Arðsemi skógræktar á Íslandi - Landbunadur.is

RÁÐUNAUTAFUNDUR 2003
Arðsemi skógræktar á Íslandi
Brynjar Skúlason 1 , Aðalsteinn Sigurgeirsson 2 og Guðmundur Halldórsson 2
1 Skógrækt ríkisins, Akureyri
2 Rannsóknastöð skógræktar, Mógilsá
INNGANGUR
Skógur hérlendis er ræktaður í ýmsum tilgangi. Þetta gerir það að verkum að erfitt er að
leggja mat á arðsemi ræktunarinnar, því mælistikurnar eru ekki alltaf þær sömu. Skógur í
nágrenni þéttbýlis sem ræktaður er til útivistar getur verið margfalt meira virði sem slíkur
heldur en sem timburskógur, þó svo að tekjurnar birtist okkur eingöngu sem ánægjustundir
sem ekki verða auðveldlega metnar til fjár. Skógur getur einnig verið mikilvægur til gróðurog
jarðvegsverndar, en erfitt er að reikna hver sá ágóði er í krónum og aurum. Binding kolefnis
í skógi er viðurkennd mótvægisaðgerð gegn gróðurhúsaáhrifum, innan ramma loftslagssamnings
Sameinuðu þjóðanna. Senn gætu opnast leiðir fyrir skógareigendur að meta þá
bindingu til fjár í formi losunarheimilda, sem yrðu framseljanlegar á innlendum eða alþjóðlegum
uppboðsmarkaði. Við það myndi myndast virðisauki fyrir skógareigendur, því verðmæti
hvers bundins kolefnistonns yrði hrein viðbót við þau verðmæti sem felast í þjónustu
skógar, s.s. til timburframleiðslu, útivistar, jarðvegsverndar o.s.frv. Enn sem komið er er
markaður ekki orðinn til hérlendis fyrir framseljanlegar heimildir til losunar á gróðurhúsalofttegundum.
Erlendis eru þessi mál hins vegar í örri þróun 1 og vísir að „kvótamarkaði“ er
tekinn að myndast í löndum Evrópusambandsins.
Algengast er að reikna arðsemi skógræktar út frá viðarframleiðslu og timburnytjum og
verður leitast við að gera það einnig hér, um leið og reynt verður að nálgast svör um arðsemi
kolefnisbindingar. Þar sem hérlendis er ekki timburiðnaður, þar sem verð stýrist af framboði
og eftirspurn, verður að notast við erlenda markaði með sambærilega vöru. Við þetta bætist sú
sérstaða, miðað við hefðbundnar rekstraráætlanir, að útreikningar þurfa að ná 60 til 120 ár
fram í tímann, sem er sú vaxtarlota sem skógur hérlendis þarf til að ná hámarksframleiðni.
STOFNKOSTNAÐUR Í SKÓGRÆKT
Stærsti kostnaðarliðurinn við skógrækt er kaup á trjáplöntum (12). Á síðustu árum hefur stór
hluti plöntuframleiðslunnar verið boðinn út og verðmyndun ræðst því af framboði og eftirspurn.
Margir þættir hafa áhrif á verðið, eins og t.d. hvaða trjátegund um er að ræða, hvort
notað sé fræ eða stiklingar við ræktunina, spírunargæði fræsins, fræverð, aldur og stærð
plantna við afhendingu, samkeppni framleiðenda o.s.frv. Í dæmunum hér á eftir er miðað við
innkaupaverð plantna hjá Norðurlandsskógum árið 2002.
Gróska skógræktarlandsins hefur mikil áhrif á val á tegund og stærð plantna sem nota
skal sem og val á jarðvinnsluaðferðum. Því gróskumeira sem landið er þeim mun meiri jarðvinnslu
þarf að öllu jöfnu til að draga úr samkeppni við gras (9). Einnig þarf gjarnan að nota
stórar plöntur, sem ýmist þola að lenda á kafi í grasi eða ná að vaxa upp úr grasinu áður en
áhrif jarðvinnslunnar hverfa. Afföll í frjóu landi eru umtalsvert meiri en t.d. í meðalfrjóu mólendi
og því verður að reikna með að bæta þurfi í eyður svo skógurinn verði hóflega þéttur
1
Sjá frétt Reuters: First Kyoto greenhouse deal snapped up by Slovakia (http://www.planetark.com.au/
dailynewsstory.cfm?newsid=18951&newsdate=09-Dec-2002).

(7). Gera má ráð fyrir að trjávöxtur í grasgefnu landi verði umtalsvert meiri en t.d. í mólendi
(2,12) og gefi þar með meiri tekjur síðar til að mæta hugsanlegum aukakostnaði í byrjun.
Áburðargjöf bætir verulega lífslíkur plantna og kemur í veg fyrir vaxtarstöðnun, sem
annars er algeng fyrstu árin eftir gróðursetningu (5,6). Í dag þykir áburðargjöf á ungplöntur
sjálfsögð.
