Wp³yw temperatury wody na potrzeby tlenowe i wydalanie ...

Zdzis³aw Zakêœ - Zak³ad Rybactwa Jeziorowego IRS Olsztyn
Wp³yw temperatury wody na potrzeby tlenowe
i wydalanie amoniaku przez m³odocianego sandacza
podchowywanego w systemie zwrotnego obiegu wody
Wstêp
Ryby nale¿¹ do tzw. organizmów poikilotermicznych,
czyli zmiennocieplnych. W zwi¹zku z tym temperatura wody
jest jednym z najbardziej istotnych czynników determinuj¹cych
tempo metabolizmu, m.in. wielkoϾ zapotrzebowania
na tlen i wydalania koñcowych produktów przemiany
materii. Znajomoœæ zale¿noœci miêdzy temperatur¹ wody
a konsumpcj¹ tlenu, czy te¿ miêdzy temperatur¹ wody
a tempem wydalania ca³kowitego azotu amonowego (CAA
=NH + 4 -N+NH 3-N) – potocznie nazywanego amoniakiem –
jest istotnym elementem wiedzy o charakterze zarówno poznawczym,
jak i utylitarnym. Wiedza ta ma olbrzymie znaczenie
w przypadku prowadzenia intensywnej produkcji
materia³u zarybieniowego i ryb o wielkoœci towarowej w zamkniêtych
obiegach wody. Umo¿liwia bowiem zoptymalizowanie
wielkoœci produkcji, poprzez wykorzystanie mo¿liwoœci
wzrostowych ryb oraz stosowanie maksymalnych „bezpiecznych”
obsad.
Tolerancja termiczna ryb mo¿e zmieniaæ siê wraz ze
wzrostem, stadium rozwoju osobniczego. Na przyk³ad larwy
dorsza wykazuj¹ du¿¹ œmiertelnoœæ ju¿ w temperaturze
wody 16-17C, natomiast starsze osobniki tego gatunku
z powodzeniem toleruj¹ wodê o temperaturze 24-25C.
Stwierdzono równie¿, ¿e stadia juwenalne kilku gatunków
ryb s³odkowodnych (karpiowate i okoniowate) toleruj¹ szerszy
zakres temperatur wody ni¿ dojrza³e p³ciowo osobniki.
Fakt ten mo¿na t³umaczyæ tym, ¿e w okresie letnim m³odociane
stadia ryb przebywaj¹ w p³ytkich partiach zbiorników
wodnych, charakteryzuj¹cych siê znacznymi wahaniami
temperatury wody miêdzy dniem i noc¹. Z kolei dojrza³e
osobniki zasiedlaj¹ ch³odniejsze, g³êbsze partie
wód, których temperatura jest bardziej stabilna.
Powy¿sze dane potwierdzaj¹, ¿e wymagania termiczne
ryb zmieniaj¹ siê wraz z rozwojem osobniczym.
Do tej pory analizowano wp³yw temperatury
wody (20 i 24C) na wielkoϾ zapotrzebowania tlenowego
i produkcjê amoniaku przez sandacza o
œredniej masie cia³a (BW) oko³o 10 g (Komunikaty
Rybackie 4 i 5/2000). Zebranie kompleksowych informacji
tego typu, bêd¹cych jednym z podstawowych
elementów ci¹gle doskonalonej biotechnologii
produkcji sandacza w zamkniêtych obiegach
wody, wymaga przeprowadzenia eksperymentów na ró¿-
nych grupach wielkoœci ryb.
Celem kolejnego eksperymentu by³o okreœlenie wp³ywu
temperatury wody na tempo konsumpcji tlenu (KT)iwydalania
amoniaku (AE)przez juwenalnego sandacza (BW
17,3 g) podchowywanego w obiegu recyrkulacyjnym na paszy
sztucznej. Okreœlono œrednie wartoœci KT i AE, a tak¿e
ich zmiennoϾ w cyklu dobowym.
Materia³ badawczy i techniczne warunki
doœwiadczenia
Materia³em doœwiadczalnym by³ narybek sandacza
o œredniej masie 17,3 g i d³ugoœci cia³a l.t. 12,40 cm, przetrzymywany
w basenach o kubaturze 200 l, wchodz¹cych
w sk³ad trzech obiegów recyrkulacyjnych. W sk³ad ka¿dego
obiegu wchodzi³y trzy baseny: dwa doœwiadczalne z rybami
i jeden kontrolny. Ryby ¿ywiono komercyjnym, wysokobia³kowym
granulatem pstr¹gowym o zawartoœci bia³ka
52%, t³uszczu 21%, wêglowodanów 10%; wartoœci energetycznej
22,3 MJ kg -1 paszy (energia brutto) i 19,3 MJ kg -1
(energia strawna). Paszê zadawano automatycznie przez
18 godzin na dobê, od 9.00 do 3.00. Pomiary konsumpcji
tlenu i produkcji amoniaku przez narybek sandacza przeprowadzono
w trzech wariantach temperatury wody – 20,
22i24C. Poziom ¿ywienia w kolejnych wariantach temperatury
wody wynosi³ 2,5% biomasy obsad (temperatura wody
20C), 2,75% (22C) oraz 3,0% (24C).
Œrednie wartoœci odczynu wody pH mieœci³y siê przedziale
od 7,95 do 8,02, a na odp³ywie by³y o oko³o 0,1
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 1

-
Konsumpcja tlenu (mgO kg h )
2
-1 -1
KT (mg O kg h )
-1 -1
2
380
360
340
320
300
280
260
240
220
200
KT = 23,599 T - 226,42
2
R = 0,9754
18 19 20 21 22 23 24 25 26
o
Temperatura ( C)
jednostki ni¿sze. Œrednie dobowe wartoœci koncentracji tlenu
w wodzie dop³ywaj¹cej waha³y siê od 7,40 mg O 2 l -1
(temperatura wody 24C) do 8,35 mg O 2 l -1 (temperatura
20C), a w wodzie odp³ywaj¹cej, we wszystkich wariantach
doœwiadczenia, nie by³y ni¿sze od 5 mg O 2 l -1 . Koncentracje
CAA w wodzie dop³ywaj¹cej i odp³ywaj¹cej, w kolejnych
wariantach eksperymentu, wynosi³y odpowiednio 0,039 i
0,150 mg CAA l -1 (temperatura wody 20C), 0,013 i 0,149
mg CAA l -1 (temperatura wody 22C) oraz 0,020 i 0,169 mg
CAA l -1 (temperatura 24C). Przep³yw wody w basenach
podchowowych kszta³towa³ siê na poziomie 4 l min -1 , a obci¹¿enie
mieœci³o siê w przedziale od 0,416 do 0,431 kg ryb
l -1 min -1 . Konsumpcjê tlenu (KT –mgO 2 kg -1 h -1 ) oraz produkcjê
amoniaku (AE mg – CAA kg -1 h -1 ) obliczano
z uwzglêdnieniem ró¿nic miêdzy koncentracj¹ tlenu lub
amoniaku w wodzie odp³ywaj¹cej i dop³ywaj¹cej (mg l -1 ),
AE (mg CAA kg h )
-1 1
24
22
20
18
16
14
KT = 1,502 T - 14,547
2
R = 0,8527
Rys. 1. Zale¿noœci KT – temperatura wody (T) oraz AE – temperatura wody (T) stwierdzone dla
narybku sandacza o œredniej wielkoœci 17,3 g w przedziale temperatur 20-24C
24 o
C
22 o
C
20 o
C
Karmienie
08.00 10.00 12.00 14.00 16.00 18.00 20.00 22.00 24.00 02.00 04.00 06.00
Czas (h)
przep³ywu wody (l h -1 ) oraz biomasy
ryb (kg). Koncentracje tlenu i amoniaku
w wodzie dop³ywaj¹cej i odp³ywaj¹cej
okreœlano co 60 minut w cyklu ca³odobowym.
Do pomiarów koncentracji tlenu
u¿yto oksymetru YSI-58, firmy Yellow
Spring, USA. ZawartoϾ amoniaku
(CAA) oznaczano kolorymetrycznie,
metod¹ salicylowo-podchlorynow¹.
Wyniki badañ i dyskusja
Temperatura wody istotnie determinowa³a
wielkoϾ zapotrzebowania
12
tlenowego i produkcji amoniaku przez
10
18 19 20 21 22 23 24 25 26 narybek sandacza. Zale¿noœci KT –
o
Temperatura ( C)
temperatura wody (T) oraz AE – temperatura
wody mia³y charakter prostoliniowy,
a równania regresji, opisuj¹ce
ten zwi¹zek, wyjaœnia³y 98% (zale-
¿noœæ KT–T) oraz 85% zmiennoœci
(zale¿noœæ AE–T) (rys. 1). Oznacza to, ¿e mo¿na je z powodzeniem
wykorzystywaæ do okreœlenia wielkoœci zapotrzebowania
tlenowego i produkcji amoniaku w temperaturach
mieszcz¹cych siê w testowanym przedziale, a tak¿e,
z pewnym marginesem b³êdu, 2-3C poni¿ej i powy¿ej
skrajnych wartoœci testowanego przedzia³u temperatur.
Œrednie wartoœci KT i AE narybku sandacza (BW 17,3
g) wynosi³y odpowiednio 249,15 mg O 2 kg -1 h -1 i 15,38 mg
CAA kg -1 h -1 w20C, 285,60 mg O 2 kg -1 h -1 i 17,70 mg CAA
kg -1 h -1 w22C oraz 343,54 mg O 2 kg -1 h -1 i 21,40 mg CAA
kg -1 h -1 w 24C. Upraszczaj¹c mo¿na oszacowaæ, ¿e
wzrost temperatury wody o 1C zwiêksza³ zapotrzebowanie
tlenowe i produkcjê amoniaku o 26 mg O 2 kg -1 h -1 i 1,5
mg CAA kg -1 h -1 . We wczeœniej przeprowadzonych badaniach
na sandaczu o BW 10 g, wspominanych we wstêpie
tego artyku³u, w identycznej temperaturze
wody, wzrost o 1C powodo-
450
wa³ podwy¿szenie KT i AE odpowiednio
o 33 mg O 2 kg -1 h -1 i 1,1 mg
400
CAA kg -1 h -1 . Przeprowadzona analiza
statystyczna zale¿noœci KT i AE
350
od temperatury wody (przedzia³ 20-
300 24C) i wielkoœci ryb (BW 10i17g)
wykaza³a, ¿e czynnikiem istotniej
wp³ywaj¹cym na wielkoœæ badanych
wskaŸników fizjologicznych
250
by³a temperatura wody. Nale¿y jednak
pamiêtaæ, ¿e zapotrzebowanie
200
na tlen i wielkoϾ produkcji amoniaku,
w przeliczeniu na jednostkê bio-
150
masy ryb, a nie na pojedynczego
osobnika, obni¿a siê najdynamiczniej
w pierwszych etapach rozwoju
Rys. 2. ZmiennoϾ dobowa konsumpcji tlenu przez narybek sandacza podchowywany w trzech
wariantach temperatury wody
2 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

Wydalanie amoniaku (mg CAA kg h )
-1 -1
24 o
C
22 o
C
20 o
C
Karmienie
08.00 10.00 12.00 14.00 16.00 18.00 20.00 22.00 24.00 02.00 04.00 06.00
Czas (h)
Rys. 3. Zmiennoœæ dobowa wydalania ca³kowitego azotu amonowego przez narybek
sandacza podchowywany w trzech wariantach temperatury wody
Wydalanie amoniaku (mg CAA kg h )
-1 -1
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
24 o
C
22 o
C
20 o
C
AE = 0,1685 KT - 26,595
2
R = 0,9348
AE = 0,1525 KT - 26,096
2
R = 0,9399
35
osobniczego. U sandacza szybki spadek wartoœci KT i AE
obserwuje siê do czasu osi¹gniêcia przez ryby masy cia³a
oko³o 7 g. Dalsze zwiêkszenie wielkoœci ryb nie jest ju¿ powi¹zane
z tak istotnym spadkiem poziomu potrzeb tlenowych
i wydalania amoniaku. Niniejszy eksperyment dodatkowo
potwierdza powy¿sze obserwacje.
Dobowe zmiennoœci zapotrzebowania na tlen i produkcji
amoniaku, których znajomoœæ jest bardzo u¿yteczna do
w³aœciwego monitorowania jakoœci wody, by³y œciœle
zwi¹zane z karmieniem ryb. Linie obrazuj¹ce przebieg KT i
AE w dobowym cyklu podchowu ryb mia³y, we wszystkich
testowanych wariantach temperatury wody, bardzo podobny
charakter (rys. 2 i 3). Wzrost zapotrzebowania na tlen
i produkcji amoniaku obserwowano dwie godziny po rozpoczêciu
karmienia. Po siedmiu - oœmiu godzinach
dynamicznego wzrostu tych wskaŸników
nastêpowa³ okres ich stabilizacji na sto-
30
sunkowo wysokim poziomie. Œledz¹c przebieg
krzywych obrazuj¹cych zmiennoœæ kon-
25
sumpcji tlenu i wydalania amoniaku mo¿na
20
zauwa¿yæ bardzo podobne tendencje badanych
wskaŸników w cyklu dobowym. W ni-
15
niejszym eksperymencie stwierdzono, ¿e
10 zwi¹zek miêdzy AE a KT, we wszystkich wariantach
temperatury wody, by³ wysoce istotny
statystycznie – wspó³czynniki determina-
5
cji R 2 przyjê³y wartoœci powy¿ej 0,9 (rys. 4).
0
Oznacza to, ¿e zmiany wielkoœci produkcji a-
moniaku mo¿na w ponad 90% powi¹zaæ ze
zmianami zapotrzebowania na tlen. Powy¿-
szy fakt ma du¿e znaczenie praktyczne. Oznacza
bowiem, ¿e znaj¹c poziom KT mo¿na
doœæ dok³adnie okreœliæ wielkoœæ produkcji a-
moniaku. Nale¿y jednak zastrzec, ¿e zale¿noœæ miêdzy KT i
AE jest tak wysoce istotna jedynie w przypadku ryb karmionych
i czêsto nie dotyczy ryb g³odzonych, a tak¿e specyficzna
dla danej temperatury wody.
Znaj¹c iloœæ skarmionej paszy i wartoœci KT i AE mo¿na
oszacowaæ ile tlenu, w danej temperaturze wody, zu¿y³
sandacz na przyswojenie 1 kg paszy (wskaŸnik OFR wyra-
¿ony w kg O 2 kg paszy -1 dzieñ -1 ) oraz ile amoniaku wydali³
w tym procesie (wskaŸnik AFR w kg CAA kg paszy -1
dzieñ -1 ). Wartoœci OFR obliczone dla sandacza przetrzymywanego
w 20 i 22C by³y bardzo zbli¿one i wynosi³y odpowiednio
0,142 i 0,149 kg O 2 kg paszy -1 dzieñ -1 . Jedynie w
24C OFR by³ istotnie wy¿szy i osi¹gn¹³ 0,164 kg O 2 kg paszy
-1 dzieñ -1 . We wczeœniejszych wzmiankowanych ju¿ badaniach,
OFR oszacowane dla sandacza
o wielkoœci oko³o 10 g i przetrzymywanego
w wodzie o temperaturze 20
i24C, by³y zdecydowanie wy¿sze, wynios³y
bowiem 0,172 kg O 2 kg paszy -1
dzieñ -1 w20C i 0,234 kg O 2 kg paszy -1
AE = 0,1396 KT - 26,548
2
R = 0,9637
150 200 250 300 350 400 450
-1 -1
Konsumpcja tlenu (mg O2
kg h )
Rys. 4. Zale¿noœci: tempo wydalania amoniaku (AE) – konsumpcja tlenu (KT), stwierdzone dla
narybku sandacza przetrzymywanego w trzech wariantach temperatury wody
dzieñ -1 w24C. Oznacza to, ¿e wielkoœæ
wskaŸnika OFR zale¿y od stadium
rozwoju osobniczego, a tak¿e od
temperatury wody. Natomiast wartoœci
AFR, we wszystkich testowanych temperaturach
wody by³y bardzo zbli¿one
i kszta³towa³y siê na poziomie oko³o
0,010 kg CAA kg paszy -1 dzieñ -1 .Zkolei
dla sandacza o wielkoœci oko³o 10
g wynosi³y 0,011 kg CAA kg paszy -1
dzieñ -1 (temperatura wody 20C) i
0,012 kg CAA kg paszy -1 dzieñ -1
(24C). To z kolei sugeruje, ¿e wartoœæ
tego wskaŸnika, w analizowanym prze-
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 3

