GJ - Privredna komora Srbije

MINERALNE NAKNADE - ZABLUDE I POSLEDICE POGREŠNE POLITIKE
MINING ROYALTIES - MISAPPREHENSIONS AND CONSEQUENCES OF
WRONG POLICY
Apstrakt
Branislav Radošević 1 , Darko Vukobratović 2
1- Advanced Systems“, Beograd, 2-Contango, Beograd
Mineralne naknade postoje u ovom ili onom obliku od samog nastanka rudarstva pošto se radi o eksploatisanju resursa koji
je od samoga poĉetka tretiran kao drţavno vlasništvo, pa je samim tim i eksploatacija istog podloţna kompenzaciji drţavi
i/ili vladaru. Naĉini kompenziranja su evoluirali tokom istorije a za prvi moderan princip se smatra uvoĊenje „kraljevske
takse― (royalty tax; Smith, 1776). Demokratizacijom društva u drugoj polovini dvadesetog veka mineralne naknade se
ustaljuju kao vid dela fiskalne politike drţave specijalne namene. Srbija je u decembru 2010. godine donela novi Zakon o
rudarstvu i geološkim istraţivanjima (Sl. gl. br. 88/2011 ) kojim je predviĊeno da se za sve metaliĉne sirovine plaća
naknada od 5% od neto prihoda topionice (Ĉlan 136, stav 2, taĉka 4). Visina naknade nije doneta na osnovu nekih ozbiljnih
analiza već „licitiranjem― tipa „tamo je ovako a ovamo je onako― što je bio krajnje pogrešan pristup. Sve do sada uraĊene
studije meĊunarodnih institucija o mineralnim naknadama (Otto, 2000; Otto et al, 2006) su pokazale da naknade same po
sebi nisu poredive. Pravilna i osmišljena politika prema mineralnim naknadama donosi snaţan razvoj i ekspanziju, po
pravilu i vangraniĉnu, šire rudarske industrije dok loše osmišljene naknade u bliskoj budućnosti imaju dalekoseţne
negativne posledice po industriju metala što već sada moţe da se sagleda da ĉeka i Srbiju.
Abstract
Mining royalties are a powerfool tool for generating income for governments if well planned within country‘s fiscal policy.
Otherwise, generally unwanted events occur that lead to stagnatio or even worse collapse of mining industry,
unemployment and decay of accomanying industries without particular effect on state income. In new Serbian Law on
mining and geological exploration mining royalty is set to 5% on net smelter return. This is highly inappropriate as it leads
to country uncompetitveness in attracting foreign direct investment and should be changed as soon as possible before harm
is done to the mining sector of Serbia.
1. UVOD
Koncept mineralnih naknada je evoluirao iz vremena kada je drţava bila iskljuĉivi vlasnik zemljišta, ukljuĉujući
i rudnike, do perioda kada su se privatni vlasnici izborili za pravo na eksploataciju uz obavezu da plaćaju
naknadu kraljevskoj kasi. U moderno doba mineralna naknada je plaćanje vlasniku mineralnog resursa za
privilegiju proizvodnje istog. U svetu postoje varijacije u visini mineralne naknade za istu sirovinu u zavisnosti
od lokacije, kvaliteta, trţišnih uslova ili vlasništva (privatno u kapitalizmu, drţavno u komunizmu). Mineralna
naknada i/ili renta je postojala još u najstarijim civilizacijama. Mineralni, a i drugi, resursi su osvajani ratovima a
novi posedi su davani u zakup viĊenijim graĊanima i/ili istaknutim vojnicima koji su uĉestvovali u osvajaĉkim
pohodima. Zakup se plaćao drţavama i/ili vladarima i ponekad i njihovim porodicama.
U Evropi se koncept suverenog vlasništva nad zemljom i pravom na eksploataciju zadrţao do perioda
Renesanse. Iako su evoluirali zakoni kojim je omogućeno privatno vlasništvo nad zemljom, koncept iskljuĉivog
vlasništva mineralnih resursa od strane drţave (Kralja, Krune, soverena) se odrţao do 15. veka.
Privatni investitori su uspeli da obore koncept iskljuĉivog vlasništva drţave i da se izbore za sopstveno pravo na
istraţivanje a kasnije i eksploataciju. Uslov za ovo je bio da se deo proizvodnje plati suverenu - „royalty―.
Koncept mineralne naknade iz ovog vremena je da se plaća taksa na proizvodnju kralju ili crkvi.
Termin mineralna naknada, koji je trenutno u upotrebi, je plaćanje vlasniku mineralnog resursa (u prošlosti
kraljevska porodica a i sada u nekim vladarskim reţimima kao na primer u Bruneju) privilegiju eksploatacije
mineralnog resusrsa i proizvodnju istog. Vlasnik mineralnog resursa, davalac zakupa, i operator rudnika,
zakupac, sklapaju ugovor o eksploataciji. Ugovor pretstavlja zakup i uslove pod kojim se objekat zakupljuje.
89