Margir skógræktendur á bújörðum eiga afgirt beitarhólf eða girðingar, sem nýtast að
einhverju leyti til skógræktar. Það er því ákaflega mismunandi hversu mikið þarf að leggja í
girðingarkostnað í upphafi skógræktar, en tímabundin alfriðun er forsenda þess að nýskógrækt
geti heppnast. Í útreikningunum hér á eftir er lengd girðingar miðuð við ferningslaga
hólf umhverfis skógræktarsvæðið, sem eru sömu viðmið og Norðurlandsskógar nota við útreikninga
sína á girðingarframlagi til bænda. Girðingin verður þannig hagkvæmari með
aukinni stærð skógræktarsvæðis.
Vegir og slóðar auka mjög hægræðingu við alla vinnu, s.s. að komast á staðinn með jarðvinnslutæki
og aðföng á borð við plöntur og áburð. Umfang og gæði þessara vega þurfa að ná
ákveðnu lágmarki, þannig að þeir þjóni tilgangi sínum. Í áætlunum Norðurlandsskóga er gert
ráð fyrir um 20 m löngum vegi á hvern ha lands.
UMHIRÐA OG GRISJUN
Umhirða og grisjun eru þættir í ræktun timburskóga, sem miða fyrst og fremst að því að fá
sem verðmætastan við þegar kemur að lokahöggi. Á fyrstu árum ræktunarinnar geta smáplöntur
orðið fyrir snjóbroti, skaraskemmdum, kali og beitarskemmdum, sem valda myndun
aukatoppa og hlykkja á stofn trjánna. Ef ekkert er að gert verða þessi tré með hlykk á stofni
eða marga veika stofna þegar kemur að lokahöggi og neðsti hluti bolsins, sem er að öllu jöfnu
sá verðmætasti, verður verðlítill. Með umhirðu, s.s. klippingu tvítoppa, má hækka hlutfall
gallalausra trjáa umtalsvert. Mikilvægt er að bíða með fyrstu grisjun þar til einhver verðmæti
nást út til að standa undir grisjunarkostnaði, en þó ekki svo lengi að sá skógur sem eftir skal
standa beri skaða af. Eðlilegt er að skógurinn sé 7–10 metra hár þegar þessi grisjun fer fram.
Gölluð tré eru fjarlægð og einnig tré sem hafa orðið undir í samkeppninni um birtu og
næringu. Gróf og plássfrek tré sem skemma önnur útfrá sér eru stundum fjarlægð. Yfirleitt
eru samt trén sem standa eftir sverari en þau sem eru felld. Algengt er að gera ráð fyrir því í
útreikningum að fyrsta grisjun standi undir sér eða sé með litlu tapi. Það er síðan mat hverju
sinni hversu oft skuli grisjað þar til lokahögg á sér stað. Lökustu stofnarnir eru teknir út í
grisjun og vöxturinn færist yfir á verðmætari stofna, sem standa eftir og bíða lokahöggs.
VIÐARFLOKKAR OG VIÐARGÆÐI
Gera má ráð fyrir þremur meginafurðum unnum úr íslensku timbri. Þar má fyrst nefna borðvið
sem telst verðmætasta afurðin, næst iðnvið sem nýtist t.d. í plötugerð og loks kurl sem
gæti nýst sem orkugjafi (4). Ræktun og umhirða skógarins miðast þannig við að koma sem
stærstum hluta timbursins í besta flokkinn. Til að bolur henti til sögunar þarf hann að vera
nokkuð beinn og gildleiki verður að ná ákveðnu lágmarki. Því gildari og beinni sem stofninn
er því betri verður nýting hans. Stórar greinar og hraður vöxtur gefur af sér stóra kvisti og
lausan við sem rýrir mjög styrkleika og gæði afurðarinnar, þó svo að bolurinn teljist sögunarhæfur.
Þéttleiki skógarins, tegundasamsetning og ekki síst umhirða og grisjun hafa þannig
mikið að segja um hvaða verðmæti verða úr skóginum þegar upp er staðið. Því þéttari sem
skógurinn er í upphafi því grennri verða greinarnar og fleiri tré að velja á milli við grisjun.
Umhirða og skipulagning skógar þarf þó að taka mið af álagi á borð við snjó og vinda, sem í
sumum tilfellum hefur afgerandi áhrif á form og gæði skóga í fyrstu kynslóð.

FRAMLEIÐNI OG VAXTARLOTA
Líftími skógarins frá gróðursetningu að lokahöggi er kallaður vaxtarlota. Lotulengdin er
gjarnan valin út frá því að hámarka timburframleiðslu viðkomandi skógar. Nýgróðursettur
skógur vex hægt í fyrstu, en síðan eykst vöxturinn ár frá ári þar til hámarki er náð og minnkar
síðan aftur. Þegar árlegur viðarvöxtur er jafn meðalvexti frá gróðursetningu er rétti tíminn
fyrir lokahögg til að ná hámark viðarvexti. Í sumum tilfellum getur verið rétt að flýta lokahöggi,
t.d. ef fúi er farinn að skemma viðinn. Ef viðbótarvöxturinn gefur verulega verðmætaaukningu,
t.d. hækkun um gæðaflokk, getur verið rétt að láta skóginn standa lengur.