dziale temperatur wody i wielkoœci ryb, nie jest istotnie determinowana
przez te czynniki.
Praktyczne aspekty zwiêkszenia siê zapotrzebowania
na tlen i produkcji amoniaku przez ryby, towarzysz¹ce
wzrostowi temperatury wody, opisa³em doœæ szeroko przy
okazji omawiania wp³ywu tego czynnika na wielkoœæ tych
wskaŸników metabolicznych, zaobserwowanych u m³odocianego
okonia (Komunikaty Rybackie 5/2000). W kolejnych
seriach eksperymentów przeprowadzonych zarówno
z sandaczem, jak i okoniem okaza³o siê, ¿e potrzeby tlenowe
i produkcja amoniaku s¹ zale¿ne tak¿e od takich czynników
jak: dawka i sk³ad paszy, czêstotliwoœæ karmienia
i wielkoœæ ryb. Wyniki wzmiankowanych eksperymentów
zostan¹ przedstawione w kolejnych artyku³ach na ³amach
naszego czasopisma.
Julian Pyka 1 , Maciej Szkudlarek 1 , Romuald B³a¿ewicz 2
1 Instytut Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie
2 Okrêg PZW Bydgoszcz
Sandacz w gospodarce rybackiej wybranej grupy
zbiorników regionu pomorskiego
Sandacz nale¿y do drapie¿ników zajmuj¹cych w piramidzie
Materia³y dotycz¹ce gospodarowania sandaczem
pokarmowej jeziora trzeci – jeden z najwy¿szych po-
ziomów troficznych. Oznacza to, ¿e od¿ywia siê innymi gatunkami
ryb, bytuj¹cymi w strefie jego wystêpowania. Po
przekroczeniu 5 cm d³ugoœci cia³a (l.c.) zjada narybek
g³ównie ryb ma³o cennych, takich jak stynka i ukleja. Przy
d³ugoœci ponad 15 cm (l.c.), wybiera drobn¹ p³oæ, uklejê i jazgarza,
a osobniki powy¿ej 20 cm (l.c.) wywieraj¹ presjê na
populacje leszcza i wzdrêgi. Redukuj¹c gatunki ma³o cenne,
czêsto niepo¿¹dane spe³nia wa¿n¹ rolê naturalnego,
biologicznego regulatora zagêszczenia wspó³bytuj¹cych
populacji ryb o ma³ej wartoœci u¿ytkowej, które zagra¿aj¹
gatunkom cennym gospodarczo. Zwalnia tym samym nisze
pokarmowe ograniczaj¹c konkurencjê miêdzygatunkow¹,
co powoduje przyspieszenie wzrostu gatunków popieranych.
0,35
w regionie pomorskim obejmuj¹ jeziora i zalewy o ³¹cznej
powierzchni 4495 ha. S¹ to zbiorniki o zró¿nicowanym charakterze
limnologiczno-rybackim, w których gatunek ten
wystêpuje regularnie w po³owach gospodarczych. Ocenê
aktualnego stanu i wskazania na mo¿liwoœci poprawy gospodarowania
sandaczem poprzedzono analiz¹ gospodarki
za okres (wymagany w metodyce badañ) funkcjonowania
PGRyb, wychodz¹c z za³o¿enia, ¿e dzia³alnoœæ poprzedniego
u¿ytkownika jezior mo¿e rzutowaæ na poziom udzia³u
tego gatunku w gospodarce obecnego dzier¿awcy – Okrêgu
PZW Bydgoszcz.
Od³owy sandacza w okresie ostatnich 11 lat funkcjonowania
PGRyb na wodach regionu pomorskiego charakteryzuje
bardzo niski poziom intensywnoœci (rys. 1). Œrednio
w ci¹gu roku od³awiano zaledwie 0,13 kg/ha, co wobec zalecanej
i mo¿liwej do uzyskania przeciêtnej
wartoœci 5 kg ha -1 , stanowi jedynie 2,8%.
0,3
0,25
0,2
0,15
0,1
0,05
0
5 4 3 2
y=-0,0003x +0,0095x -0,1089x +0,5463x -1,1486x+0,9091
W analizowanym okresie jeziora i zalewy
zarybiono narybkiem sandacza jedynie
2-krotnie, a od³owy gospodarcze przeprowadzano
systematycznie. Taki sposób
gospodarowania gatunkiem, wobec
niezadowalaj¹cych wyników reprodukcji
naturalnej, zadecydowa³ zapewne
o wyj¹tkowo niskiej jego wydajnoœci.
Po przejêciu w 1995 roku przez Okrêg
1984 1985 1986 1987 1988 1989
lata
1990 1991 1992 1993 1994 PZW Bydgoszcz wiêkszoœci zbiorników
pojezierza, w produkcji sandacza rejestruje
Rys. 1. Od³owy sandacza w wybranych zbiornikach regionu pomorskiego w okresie funkcjonowania
Pañstwowego Gospodarstwa Rybackiego
siê 4-krotny wzrost w stosunku do okre-
su PGRyb. Wydajnoœæ sandacza wykazywa³a,
wg œredniej statystycznej, tendencjê
kg/ha
4 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

zwiêkszenia liczebnoœci i jakoœci od³awianych
ryb, przy mo¿liwie niskich nak³adach.
0,6
Sporz¹dzaj¹c plan zagospodaro-
0,5
y = 0,06x + 0,18
wania wód sandaczem nale¿y tak¿e
d¹¿yæ do poprawy warunków tar³a naturalnego,
0,4
przestrzegaj¹c œciœle zasady
ochrony gatunkowej w okresie poprzedzaj¹cym
0,3
i w czasie trwania tar³a.
0,2
Najbardziej efektywnym zabiegiem,
zwiêkszaj¹cym wyniki produkcyjne, jest
0,1
jednak systematyczne, racjonalne zarybianie
wód. Obowi¹zuje tu zasada typowania
0
zbiorników do zarybieñ, poniewa¿ nie do
1995 1996 1997 1998 1999
wszystkich kategorii limnologiczno-rybackich
lata
Rys. 2. Od³owy sandacza w wybranych zbiornikach Okregu PZW Bydgoszcz
wód mo¿na wsiedlaæ sandacza. Decy-
duj¹ o tym warunki œrodowiska oraz sk³ad
rosn¹c¹ (rys. 2), wynosz¹c¹ 0,1 kg ha -1 gatunków wspó³bytuj¹cych. Nie powinno
rocznie, tj. 25%
siê np. ³¹czyæ sandacza z siej¹, sielaw¹ linem i szczupakiem.
przeciêtnej wieloletniej. Osi¹gana œrednia roczna wydajnoœæ
0,4 kg ha -1 Zaleca siê natomiast ³¹czyæ go z wêgorzem i leszczem. Sandacza
nale¿y popieraæ g³ównie w jeziorach typu sandaczowe-
(8% mo¿liwej do uzyskania) jest oczywiœcie
wartoœci¹ nadal zbyt nisk¹. W latach 1955-1999 do 95
go i leszczowego. Od mo¿liwoœci produkcyjnych tych zbiorników,
œredniej masy jednostkowej od³awianych ryb i prze¿y-
jezior i zalewów wsiedlono 12-krotnie narybek letni sandacza,
jednak w zbyt ma³ych dawkach – œrednio 30 szt. ha -1 ,
walnoœci uzale¿niaæ nale¿y liczebnoœæ obsad. Zalecane roczne
normy zarybieniowe sandacza wynosz¹ dla:
co stanowi zaledwie 30% zalecanej normy. Notowany
wzrost produkcji by³ mo¿liwy do osi¹gniêcia jedynie dziêki
– jezior sandaczowych – 1000 szt. ha -1 narybku jesiennego,
spadkowi intensywnoœci eksploatacji.
W 2000 roku do wytypowanej grupy 11 jezior o ³¹cznej
powierzchni 1017 ha wsiedlono uderzeniowe dawki narybku
letniego sandacza – 180 szt. ha -1 , a od³owy gospodarcze
ograniczono do 4 zbiorników (426 ha). Taki sposób gospodarowania
mo¿e w krótkim okresie wp³yn¹æ korzystnie na
wyniki produkcyjne sandacza.
Racjonalnie prowadzona gospodarka sandaczem to
utrzymanie na odpowiednim poziomie eksploatacji rybacko-wêdkarskiej.
Powinna byæ ona oparta równie¿ na przemyœlanej
– jezior leszczowych – 100 szt. ha -1 narybku letniego.
W skali roku od³owy gospodarcze tego gatunku powinny
kszta³towaæ siê na poziomie oko³o 8 kg ha -1 – jeziora
sandaczowe oraz 2 kg ha -1 – jeziora leszczowe. W Polsce
dotychczasowa wydajnoœæ sandacza z tych zbiorników nie
przekracza na ogó³ wartoœci odpowiednio 4 i 0,5 kg ha -1
rocznie. Istnieje zatem pilna potrzeba racjonalizacji gospodarowania
tym cennym i poszukiwanym drapie¿nikiem.
ingerencji w œrodowisko, stwarzaj¹cej
mo¿liwoœæ
kg/ha
0,7
Miros³aw £uczyñski - Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie
Genetyka ryb
7. In¿ynieria genomowa ryb (£uczyñski i Rösch 2000)
In¿ynieria genomowa, inaczej manipulacje chromosomowe,
to techniki (szczególnie gynogeneza i poliploidyzacja)
doœæ czêsto stosowane w nowoczesnej akwakulturze.
Mo¿na zak³adaæ, ¿e w przysz³oœci manipulacje genetyczne
bêd¹ stosowane ³¹cznie z metodami tradycyjnymi w programach
hodowlanych z zamiarem uzyskania ryb o doskonalszych
fenotypach.
Geny s¹ ulokowane na chromosomach. U wiêkszoœci
gatunków ryb chromosomy wystêpuj¹ w parach: jeden
chromosom ka¿dej pary pochodzi od matki, a drugi od ojca.
Ryby, których chromosomy wystêpuj¹ w parach nazywane
s¹ diploidami (2n). Diploidy maj¹ wiêc dwa komplety chromosomów
(dwa genomy haploidalne). Istniej¹ gatunki ryb,
które maj¹ wiêcej ni¿ dwa komplety chromosomów: niektó-
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 5

zaplemnionych jaj w k¹pieli gor¹cej (od 26 do 40C ) albo
zimnej (od 0 do 15C) wody, zale¿nie od gatunku ryby. Udar
ciœnieniowy polega na umieszczeniu jaj wraz z wod¹ w odpowiedniej
komorze i poddaniu ich wysokiemu ciœnieniu.
Czas zastosowania i d³ugotrwa³oœæ udaru decyduje
o tym, czy ploidalnoœæ ryb zostanie zmieniona i w jaki sposób.
Dla ka¿dego gatunku ryb parametry udaru oraz czas
i d³ugotrwa³oœæ jego stosowania trzeba wyznaczaæ doœwiadczalnie.
Triploidyzacja
Rys. 1. Schemat przebiegu zaplemnienia i zap³odnienia u ryb. A –
zaplemnione jajo zostaje pobudzone do zakoñczenia drugiego
podzia³u mejotycznego, czemu towarzyszy wyrzucenie
drugiego cia³ka kierunkowego wraz z zawartym w nim haploidalnym
genomem. Po tym nastêpuje zap³odnienie z utworzeniem
diploidalnej zygoty. B – zaplemnione jajo zostaje
pobudzone do zakoñczenia drugiego podzia³u mejotycznego
i tworzy siê drugie cia³ko kierunkowe. Zastosowany w tym
momencie udar œrodowiskowy (na przyk³ad termiczny) przeciwdzia³a
wyrzuceniu drugiego cia³ka kierunkowego, którego
haploidalny genom wchodzi w sk³ad tworz¹cej siê w ten
sposób triploidalnej zygoty.
re s¹ triploidalne (3n; to znaczy, ¿e maj¹ trzy komplety chromosomów),
a niektóre tetraploidalne (i maj¹ cztery komplety
chromosomów; 4n).
Gatunki triploidalne s¹ bardzo rzadkie i ¿aden z nich nie
jest chowany w warunkach akwakultury. Niektóre gatunki
pochodz¹ od przodków, których genom uleg³ podwojeniu
i sta³ siê tetraploidalny. Mówimy o takich gatunkach, i¿ s¹ pochodzenia
tetraploidalnego. Na przyk³ad wszystkie ³ososiowate
(ale tak¿e karp, Cyprinus carpio) to organizmy o tetraploidalnym
pochodzeniu. Mimo i¿ ryby te mia³y kiedyœ cztery
komplety chromosomów, obecnie ich genomy zachowuj¹
siê tak, jakby by³y diploidalne – w praktyce hodowlanej uwa-
¿amy je za tak zwane «funkcjonalne diploidy».
Podczas mejozy (w procesie tworzenia jaj i plemników)
stan diploidalny (2n) jest redukowany do haploidalnego (n).
Ka¿de jajo i plemnik zawieraj¹ tylko po jednym chromosomie
ka¿dej pary, to znaczy maj¹ po jednym komplecie chromosomów.
Gdy plemnik zap³adnia jajo i tworzy siê zygota, dwa
haploidalne j¹dra ³¹cz¹ siê i odtwarzany jest stan diploidalny.
Zap³odnienie jaj ryb i nastêpuj¹cy po nim rozwój zarodków
przebiegaj¹ w œrodowisku zewnêtrznym. W tej sytuacji
hodowca ma mo¿liwoœæ poddania zaplemnionych jaj udarom
(szokom) chemicznym, termicznym czy ciœnieniowym,
co umo¿liwia manipulowanie poziomem ploidalnoœci ryb.
Udar chemiczny polega na zastosowaniu substancji
hamuj¹cych mitozê (podzia³ komórki); jedn¹ z takich substancji
jest cytochalazyna B. Udar termiczny to zanurzenie
Ryby triploidalne mo¿na uzyskaæ, jeœli wkrótce po
zap³odnieniu jaja poddane zostan¹ dzia³aniu udaru œrodowiskowego
(rys. 1). Jaja ryb koñcz¹ drugi podzia³ mejotyczny
(ostatni podzia³ komórki powoduj¹cy powstanie haploidalnego
jaja) dopiero po zaplemnieniu. Gdy jajo zostaje zaplemnione
jego j¹dro dzieli siê, wytwarzaj¹c haploidalne
j¹dro komórki jajowej oraz tak zwane drugie cia³ko kierunkowe.
Drugie cia³ko kierunkowe jest komórk¹, zawieraj¹c¹
haploidalne j¹dro i nie spe³niaj¹c¹ ¿adnej funkcji.
Stosuj¹c udar wkrótce po zaplemnieniu (ale przed pierwszym
podzia³em mitotycznym, czyli podzia³em zygoty z wytworzeniem
2-komórkowego zarodka) mo¿na spowodowaæ
zatrzymanie drugiego cia³ka kierunkowego wewn¹trz komórki
jajowej. W takim przypadku zap³odnione jajo zawiera
trzy haploidalne j¹dra: j¹dro komórki jajowej, j¹dro plemnika
oraz haploidalny genom drugiego cia³ka kierunkowego. Te
trzy j¹dra ³¹cz¹ siê i tworz¹ j¹dro triploidalnej (autotriploidalnej)
zygoty (3n): jej dwa komplety chromosomów pochodz¹
od organizmu matczynego, a jeden od ojcowskiego.
Triploidy s¹ zazwyczaj bezp³odne. Przyczyn¹ bezp³odnoœci
jest to, i¿ niemo¿liwe staje siê równe rozdzielenie
trzech haploidalnych kompletów chromosomów podczas
kolejnych faz mejozy. Sterylne ryby nie zu¿ywaj¹ energii na
rozród, wiêc w rezultacie osi¹gaj¹ zazwyczaj wiêksze rozmiary.
Niemal bez ryzyka mo¿na te¿ stosowaæ ryby triploidalne
w programach biomanipulacyjnych (na przyk³ad
wprowadzaj¹c do jeziora triploidalne ryby drapie¿ne, w celu
ograniczenia nadmiernej liczebnoœci drobnicy), gdy¿ w œrodowisku
naturalnym ryby te nie bêd¹ siê rozmna¿aæ.
W licznych przypadkach hybrydyzacji miêdzygatunkowej,
w których otrzymane hybrydy diploidalne zamieraj¹,
ich triploidyzacja, czyli podwojenie genomu matczynego,
umo¿liwia normalny rozwój i wzrost mieszañców. Dlatego
triploidyzacja sta³a siê czêsto stosowan¹ technik¹, umo¿liwiaj¹c¹
uzyskiwanie ¿ywotnych hybrydów miêdzygatunkowych
(allotriploidów) w przypadku takich kombinacji gatunków
rodzicielskich, w których hybrydy diploidalne nie prze-
¿ywa³y d³u¿ej ni¿ do stadium wylêgu.
Tetraploidyzacja
Jeœli udar œrodowiskowy zostanie zastosowany podczas
pierwszego podzia³u zygoty, wówczas mo¿e zostaæ za-
6 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

