti tíma, 

— allar upplýsingar og athugasemdir sem eru nauðsynlegar fyrir túlkun niðurstaðna. 


Það kann að vera mögulegt að reikna út viðunandi gildi fyrir hraðafasta prófunarefna (við 25 C), 

svo fremi að þegar séu til tilraunagildi á virkjunarorku efna sem samsvara prófunarefninu og 

svo fremi að álykta megi með sæmilegri vissu að virkjunarorka prófunarefnisins sé af sömu 

stærðargráðu.



1) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 111, Decision of the Council C(81) 30 Final. 

2) OECD, Paris, 1981, Test Guideline 111, Decision of the Council C(81) 30 Final, reference 2.


Viðbætir 

STUÐPÚÐALAUSNIR 

A. CLARK OG LUBS 

pH-gildi sem gefin eru í þessum töflum eru reiknuð út frá spennumælingum með Sørensen staðallíkingar 

(1909). Raunverulegt pH-gildi er 0,04 einingum hærra en skráð gildi. 

Samsetning 

pH 

0,1 M kalíumvetnisftalat + 0,1 N HCl við 20 C 

2.63 ml 0,1 N HCl + 50 ml ftalat í 100 ml 3,8 

0,1 M kalíumvetnisftalat + 0,1 N NaOH við 20 C 

0,40 ml 0,1 N NaOH + 50 ml ftalat í 100 ml 4,0 

3,70 ml 0,1 N NaOH + 50 ml ftalat í 100 ml 4,2 

0,1 M mónókalíum + 0,1 N NaOH við 20 C 

23,45 ml 0,1 N NaOH + 50 ml fosfat í 100 ml 6,8 



0,1 M H 3 BO 3 í 0,1 M KCl + 0,1 N NaOH við 20 C 

16,30 ml 0,1 N NaOH + 50 ml bórsýra í 100 ml 8,8 



B. KOLTHOFF OG VLEESHOUWER 

Samsetning 

pH 

0,1 M mónókalíumsítrat og 0,1 N NaOH við 18 C (litlum þýmól-kristal eða örfáum 

millígrömmum af kvikasilfursjoðíði bætt í til að koma í veg fyrir myglugróður) 

2,0 ml 0,1 N NaOH + 50 ml af sítrati í 100 ml 3,8 

9,0 ml 0,1 N NaOH + 50 ml af sítrati í 100 ml 4,0 

16,3 ml 0,1 N NaOH + 50 ml af sítrati í 100 ml 4,2


C. SØRENSEN 

0,05 M bórax + 0,1 N HCL 

Samsetning 

Bórax HCl Sørensen 

(ml) (ml) 18 C 

pH 

Walbum 

10 C 40 C 70 C 

8,0 2,0 8,91 8,96 8,77 8,59 

8,5 1,5 9,01 9,06 8,86 8,67 

9,0 1,0 9,09 9,14 8,94 8,74 

9,5 0,5 9,17 9,22 9,01 8,80 

10,0 0,0 9,24 9,30 9,08 8,86 

0,05 M bórax + 0,1 N NaOH 

Samsetning 

Bórax NaOH Sørensen 

(ml) (ml) 18 C 

pH 

Walbum 

10 C 40 C 70 C 

10,0 0,0 9,24 9,30 9,08 8,86 

9,0 1,0 9,36 9,42 9,18 8,94 

8,0 2,0 9,50 9,57 9,30 9,02 

7,0 3,0 9,68 9,76 9,44 9,12

19. 9. 84 StjÃ³rnartÃ­Ã°indi EB Nr. L 251/1 TILSKIPUN ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

19. 9. 84 StjÃ³rnartÃÃ°indi EB Nr. L 251/1 TILSKIPUN ...