Það er misjafnt eftir trjátegundum hversu snemma þær taka út vöxtinn og sama gildir um
hættuna á fúa, sem kallar á lokahögg áður en hámarksframleiðni er náð. Eftir því sem vöxtur
er meiri verður vaxtarlotan styttri.
VERÐFORSENDUR TIMBURFRAMLEIÐSLU
Til að geta reiknað kostnað og tekjur við skógarhögg þarf að gefa sér timburverð, skiptingu í
gæðaflokka og loks kostnað við fellingu og flutning timburs að vegi. Til að finna þessar tölur
var stuðst við upplýsingar frá norskum sögunarmyllum 2 og norskum töxtum (10) um
ákvæðisvinnu í skógi (sjá 1.–3. töflu).
1. tafla. Áætlað verð á mismunandi
flokkum timburs.
2. tafla. Skipting timburs í gæðaflokka við grisjun og lokahögg.
Timbur
kr/m 3 bolviðar
Timbur/grisjun 1. grisjun 2. grisjun Lokahögg
Greni – borðviður 4500
Greni – iðnviður 2500
Fura – borðviður 4500
Fura – iðnviður 2500
Lerki – borðviður 4500
Lerki – iðnviður 2500
Ösp – borðviður 3000
Ösp – iðnviður 2000
Kurl 550
Kurl 50% 40% 25%
Iðnviður 50% 40% 50%
Borðviður 20% 25%
3. tafla. Kostnaður við högg og flutning að vegi.
1. grisjun 2. grisjun Lokahögg
Fjöldi trjáa/m 3 kr/m 3 kr/m 3 kr/m 3
Högg 10 1250 950 800
Akstur 4 950 650 550
Samtals 2 2200 1600 1350
VERÐFORSENDUR KOLEFNISBINDINGAR
Samkvæmt nýlegum fréttum hyllir undir sameiginlegan markað Evrópusambandsins með
losunarheimildir gróðurhúsalofttegunda, í framhaldi af fullgildingu hinnar sk. Kyoto-bókunar
við rammasamning Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar 3 . Allt útlit er nú fyrir að
bókunin muni senn taka gildi sem alþjóðlegur sáttmáli með þátttöku flestra þjóðríkja, þ.m.t.
Íslendinga, og að alþjóðlegur markaður með losunarheimildir verði til í framhaldi. Samkvæmt
henni verður ríkjum heimilt að telja sér til „tekna“, þ.e. til frádráttar frá losun, þá bindingu
kolefnis eftir 1990 sem leiðir af beinum aðgerðum í nýrækt skóga að frádreginni skógareyðingu.
Fyrirtækjum sem hyggjast auka losun sína umfram heimildir verður gert kleift að
kaupa losunarheimildir með ýmsum hætti. Ein leiðin er sú að kaupa losunarheimildir sem
2
3
Sjá; Utbetalingspriser sagtømmer og massevirke termin 11 og 12 (http://www.skogeierforeningen.no/
fulltekst.asp?ID=405).
Sjá; EU Debates Emissions Trading (http://ens-news.com/ens/dec2002/2002-12-09-01.asp).

verða til við bindingu koltvísýrings með skógrækt. Með lögfestingu Kyoto-bókunarinnar er
sennilegt talið að skilgreindir verði koltvísýringskvótar, sem gangi kaupum og sölum og
öðlist verðgildi á alþjóðlegum markaði. Vísir að slíkum markaði fyrir kolefniskvóta er raunar
þegar fyrir hendi og samkvæmt nýjustu fréttum selst hvert tonn koldíoxíðs á kr. 1620 (20
evrur) 4 , en talið er líklegt að með þroskuðum markaði fyrir kolefniskvóta eigi verð á tonni
eftir að hækka í 3000–4000 kr. Því hefur verið haldið fram að hérlendis kosti 900–2000
krónur að binda hvert tonn með skógrækt og landgræðslu 5 . Því er hugsanlegt að senn skapist
tækifæri til nýrrar gerðar nytjaskógræktar, þar sem meginástæðan verði binding kolefnis gegn
greiðslu.
ARÐSEMI KOLEFNISBINDINGAR OG TIMBURFRAMLEIÐSLU – DÆMI 1
Hér er reiknað dæmi
fyrir raunverulega jörð
í Eyjafirði, sem hefur
verið skipulögð til
skógræktar. Til að auðvelda
útreikninga er
miðað við sömu aðferðir
við nýskógrækt á
hverri landgerð fyrir
sig. Út frá flokkun á
gróðurfari (1) komu
fram fimm megin landgerðir
(sjá 1. mynd).
Stærð skógræktarsvæðis er 73 ha.
10%
23%
3%
7%
• Mólendi: Almennt frekar þurrt, jarðvinnsla ekki nauðsynleg, gróðursettar 3000 pl./ha
án endurgróðursetningar, 75% lerki, 25% stafafura, ársgamlar plöntur, gefinn
áburður, meðalársvöxtur áætlaður um 4 m 3 /ári, vaxtarlota um 110 ár.