Rys. 2. Manipulacje ploidalnoœci¹ ryb. UV oznacza napromieniowanie plemników albo jaj promieniami
UV, X albo gamma, a HP oznacza poddanie zygot dzia³aniu udaru œrodowiskowego (fizycznego
albo chemicznego). Ma³e kó³ka opatrzone symbolem n oznaczaj¹ drugie cia³ko
kierunkowe wyrzucane przez komórkê jajow¹. W przypadku normalnego rozwoju zarodków
ka¿da zygota 2n otrzymuje n chromosomów wraz z samczym pronukleusem (j¹drem) plemnika,
wyrzuca jeden komplet n chromosomów wraz z drugim cia³kiem kierunkowym i zatrzymuje
jeden komplet n chromosomów jako samiczy pronukleus (j¹dro komórki jajowej). Taki proces
zap³odnienia rozpoczyna diploidaln¹ embriogenezê 2n.
W przypadku gynogenetycznego haploida g³ówna ró¿nica w stosunku do normalnego rozwoju
polega na tym, ¿e genom jaja nie ³¹czy siê z samczym pronukleusem, gdy¿ materia³ genetyczny
plemnika zosta³ zniszczony przez jego napromieniowanie. Napromieniowane plemniki zachowuj¹
zdolnoœæ wzbudzania podzia³u j¹dra komórki jajowej, mimo i¿ nie dostarczaj¹ zygocie
w³asnego materia³u genetycznego. Powstaj¹ce haploidalne zarodki zazwyczaj wykazuj¹ rozmaite
anomalie rozwojowe i jeœli prze¿ywaj¹ to tylko przez pewn¹ czêœæ okresu rozwoju embrionalnego.
Mo¿na otrzymaæ dwa rodzaje gynogenetycznych diploidów: mejotyczne i mitotyczne.
W przypadku geynogenetów mejotycznych fizyczny czy chemiczny udar œrodowiskowy, zastosowany
wobec jaj wkrótce po ich zaplemnieniu napromieniowanym nasieniem powstrzymuje
wyrzucenie drugiego cia³ka kierunkowego (drugi podzia³ mejotyczny), co w rezultacie powoduje
natychmiastowe odtworzenie stanu diploidalnoœci. W przypadku gynogenezy mitotycznej
poddanie udarowi œrodowiskowemu haploidalnego jaja tu¿ przed zakoñczeniem pierwszego
podzia³u zygoty powstrzymuje przebieg mitozy i powoduje odtworzenie stanu diploidalnoœci.
Jeœli zabiegom podobnym do tych, które stosuje siê w przypadku wywo³ywania gynogenezy
mejotycznej i mitotycznej, poddaæ zygoty powsta³e w wyniku zap³odnienia jaj normalnym nasieniem,
otrzyma siê ryby triploidalne albo tetraploidalne (zale¿nie od czasu zastosowania udaru).
Ryby androgenetyczne mo¿na uzyskaæ, jeœli przed momentem zaplemnienia zniszczony zostanie
materia³ genetyczny jaj (UV), a nastêpnie podczas pierwszego podzia³u mitotycznego
zygoty zostan¹ poddane udarowi œrodowiskowemu.
blokowana pierwsza mitoza (rys. 2). Wszystkie chromosomy
s¹ replikowane podczas pocz¹tkowej fazy mitozy, nastêpuje
to wiêc jeszcze przed podzia³em komórki. W rezultacie ploidalnoœæ
komórki jest przejœciowo podnoszona z 2n do poziomu
4n. Poprzez zablokowanie pierwszego podzia³u mitotycznego
zarodek pozostaje w formie pojedynczej komórki,
a jednoczeœnie dwa diploidalne
j¹dra (bo tymczasem j¹dro zaczê³o
siê ju¿ dzieliæ) ³¹cz¹ siê w jedno
j¹dro tetraploidalne (4n).
Metodê tê z powodzeniem zastosowano
w przypadku stosunkowo
wielu gatunków ryb, przy tym
czêœæ ryb wychowano do czasu o-
si¹gniêcia przez nie dojrza³oœci
p³ciowej, uzyskano ich gamety i utworzono
w ten sposób tetraploidy
drugiego pokolenia. Równie interesuj¹ce
jest to, i¿ krzy¿uj¹c tetraploidy
z rybami diploidalnymi uzyskano
potomstwo triploidalne. Ten typ triploidów
zwany jest czêsto “triploidami
interploidalnymi” w odró¿nieniu
od tych, które uzyskiwane s¹
w wyniku poddania zap³odnionych
jaj udarowi œrodowiskowemu.
Gynogeneza
Manipulacje genomowe umo-
¿liwiaj¹ równie¿ uzyskiwanie ryb,
których ca³y genom pochodzi od
organizmu matczynego (gynogenety)
albo ojcowskiego (androgenety).
Pierwszym krokiem na drodze
do otrzymania gynogenetów jest
zniszczenie materia³u genetycznego
plemników przez (na
przyk³ad) napromieniowanie nasienia
ultrafioletem (UV). Mimo
zniszczenia materia³u genetycznego
plemniki zachowuj¹ zdolnoœæ
aktywowania jaj i wzbudzania
rozwoju zarodków. Oczywiœcie
w tej sytuacji plemnik nie wnosi do
genomu zarodka swoich genów
i w rezultacie zygota jest haploidalna
(n). Haploidalne zarodki rozwijaj¹
siê przez jakiœ czas, ale póŸniej
ujawniaj¹ siê rozmaite anomalie
rozwojowe i zarodki takie gin¹
podczas inkubacji albo wkrótce po
wykluciu.
Jeœli haploidaln¹ zygotê poddaæ udarowi œrodowiskowemu
albo wkrótce po aktywacji jaja, albo podczas pierwszego
podzia³u mitotycznego, wówczas mo¿na odtworzyæ
diploidalny stan rozwijaj¹cego siê zarodka. Jeœli udar zastosowaæ
wkrótce po aktywacji jaja, wtedy wstrzymywane jest
wyrzucenie drugiego cia³ka kierunkowego, które ³¹czy siê
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 7

z j¹drem komórki jajowej. Jeœli udar zastosowaæ podczas
pierwszego podzia³u mitotycznego, dwa haploidalne j¹dra
dziel¹cej siê zygoty po³¹cz¹ siê i odtworz¹ diploidalny stan
embrionu. Niezale¿nie od momentu zastosowania udaru o-
bydwa komplety chromosomów pochodz¹ od organizmu
matczynego i dlatego takie ryby s¹ gynogenetami (organizm
ojcowski nie wnosi swych genów do genomu rozwijaj¹cych
siê zarodków). Diploidalne organizmy uzyskane w wyniku
udaru podczas pierwszego podzia³u mitotycznego s¹ znacznie
bardziej homozygotyczne ni¿ te, które otrzymuje siê
przez po³¹czenie genomu drugiego cia³ka kierunkowego
z haploidalnym j¹drem komórki jajowej.
Androgeneza
Wywo³anie androgenezy wymaga uprzedniego zniszczenia
materia³u genetycznego jaja (na przyk³ad przez poddanie
jaj napromieniowaniu). Aby uzyskaæ diploidalne androgenety,
nale¿y zastosowaæ udar œrodowiskowy podczas
pierwszego podzia³u mitotycznego. Umo¿liwia to podzia³
haploidalnego j¹dra zygoty, a poprzez zablokowanie procesu
podzia³u komórki dwa haploidalne j¹dra ³¹cz¹ siê
w j¹dro diploidalne, które zawiera tylko chromosomy organizmu
ojcowskiego.
Zakoñczenie
Oczywiœcie zabiegi in¿ynierii genomowej nie s¹ tak ³atwe,
jak mog³oby siê wydawaæ na podstawie tego krótkiego
artyku³u. Ponadto trzeba siê zawsze liczyæ z tym, i¿ nawet
w przypadku uzyskania du¿ej liczby ryb o genomie zmanipulowanym
w zamierzony przez hodowcê sposób, czêœæ
ryb mo¿e mieæ genom nie zmieniony lub zmieniony w inny
sposób. Na przyk³ad triploidyzacja metod¹ manipulacji
chromosomowej rzadko powoduje otrzymanie 100% triploidów;
najczêœciej stado uzyskanych ryb zawiera pewien odsetek
diploidalnych gynogenetów i tetraploidów. Inaczej ni¿
triploidy, ryby diploidalne i tetraploidalne rozwijaj¹ funkcjonuj¹ce
gonady i mog¹ siê rozradzaæ. Warto tu podkreœliæ
wagê metod, umo¿liwiaj¹cych jednoznaczn¹ identyfikacjê
genomu ryb, uzyskanych w wyniku manipulacji chromosomowych.
Niektóre aspekty praktyczne in¿ynierii chromosomowej
zostan¹ zreferowane w kolejnym artykule, w którym
chcia³bym dokonaæ krótkiego przegl¹du osi¹gniêæ z zakresu
in¿ynierii chromosomowej karpia.
Literatura
£uczyñski M., R. Rösch 2000 – In¿ynieria genomowa ryb i przyk³ady jej zastosowania
w akwakulturze – W druku.
Ryszard Kolman 1 , Miros³aw Szczepkowski 2
1 Zak³ad Ichtiologii IRS
2 DOZ “Dga³”, Zak³ad Rybactwa Jeziorowego IRS
Przyœpieszone sztuczne tar³o jesiotrów
Produkcja jesiotrów towarowych w Polsce opiera siê
w du¿ej mierze na technologii chowu w stawach przep³ywowych
z naturaln¹ termik¹ (Kolman 1997). Najlepsze rezultaty
uzyskuje siê w obiektach, w których stawy zasilane s¹
wod¹ powierzchniow¹ wyp³ywaj¹c¹ z jezior. W zwi¹zku
z czym okres sprzyjaj¹cych wzrostowi jesiotrów temperatur,
tzn. powy¿ej 10C, trwa ponad pó³ roku (rys.1). Dotychczas
w takich warunkach uzyskiwano ryby towarowe, o masie
œredniej powy¿ej 2,0 kg, dopiero w trzecim roku chowu.
W ci¹gu cyklu produkcyjnego jesiotry dwukrotnie zimowa³y,
ka¿dorazowo trac¹c na wadze ok. 12% (Kolman 1998).
Przyczyn¹ takiego stanu rzeczy by³ brak na pocz¹tku sezonu
hodowlanego, a wiêc na prze³omie kwietnia i maja, narybku
jesiotrów o masie œredniej powy¿ej 30 g.
Wiosn¹ 2000 roku w DOZ Dga³ przeprowadzono kolejny
przegl¹d stada selektów i tarlaków jesiotrów, zimuj¹cych
w stawie ziemnym. Wybrane ryby: samce z oznakami dojrza³oœci
oraz samice z gonadami w III-IV stadium dojrza³oœci,
przesadzono do basenu rotacyjnego w szklarni,
w którym przebywa³y przez ca³y sezon. Temperaturê wody
Temperatura [st.C]
25
20
15
10
5
0
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
Dni chowu
Rys. 1. Przebieg zmian œrednich wieloletnich temperatur wody
w oœrodkach pstr¹gowych Polski pó³nocno-wschodniej.
8 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

Fot. 2. Ikra SBS-a na etapie bruzdkowania
Fot. 1. Peryferyjne po³o¿enie j¹dra w ikrze SBS-a
kr¹¿¹cej w zamkniêtym obiegu utrzymywano w zakresie
20-22C. Ponown¹ ocenê stanu dojrza³oœci gonad przeprowadzono
jesieni¹ po spadku temperatury wody poni¿ej
10C. U szeœciu samic stwierdzono ikrê w zaawansowanym
IV stadium. Spoœród nich wybrano dwie samice z najni¿szymi
indeksami przesuniêcia j¹dra (IPJ): hybryda jesiotra
syberyjskiego z rosyjskim (SR) (waga – 18,7 kg) oraz
zwrotnego hybryda bestera ze sterletem (SBS) (waga 7,57
kg), które przeznaczono do badañ nad przyœpieszonym
tar³em. Samica SBS-a przystêpowa³a do tar³a po raz drugi.
Po raz pierwszy przeprowadzano tar³o z jej udzia³em w
1998 roku. Jednak¿e nie zakoñczy³o siê ono sukcesem, bowiem
po doœæ wysokim zap³odnieniu ikry stwierdzanym po
pierwszych podzia³ach oraz na stadium œredniej gastruli,
w trakcie dalszego rozwoju wyst¹pi³y du¿e straty. Uzyskano
zaledwie kilkadziesi¹t larw, z oznakami nieprawid³owoœci
rozwojowych, które wkrótce równie¿ usnê³y.
Oprócz wymienionych samic w basenie obiegu zamkniêtego
dojrzewalni pozostawiono szeœæ samców z wyra-
Ÿnymi zewnêtrznymi oznakami dojrza³oœci: dwa jesiotry syberyjskie,
jednego rosyjskiego oraz po jednym sterlecie,
besterze i SBS-ie. Po dwutygodniowej jarowizacji, tzn.
przetrzymywaniu ryb w temperaturach ni¿szych od tar³owych,
od samic pobrano próbki ikry i zarówno u SR-a, jak
i SBS-a stwierdzono wyraŸne peryferyjne przesuniêcie
j¹der (IPJ wynosi³y odpowiednio 0,14 i 0,15). Po podniesieniu
temperatury wody do 13-14C wartoœci indeksów
zmniejszy³y siê do 0,11 i 0,13 (fot. 1). Do stymulacji hormonalnej
samic zastosowano wyci¹g z odwodnionej przysadki
jesiotrowej, a samce iniekowano zawiesin¹ Ovopelu zgodnie
z wczeœniej stosowanymi metodami (Kolman, Lutikov
1998, Kolman i in.1998,1999).
Ikrê pobierano od samic przy¿yciow¹ metod¹ Podush-
Fot. 3. Ikra SRS-a w stadium zaawansowanej gastrulacji
ki, a zap³adniano metod¹ pó³such¹ (Detlaf i in.1981). Przed
zap³odnieniem oceniano jakoœæ mlecza samców wg skali
Persova (Kolman i in.1997).
Pierwsz¹ porcjê ikry uzyskan¹ od samicy SR-a w iloœci
2285 g podzielono wagowo na dwie po³owy, z których jedn¹
zap³odniono mleczem pobranym od samców jesiotra syberyjskiego,
natomiast drug¹ mleczem jesiotra rosyjskiego.
Uzyskano w ten sposób dwa hybrydy zwrotne: SRS-a
i SRR-a. Drug¹ porcjê ikry (1288 g) zap³odniono zmieszanym
mleczem jesiotrów syberyjskich i rosyjskiego. Ziarna
ikry od samicy SR by³y wyj¹tkowo du¿e – z przeprowadzonych
kalkulacji wynika, ¿e 1 kg ikry zawiera³ poni¿ej 50 tys.
ziarn. Ikrê od samicy SBS-a, równie¿ pobierano w dwóch
porcjach – ³¹cznie 393 g, a zap³odniono j¹ zmieszanym
mleczem samców SBS-a, bestera i sterleta. Zap³odnienie
ikry, okreœlane na stadium pierwszych podzia³ów (fot. 2)
u SRS-a i SRR-a oraz SBS-a by³o wysokie i wynosi³o odpowiednio
96, 92 i 72%. W miarê rozwoju embrionów prze¿ywalnoœæ,
szczególnie w przypadku SBS-a, obni¿a³a siê
i wnosi³a odpowiednio: na stadium gastruli (fot. 3) – 92, 68 i
46%, a po rozpoczêciu organogenezy (stadium 28 – 32 wg
Detlaf i in. 1981) – 80, 60 i 20%.
Ikrê inkubowano w aparatach Weissa (fot. 4) w temperaturze
wody ok. 14C. Po up³ywie ok. 7 dób od zap³odnienia
zaczê³y wylêgaæ siê pierwsze larwy: pocz¹tkowo
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 9

800
2500
700
2000
600
Masa œrednia [g]
500
400
300
Masa œrednia [g]
1500
1000
200
100
500
0
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
Dni chowu
Rys. 2. Hipotetyczny wzrost masy œredniej jesiotrów w pierwszym
roku chowu
0
340 360 380 400 420 440 460 480 500 520 540
Dni chowu
Rys. 3. Hipotetyczny wzrost masy œredniej jesiotrów w drugim roku
chowu
wczesny wylêg gwarantuje uzyskanie
w koñcu kwietnia narybku o œredniej
masie powy¿ej 30 g. Na podstawie
uzyskanych wczeœniej zale¿noœci
tempa wzrostu jesiotrów od temperatury
wody i masy ryb w stawach
przep³ywowych (Kolman i in. 1994 a,
b), przyjmuj¹c 30 g za masê
pocz¹tkow¹ obsady, przeprowadzono
symulacjê komputerow¹ tuczu jesiotrów
w stawach pstr¹gowych. W równaniach
opisuj¹cych zmiany wzglêdnych
dobowych przyrostów ryb w pierwszym
i drugim roku chowu za
zmienn¹ niezale¿n¹ podstawiono
œredni¹ z kilku lat, temperaturê wody
z obiektów rybackich Polski pó³nocno-wschodniej
(rys. 1).
Fot. 4. Inkubacja ikry jesiotrów w aparatach
Weissa
Fot. 5. Wylêganie siê larw krzy¿ówki zwrotnej SRS
Na podstawie symulacji wzrostu
jesiotrów mo¿na stwierdziæ z du¿ym
SBS-a, a nastêpnie SRS-a i SRR-a. Wylêganie postêpowa³o
bardzo intensywnie: œwie¿o wylêgniête larwy energicznie
przemieszcza³y siê ku wyp³ywowi z aparatu inkubacyjnego
(fot. 5) i ju¿ po dwóch dobach inkubacja praktycznie
zakoñczy³a siê. W aparatach inkubacyjnych pozosta³a
ikra martwa i nieprawid³owo rozwijaj¹ce siê embriony.
prawdopodobieñstwem, ¿e w pierwszym
roku chowu narybek osi¹gnie masê ok. 700 g (rys. 2).
Po uwzglêdnieniu straty masy ryb w trakcie zimowania na
pocz¹tku drugiego sezonu wegetacyjnego pocz¹tkowa
masa jesiotrów wyniesie ok. 620 g. W drugim roku chowu
jesiotry powinny osi¹gn¹æ masê towarow¹, tzn. powy¿ej 2
kg pod koniec sezonu (rys. 3).
W efekcie inkubacji uzyskano ok. 110 tys. szt. wylêgu
Wyniki przeprowadzonej symulacji upowa¿niaj¹ do
zwrotnej krzy¿ówki SR-a i jesiotra syberyjskiego oraz SR-a
stwierdzenia, ¿e efektem przyœpieszonego tar³a jesiotrów
i jesiotra rosyjskiego i zaledwie kilkaset sztuk wylêgu
mo¿e byæ skrócenie cyklu produkcyjnego o jeden rok. Na
SBS-a. Przyczyn niskich efektów sztucznego tar³a SBS-a
podstawie porównania kalkulacji kosztów produkcji jesiotrów
towarowych w cyklu dwu- i trzyletnim wynika, ¿e wpro-
nale¿y upatrywaæ w z³ej jakoœci ikry. Wskazuje na to, podobnie
jak w przypadku poprzedniego tar³a, powiêkszaj¹cy
wadzenie cyklu dwuletniego przynosi oszczêdnoœci w bezpoœrednich
kosztach rzêdu 20-25%.
siê w miarê jej rozwoju udzia³ martwych embrionów (Detlaf
1981). Przypuszczalnie samica ta nie bêdzie ju¿ pe³nowartoœciowym
tarlakiem.
Dotychczasowe wyniki eksperymentalnych podchowów
wylêgu ryb jesiotrowatych pozwalaj¹ stwierdziæ, ¿e tak
Literatura
Detlaf T.A., Ginzburg A.S., ShmalgauzenO.I. 1981 – Razvitie osetrowykh
ryb – Izd. Nauka, Mokwa. s. 224.
10 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