• Graslendi: Afar frjótt graslendi, herfing með skógarstjörnu, gróðursettar 2500 pl./ha
af sitkagreni, 2ja ára pl. og reiknað með endurgróðursetningu uppá 750 pl./ha eftir 10
ár með sitkagreni, 2ja ára pl., gefinn áburður í bæði skiptin, meðalársvöxtur áætlaður
um 7 m 3 /ári, vaxtarlota um 90 ár.
• Deiglendi: Full rakt, tæting, gróðursettar 2500 pl./ha, 80% sitkabastarður, 2ja ára og
20% alaskaösp, reiknað með endurgróðursetningu uppá 500 pl./ha eftir 10 ár með
sitkabastarði, 2ja ára pl., gefinn áburður í bæði skiptin, meðalársvöxtur áætlaður um
6 m 3 /ári, vaxtarlota um 95 ár.
• Framræst mýrlendi: Full rakt, tæting, gróðursettar 2500 pl./ha, 50% sitkabastarður,
2ja ára og 50% alaskaösp, reiknað með endurgróðursetningu uppá 500 pl./ha eftir 10
ár með sitkabastarði, 2ja ára pl., gefinn áburður í bæði skiptin, meðalársvöxtur
áætlaður um 6 m 3 /ári, vaxtarlota um 95 ár.
Miðað er við að 1. grisjun fari fram 35 árum eftir gróðursetningu og 2. grisjun mitt á milli
1. grisjunar og lokahöggs og ekki verði um fleiri grisjanir að ræða. Gert er ráð fyrir að endurgróðursetning
(gróðursetning í eyður vegna affalla) fari fram 10 árum eftir 1. gróðursetningu.
Sem dæmi er bætt við að binding á einu tonni af kolefni sé metið á kr. 2000 sem sé eingreiðsla
á miðri vaxtarlotu. Annar kostnaður miðast við þær forsendur sem gefnar eru fyrir
57%
Mólendi
Graslendi
Deiglendi
Framræst mýrlendi
Flóar og óframræstar mýrar, ekki
til skógræktar
1. mynd. Skipting skógræktarsvæðis í landgerðir út frá gróðurfari.
4
5
Sjá frétt Reuters: 21/10 2002 „Global carbon credit market seen tripling this year (http://www.planetark.
com.au/dailynewsstory.cfm?newsid=18244&newsdate=21-Oct-2002).
Andrés Arnalds, 2002. Landgræðsla og verndun loftslags. Morgunblaðið 13/3 2002.

mismunandi landgerðir og þau verð sem greidd voru hjá Norðurlandsskógum fyrir efni og
vinnu sumarið 2002 (4. tafla).
4. tafla. Sundurliðaður kostnaður og tekjur í kr/ha við skógrækt á mismunandi landgerðum miðað við núverandi
verðlag og gefnar forsendur.
Framræst
Framkvæmd\landgerð Mólendi Graslendi Deiglendi mýrlendi
Ræktunaráætlun 5.000 5.000 5.000 5.000
Girðingar og slóðagerð 19.100 19.100 19.100 19.100
Jarðvinnsla 0 13.350 13.350 13.350
Nýgróðursetning (efni, vinna) 118.400 108.817 102.600 100.067
Endurgróðursetning (efni, vinna) 0 37.557 25.600 25.615
Umhirða, tafir, ýmislegt 25.000 25.000 25.000 25.000
Kostnaður við 1. grisjun 45.000 64.500 58.311 58.311
Tekjur af 1. grisjun 31.200 44.500 33.794 33.794
Kostnaður við 2. grisjun 144.000 206.200 186.595 186.595
Tekjur af 2. grisjun 190.900 273.300 247.239 188.928
Kostnaður við lokahögg 403.300 577.400 522.414 522.414
Tekjur við lokahögg 750.500 1.074.600 972.270 972.270
Innri vextir timburframleiðslu 0,8% 1,1% 1% 0,9%
Kolefni 409.200 585.900 530.100 530.100
Innri vextir með kolefnisbindingu 2,2% 3,1% 2,9% 2,8%
Samkvæmt þessum útreikningum eru innri vextir skógræktar á viðkomandi jörð um 1%
ef aðeins er tekið tillit til timburframleiðslu. Hér verður þó að gæta þess að aðeins hluti þess
kostnaðar sem hér er reiknað með fellur á viðkomandi bónda, þar eð bændur fá greidd 97% af
kostnaði við ræktunina, auk þess sem mikið af vinnunni við skógræktina getur bóndinn innt
sjálfur af hendi. Vegna þess hversu langan tíma framleiðslan tekur er ljóst að miklu máli
skiptir að halda stofnkostnaði í lágmarki. Umhirða og grisjun sem hefur áhrif á gæðaflokkun
lokaafurðar skiptir miklu máli, því sá kostnaður kemur seint á framleiðsluferlinu og jafnframt
getur verið mikill verðmunur á milli gæðaflokka. Vöxtur og lotulengd hefur mikið að segja
um arðsemina, en þar ráða almenn skógræktarskilyrði mestu og erfitt að hafa mikil áhrif.
Vönduð vinnubrögð við gróðursetningu, markviss áburðargjöf og rétt val á tegundum og
kvæmum fyrir viðkomandi stað eru þættir sem skipta miklu máli til að tryggja jafnan og
öruggan vöxt alla vaxtarlotuna.
TEKJUR BÓNDANS
Bændur sem taka þátt í landshlutabundnum skógræktarverkefnum í dag fá framlag sem nemur
97% af kostnaði við ræktunina og kostnað við fyrstu grisjun að frádregnum tekjum af fyrstu
grisjun. Á meðan á ræktunarferlinu stendur eru því nokkrar beinar tekjur tengdar ræktuninni.
Dæmin sýna að
flestir bændur og
fjölskyldur þeirra
vinna mestan hluta
ræktunarinnar á
sínu lögbýli.
Tekjur bóndans á
jörðinni í dæminu
hér á undan gætu
t.d. litið út eins og
5. tafla sýnir.
5. tafla. Dæmi um tekjur bónda við ræktun skógar í landshlutabundnu skógræktarverkefni.
Framkvæmd\landgerð Fjöldi Ein.verð Samtals
Vinna við girðingar og slóðagerð 75 ha 10000 kr/ha 750.000,-
Vinna við jarðvinnslu 14 ha 6500 kr/ha 91.000,-
Nýgróðursetning, áburðargjöf 158000 pl. 12,00 kr/pl 1.896.000,-
Endurgróðursetning, áburðargjöf 8250 pl. 16,00 kr/pl. 132.000,-
Umhirða 55 ha 15000 kr/ha 75.000,-
Vinna við 1. grisjun 55 ha 30000 kr/ha 1.650.000,-
Samtals 4.594.000,-
- þar af kostnaður bónda (3 %) 138.000,-

Það ræðst síðan af fjármagni og framkvæmdagleði viðkomandi bónda hvað þessi vinna
dreifist á mörg ár. Ef öll gróðursetning færi fram á fyrstu 10 árunum yrðu árlegar tekjur um
297 þús. krónur. Á þessu má sjá að skógrækt er hentug aukabúgrein fyrir marga á næstu
árum, en getur orðið burðarás í atvinnulífi einstakra byggðarlaga eftir 40 til 60 ár.
ARÐSEMI KOLEFNISBINDINGAR OG TIMBURFRAMLEIÐSLU – DÆMI 2
Í eftirfarandi arðsemismati er stuðst við arðsemislíkan Páls Jenssonar (11). Gengið er út frá
tveimur „sviðsmyndum“ (e. scenarios) við áætlanagerð fyrirtækis (t.d. bújarðar) sem ætlar að
hagnast á skógrækt til timburframleiðslu og sölu á losunarheimildum á innlendum eða alþjóðlegum
markaði. Fyrirtækið hefur til umráða 8000 ha lands sér að kostnaðarlausu til 108 ára,
hyggst fullgróðursetja það á átta árum og sér ekki fram á fórnarkostnað af framkvæmdinni
(þ.e., landið myndi ekki nýtast til öflunar annarra tekna þótt skógrækt yrði sleppt). Við upphaf
framkvæmda er landið að mestu ógróið, sandorpið hraun. Allt land er innan girðingar Landgræðslu
ríkisins, sem þegar er fyrir hendi, og því er ekki reiknað með girðingarkostnaði í
þessu líkani. Reikna má með að mikið kolefni geti bundist þegar notaðar eru bestu fáanlegu
aðferðir og efniviður til skógræktar og landgræðslu (2,13). Kostnaður af umhverfismati og
skipulagi verður samtals kr. 12 milljónir. Gert er ráð fyrir að kaupandi losunarheimildar hefji
að greiða fyrir bindingu fjórum árum eftir að gróðursetningu lýkur og að greiðslur verði
jafnar og árlegar fram til þess að skógur er höggvinn, við 100-ára aldur. Fastar greiðslur
miðast við árlega meðal-bindingu kolefnis á flatarmálseiningu (9,1 tonn CO 2 á hektara og
ári). Eftirfarandi tvær sviðsmyndir verða bornar saman með tilliti til arðsemi og árangurs af
verkefninu:
• Rekstur án ríkisstyrkja; að fyrirtækið verði að reiða sig alfarið á tekjur af sölu
losunarheimilda og timburs, ásamt bankalánum, til þess að fjármagna skógræktarframkvæmdir
á 8000 hekturum lands. Nánar er gerð grein fyrir forsendum þessarar
sviðsmyndar í 6. töflu.