Kolman R., Falkowski P., Sidorowicz R., 1994a – Chów jesiotrów w gospodarstwach
stawowych – Komun. Ryb. 2: 1-3.
Kolman R., Szczepkowski M., Sidorowicz R. 1994b – Chów jesiotrów w stawach
pstr¹gowych – Mat. XIX Kraj. Konf. Hod. Ryb £os.: 67-72.
Kolman R. 1997 – Intensywny chów ryb jesiotrowatych – Komun. Ryb. 3:
20-23
Kolman R. i in. 1997 – Dojrzewanie ryb jesiotrowatych– Kom. Ryb. 5: 1-3.
Kolman R. 1998 – Chów ryb jesiotrowatych– Broszura IRS nr 177.
Kolman R., Szczepkowska B., Szczepkowski M. 1998 – Dojrzewanie ryb
jesiotrowatych w DOZ “Dga³” – Komun. Ryb. 5: 9-11.
Kolman R., Liutikov V.M. 1998 – Sztuczne tar³o jesiotra syberyjskiego (Acipenser
baeri Brandt) – Komun. Ryb. 4: 19-20.
Kolman R., Szczepkowski M., Fopp W., Szczepkowska B. 1999 – Tar³o ryb
jesiotrowatych (Acipenseridae) – Komun. Ryb.5: 23-24.
Miros³aw Szczepkowski - Zak³ad Rybactwa Jeziorowego IRS
Inkubacja ikry szczupaka w obiegach recyrkulacyjnych
Szczupak jest jednym z podstawowych gatunków ryb,
z którymi mamy obecnie do czynienia w praktyce wylêgarniczej.
Ju¿ w okresie przedwojennym prowadzono inkubacjê
jego jaj w wylêgarniach, a nawet w aparatach lêgowych u-
mieszczanych bezpoœrednio w kana³ach miêdzy jeziorami
czy strumieniach. W ostatnich latach w wielu obiektach wylêgarniczych
powsta³y uk³ady recyrkulacyjne, wykorzystywane
miêdzy innymi do poprawy efektów sztucznego tar³a
szczupaka. Inkubacja ikry w obiegach recyrkulacyjnych pozwala
uzyskaæ szereg korzyœci w stosunku do obiegów z otwartym
przep³ywem wody. Przede wszystkim daje nam mo-
¿liwoœæ utrzymywania temperatury w zakresie optymalnym
dla zarodków bez wiêkszych jej wahañ, a ponadto mo¿emy
równie¿ wp³ywaæ (w pewnym zakresie) na termin wykluwania
larw. G³ównym problemem s¹ natomiast metabolity powstaj¹ce
podczas rozwoju zarodków oraz produkty rozk³adu
martwej ikry. Jest to o tyle istotne, ¿e podczas inkubacji
ikry szczupaka straty s¹ relatywnie wysokie w stosunku do
innych ryb, a ponadto wydajnoœæ filtrów biologicznych
w temperaturach inkubacji jest niska. S¹ to jednak czynniki,
na które na ogó³ nie zwraca siê uwagi, a s³abe wyniki inkubacji
s¹ t³umaczone w wiêkszoœci przypadków s³ab¹ jakoœci¹
ikry.
ZawartoϾ tlenu [mg/l]
14
12
10
8
6
4
2
0
O 2 [mg/l]
CAA[mg/l]
NO [mg/l] 2
0,0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Kolejne dni inkubacji
Rys. 1. Zmiany wielkoœci tlenu, amoniaku i azotynów w obiegu recyrkulacyjnym
wylêgarni podczas inkubacji ikry szczupaka
(T œr – 9,8C, pH 7,4 7,7)
1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
Zawartoœæ CAA i azotynów [mg/l]
Poni¿ej chcia³bym przedstawiæ niektóre problemy wystêpuj¹ce
podczas kilku kolejnych sezonów inkubacji
szczupaka w obiegach recyrkulacyjnych DOZ „Dga³”. W o-
biegach tych, o objêtoœciach 6 m 3 i4m 3 i wyposa¿onych
odpowiednio w 35 i 15 aparatów Weissa, inkubowano ikrê
pozyskan¹ w wyniku tar³a przeprowadzanego na miejscu,
jak te¿ pochodz¹c¹ z innych obiektów.
Podczas inkubacji ikry szczupaka wiêkszoœæ strat wystêpuje
zwykle w pierwszych dniach po zap³odnieniu.
Czêœæ ikry z uszkodzonymi os³onkami bieleje bardzo szybko,
ju¿ w kilka minut po umieszczeniu ich w wodzie, takich
jaj jest jednak stosunkowo niewiele. W pozosta³ych obumieraj¹cych
jajach rozk³ad otoczek jajowych zachodzi doœæ
powoli, a wnikanie wody do wnêtrza i zwi¹zane z tym
gwa³towne zbielenie jaj nastêpuje trzeciego lub czwartego
dnia inkubacji (zale¿nie od temperatury). Ma to bardzo du¿e
konsekwencje dla dalszego przebiegu inkubacji, gdy¿ skumulowane
w krótkim czasie procesy rozk³adu powoduj¹ silny
wzrost zawartoœci szkodliwych substancji, w tym amoniaku,
oraz obni¿enie zawartoœci tlenu rozpuszczonego w
wodzie. Na rys. 1. przedstawiono zmiany wielkoœci niektórych
parametrów wody w naszej wiêkszej wylêgarni podczas
inkubacji oko³o 40 kg ikry. Oddzielenie martwej ikry od
normalnie rozwijaj¹cej siê jest praktycznie niemo¿liwe do
momentu zaoczkowania. Oznacza to, ¿e przez kilka dni zarodki
s¹ nara¿one na niekorzystne warunki œrodowiskowe.
Zazwyczaj moment zaoczkowania jest momentem prze³omowym
inkubacji i oznacza koniec wiêkszych œniêæ. Je¿eli
jednak w obiegu utrzymuje siê podwy¿szona iloœæ amoniaku,
powoduje to szereg dalszych komplikacji w rozwoju ikry.
Pojawia siê wówczas znaczna iloœæ anormalnie rozwijaj¹cych
siê larw (fot. 1a, 1b). Najczêœciej wystêpuj¹ce deformacje
to nieprawid³owe ukszta³towanie lub brak niektórych
fragmentów zarodka, zmniejszony segment g³owowy,
s³abiej wykszta³cone oczy, powyginanie cia³a, redukcja woreczka
¿ó³tkowego (szczególnie przedniej czêœci). Charakterystyczne
jest znacznie s³absze wypigmentowanie zarodków
i larw (fot. 2). W przypadku warunków inkubacji przedstawionych
na rys. 1. larwy z deformacjami stanowi³y prawie
30% wszystkich larw tu¿ przed wylêgiem. W czêœci ikry po-
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 11

Fot. 1a. Larwy szczupaka (95D) rozwijaj¹ce siê normalnie
Fot. 1b. Larwy szczupaka (95D) z anomaliami rozwojowymi
Fot. 2. Przedwczeœnie wykluta larwa szczupaka
chodz¹cej z tej samej partii, a inkubowanej w optymalnych
warunkach, potworków prawie nie by³o – poni¿ej 3%. Podczas
inkubacji w szczególnie niekorzystnych warunkach
(CAA – ca³kowity azot amonowy powy¿ej 1,5 mg/l) w wielu
jajach (nawet do 20% ogólnej liczby) stwierdzano ca³kowity
brak zarodka, mimo ¿e jaja takie na pierwszy rzut oka nie
ró¿ni³y siê od normalnych, by³y tylko nieznacznie jaœniejsze
i nie biela³y przez ca³y okres inkubacji. Ponadto nie mo¿na
ich oddzieliæ podczas odsalania ikry. Wystêpowanie takich
jaj powoduje, ¿e oceniaj¹c prze¿ywalnoœæ na podstawie iloœci
ikry przed samym wylêgiem przeszacowujemy jej wartoœæ.
Inn¹ konsekwencj¹ inkubacji w wodzie z podwy¿-
szon¹ zawartoœci¹ amoniaku jest skrócenie czasu jej trwania.
Larwy wykluwaj¹ siê przedwczeœnie i najczêœciej w
krótkim czasie sn¹ – masowe wykluwanie larw nastêpowa³o
ju¿ po 85D (w temperaturze 11,5C i poziomie amoniaku
3,88 mg/l), podczas gdy w normalnych warunkach inkubacja
w tej temperaturze trwa co najmniej 110D.Znaszej
praktyki wynika, ¿e je¿eli warunki w obiegu s¹ bardzo
z³e, to korzystniej jest skróciæ okres inkubacji w aparatach,
a ryby mo¿liwie jak najszybciej przenieœæ do innego obiegu,
nawet doprowadzaj¹c do wczeœniejszego wyklucia – straty
s¹ wówczas mniejsze.
Pozyskanie tarlaków w okresie rozrodu, a nastêpnie
przeprowadzenie sztucznego tar³a szczupaka jest stosunkowo
proste, w zwi¹zku z czym w wylêgarniach przetrzymuje siê
du¿e iloœci ikry. Czêsto jednak te du¿e iloœci nie maj¹ wp³ywu
na koñcowy efekt w postaci wylêgu. Jedn¹ z przyczyn tego
stanu rzeczy s¹ niew¹tpliwie warunki, w jakich ikra jest inkubowana.
O walorach zamkniêtego obiegu wylêgarniczego decyduje
przede wszystkim wyposa¿enie go w urz¹dzenia do
uzdatniania wody, a nie iloœæ zainstalowanych aparatów wylêgowych.
Trzeba to uwzglêdniæ ju¿ na etapie projektowania,
poniewa¿ zazwyczaj przerabianie niew³aœciwie zbudowanych
obiegów jest bardzo k³opotliwe. Wylêgarnie z filtrami biologicznymi
musz¹ byæ równie¿ uruchamiane z odpowiednim
wyprzedzeniem czasowym, koniecznym do powstania b³ony
biologicznej w filtrach, w przeciwnym razie ich rola ograniczy
siê jedynie do mechanicznego zatrzymywania zawiesiny.
W u¿ytkowanym w DOZ „Dga³” obiegu wylêgarniczym z filtrem
w postaci z³o¿a zatopionego znaczn¹ poprawê jakoœci
wody uzyskano stosuj¹c natlenianie z³o¿a. W kolejnym sezonie
przy porównywalnych obci¹¿eniach obiegu ikr¹ uzyskano
znacznie wy¿sz¹ wydajnoœæ z³o¿a i zmniejszenie zawartoœci
amoniaku i azotynów o oko³o 30%. Istotn¹ rzecz¹ jest tak¿e
kontrola jakoœci ikry, szczególnie na pocz¹tku inkubacji, tak a-
by nie przetrzymywaæ ikry z³ej jakoœci i nie dopuszczaæ do jej
rozk³adu w obiegu.
WARSZTAT RYBACKI
Adam Nowak
42-583 Bobrowniki, ul. Sienkiewicza 243
Tel. (032) 287 42 73, 0603 97 43 49, tel./fax: (032) 287 42 62
wykonuje
wÆoki, niewody, ºaki, mieroºe, drygawice, wontony (stylon i ºyÆka),
rzutki ø 4-7 m, pÆywaki do sieci, sprzedaº linek
oÆowianek i korkowych. Ceny producenta.
12 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

Dariusz Ulikowski 1 , Mieczys³aw We³na 2
1 Doœwiadczalny Oœrodek Zarybieniowy “Dga³” IRS
2 Gospodarstwo Rybackie Gi¿ycko Sp. z o. o.
Czy z wylêgarni szczupakowej mo¿na zrobiæ
podchowalniê narybku suma, Silurus glanis?
W Polsce istnieje kilkadziesi¹t niewielkich wylêgarni,
których g³ównym przeznaczeniem jest prowadzenie inkubacji
ikry szczupaka i ewentualne przetrzymywanie larw tej
ryby w okresie resorpcji zapasów z woreczka ¿ó³tkowego.
Wykorzystywane s¹ praktycznie tylko wczesn¹ wiosn¹,
przez okres rozrodu szczupaka. Niektóre z tych obiektów
s¹ wyposa¿one w obiegi recyrkulacyjne z basenami podchowowymi
lub zasilane s¹ wod¹ zewnêtrzn¹ w obiegach
otwartych. Czêœæ z nich mo¿na przystosowaæ do podchowu
narybku suma w okresie letnim. Dziêki temu lepiej wykorzystane
zostan¹ urz¹dzenia takich obiektów.
W obiekcie Wylêgarni Ryb w Bystrym nale¿¹cym do
Gospodarstwa Rybackiego Gi¿ycko przeprowadzono podchów
narybku suma w ramach prac wdro¿eniowych Instytutu
Rybactwa Œródl¹dowego.
Wylêgarnia w Bystrym po³o¿ona jest kilkadziesi¹t metrów
od drogi Gi¿ycko – Orzysz. Jest to obiekt o d³ugiej historii,
ostatnio zmodernizowany w latach 90. (fot. 1). Wyposa¿ony
jest w dwa obiegi recyrkulacyjne, jeden posiada kilkadziesi¹t
s³oi Weissa, a drugi 6 basenów o pojemnoœci
oko³o 800 dcm 3 (fot. 2). Pierwszy z nich s³u¿y do inkubacji
i wylêgania ikry szczupaka, a w drugim larwy szczupaka s¹
przetrzymywane w okresie resorpcji zapasów z woreczka
¿ó³tkowego, a¿ do czasu, gdy wylêg zacznie samodzielnie
p³ywaæ. Ka¿dy z obiegów wyposa¿ony jest w filtry osadnikowe
ze z³o¿em diatomitowym i system termoregulacji z
grza³kami elektrycznymi. Woda w ka¿dym z obiegów przepompowywana
jest do górnych basenów retencyjnych
przez dwie pompy wirowe. Dalej, ju¿ grawitacyjnie, przez
system ruroci¹gów, doprowadzana jest do aparatów wylêgowych
lub basenów podchowowych. Do podchowu wyko-
Fot. 1. Wylêgarnia Ryb w Bystrym
Fot. 2. Wylêgarnia Ryb w Bystrym, widok wnêtrza
Fot. 3. Basen w Wylêgarni Ryb w Bystrym z obsad¹ suma
Fot. 4. Narybek jesienny suma podchowany w wylêgarni “szczupakowej”
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 13

Fot. 5. Narybek jesienny suma w Doœwiadczalnym Oœrodku Zarybieniowym
“Dga³”
rzystano tylko obieg z basenami. Aby mo¿na by³o prowadziæ
podchów suma w basenach, zmieniono sposób doprowadzenia
wody z dennego, odpowiedniego w przypadku
przetrzymywania larw szczupaka w sadzach, na powierzchniowy.
Uzyskano dziêki temu lepsze napowietrzenie
dop³ywaj¹cej wody. Wykonano równie¿ zabezpieczenia
odp³ywów wody z basenów, aby uniemo¿liwiæ ucieczkê ryb.
Okna w budynku zaciemniono czarn¹ foli¹.
Do ka¿dego basenu obsadzono po 1250 sztuk trzygramowego
narybku suma, wychowanego w Doœwiadczalnym
Oœrodku Zarybieniowym “Dga³” w Pieczarkach. Ryby karmiono
granulatem pstr¹gowym zadawanym rêcznie, co 4
godziny, przez 16 godzin na dobê, w godzinach od 6 00 do
22 00 (fot. 3). Baseny czyszczono raz dziennie. Temperatura
wody w czasie chowu pocz¹tkowo wynosi³a 22C, ale ze
wzglêdu na koniecznoœæ czêœciowej wymiany wody i uzupe³niania
jej iloœci po ka¿dym czyszczeniu basenów, w kolejnych
tygodniach by³a ona z regu³y ni¿sza (œrednia 19,5C).
Co 3 dni przeprowadzano profilaktyczn¹ k¹piel ryb w chloraminie
B (50 ppm przez 20 minut). Po trzech tygodniach przeprowadzono
selekcjê wielkoœciow¹ ryb. Od czwartego tygodnia
najwiêksze ryby, które uzyska³y masê cia³a 12 g, by³y
stopniowo przeznaczane na obsadê stawów, sprzeda¿ lub
na zarybienie jezior gospodarstwa. Wszystkie uzyska³y tê
wielkoœæ po 6 tygodniach chowu i podchów zakoñczono.
W trakcie podchowu obserwowano tylko sporadyczne
œniêcia ryb, a straty ³¹czne nie przekroczy³y 200 sztuk, co
stanowi oko³o 2,7% obsady pocz¹tkowej. Ostatecznie uzyskano
88 kg materia³u zarybieniowego suma wielkoœci narybku
jesiennego (fot. 4) i to w œrodku lata (lipiec), w bardzo
korzystnym okresie do zarybiania tej ciep³olubnej ryby.
Skarmiono ³¹cznie 70 kg granulatów pstr¹gowych, czyli
uzyskany wspó³czynnik pokarmowy nieznacznie przekroczy³
wartoœæ 1,1. Dla porównania w DOZ “Dga³”, dysponuj¹c
sprawniej dzia³aj¹cymi filtrami i mo¿liwoœci¹ dotleniania
wody obiegowej tlenem z wytwornicy, podchów trzygramowego
narybku suma, do tej samej wielkoœci i przy zbli¿onej
termice wody, trwa³by oko³o 3 tygodni, a wspó³czynniki
pokarmowe nie powinny przekroczyæ wartoœci 0,8. Podchów
taki prowadzi siê zwykle w wy¿szej temperaturze wody
(23-28C), a gêstoœæ obsad basenów w DOZ “Dga³” bywa
kilkakrotnie wy¿sza (fot. 5). Nale¿y jednak pamiêtaæ
o tym, ¿e s¹ to wysoce sprawne obiegi recyrkulacyjne, specjalnie
zbudowane do podchowu ryb. Natomiast w wylêgarni
w Bystrym ograniczeniem by³a iloœæ dostêpnego w wodzie
tlenu (przez wiêkszoœæ okresu podchowu jego zawartoœæ
nie przekracza³a 4,5 mg/dcm 3 ) i ma³a sprawnoœæ
urz¹dzeñ filtruj¹cych.
Podsumowuj¹c przeprowadzone doœwiadczenie, mo¿na
potwierdziæ mo¿liwoœæ prowadzenia podchowu narybku suma
w wylêgarniach szczupakowych wyposa¿onych w baseny
do przetrzymywania wylêgu szczupaka. W omawianej wylêgarni
mo¿na zwiêkszyæ liczbê basenów do 8 sztuk i w³¹czyæ
do obiegu dodatkowo zbiorniki retencyjne z pompami i z³o¿e
filtruj¹ce obiegu wylêgarniczego. Inn¹ mo¿liwoœci¹ jest podzia³
basenów po 4 sztuki na ka¿dy obieg. Dziêki temu bêdzie
mo¿na produkowaæ nawet 200 kg narybku jesiennego suma
w jednym cyklu. Dobry wzrost ryb i wysoka prze¿ywalnoœæ obsad
uzyskana w wylêgarni w Bystrym, w stosunkowo niskiej
temperaturze wody w czasie podchowu (optymalna wynosi
24-28C), pozwalaj¹ s¹dziæ, ¿e tak¿e w obiektach korzystaj¹cych
z wody jeziorowej lub stawowej, w okresie letnim,
mo¿liwe jest prowadzenie podchowu narybku suma. W sezonie
letnim, od czerwca do wrzeœnia, mo¿na przeprowadziæ co
najmniej dwie tury podchowu do wielkoœci narybku jesiennego.
Dziêki mo¿liwoœci sterowania terminem rozrodu suma,
obecnie materia³ obsadowy ¿¹danej wielkoœci mo¿na zamówiæ,
na dowolny termin, w Doœwiadczalnym Oœrodku Zarybieniowym
“Dga³” w Pieczarkach.
IT-Ichthyo Trophic sp. z o.o.
Stare Polichno, ul. Sportowa 6B
66-431 SANTOK
tel. (095) 731 68 00, 731 68 01
Miêdzynarodowy Zak³ad w bran¿y zoologicznej poszukuje ichtiologa lub
biologa zpraktyk¹idobr¹znajomoœci¹jêzykaangielskiegowpiœmie.
14 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