• Rekstur með ríkisstyrk til þess að mæta hluta stofnkostnaðar; að fyrirtækið njóti
ríkisstyrks til þess að kosta bróðurpart þess gróðursetningarkostnaðar sem fellur á
verkefnið á fyrstu árum þess. Sá styrkur fæst með þátttöku í landshlutabundnu skógræktarverkefni,
sem við skulum kalla „Útkjálkaskógar“ 6 . Skilyrði fyrir þátttöku í Útkjálkaskógum
er að þátttakandi ráði yfir lögbýli. „Jörðin“ sem um ræðir er lögbýli í
lagalegum skilningi og ætti því að eiga sama rétt og aðrar bújarðir til að njóta fjárstuðnings
frá Útkjálkaskógum. Hins vegar ber að taka tillit til þess að Útkjálkaskógar
hafa ekki fjárhagslegt bolmagn til þess að standa undir svo dýrri framkvæmd sem hér
um ræðir (132,5 millj. kr. á ári í 8 ár, til þess að standa straum af gróðursetningu í 8
þús. hektara). Því er sæst á málamiðlun, þar sem gert er ráð fyrir styrk frá Útkjálkaskógum
sem nemur 100 millj. kr. á ári fyrstu 8 árin, án frekari fjárframlaga úr ríkissjóði.
Nánar er gerð grein fyrir forsendum þessarar sviðsmyndar í 6. töflu.
Ljóst er af þessum samanburði að skógrækt gæti orðið ábatasamur atvinnuvegur fyrir
fjárfesta eða landeigendur, ef tekjur fást bæði af timburframleiðslu og sölu losunarheimilda á
viðunandi verði, við ávöxtunarkröfuna 5,5% (þá sömu og stuðst er við í arðsemismati Kárahnjúkavirkjunar).
Í fyrra tilvikinu, þar sem stofnkostnaður er fjármagnaður með hlutafé og
bankalánum, er þó skilyrði fyrir arðsemi framkvæmdarinnar að verð á hverju tonni koltvísýrings
sé a.m.k. kr. 2050. Í síðara tilvikinu, þar sem verulegur hluti stofnkostnaðar fæst
greiddur af landshlutabundna skógræktarverkefninu, en seldur losunarkvóti er eign framkvæmdaaðila/landeiganda,
verður fyrirtækið arðsamt um leið og verð á CO 2 -tonni fer upp
6
Um Útkjálkaskóga gilda sömu lög og um Suðurlandsskóga 1997 nr. 93 (http://www.althingi.is/dbabin/unds.pl?txti=/wwwtext/html/lagasofn/127b/1997093.html&leito=Su%F0urlandssk%F3gar#word1).

fyrir kr. 380, og mjög arðsamt þegar tonnið selst á kr. 1620 (= 20 evrur), sem er það verð sem
ýmsir reikna með á Evrópukolefniskvótasölumarkaðnum á allra næstu árum.
6. tafla. Forsendur og arðsemi timburframleiðslu og kolefnisbindingar í dæmi 2.
Sviðsmynd 1:
Án ríkisstyrks
Sviðsmynd 2:
Með s.t. 800 millj. kr.
ríkisstyrk
(frá Útkjálkaskógum)
Arðsemiskrafa 5,5% 5,5%
Líftími skógar 100 ár 100 ár
Flatarmál skógræktarlands 8000 8000
Bindingarhraði kolefnis í skógi 6,1 tonn CO 2 /ha/ári 6,1 tonn CO 2 /ha/ári
Bindingarhraði kolefnis í jarðvegi og lággróðri 3,0 tonn CO 2 /ha/ári 3,0 tonn CO 2 /ha/ári
Kostnaður og tekjur af skógrækt sjá 1.–4. töflu sjá 1.–4. töflu
Lánsvextir 5,5% 10%
Upphæð bankaláns kr. 1.500.000.000 kr. 50.000.000
Lánstími 20 ár 20 ár
Eigin framlag 40% 30%
Verð á CO 2 -tonni kr. 3000 kr. 1620
Kostnaður vegna skipulags og umhverfismats kr. 12.000.000 kr. 12.000.000
Fastur kostnaður á ári kr. 5.300.000 kr. 5.300.000
Tekjuskattur 18% 18%
Núvirði (NPV) og innri vextir (IRR) heildarfjár
NPV, heildarfé kr. –871.556.596 kr. 465.617.861
IRR, heildarfé 5,9% 19,0%
Núvirði (NPV) og innri vextir (IRR) eigin fjár
NPV, eigið fé kr. 187.404.068 kr. 951.505.285
IRR, eigið fé 6,0% 20,4%
Helstu kennitölur
Heildararðsemi 3,9% 5,6%
Einkaarðsemi 4,0% 5,8%
Veltuhraði fjármagns 7,9% 11,8%
Eiginfjárhlutfall 98,4% 97,7%
Veltufjárhlutfall 63,57 43,37
Lausafjárhlutfall 63,57 43,37
Innra virði 32,72 690,41
Innri ávöxtun verkefnis 8,6% 22,4%
Samtals tekjuskattur eftir 108 ár kr. 3.132.011.881 kr. 4.701.478.321
Framtíðarvirði ríkisstyrks eftir ár 8, m.v. 5,5% vexti kr. 972.157.300
- framreiknað í 100 ár, m.v. 5,5% vextir kr. 205.580.777.891
Framtíðarvirði skattgreiðslna eftir 108 ár, m.v. 5,5% vexti kr. 108.573.760.548 kr. 766.453.176.981
Núvirði skattgreiðslna kr. 334.548.618 kr. 236.167.422
Lágmarksverð á CO 2 -tonni til jákvæðrar innri arðsemi kr. 2050 kr. 380
% af áætlaðri árlegri meðallosun Íslands 2008–2012
sem bundið er á 100 ára lotutíma
(3.200.000 tonnes CO 2 -equivalents) 195% (1,95% á ári) 195,0%
% af áætlaðri árlegri losun Íslands á árunum 2008–2012
sem er undanþegin skv. „Íslenska ákvæðinu“ (1600 þús.