Mariusz Kleszcz 1 , Mieczys³aw Matura 1 , Andrzej Witkowski 2
1 Oœrodek Zarybieniowy PZW Szczodre
2 Uniwersytet Wroc³awski
Certa, Vimba vimba (L.) - udana próba produkcji
materia³u zarybieniowego i restytucji w œrodkowym
dorzeczu Odry
Do po³owy lat szeœædziesi¹tych udzia³ certy w po³owach
rybackich w Zatoce Gdañskiej, Zalewie Wiœlanym,
Zatoce Pomorskiej wraz z Zalewem Szczeciñskim oraz
Wiœle, Odrze i Warcie wynosi³ w skali roku od 155,8 do
324,5 ton (Bontemps 1971). Wybudowanie zbiornika zaporowego
we W³oc³awku (1968 r.) prawie ca³kowicie uniemo-
¿liwi³o temu gatunkowi osi¹gniêcie tarlisk w karpackich
dop³ywach Wis³y (Bartel 1993). Odizolowana w ten sposób
czêœæ populacji wiœlañskiej, odbywaj¹ca tar³o w Sanie, wytworzy³a
z biegiem lat nieliczn¹ s³odkowodn¹ i semimigracyjn¹
formê sp³ywaj¹c¹ na okres troficzny do zbiornika
w³oc³awskiego. W dorzeczu Odry udzia³ certy w po³owach
rybackich na przestrzeni ostatnich kilkudziesiêciu lat by³
niski, np. w latach 1952-1968 waha³ siê od 1,2 do 12,8 ton z
wyraŸnym malej¹cym trendem. Na taki stan rzeczy z³o¿y³o
siê m.in. silne zanieczyszczenie wód oraz hydrotechniczna
zabudowa wiêkszoœci cieków tego dorzecza ju¿ na
pocz¹tku XIX wieku. Wed³ug ostatnio przeprowadzonej
oceny w oparciu o klasyfikacje IUCN/WCU (1994) gatunek
ten na terenie Polski zaliczony zosta³ do grupy krytycznie
zagro¿onych (CE, kryterium B2) (Witkowski i in. 1999). Podobnie
przedstawia siê sytuacja certy w dorzeczu Odry,
gdzie nieliczne osobniki w ostatnich latach zosta³y odnotowane
w Odrze k. Zielonej Góry i G³ogowa, poni¿ej
przep³awki w Wa³ach Œl¹skich k. Brzegu Dolnego, w dolnym
biegu Bobru i Baryczy, w Drawie oraz w Gwdzie (B³achuta
i in. 1993, Koszaliñski i in. 1989, Witkowski i in. 2000).
Projekt restytucji ryb wêdrownych w Polsce opracowany
pod kierownictwem prof. R. Sycha (Sych i in. 1996)
zak³ada przywrócenie naszym rzekom jesiotra zachodniego
(Acipenser sturio), ³ososia (Salmo salar), troci wêdrownej
(Salmo trutta trutta) i certy. Jak dot¹d tylko w przypadku
³ososia uda³o siê wprowadziæ ten gatunek do niektórych
przymorskich rzek oraz Drwêcy (Bartel 1996). W przypadku
certy w ostatnich dwóch latach podjêto próby wzmocnienia
szcz¹tkowych populacji w dorzeczu Odry. W 2000 r. wpuszczono
do systemu Drawy (P³ociczna – Jez. Ostrowieckie)
12 000 sztuk podchowanego wylêgu i 300 sztuk narybku
(1+) lokalnej, rezydentalnej formy certy (Hliwa i in. 2000).
W tym samym okresie dokonano zarybieñ równie¿ i œrodkowego
dorzecza Odry anadromiczn¹ form¹ tego gatunku,
których historiê przedstawiono poni¿ej.
Fot. 1. Miejsce po³owów tarlaków certy – dolny bieg Baryczy k. Ryczenia
Fot. 2. Samica (góra) i samiec (dó³) certy
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 15

Fot. 3a. G³owa samicy certy z widoczn¹ wysypk¹ tar³ow¹
Fot. 3b. G³owa samca certy z widoczn¹ wysypk¹ tar³ow¹
Fot. 4. Narybek jesienny certy wyhodowany w OZ Szczodre
W oparciu o informacje dotycz¹ce wstêpowania
szcz¹tkowego ju¿ stada oraz lokalizacji tarlisk certy w dolnym
biegu Baryczy (B³achuta i in. 1993) w maju 2000 r.
Oœrodek Zarybieniowy PZW Szczodre podj¹³ próbê pozyskania
tarlaków tego gatunku celem rozrodu w warunkach
sztucznych i wyprodukowania materia³u zarybieniowego.
Elektropo³owy przeprowadzono w okresie od 10 do 20 maja,
tu¿ poni¿ej niewielkiego progu (o wysokoœci ok. 30 cm)
w pobli¿u miejscowoœci Ryczeñ (fot. 1), gdzie od lat znajdowa³y
siê tarliska tego gatunku. W tym czasie temperatura
wody waha³a siê od 17,3 do 19,2C. U pod¹¿aj¹cych na
tar³o cert wystêpowa³a ju¿ wyraŸna szata godowa (fot. 2)
objawiaj¹ca siê u samców ciemnym zabarwieniem g³owy,
grzbietu i boków raz pomarañczow¹ spodni¹ czêœci¹ g³owy
20
Liczba ryb
16
12
8
4
0
Samice
Samce
20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44
D³ugoœæ ca³kowita (w cm)
Rys. 1. Rozk³ad d³ugoœci tarlaków certy z Baryczy
i brzucha. Ponadto u samców na g³owie i ciele wystêpowa³a
intensywna wysypka tar³owa (fot. 3). W wyniku czterech
elektropo³owów pozyskano ³¹cznie 123 tarlaki, wœród których
by³o 35 samic i 88 samców w wieku od 3+ do 9+, ze
zdecydowan¹ dominacj¹ osobników w wieku 4+ i 5+.
Rozk³ad ich masy i d³ugoœci przedstawiaj¹ rys. 1i2.
Ryby po przewiezieniu do Oœrodka Zarybieniowego
PZW Szczodre by³y przetrzymywane przez tydzieñ w przep³ywowych
basenach. Z czêœci samic pozyskano ikrê bez hypofizacji,
a pozosta³¹ poddano iniekcji Ovopelem (1/5+1). P³odnoœæ
gospodarcza waha³a siê od 36 580 do 39 861 ziaren ikry.
£¹cznie uzyskano 1,2 mln ziaren ikry, z której po zap³odnieniu
na sucho i inkubacji w s³ojach Weissa otrzymano 878 tys.
sztuk wylêgu. Zosta³ on obsadzony w stawach kroczkowych
(wraz z karpiem, karasiem i jaziem/orf¹) o powierzchni 5,83
ha. Od³owy przeprowadzono na pocz¹tku paŸdziernika i uzyskano
³¹cznie 267,5 tys. sztuk narybku jesiennego o masie
jednostkowej 1,25-2,1 g i d³ugoœci 5,81-6,90 mm (fot. 4).
W ramach realizacji programu restytucji ryb wêdrownych
w Polsce wyprodukowany narybek zosta³ wypuszczony
do dwóch rzek – Baryczy i Kaczawy uchodz¹cych do Odry
tu¿ poni¿ej pierwszych jazów i œluz. Powinno to zagwarantowaæ
po kilku latach (4-5) bezproblemowy powrót tarlaków
na tarliska i przyczyniæ siê do zachowania anadromicznej
formy certy w tej czêœci dorzecza Odry.
Podjêta próba produkcji materia³u zarybieniowego certy
Liczba ryb
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
190 240 290 340 390 440 490 540 590 640 690 740 790 840 890
Masa (w gramach)
Rys. 2. Rozk³ad masy tarlaków certy z Baryczy
16 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

w postaci narybku jesiennego da³a jak dot¹d najlepsze rezultaty
w Polsce. Szczegó³owy opis prac zwi¹zanych z biotechnik¹
chowu tego gatunku, tj. sztuczne zap³odnienie, inkubacja
ikry, podchów wylêgu oraz narybku w warunkach stawowych
bêdzie przedstawiony w nastêpnym artykule.
Przedsiêwziêcie nie by³oby mo¿liwe bez subwencji finansowej
ze strony Departamentu Rybo³ówstwa Ministerstwa
Rolnictwa (”Fundusz zarybieniowy na rzecz polskich
obszarów morskich”) i pomocy prof. dr. hab. Ryszarda Bartla
z Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego.
Literatura
Bartel R. 1993 – Anadromous fishes in Poland – Bull. Sea Fish. Inst. (Gdynia)
1 (128): 3-15.
Bartel R. 1996 – Wstêpne rezultaty restytucji ³ososia atlantyckiego (Salmo
salar L.) w Polsce – Zool. Pol. 41 (suppl.): 137-142.
Bontemps S. 1971– Certa – PWRiL, Warszawa, s. 216.
B³achuta J., Kuszewski J., Kusznierz J., Witkowski A. 1993 – Ichtiofauna dorzecza
Baryczy – Rocz. Nauk. PZW 6: 19-48.
Hliwa P., Martyniak A., Król J., Gancarczyk J. 2000 – Pierwsze zarybienie
cert¹ Vimba vimba (L.) wód Drawieñskiego Parku Narodowego –
Komun. Ryb. 6: 9-11.
IUCN 1994 – IUCN Red List Categories – IUCN, Gland, Switzerland.
Koszaliñski H., Penczak T., Galicka W., Labon-Cervia J., Jakucewicz H.
1989 – Ichtiofauna dorzecza Gwdy – Rocz. Nauk. PZW 2: 71-99.
Sych R. (red.) 1996 – O projekcie restytucji ryb wêdrownych w Polsce – Zool.
Pol. 41 (suppl.): 47-59.
Witkowski A., B³achuta J., Kotusz J., Heese T. 1999 – Czerwona lista s³odkowodnej
ichtiofauny Polski – Chroñ. Przyr. Ojcz. 4: 5-19.
Witkowski A., B³achuta J., Kotusz J., Kusznierz J. 2000 – The lampreys and
fishes of the upper and mid Odra basin (Silesia, SW of Poland) – the
present situation – Acta Hydrobiol. (w druku).
Wojciech Pelczarski 1 , Piotr Czerkies 2
1 Morski Instytut Rybacki w Gdyni
2 Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie
Fluorescencyjne znakowanie siei przeznaczonej do
restytucji tego gatunku w Zatoce Puckiej
Wprowadzenie
Doniesienia Hryniewickiego (1925) mówi¹ o po³owach
siei w Zatoce Puckiej siêgaj¹cych 11 ton w 1922 r. Oprócz
istniej¹cej tu populacji naturalnej, w latach 1924-25 podejmowano
akcjê zarybieniow¹, wypuszczaj¹c rocznie od 200
do 625 tys. wylêgu pochodzenia lokalnego. Po wojnie przeprowadzano
zarybienia m.in. wylêgiem siei fiñskiej oraz narybkiem
siei z jeziora Iñsko.
Na pokoleniach pochodz¹cych z zarybieñ oraz z tar³a
naturalnego opiera³y siê po³owy siei do lat 70. W póŸniejszych
latach sieja praktycznie zanik³a, a od po³owy lat 90. w
wyniku prac restytucyjnych, g³ównie zarybieñ (w 1999 r. –
190 000 szt.), zaczê³a siê pojawiaæ w po³owach. W 1999 r.
oficjalne po³owy wynios³y ok. 1 tony (przy znacznie wiêkszych
po³owach rzeczywistych).
Restytucjê siei zapocz¹tkowa³o sprowadzenie przez
MIR do PHR£ IRS w Rutkach w latach 1991-1995 zaoczkowanej
ikry pozyskanej od siei wêdrownej ¿yj¹cej w Zalewie
Szczeciñskim. Czêœæ narybku przeznaczano na wyhodowanie
stada tar³owego, z którego wywodzi siê narybek
przeznaczany w nastêpnych latach na restytucjê siei w Zatoce
Puckiej. Powodzenie restytucji zale¿y miêdzy innymi
od zdolnoœci reprodukcji gatunku w danym œrodowisku,
st¹d zasadnicze jest okreœlenie – czy populacja siei wystêpuj¹ca
obecnie w Zatoce Puckiej sk³ada siê z osobników
pochodz¹cych wy³¹cznie z zarybiania, czy równie¿ z osobników
pochodz¹cych z tar³a naturalnego i wówczas jaki jest
udzia³ tych osobników w ca³oœci populacji. Poznakowanie
przez imersjê w roztworach barwników fluorescencyjnych
(Hettler 1999) ca³oœci materia³u zarybieniowego wpuszczanego
do tego akwenu, a nastêpnie analiza obecnoœci
znaczka w od³awianych rybach ma umo¿liwiæ odpowiedŸ
na powy¿sze kwestie.
W przypadku Zatoki Puckiej wa¿nym elementem jest
ocena stopnia naturalnej reprodukcji z zarybieñ prowadzonych
w kilku rejonach Zatoki (m.in. w ujœciu rzeki Redy),
ró¿ni¹cych siê warunkami œrodowiskowymi. W zwi¹zku
z tym znakowanie powinno obj¹æ przynajmniej dwie reprezentatywne
grupy siei w sposób odrêbny, umo¿liwiaj¹cy
okreœlenie ich pochodzenia po kilku (3-4) sezonach wegetacyjnych.
Choæ jest to mo¿liwe w znakowaniu imersyjnym
poprzez wprowadzenie ró¿nych barwników fluorescencyjnych
lub znakowanie wielokrotne w tym samym fluorochromie,
takie rozwi¹zanie jest znacznie kosztowniejsze i bardziej
pracoch³onne oraz wymaga precyzji obróbki otolitów
(odczytywanie znaczków wielokrotnych).
Natryskiwanie odmiennych barwników fluorescencyjnych
na powierzchniê cia³a (Leskela 1999) umo¿liwia masowe
znakowanie materia³u zarybieniowego przy incydentalnej
œmiertelnoœci wywo³anej tym zabiegiem. G³ówne zalety
metody to mo¿liwoœæ wykorzystania kilku barwników
fluorescencyjnych o ró¿nych kolorach, co pozwala na
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 17

odró¿nienie ró¿nych grup materia³u zarybieniowego, oraz
prosta, tania i szybka analiza znaczków, nawet przy¿yciowo.
Wady tej metody to koniecznoϾ manipulacji rybami
poddawanymi znakowaniu i ograniczenie mo¿liwoœci jej zastosowania
do ryb o d³ugoœci ca³kowitej co najmniej 7 cm.
Znakowanie imersyjne
Pocz¹wszy od 1997 roku ca³oœæ materia³u zarybieniowego
siei wprowadzanej do Zatoki Puckiej (tab. 1) poddawano
masowemu znakowaniu przez imersjê larw w roztworze
czerwieni alizarynowej S.
TABELA 1
Iloœæ i rodzaj materia³u zarybieniowego siei oznakowanego
fluorescencyjnie i wpuszczanego do Zatoki Puckiej
w latach 1997-2000
Lp.
Rok
zarybienia
Materia³
zarybieniowy
Œrednia
masa [g]
Rodzaj
znakowania
Liczba ryb
wypuszczonych
1 1997 narybek letni 2,0 imersyjne 11 250
2 1998 narybek letni 1,0 imersyjne 120 000
3 1999 narybek letni 1,0 imersyjne 190 000
4 2000 1+ 126,5 imersyjne +
natryskowe
1123
Znakowanie masowe poprzedzano krótkim testem metodycznym,
potwierdzaj¹cym trafnoœæ za³o¿onych warunków
znakowania, uzale¿nionych m.in. od stopnia twardoœci
wody. Wylêg siei poddawano trzygodzinnej imersji w roztworze
czerwieni alizarynowej S o koncentracji 200 ppm. JakoϾ
uzyskanych znaczków okreœlono na podstawie próby 30
osobników, pobranej w 10 dni od zakoñczenia imersji. Otolity
przegl¹dano pod mikroskopem UV Optiphot 2 w zakresach
œwiat³aBiG(fot. 1). Skutecznoœæ znakowania okreœlano jako
procent ryb w próbie, u których zaobserwowano znaczek
(bez wzglêdu na ilu otolitach i bez wzglêdu na jakoœæ znaczka).
Jakoœæ znaczków okreœlano w trójstopniowej skali: 0 –
brak znaczka, 1 – s³aby znaczek, 2 – dobry znaczek. Indeks
jakoœci znaczków (MQI) dla tej próby obliczono jako œredni¹
ze zsumowanych wyników dla ca³ej próby.
W kolejnych latach masowe znakowanie imersyjne koñczy³o
siê sukcesem zarówno pod wzglêdem efektywnoœci
znakowania (100%), jakoœci znaczków (MQI = 2), jak i prze-
¿ywalnoœci ryb poddanych temu zabiegowi (nie stwierdzono
œmiertelnoœci wywo³anej znakowaniem).
W 1999 roku zbadano 58 ryb w wieku 1+ i 2+, które potencjalnie
mog³y posiadaæ znaczki fluorescencyjne. Ryby te
pochodzi³y z komercyjnych po³owów w Zatoce Puckiej oraz
z po³owów agregatem w rzece Redzie, gdzie w ostatnich latach
jesieni¹ obserwowano masowe wystêpowanie tar³owych
osobników (Pelczarski 2000). Oszlifowane otolity
ogl¹dano pod mikroskopem CANON BX50, w œwietle UV
(WB), przy powiêkszeniu 1000 x.
Retencja znaczków po dwuletnim okresie by³a dobra.
Czytelnoœæ znaczków by³a najlepsza u ryb o d³ugoœci 30-34
cm (fot. 2). Spoœród badanych ryb ok. 12% osobników
Fot. 1. Otolity larwy siei od³owionej w 10 dni po znakowaniu przez
imersjê alizaryn¹ red S
Fot. 2. Otolit siei znakowanej przez imersjê alizaryn¹ red S w 1997
i z³owionej w 1999 r.
Fot. 3. Sieja w wieku 1+ w 24 godz. po znakowaniu przez natryskiwanie
¿ó³tego barwnika fluorescencyjnego. Widoczne fluoryzuj¹ce
¿ó³te plamy na ciele ryb, szczególnie w okolicy p³etw
piersiowych
Fot. 4. Sieja w wieku 1+ w 24 godz. po znakowaniu przez natryskiwanie
czerwonego barwnika fluorescencyjnego. Widoczne
fluoryzuj¹ce czerwone plamy na ciele ryby, szczególnie w o-
kolicy p³etw brzusznych i odbytowej
18 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

w wieku 2+ nie mia³o znaczka. Oznacza to, ¿e populacja o-
piera siê g³ównie na zarybieniach, ale pewien udzia³ (ok.
12%) w pokoleniu z 1997 roku maj¹ ju¿ ryby z naturalnego
tar³a, co jest pozytywnym dowodem efektywnoœci prowadzonej
restytucji siei.
Znakowanie przez natryskiwanie
Znakowaniem przez natryskiwanie w 2000 roku planowano
obj¹æ ok. 90 000 sztuk narybku jesiennego siei z Rutek.
Z uwagi na uœniêcie wiosn¹ ca³oœci narybku, zdecydowano
siê na poznakowanie przez natryskiwanie partii siei
w wieku 1+ o d³ugoœci oko³o 15-26 cm (poznakowanej imersyjnie
w 1999 r.), a pochodz¹cej z hodowli w Rutkach.
Do znakowania wybrano dwa rodzaje pigmentów fluorescencyjnych
produkcji angielskiej: czerwony i ¿ó³ty. Pigmenty
te sk³adaj¹ siê z barwionych kopolimerów poliamidowo-poliestrowych
o granulacji oko³o 50-200 µm, nierozpuszczalnych
w wodzie i nie zawieraj¹cych substancji toksycznych.
Znakowanie przeprowadzono przy u¿yciu pistoletu
lakierniczego z podciœnieniowym systemem zasilania
dyszy oraz sprê¿arki.
22 wrzeœnia 2000 przeprowadzono test na 51 osobnikach
siei, z czego 30 szt. poznakowano barwnikiem czerwonym,
a 21 szt. – ¿ó³tym. Bezpoœrednio przed znakowaniem
ryby poddawano dzia³aniu anestetyku (Propiscin),
a nastêpnie przenoszono na wyœcie³an¹ grub¹ (10 cm)
g¹bk¹ tapicersk¹ powierzchniê sto³u do znakowania, uk³adano
równolegle na jednym boku i unieruchamiano gêst¹ (#
5 mm) i miêkk¹ dzianin¹ sieciow¹. Barwnik mieszano z
wod¹ w stosunku 1:1 (stosunek objêtoœciowy), a ciœnienie
natryskiwania wynosi³o 8-10 atmosfer. Barwnik napylano
przesuwaj¹c pistolet równomiernie nad powierzchni¹ sto³u
w odleg³oœci oko³o 15-20 cm od le¿¹cych na nim ryb. Po zakoñczeniu
znakowania ryby przeniesiono do osobnych basenów
i obserwowano ich zachowanie. Jakoœæ znaczków
oceniano w 24 godziny po znakowaniu, ponownie od³awiaj¹c
i usypiaj¹c w anestetyku poddane znakowaniu osobniki.
Znakowane sieje uk³adano pojedynczo w urz¹dzeniu
do odczytywania znaczków, wyposa¿onym w dwa Ÿród³a
œwiat³a UV o mocy 8 W ka¿de.
Zasadnicze znakowanie masowe przeprowadzono 23
wrzeœnia stosuj¹c analogiczn¹ procedurê. Jednorazowo
na stole umieszczano od 20 do 24 osobników.
Nie stwierdzono œniêæ wywo³anych znakowaniem, a
zachowanie ryb powróci³o do normy po oko³o 12 godzinach
od natryskiwania. Jakoœæ znaczków oceniana w dobê po
znakowaniu jest dobra, a wyraŸne znaczki w postaci intensywnie
fluoryzuj¹cych w œwietle UV plam na ciele ryby, zlokalizowanych
g³ównie w okolicach pow³ok brzusznych
i u nasady p³etw, s¹ obecne u wszystkich poddanych znakowaniu
osobników (fot. 3i4).
Ogó³em znakowaniu poddano 1233 sieje, z czego 664
szt. ¿ó³tym, a 569 szt. czerwonym barwnikiem. Spoœród znakowanych
ryb ok. 1100 sztuk wpuszczono do Zatoki Puckiej
(¿ó³te – Puck, czerwone – ujœcie Redy). Po 55 sztuk z ka¿dej
grupy zatrzymano do dalszego podchowu, jako kontroln¹
próbê, w celu œledzenia jakoœci i trwa³oœci znaczków.
Podsumowanie
Znakowanie larw siei przez imersjê prowadzone w latach
1997-2000 charakteryzuje siê 100% skutecznoœci¹,
znikom¹ œmiertelnoœci¹, a znaczki wykazuj¹ siê dobr¹ retencj¹.
Liczne badania (m.in. Czerkies i in. 1999), prowadzone
w ostatnich dziesiêciu latach, przynios³y udoskonalenie
techniki znakowañ imersyjnych i dostosowanie jej dla
wczesnych stadiów koregonidów. Znakowanie przez natryskiwanie
jest skuteczn¹, relatywnie tañsz¹ i prostsz¹ metod¹.
Obecnoœæ barwnika w skórze ryb mo¿e byæ œledzona
w niewielkiej komorze wyposa¿onej w Ÿród³o œwiat³a UV,
czyli nawet przy u¿yciu przenoœnej lampy – testera banknotów,
co mo¿e byæ wygodne przy sprawdzaniu ryb w trakcie
po³owów lub wy³adunku.
W œwietle uzyskanych wyników wydaje siê, ¿e metoda
znakowania fluorescencyjnego przez natryskiwanie jest
warta szerszej propagacji po dopracowaniu szczegó³owych
zagadnieñ metodycznych, zwi¹zanych z koniecznoœci¹
zapewnienia powtarzalnoœci warunków znakowania i
mo¿e byæ wykorzystana równie¿ do innych gatunków ryb.
Natryskiwanie do znakowania ryb nie by³o do tej pory
stosowane w Polsce w badaniach ichtiologicznych dotycz¹cych
œrodowiska morskiego, st¹d niniejsze badania
maj¹ charakter innowacyjny.
Literatura
Czerkies P., Nagiêæ M., Tymoszczuk M., Murawska E. 1999 – Otolith-tagging
for stock enhancement of whitefish, Coregonus lavaretus L., in
Lake Maróz, Mazurian Lake District, Poland – VII ISBMCF, Ann Arbor,
Mich.
Hettler W.F. 1984 – Marking otoliths by immersion of marine fish larvae in
tetracycline – Trans Am. Fish. Soc. 113: 370-373.
Hryniewicki A. 1925 – Sprawozdanie Morskiego Urzêdu Rybackiego za
1922-1924,Warszawa.
Leskela A. 1999 – Prolonged retention of fluorescent pigment spray marks
in European whitefish, Coregonus lavaretus (L.) – Fish. Manage. E-
col. 6: 255-257
Pelczarski W. 2000 – Mo¿liwoœci zwiêkszenia populacji siei w Zatoce Puckiej
– Studia i Materia³y MIR, Seria B, Nr 71:33-41.
W porozumieniu z dyrektorem Morskiego Instytutu Rybackiego doc. dr. hab. Tomaszem Linkowskim i dyrektorem Instytutu Rybactwa
Œródl¹dowego prof. dr. hab. Bogus³awem Zdanowskim uprzejmie informujê, ¿e od 2 stycznia 2001 r. podwy¿szono premie
za przesy³ane informacje wraz ze znaczkami ze z³owionych znakowanych ryb.
Obecnie premia za zwroty ze znakowanych ryb wynosi: ³ososiowatych i wêdrownych – 18 z³, innych –9z³
Równoczeœnie informujê, ¿e osoby zainteresowane zachowaniem znaczka proszê o przes³anie znaczka z uwag¹ o chêci posiadania
tego trofeum. Po wprowadzeniu danych do banku informacji znaczek zostanie odes³any wraz z informacjami dotycz¹cymi
wypuszczenia znakowanej ryby.
prof. dr hab. Ryszard Bartel
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 19

20 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 21

Jan A. Szczerbowski - Instytut Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie
Pó³ wieku dzia³alnoœci i co dalej z Instytutem?
W ostatnim biuletynie informacyjnym Rady G³ównej
Jednostek Badawczo-Rozwojowych (RG JBR) z ubieg³ego
wieku minister nauki prof. Andrzej Wiszniewski udzieli³ wywiadu
na temat zadañ, priorytetów i warunków jej dzia³ania
w 2001 roku. Wynika z niego, ¿e w nadchodz¹cym stuleciu
nauka bêdzie siê rozwijaæ jeszcze szybciej, ni¿ mia³o to miejsce
w wieku, który dobieg³ koñca. Po znacz¹cym jej wp³ywie
na wynik II wojny œwiatowej wykorzystywana jest nadal przez
przemys³, który oddaj¹c nauce ogromne pieni¹dze osi¹ga z
tego kolosalne zyski. Koszt wspó³czesnych badañ naukowych
jest jednak coraz wy¿szy, a w krajach rozwiniêtych liczba
osób dzia³aj¹cych w obszarze nauki dochodzi do 1% ludnoœci
czynnej zawodowo. Na tym tle minister wspomina, ¿e
w Polsce przyrost œrodków na badania powinien byæ dwukrotnie
szybszy ni¿ przyrost produktu krajowego brutto
(PKB). Nak³ady bud¿etowe na naukê w pierwszym roku nowego
tysi¹clecia wynios¹ jednak zaledwie 0,426% PKB, zaœ
pozabud¿etowe 0,3%. Œrednia w krajach Unii Europejskiej
wynosi odpowiednio 0,7 i 1,1% PKB. Wzmocnieniem polskiej
nauki ma byæ jednak przeznaczenie 2% akcji prywatyzowanych
spó³ek Skarbu Pañstwa, co stanowi prawie 800 mln
z³. Jest jeszcze niewielka szansa na jej dofinansowanie z 5-
ramowego Programu Unii Europejskiej, ale w zakresie konkretnej
tematyki.
Przewodnicz¹cy RG JBR prof. Zbigniew Œmieszek w artykule
„Sprostaæ wyzwaniom XXI wieku” stwierdza, ¿e nowelizacja
ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych (JBR)
ma du¿e znaczenie dla dzia³alnoœci naukowej i innowacyjnej
w naszym kraju. W wyniku jej przyjêcia dosz³o do rozwi¹zañ
korzystnych dla utrzymania i rozwiniêcia potencja³u badawczego
w Polsce. Ustawa umo¿liwia bowiem:
– konsolidacjê, komercjalizacjê i prywatyzacjê s³abszych
jednostek badawczo-rozwojowych,
– opracowanie przez wiod¹ce jednostki badawczorozwojowe,
które stan¹ siê pañstwowymi instytutami
badawczymi, projektów wieloletnich badañ, oraz
– funkcjonowanie pozosta³ych jednostek.
Dr Marek Daszkiewicz, sekretarz RG JBR omawia
wspomnian¹ ustawê pod symptomatycznym tytu³em „...koniec
batalii”. Pokazuj¹c jej zalety wskazuje tylko jego zdaniem
na drobne mankamenty, a w tym wprowadzenie zakazu
zatrudniania w JBR na stanowiskach profesora osób bez
takiego tytu³u oraz k³opotach zwi¹zanych z brakiem dop³ywu
nowych kadr wynikaj¹cych z niskiego poziomu p³ac
w tych jednostkach.
Omawiaj¹c podstawowe elementy znowelizowanej ustawy
podkreœliæ trzeba, ¿e w art. 7 okreœlono warunki i zasady
³¹czenia, dzielenia, reorganizacji, w³¹czania do przedsiêbiorstwa
lub likwidacji JBR w sytuacji, kiedy nie wykonuj¹ okreœlonych
dla nich zadañ lub zadania te wykonuj¹ nieefektywnie,
albo gdy przemawiaj¹ za tym trwa³e i wymierne korzyœci
ekonomiczne. Przeprowadza to organ za³o¿ycielski w
porozumieniu z ministrem do spraw nauki i ministrem finansów
po zaopiniowaniu przez radê naukow¹ lub na wniosek
dyrektora lub rady naukowej danej jednostki.
Zgodnie z art. 9 ustawy JBR nie posiadaj¹ca statusu
pañstwowego instytutu badawczego mo¿e byæ przekszta³cona
w instytut PAN, w³¹czona do pañstwowej szko³y
wy¿szej lub w³¹czona do instytutu PAN w oparciu o przepisy
o ³¹czeniu JBR.
Na podstawie art. 10 minister skarbu pañstwa na wniosek
organu, który utworzy³ JBR albo dyrektora tej jednostki
mo¿e j¹ przekszta³ciæ w spó³kê w oparciu o ustawê o komercjalizacji
i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych.
Art. 12 stanowi, ¿e JBR bêd¹ca instytutem naukowobadawczym
mo¿e uzyskaæ status pañstwowego instytutu
badawczego (PIB). Warunkuje to mo¿liwoœæ powierzenia
temu instytutowi obowi¹zków szczególnie wa¿nych dla planowania
i realizacji polityki pañstwa, a w tym:
a. opracowywania i opiniowania standardów w zakresie
rynku pracy, ochrony pracy i zabezpieczenia spo³ecznego,
ochrony zdrowia, ochrony œrodowiska, gospodarki
¿ywnoœciowej, gospodarki przestrzennej, gospodarki
bogactwami i zasobami naturalnymi, bezpieczeñstwa
technicznego itp.
b. monitoringu i zapobiegania skutkom zjawisk i wydarzeñ
mog¹cych stwarzaæ zagro¿enie publiczne.
Zakres zadañ takiego instytutu oraz nadanie statusu
przeprowadza Rada Ministrów na wniosek ministra sprawuj¹cego
nad instytutem nadzór po uzgodnieniu tego z ministrem
do spraw nauki i ministrem do spraw finansów publicznych.
Wysokoœæ dotacji na dzia³alnoœæ instytutu jest okreœlana
w ustawie bud¿etowej.
Przyjêta nowelizacja ustawy o JBR bêdzie wdra¿ana
pod nadzorem Miêdzyresortowego Zespo³u do spraw Reformy
JBR, w sk³ad którego wchodz¹ przedstawiciele ministrów
finansów, gospodarki, edukacji narodowej, skarbu
pañstwa oraz rolnictwa i rozwoju wsi. Dokonali oni ju¿
szczegó³owej oceny dzia³alnoœci JBR. Na 225 poddanych
ocenie zalecono konsolidacjê 42 jednostek. W ich miejsce
utworzonych zostanie ok. 15, restrukturyzacji poddanych
bêdzie 20, a sprywatyzowaniu 95 jednostek. Do szkó³ wy¿-
szych lub placówek PAN w³¹czonych zostanie 10, oko³o 50
zachowa dotychczasowy status, a 8 zostanie zlikwidowa-
22 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