tonn v. stóriðju) sem bundið er á 100-ára lotutíma 461,8% (4,6% á ári) 461,8%
% af losun Íslands 2000 sem bundið er á 100-ára lotutíma 225,5% (2,25% á ári) 225,5%

SAMFÉLAGSLEG ÁHRIF
Sá munur í núvirði nettó-skatttekna ríkisins milli sviðsmyndanna tveggja, þegar tekið hefur
verið tillit til ríkisstyrks (334,5 millj. kr. milljónir á móti 236 millj. kr.), hlýtur að teljast
óverulegur, þegar tillit hefur tekið til þeirra jákvæðu félagslegu og umhverfislegu jaðaráhrifa
sem af framkvæmdinni leiðir. Hér er t.d. ekkert tillit til tekjuskatts á þá einstaklinga sem hafa
framfæri sitt af verkefninu. Því kann fjárhagslegur ávinningur af verkefninu að vera verulegur
fyrir ríkissjóð og þjóðarbúið, þótt það komi ekki fram í þessari greiningu.
Í grein sem nýlega birtist í riti norsku hagstofunnar (3) er því haldið fram að hagkvæmasta
mótvægisaðgerð gegn gróðurhúsaáhrifum hér á landi felist í því að binda kolefni
með skógrækt og landgræðslu og fjármagna hana með vægri skattlagningu á brennsluefni.
Með því séu slegnar tvær flugur í einu höggi; dregið úr eftirspurn eftir bensín og olíu og koltvísýringur
bundinn sem lífrænt efni. Mat á áhrifum dæmis tvö á kolefnisbúskap íslensku
þjóðarinnar bendir til að með verkefninu bindist árlega tæplega 2% af heildarútstreymi
gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum á Íslandi (sjá 6. töflu). Með öðrum orðum þyrfti, til
þess að ná að gleypa alla losun af mannavöldum á Íslandi í skógi, að rækta skóg með sambærilegan
bindihraða á alls 400 þús. hekturum lands (4 þús. km 2 ), sem er um 4% af flatarmáli
Íslands. Væri horft til 100 ára tímabils þyrfti árlega að græða skóg á 4 þús. hekturum lands,
miðað við óbreytta árlega losun gróðurhúsalofttegunda. Til samanburðar skal geta þess að á
áratugnum 1990–2000 ræktuðu Íslendingar að meðaltali 816 hektara af nýjum skógi árlega
(13). Yrði sú stefna mörkuð af íslenskum stjórnvöldum að þjóðin mætti engin áhrif hafa á
loftslag jarðar með losun gróðurhúsalofttegunda (þ.e. verða „kolefnishlutlaus“ e. carbonneutral)
þýddi þetta fimmföldun á árlegri gróðursetningu til skógræktar á Íslandi. Þá væri
a.m.k. 93% landsins enn skóglaus, þótt skógur geti hugsanlega vaxið á allt að þriðjungi af
flatarmáli landsins. Gangi spár eftir um hlýnun hérlendis af völdum gróðurhúsalofttegunda á
næstu áratugum 7 má ætla að enn stærri hluti landsins verði tækur til skógræktar, þegar horft er
fram á næstu öld.
AÐRAR TEKJUR
Á dæmunum hér á undan má sjá að hugsanlegar aukatekjur fyrir að binda kolefni í skógi
hefðu mikið að segja fyrir arðsemina. Þessi tekjulind er hins vegar ekki virk hérlendis í dag.
Önnur nýting af skógi er hins vegar þekkt þótt erfitt geti verið að meta hana til fjár. Á síðustu
árum hefur það komið æ betur í ljós hversu lífseigur og þróttmikill trjágróður er þar sem jarðvegur
og skjól er af skornum skammti, ekki síst ef vandað er til gróðursetningar og áburðargjafar
(5,6,7,9). Það er einnig þekkt að skógur umhverfis híbýli manna veitir skjól, sem t.d.
má meta í formi orkusparnaðar til húshitunar. Skógur og skjólbelti geta aukið uppskeru og
skýlt búfénaði, auk þess að lengja beitartíma, svo eitthvað sé nefnt. Þetta samspil við búfjárrækt
og jarðrækt er víða til staðar, en mætti gjarnan skoða betur til að verðleggja ávinninginn
og leita leiða til að gera hann sem mestan. Skóginum fylgir oft verulega aukin uppskera af
matsveppum, sem nýta má með markvissum hætti og er auk þess endalaus uppspretta hráefnis
fyrir handverk úr tré. Skógar eru fjölsótt útivistarsvæði bæði í nágrenni þéttbýlis og eins af
ferðamönnum, enda sérlega notalegir áningarstaðir og henta því vel til eflingar ferðaþjónustu.