nych. W rezultacie podjêtych dzia³añ dotychczasowa liczba
JBR zmniejszy siê o oko³o 45 jednostek.
Realizacja ustawy jest œciœle zwi¹zana z finansowaniem
nauki w 2001 roku. Planuje siê, ¿e limit wydatków na
badania naukowe wyniesie 3.159.966 tys. z³, co oznacza
jego zwiêkszenie w stosunku do roku 2000, w ujêciu nominalnym
o 3,6%, a realne obni¿enie o 2,35%. Je¿eli te plany
zostan¹ przyjête w ustawie bud¿etowej, to w stosunku do
roku 2000 nak³ady zmniejsz¹ siê z 0,451 do 0,416 PKB. Sytuacja
taka spotyka siê ze sprzeciwem œrodowiska naukowego,
a w tym 2 komisji KBN, które stwierdzi³y: „Decyzja Ministra
Finansów bêdzie oznaczaæ, ¿e wszystkie oœwiadczenia
rz¹du Rzeczpospolitej Polskiej o roli nauki w rozwoju
kraju s¹ jedynie pustymi frazesami”.
W nawi¹zaniu do znowelizowanej ustawy trzeba wspomnieæ,
¿e w Resorcie Rolnictwa i Rozwoju Wsi (RRiRW) ju¿
du¿o wczeœniej przygotowano program reorganizacji zaplecza
badawczo-rozwojowego. Wskazano w nim, ¿e punktem
wyjœcia przy przekszta³ceniach powinna byæ gruntowna
analiza organizacyjno-prawna oraz ekonomiczno-finansowa
planowanych przedsiêwziêæ, co zagwarantuje powstanie
jednostek efektywniej wykonuj¹cych swoje zadania.
Uwzglêdniaj¹c projekt ustawy zaplanowano powo³anie
PIB. Przyjmuj¹c uwarunkowania podstawowe, okreœlono 8
obszarów ich przysz³ych dzia³añ, a w tym opiniowanie standardów
oraz monitoring zjawisk i wydarzeñ. Wspomniano
równie¿ o potrzebie reorganizacji ca³ej nauki. Wskazano,
¿e mechaniczne ³¹czenie niektórych jednostek nie spowoduje
obni¿enia kosztów i poprawienia efektywnoœci ich
dzia³ania. W tej sytuacji sugerowano, aby na wstêpie doprowadziæ
do sprzeda¿y zbêdnego maj¹tku, a nastêpnie wytypowaæ
jednostki o zbli¿onym profilu badawczym i utworzyæ
z nich nowe PIB. W zakresie przetwórstwa rolnospo¿ywczego
za³o¿ono potrzebê sprywatyzowania czêœci
jednostek lub utrzymania ich dalej jako JBR finansowane
przez przemys³. Za³o¿ono, ¿e jednostki najs³absze (4, 5 kategoria)
mog¹ byæ likwidowane. Stanowisko przes³ane do
KBN i Miêdzyresortowego Zespo³u ds. Reformy JBR sugerowa³o
utworzenie 9 PIB, a w tym na miejscu 4 Pañstwowego
Instytutu Zootechniki, do którego zaproponowano
w³¹czyæ Instytut Zootechniki i Instytut Rybactwa Œródl¹dowego.
Zespó³ ten zmieni³ propozycje resortu i w dziale
zwi¹zanym z produkcj¹ zwierzêc¹ zaproponowa³ zrestrukturyzowaæ
Instytut Zootechniki i pozostawiæ jako JBR, a Instytut
Rybactwa Œródl¹dowego (IRS) po³¹czyæ z Morskim Instytutem
Rybackim (MIR) i pozostawiæ jako JBR.
W tej sytuacji w MRiRW zweryfikowano wstêpn¹ propozycjê
i zasugerowano powo³anie Pañstwowego Instytutu
Zootechniki oraz Pañstwowego Instytutu Rybactwa (PIR)
z po³¹czenia IRS i MIR. W podsumowaniu stwierdzono, ¿e
powo³anie takiej liczby PIB uzasadnia zdolnoœæ œrodowiska
naukowego do realizacji programów badañ œciœle powi¹zanych
z celami gospodarczymi. Ostatnia propozycja resortu
nie uzyska³a jednak akceptacji Miêdzyresortowego Zespo³u
do spraw Reformy JBR. Mo¿liwoœæ powo³ania PIR jest
wiêc ma³o prawdopodobna, tym bardziej ¿e zarówno MIR,
jak i IRS nie zaakceptowa³y propozycji ich po³¹czenia.
Ca³oœæ obrazuje jak bardzo skomplikowana jest realizacja
znowelizowanej ustawy i to, ¿e nie w ka¿dym przypadku
logicznie uzasadnione koncepcje doprowadzaj¹ do
pozytywnych dla nauki skutków. Dzia³alnoœæ ca³ej nauki
wi¹¿e siê bowiem w podstawach z w³aœciwym jej finansowaniem
i zmianami nie tylko na poziomie JBR, lecz tak¿e
PAN i szkolnictwa wy¿szego, które czêsto reprezentuj¹
osoby nie maj¹ce w³aœciwego wyobra¿enia o prawid³owym
sposobie finansowania nauki. Przyk³adem jest stanowisko
rektora UJ prof. Franciszka Ziejki, który w periodyku Nauka
i Przysz³oœæ napisa³: „Nie doœæ, ¿e na naukê pañstwo polskie
przeznacza tylko ok. 0,8% PKB, to tymi niewielkimi pieniêdzmi
Ÿle gospodaruje. Niema³y ich procent idzie na utrzymanie
JBR. Jest to nieporozumienie.” Trzeba wiêc przypomnieæ,
¿e na ogó³ na ca³ym œwiecie badania stosowane
prowadzi siê g³ównie w placówkach nie zwi¹zanych ze
szkolnictwem i utrzymywanych przez pañstwo.
Istniej¹ powa¿ne obawy, ¿e w sytuacji proponowanego
finansowania nauki ca³oœæ podjêtych decyzji mo¿e doprowadziæ
do podobnych w skutkach efektów jak przy reorganizacji
szkolnictwa, lecznictwa i innych dzia³ów gospodarki.
Znamiennego przyrostu zatrudnienia w administracji o o-
ko³o 100 tys. osób w ci¹gu ostatnich 10 lat i wzrostu œrednich
p³ac z oko³o 1000 do 2500 z³ miesiêcznie w latach
1995-1999 nie powinno siê rekompensowaæ ograniczeniami
nauki, a w przypadku tak zwanej reorganizacji powiêkszaæ
liczbê bezrobotnych. Zatrudnienie w JBR w 1998 r.
wynosi³o 50.933 osób, w tym pracowników naukowych
8.654 (17%). Czêœæ z nich po reorganizacji nie znajdzie
miejsca pracy. Realizacja znowelizowanej ustawy jest wiêc
zadaniem trudnym, ale od rz¹dz¹cych mamy prawo wymagaæ
w³aœciwego organizowania sposobu ¿ycia wszystkich
Polaków i warunkuj¹cej dalszy rozwój poziomu tego ¿ycia
nauki.
W œwietle zaistnia³ych faktów przed w³adz¹ IRS stoi
trudne zadanie. Trzeba w pierwszej kolejnoœci przeanalizowaæ
dotychczasow¹ dzia³alnoœæ naukow¹ i niezale¿nie od
miejsca perspektywicznego usytuowania, podj¹æ wysi³ek
zmierzaj¹cy do:
– zapewnienia komplementarnoœci prac w okreœlonym
obszarze badawczo-wdro¿eniowym,
– okreœlenia mo¿liwoœci rozwoju programów interdyscyplinarnych,
miêdzyresortowych i miêdzynarodowych,
– realizacji zadañ przynale¿nych s³u¿bom pañstwowym,
oraz
– nawi¹zania œciœlejszej wspó³pracy z praktyk¹ i
szkolnictwem.
W proponowanych dzia³aniach powinno siê realizowaæ
programy szczególnie wa¿ne dla planowania i realizacji po-
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 23

lityki pañstwa, a w tym ochrony œrodowiska wodnego, gospodarki
¿ywnoœciowej, przestrzennej, gospodarki zasobami
naturalnymi oraz zapobiegania skutkom katastrof ekologicznych,
a w tym powodzi.
Jest oczywistym, ¿e w œwietle przed³o¿onych uwarunkowañ
bêdzie bardzo trudno wszystko zrealizowaæ tylko
si³ami pracowników aktualnie zatrudnionych w IRS. Trzeba
podj¹æ kroki zmierzaj¹ce do nawi¹zania œciœlejszej
wspó³pracy z MIR jako ewentualnym partnerem do dzia³añ
na wodach przynale¿nej do Polski czêœci Ba³tyku.
Konrad Turkowski – Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski
Wycena urz¹dzeñ rybackich – wartoœæ odtworzeniowa
WartoϾ odtworzeniowa liczona jest na podstawie
kosztów budowy lub likwidacji urz¹dzeñ. Wartoœæ tê ustala
siê przy braku danych rynkowych do wyceny w podejœciu
porównawczym lub dochodowym, dla obiektów, które nie
s¹ lub nie mog¹ byæ przedmiotem obrotu rynkowego, a
tak¿e je¿eli wymagaj¹ tego przepisy szczególne. Wartoœæ
gruntu wycenion¹ wed³ug stawek szacunkowych (Turkowski
2000) powiêksza siê o wartoœæ kosztow¹ urz¹dzeñ trwale
z nim zwi¹zanych (zgodnie z rozporz¹dzeniem Ministra
Skarbu Pañstwa z dnia 14 paŸdziernika 1999 r oraz rozporz¹dzeniem
Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1998 r).
Wartoœæ odtworzeniow¹ wycenia siê stosuj¹c metodê
kosztów odtworzenia, metodê kosztów zast¹pienia lub metodê
kosztów likwidacji*.
W wycenie urz¹dzeñ rybackich najczêœciej stosowana
jest metoda kosztów odtworzenia. W metodzie tej wartoœæ
urz¹dzenia lub obiektu (zespo³u urz¹dzeñ) okreœla siê na
podstawie kosztów, jakie nale¿a³oby ponieœæ na odtworzenie
danego urz¹dzenia przy zastosowaniu tej samej technologii,
której u¿yto do jego wzniesienia lub powstania. Tak
wyliczone koszty pomniejsza siê nastêpnie o wielkoœæ zu-
¿ycia urz¹dzenia:
W
k
n
i 1
W
pi
1
S
i
(1)
100
gdzie:
W k - wartoϾ odtworzeniowa obiektu,
W pi - wartoœæ odtworzeniowa brutto urz¹dzenia (i),
n - liczba wycenianych urz¹dzeñ (i 1,i 2...i n),
S i - stopieñ zu¿ycia urz¹dzenia (i) wyra¿ony
w procentach.
Wartoœæ odtworzeniow¹ brutto (zwan¹ te¿ wartoœci¹
pocz¹tkow¹) wylicza siê stosuj¹c technikê szczegó³ow¹,
technikê elementów scalonych lub technikê wskaŸnikow¹*.
Mo¿liwoœci zastosowania techniki elementów scalonych
lub techniki wskaŸnikowej zale¿¹ przede wszystkim od istnienia
odpowiednich katalogów. Opracowuje siê je g³ównie
dla budownictwa ogólnego. W budownictwie rybackim, stanowi¹cym
specyficzn¹ formê budownictwa in¿ynieryjnego,
stosowana jest najczêœciej technika szczegó³owa.
Proces wyceny poprzedza sporz¹dzenie obmiaru, czyli
zestawienia podstawowych wielkoœci zwi¹zanych z budow¹
danego urz¹dzenia, z zachowaniem porz¹dku wykonywanych
prac (tab. 1). Obmiar sporz¹dza siê na podstawie
pomiarów ju¿ istniej¹cych urz¹dzeñ. Stanowi on podstawê
kalkulacji nak³adów niezbêdnych do wyliczenia wartoœci
pocz¹tkowej.
Wartoœæ pocz¹tkowa (wartoœæ odtworzeniowa brutto)
danego urz¹dzenia stanowi sumê kosztów* robocizny,
sprzêtu i materia³ów, powiêkszon¹ o narzuty z tytu³u kosztów
ogólnych, zysku wykonawcy robót, a tak¿e kosztów
sporz¹dzenia dokumentacji i nadzoru budowlanego, o ile
nie s¹ one ujête w kosztach ogólnych (tab. 2i5).
Wielkoœæ nak³adów* ustala siê najczêœciej korzystaj¹c
siê z norm zawartych w katalogach nak³adów rzeczowych
(KNR) lub scalonych nak³adów rzeczowych (KSNR). Stawki
roboczogodzin oraz ceny powinny odpowiadaæ œrednim
stawkom oraz cenom us³ug i materia³ów budowlanych w
danym regionie. W praktyce korzysta siê ze stawek i cen
podawanych w specjalistycznych cennikach. Cenniki te publikowane
s¹ kwartalnie. Powinny one odpowiadaæ kwarta³owi,
w którym mieœci siê data wyceny.
Wartoœæ odtworzeniow¹ oblicza siê pomniejszaj¹c
wartoœæ pocz¹tkow¹ urz¹dzenia o wielkoœæ jego zu¿ycia
wynikaj¹cego z wieku, intensywnoœci eksploatacji, czêstotliwoœci
przeprowadzania przegl¹dów, konserwacji, napraw
bie¿¹cych itd.
Na podstawie relacji dotychczasowego okresu u¿ytkowania
danego urz¹dzenia do przewidywanego czasu jego
eksploatacji (najczêœciej zgodnie z odpowiedni¹ norm¹ techniczn¹)
okreœla siê normatywny, a nastêpnie rzeczywisty
stopieñ zu¿ycia. Rzeczywisty stopieñ zu¿ycia jest skorygowanym
stopniem normatywnym. Podstaw¹ korekty jest rzeczywisty
stan wycenianego urz¹dzenia ustalony w trakcie
oglêdzin. Stopieñ zu¿ycia powinien uwzglêdniaæ nie tylko zu-
¿ycie materia³owe urz¹dzenia, ale równie¿ wady konstrukcyjne
i inne niedoci¹gniêcia powsta³e w trakcie jego budowy.
Przyk³ad wyceny grobli stawowej
Przedmiotem wyceny jest grobla stawowa wybudowana
w roku 1982. W wycenie zastosowano technikê szcze-
24 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

gó³ow¹. Obmiar robót przygotowawczych i ziemnych
sporz¹dzono na podstawie pomiarów przeprowadzonych
w trakcie wizji lokalnej 21 marca 2000 roku.
Na podstawie obmiaru (tab. 1) i w oparciu o katalog
nak³adów rzeczowych wyliczone zosta³y koszty robocizny,
nak³ady materia³owe oraz pracy sprzêtu (tab. 2).
Œredni¹ stawkê roboczogodziny, w wysokoœci netto
6,61 z³ (tab. 2), przyjêto zgodnie z “Informacj¹ o stawkach
Rodzaj robót
Obmiar grobli stawowej
Jednostka
miary
TABELA 1
Obmiar
1. Wytyczenie osi grobli i obrysu jej stopy, na d³ugoœci km 2950,00
2. Odspajanie wierzchniej warstwy ziemi pod groble m 2 19285,00
3. Wykopy rowów z wbudowaniem wydobytej ziemi w
nasyp grobli
4. Odspajanie ziemi z terenu obok grobli z
przemieszczaniem i wbudowaniem w nasyp
m 3 2868,18
m 3 15755,59
5. Formowanie nasypów grobli m 3 18623,77
6. Plantowanie i obsiew w ziemi urodzajnej skarp i koron
grobli
m 2 20731,74
robocizny kosztorysowej oraz o cenach najmu sprzêtu budowlanego
w I kwartale 2000 r. – Sekocenbud”, Wyd. Promocja,
Warszawa, zeszyt 4/2000 (559). Roboty zwi¹zane
z budow¹ stawów zakwalifikowano do robót typu in¿ynierskiego
i uwzglêdniono region warmiñsko-mazurski, jako
miejsce ich lokalizacji.
Wielkoœæ narzutów w postaci kosztów ogólnych i zysku
(tab. 2 i 3) przyjêto wed³ug “Informacji o stawkach robocizny
kosztorysowej oraz o cenach najmu sprzêtu budowlanego
w I kwartale 2000 r. – Sekocenbud”, Wyd. Promocja, Warszawa,
zeszyt 4/2000.
Ceny materia³ów (tab. 4) przyjêto wed³ug “Informacji
o cenach materia³ów budowlanych w I kwartale 2000 roku”,
Wyd. Promocja, Warszawa, zeszyt 1/2000 (556), a narzuty
z tytu³u kosztów ich zakupu i transportu (tab. 4) wed³ug “Informacji
o stawkach robocizny kosztorysowej oraz o cenach
najmu sprzêtu budowlanego w I kwartale 2000 r. – Sekocenbud”,
Wyd. Promocja, Warszawa, zeszyt 4/2000.
Wartoœæ pocz¹tkowa grobli okreœlona zosta³a na
133147 z³ (tab. 5). Stanowi ona sumê kosztów robocizny
TABELA 2
Lp.
Podstawa
wyceny
Opis, jednostka
1 KNR 2-01 Pomiar geodezyjny osi grobli (2,95 km)
0119-05 S³upki drewniane œr.70 mm
+ 9902 1,68 2,95 = 4,96 m 3
Deski iglaste obrzynane, 22, kl.II
Koszty robocizny, materia³y i nak³ady sprzêtowe
IloϾ na jedn.
(r-g/m-g)
0,247 2,95 = 0,729 m 3 154,80
IloϾ
jednostek
iloϾ
roboczogodzin
godziny pracy
sprzêtu
Samochód dostawczy 0.9 t 12,90 2,95 456,66 38,06
2 KNR 2-01 Usuniêcie warstwy humusu
0126-01 spod stopy grobli (19285,00 m 2 ) 0,0055
Spycharka g¹sienicowa 74 kW (m 2 ) 0,0025 19285,0 106,07 48,21
3 KNR 2-01 Odspojenie ziemi z terenu obok grobli
0224-04 spychark¹ w gruncie kat.II,
z przemieszczeniem na odleg³oœæ 30 m
i wbudowaniem w nasyp 0,0838
Spycharka 74 kW (15755,59 m 3 ) 0,0114 15755,59 1320,32 179,61
4 KNR 2-01 Rêczne formowanie grobli z ziemi
0314-04 dostarczonej spycharkami
grunt kat. II (18623,77 m 3 ) 0,0880 18623,77 1638,89 0,00
5 KNR 2-01 Plantowanie skarp i korony grobli
0506-07 w gruncie kat.II (20731,74 m 2 ) 0,1210 20731,74 2508,54 0,00
6 KNR 2-01 Obsianie grobli w ziemi urodzajnej
0510-03 (20731,74 m 2 )
nasiona traw: 20731,74 0,012 kg=248,8 kg 0,0880 20731,74 1824,39 0,00
a) Razem roboczogodzin x x 7854,87 265,88
b) Wspó³czynnik koryguj¹cy 0,955 7501,40
c) Œrednia cena roboczogodziny (z³/godz.) 6,61
d) Koszt bezpoœredni robocizny (z³) 49584,27
e) Koszty ogólne (68,2%) (d) (z³) 0,682 33816,47
f) Zysk (17,3%) (d+e) (z³) 0,173 14428,33
g) Razem koszty robocizny (d+e+f) (z³) 97829,07
Ceny- Ÿród³o: Informacja o stawkach robocizny kosztorysowej oraz o cenach najmu sprzêtu budowlanego w I kwartale 2000 r. – “Sekocenbud”,
Wyd. Promocja, Warszawa, zeszyt 4/2000.
Objaœnienia: - KNR 2-01, 0109-05 : katalog nak³adów rzeczowych o symbolu 2-01 (Budowle i roboty ziemne), 0109: numer tabeli w tym katalogu,
-05: numer kolumny w powy¿szej tabeli. Pozosta³e symbole cyfrowe analogicznie.
- r-g: roboczogodziny, - m-g: motogodziny.
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 25