Loks má nefna að endurnýjun skógar er verulega auðveldari og ódýrari en nýskógrækt og
sama gildir um skjólið sem myndast af elsta nýskóginum og gerir áframhaldandi ræktun auðveldari.
7
Sjá t.d.; Ísland og loftslagsbreytingar af mannavöldum. Skýrsla umhverfisráðherra, okt. 1997 (http://
umhverfisraduneyti.is/interpro/umh/umh.nsf/c074feaba120fd57002567bc003a8ea6/a5e7d5500989544d0025
663a00440809?OpenDocument).

NIÐURSTAÐA
Það er ljóst samkvæmt þessum útreikningum að timburskógrækt ein og sér skilar jákvæðum
innri vöxtum, en að vísu mjög lágum. Að því gefnu að markaðir opnist í framtíðinni fyrir
losunarheimildir gróðurhúsalofttegunda eru góðar líkur á hárri arðsemi af skógrækt. Þar við
bætast síðan önnur jákvæð áhrif, umhverfisleg og félagsleg. Rannsóknir sem unnar voru á
Fljótsdalshéraði árið 1998 benda til að fjármagn sem rennur sem vinnulaun til þátttakenda í
Héraðsskógaverkefninu hafi jákvæð jaðaráhrif á byggðaþróun (8), enda skapar skógrækt
atvinnutækifæri í dreifbýlinu og má segja að með skógrækt geti bændur flutt aukavinnu heim
í hlað. Það er því niðurstaða okkar að skógrækt hljóti að verða þýðingarmikil stoð fyrir byggð
í sveitum landsins á næstu áratugum.
HEIMILDIR
(1) Arnór Snorrason, 1992. Gróðurhverfaflokkun fyrir Dagverðareyri. Óbirt gögn.
(2) Arnór Snorrason, Þorbergur H. Jónsson, Kristín Svavarsdóttir, Grétar Guðbergsson & Tumi Traustason,
2000. Rannsóknir á kolefnisbindingu ræktaðra skóga á Íslandi. Skógræktarritið 2000(1): 71–89.
(3) Bye, T., Choudhury, R., Hardarson, M. & Hardarson, P., 2001. The ISM model. A CGE model for the Icelandic
economy. Statistics Norway, Research Department, Documents 2001/1, 31 s. (http://www.ssb.no/
emner/01/90/doc_200101/doc_200101.pdf).
(4) Einar Gunnarsson, Edgar Guðmundsson & Ragnar Árnason, 1987. Hagkvæmni nytjaskógræktar. Í: Ísland
2010 – Auðlindir um aldamót. Viðaukar um veðurfarssveiflur, sauðfjárrækt og skógrækt. Framkvæmdanefnd
um framtíðarkönnun á vegum forsætisráðuneytis 1987, 53–91.
(5) Hreinn Óskarsson, 2000. Hvenær á að bera á? Tímasetning áburðargjafa. Tilraun frá 1998. Lýsing og fyrstu
niðurstöður eftir þrjú sumur. Rit Mógilsár Rannsóknastöðvar Skógræktar nr. 1/2000, 28 s.
(6) Hreinn Óskarsson, Aðalsteinn Sigurgeirsson & Bjarni Helgason, 1997. Áburðargjöf á nýgróðursetningar í
rýrum jarðvegi á Suðurlandi. I. Niðurstöður eftir tvö sumur. Skógræktarritið 1997: 42–59.
(7) Jón G. Guðmundsson, 2001. Úttekt á gróðursetningum á 18 jörðum innan Héraðsskóga. Úttekt gerð 1999.
Rit Mógilsár Rannsóknastöðvar Skógræktar nr. 9/2001, 18 s.
(8) Karl S. Gunnarsson, 2003. Könnun á viðhorfum þátttakenda í Héraðsskógaverkefninu. Óbirt gögn.
(9) Loftur Jónsson, 2002. Áhrif jarðvinnslu á vöxt og lifun sjö trjátegunda. Rit Mógilsár Rannsóknastöðvar
Skógrækar nr. 10/2002, 14 s.
(10) Næringslivets Hovedorganisasjon, Skogbruket Landsforening, Landsorganisasjonene i Norge, Fellesforbundet
og vedkommende avdelinger av forbundet 2002. Overenskomst for skogbruket 2002–2004, 119 s.
(11) Páll Jensson, 2003. Arðsemislíkan fyrir fyrirtæki. Excel-líkan, kennslugögn úr Verkfræðideild Háskóla Íslands.
(12) Sigrún Sigurjónsdóttir, Jón Erlingur Jónasson, Jón Loftsson, Davíð Guðmundsson & Eiríkur Hreiðarsson,
1999. Norðurlandsskógar, 40 ára landshlutaáætlun. Landbúnaðarráðuneytið 1999, 30 s.
(13) Sigurðsson, Bjarni D. & Arnór Snorrason, 2000. Carbon sequestration by afforestation and revegetation as
a means of limiting net-CO 2 emmissions in Iceland. Biotechnologie, Agronomie Société et Environnement
4(4): 303–307.