Lp.
Nazwa sprzêtu
Koszty pracy sprzêtu
Cena jedn.
(z³/m-g)
IloϾ (m-g)
(tab. 2), pracy sprzêtu (tab. 3), materia³ów (tab. 4) oraz narzutu
z tytu³u kosztów sporz¹dzenia dokumentacji i nadzoru
budowlanego (tab. 5).
Bior¹c pod uwagê osiemnastoletni okres u¿ytkowania
oraz stwierdzony w trakcie wizji lokalnej stan techniczny,
stopieñ zu¿ycia grobli okreœlono na 21%. Po uwzglêdnieniu
stopnia zu¿ycia wartoœæ odtworzeniowa grobli ostatecznie
wynios³a:
133 147 z³ (1 - 21/100) = 105 186 z³
WartoϾ odtworzeniowa grobli stawowej, ustalona na
dzieñ 21 marca 2000 roku, wynios³a 105 186 z³, s³ownie: sto
piêæ tysiêcy sto osiemdziesi¹t szeœæ z³otych.
Pracoch³onnoœæ metody kosztów odtworzenia
w du¿ym stopniu mo¿na ograniczyæ wykorzystuj¹c odpowiednie
programy komputerowe (specjalistyczne lub arkusze
kalkulacyjne typu Excel). Jej zalet¹ s¹ wyraŸnie okreœlone
podstawy wyceny i wzglêdna ³atwoœæ jej weryfikacji.
Natomiast z za³o¿enia samej metody, wartoœæ odtworzeniowa
nie uwzglêdnia zdolnoœci obiektu (w przypadku wyceny
TABELA 3
WartoϾ
(z³,gr)
1 Samochód dostawczy 0,9 t 34,74 38,06 1322,20
2 Spycharka g¹sienicowa 74 kW 55,68 227,82 12685,02
a) Razem x 265,88 14007,22
b) Koszty ogólne (68,2%) (a) (z³) 0,682 9552,93
c) Zysk (17,3%) (a+b) (z³) 0,173 4075,91
d) Razem koszty sprzêtu (a+b+c) x x 27636,05
ród³o: Informacja o stawkach robocizny kosztorysowej oraz o cenach najmu sprzêtu
budowlanego w I kwartale 2000 r. – “Sekocenbud”, Wyd. Promocja, Warszawa, zeszyt
4/2000.
Materia³y: groble stawowe
Lp. Nazwa materia³u Jedn.
miary
Cena jedn.
z³/jedn.
IloϾ
zespo³u urz¹dzeñ, jaki tworzy obiekt stawowy)
do przynoszenia okreœlonych efektów
ekonomicznych. Zarówno obiekt przynosz¹cy
zyski, jak i przynosz¹cy straty bêdzie
charakteryzowa³ siê podobn¹ wartoœci¹ odtworzeniow¹,
jeœli ich budowie, przy tej samej
technologii, towarzyszy³ podobny poziom poniesionych
nak³adów inwestycyjnych.
Terminy specjalistyczne
metoda kosztów odtworzenia s³u¿y do okreœlenia
wartoœci odtworzeniowej nieruchomoœci na podstawie
kosztów odtworzenia, jakie zosta³yby poniesione
przy zastosowaniu tej samej technologii,
której u¿yto do wzniesienia lub powstania wycenianych
czêœci sk³adowych nieruchomoœci – budynków lub
urz¹dzeñ. Metodê kosztów odtworzenia stosuje siê przy
u¿yciu techniki szczegó³owej, techniki elementów scalonych
albo techniki wskaŸnikowej.
metoda kosztów zast¹pienia polega na okreœleniu wartoœci
odtworzeniowej nieruchomoœci na podstawie
kosztów, jakie musia³yby zostaæ poniesione przy
zast¹pieniu wycenianych budynków lub urz¹dzeñ,
obiektami o takiej samej funkcji, lecz wykonanymi przy
u¿yciu aktualnie stosowanych technologii i materia³ów.
Metodê kosztów zast¹pienia stosuje siê przy u¿yciu
techniki szczegó³owej, techniki elementów scalonych albo
techniki wskaŸnikowej.
metoda kosztów likwidacji polega na wycenie wartoœci
nieruchomoœci na podstawie wartoœci materia³ów porozbiórkowych,
pomniejszonych o koszty rozbiórki lub likwidacji.
technika szczegó³owa polega na okreœleniu kosztów odtworzenia
lub zast¹pienia na podstawie iloœci poszczególnych robót i
materia³ów budowlanych, ich cen jednostkowych wraz z odpowiednimi
narzutami.
technika elementów scalonych polega na okreœlaniu kosztu odtworzenia
lub zast¹pienia czêœci sk³adowych nieruchomoœci na
podstawie iloœci i cen scalonych elementów robót budowlanych.
technika wskaŸnikowa polega na okreœleniu kosztów otworzenia
lub zast¹pienia przez wymno¿enie ceny wskaŸnikowej
obiektu przez liczbê jednostek odniesienia, dla których ta cena
zosta³a ustalona. Technikê tê stosuje siê, gdy wyceniane obiekty
s¹ porównywalne z obiektami, dla których znane s¹ ceny
wskaŸnikowe.
koszty – wyra¿one w jednostkach pieniê¿nych wydatki zwi¹zane
z dzia³alnoœci¹ finansow¹ przedsiêbiorstwa.
nak³ady – wyra¿one w jednostkach naturalnych wydatki zwi¹zane
z dzia³alnoœci¹ technologiczn¹ przedsiêbiorstwa. (Koszty
i nak³ady s¹ w rzeczywistoœci pojêciami wieloznacznymi. Podane
definicje dotycz¹ znaczenia, w jakim pojêcia te zosta³y zastosowane
w przedstawionym artykule).
TABELA 4
WartoϾ
(z³,gr)
1 Paliki pomiarowe, œr.70 mm m 3 122,06 4,96 605,42
2 Deski iglaste obrzynane, 22 kat.II m 3 794,35 0,729 579,08
3 Nasiona traw kg 8,50 248,80 2114,80
a) Razem x x 3299,30
b) Koszty zakupu (14,3%) (a) (z³) 0,153 504,79
c) Razem materia³y (a+b) 3804,09
ród³o: Informacja o cenach materia³ów budowlanych w I kwartale 2000 r. – “Sekocenbud”,
Wyd. Promocja, Warszawa, zeszyt 1/2000.
Rodzaj kosztów
Wartoœæ pocz¹tkowa grobli
wartoœæ (z³)
Robocizna 97 829
Sprzêt 27 636
Materia³y 3 804
Razem 129 269
Koszt dokumentacji i nadzoru (3%) 3 878
Razem wartoœæ pocz¹tkowa grobli 133 147
TABELA 5
Akty prawne
Rozporz¹dzenie Ministra Skarbu Pañstwa z dnia 14 paŸdziernika
1999, w sprawie okreœlania szczegó³owego trybu sprzeda¿y
nieruchomoœci i ich czêœci sk³adowych, warunków rozk³adania
ceny sprzeda¿y na raty, stawek szacunkowych gruntów oraz
trybu przeprowadzania przetargów na dzier¿awê (Dz.U. nr 90,
poz. 1013).
Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1998 r. w sprawie
szczegó³owych zasad wyceny nieruchomoœci oraz zasad i trybu
sporz¹dzania operatu szacunkowego (Dz.U. nr 98, poz. 612).
Literatura
Turkowski K. 2000 – Wycena gruntów pod wodami – Komun. Ryb. 5.
26 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

El¿bieta Brzuska – Zak³ad Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w Go³yszu
Próba wykazania zale¿noœci pomiêdzy mas¹ cia³a samic
a efektami rozrodu suma afrykañskiego (Clarias
gariepinus Burchell 1822) po stymulowaniu owulacji
przysadk¹ karpia lub Ovopelem
W ramach wieloletnich badañ nad wynikami rozrodu
suma afrykañskiego po stymulowaniu owulacji ró¿nymi stymulatorami
(Brzuska, Adamek i in.1998, Brzuska, Rzemieniecki
i in. 1998, Brzuska, Ráczkevi-Radics i in. 1998, Brzuska
i in. 1999, Brzuska i in. 2000), prowadzonych w Zak³adzie
Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w Go³yszu,
w ub.r. przeprowadzono kolejny eksperyment. Jego celem
by³a próba wykazania zale¿noœci pomiêdzy mas¹ cia³a samic
a efektami kierowanego rozrodu, stymulowanego przysadk¹
mózgow¹ karpia lub jednokrotn¹ dawk¹ Ovopelu.
Badaniami objêto 16 samic wyhodowanych w ZIiGR
PAN w Go³yszu, które zosta³y podzielone na dwie grupy – w
grupie I jako stymulatora owulacji u¿yto przysadki karpia,
a w grupie II – Ovopelu (Horváth, Szabó 1996, Horváth i in.
1997). W obrêbie obu grup po³owê ryb stanowi³y osobniki
o ni¿szej masie cia³a (œrednia dla grupy I – 3,67 kg, dla grupy
II – 3,80 kg), a po³owê o wy¿szej (œrednia dla grupy I –
8,40 kg, dla grupy II – 8,74 kg). Ryby te umieszczone zosta³y
w oœmiu basenach wylêgarni o pojemnoœci 2,5 m 3
ka¿dy, w wodzie o temperaturze 24-25C, po 2 sztuki w basenie
– jedna ryba l¿ejsza i jedna ciê¿sza. Liczebnoœæ ryb w
grupach, dawki zastosowanych stymulatorów oraz sposób
podania zamieszczono w tabeli 1.
Kontrolê owulacji rozpoczêto 10 godz. po podaniu stymulatorów
i przeprowadzano j¹ co godzinê przez nastêpne
4 godz. Otrzymane jaja, pobierane od ka¿dej samicy oddzielnie,
wa¿ono i zap³adniano mleczem mieszanym, uzyskanym
ze zmacerowanych j¹der trzech zabitych samców,
które hypofizowane by³y przysadk¹ karpia w dawce 2 mg
kg -1 masy cia³a. Inkubacjê zap³odnionych jaj przeprowadzono
w aparatach Weissa, w wodzie o temperaturze
24-25C od ka¿dej samicy oddzielnie. Po 12 godz. inkubacji
okreœlano procent zap³odnienia jaj, a po 24 godz. procent
¿ywych zarodków.
Uzyskane dane poddano analizie wariancji metod¹
najmniejszych kwadratów w celu okreœlenia wp³ywu stymulatora
owulacji oraz masy cia³a ryb na masê jaj (przedstawion¹
w gramach i w procencie masy cia³a samic) oraz na
procent zap³odnienia i procent ¿ywych zarodków. W modelu
liniowym, wed³ug którego przeprowadzono analizê,
uwzglêdniono interakcjê pomiêdzy stymulatorem owulacji
a mas¹ cia³a samic. Istotnoœæ wp³ywu stymulatora owulacji,
Rys. 1. Procent samic przystêpuj¹cych do rozrodu po stymulacji
hormonalnej
masy cia³a samic oraz interakcji na cechy charakteryzuj¹ce
masê oraz jakoœæ jaj badano testem F.
Czas pomiêdzy hypofizacj¹ a owulacj¹ u ryb z grupy I
wynosi³ 11 godz., a u samic z grupy II 13 godz. W grupie I
przyst¹pi³o do rozrodu 100% ryb l¿ejszych oraz 66,67% ryb
ciê¿szych. W grupie II wytar³y siê wszystkie samice zarówno
l¿ejsze, jak i ciê¿sze (rys. 1).
Grupa
TABELA 1
Liczba samic u¿ytych do badañ, substancje stymuluj¹ce
owulacjê, zastosowane dawki oraz sposób ich podania
Liczba
samic
N=16
Stymulator
owulacji
Dawki na 1 kg
masy cia³a samicy
Sposób podania
I 6 przysadka karpia 4 mg dootrzewnowo
II 10 Ovopel 1 pellet dootrzewnowo
Wykazany zosta³ statystycznie istotny (P0,01) wp³yw
stymulatora owulacji na masê jaj przedstawion¹ w gramach
i w procencie masy cia³a samic. Œrednie najmniejszych
kwadratów oszacowane dla tych cech przyjê³y dla grupy
I wartoϾ 621,1 g i 9,51%, a dla grupy II Р1074,5 g i 16,75%
(tab. 2). Statystycznie istotna (P0,05) ró¿nica odnotowana
zosta³a pomiêdzy œrednimi badanych grup dla takiej cechy,
jak procent ¿ywych zarodków, przy czym lepsz¹ jakoœci¹
charakteryzowa³y siê jaja ryb z grupy II, tj. tej, w której podano
rybom Ovopel (tab. 2).
Statystycznie wysokoistotny (P0,01) by³ wp³yw masy
cia³a samic na masê pozyskiwanych jaj, ale tylko wtedy,
gdy by³a ona wyra¿ona w gramach. Œrednie najmniejszych
kwadratów dla tej cechy wynosi³y dla samic l¿ejszych
475,33 g, a dla samic ciê¿szych 1220,25 g (tab. 2). Wp³yw
masy cia³a samic rzutowa³ istotnie (P0,05) na obie cechy
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 27

TABELA 2
Œrednie najmniejszych kwadratów oszacowane dla badanych
cech z uwzglêdnieniem przyjêtych klasyfikacji
(µ - œrednia generalna)
Badane cechy
Czynnik klasyfikacji
Stymulator owulacji:
Masa jaj
w gramach
=847,79
Masa jaj
w % masy
cia³a samic
= 13,13
% zap³odnienia
po
12 godz.
inkubacji
=67,11
% ¿ywych
zarodków
po 24
godz. inkubacji
jaj
=56,45
przysadka karpia (grupa I) 621,08 9,51 63,42 51,50
Ovopel (grupa II) 1074,50 16,75 70,80 61,40
Masa cia³a samic:
samice l¿ejsze 475,33 12,62 72,87 61,20
samice ciê¿sze 1220,25 13,65 61,35 51,70
Interakcja stymulator owulacji x masa cia³a samic:
przysadka x samice l¿ejsze 334,67 9,21 64,33 52,00
przysadka x samice ciê¿sze 907,50 9,81 62,50 51,00
Ovopel x samice l¿ejsze 619,00 16,02 81,40 70,40
Ovopel x samice ciê¿sze 1533,00 17,48 60,20 52,40
charakteryzuj¹ce jakoœæ jaj. Wartoœci œrednich najmniejszych
kwadratów oszacowane dla procentu zap³odnienia
i procentu ¿ywych zarodków wskazuj¹, ¿e jaja lepszej jakoœci
zarówno po 12, jak i po 24 godz. inkubacji uzyskano od
ryb l¿ejszych (tab. 2).
Badana interakcja by³a statystycznie istotna (P0,05) jedynie
dla procentu zap³odnienia jaj, przy czym najlepsz¹ ich
jakoœæ uzyskano podaj¹c Ovopel rybom l¿ejszym. Na uwagê
zas³uguje fakt, ¿e po podaniu przysadki jakoœæ jaj (zarówno
po 12, jak i po 24 godzinach inkubacji) pozyskanych od samic
l¿ejszych i ciê¿szych by³a bardzo zbli¿ona. Po zastosowaniu
Ovopelu od samic ciê¿szych pozyskano jaja znacznie
s³abszej jakoœci ni¿ od samic l¿ejszych (tab. 2).
Reasumuj¹c mo¿na stwierdziæ, ¿e Ovopel podany w
jednej dawce (w wysokoœci 1 pellet/kg -1 masy cia³a samic)
daje zadowalaj¹ce efekty rozrodu u tego gatunku ryb. Wyniki
prezentowanego doœwiadczenia potwierdzaj¹ dane uzyskane
w dwóch poprzednich eksperymentach (Brzuska,
Rzemieniecki i in. 1998, Brzuska i in. 2000). W zwi¹zku
z tym mo¿na rekomendowaæ stosowanie u suma afrykañskiego
tego stymulatora owulacji w jednej tylko dawce. Aplikowanie
jednokrotnej iniekcji Ovopelu obni¿a koszty przeprowadzanych
tare³ oraz redukuje stres, na który ten gatunek
ryb jest bardzo wra¿liwy. Istotna wydaje siê równie¿ informacja,
¿e od samic ciê¿szych po podaniu Ovopelu otrzymywano
wy¿sz¹ masê jaj, ale s³abszej jakoœci w porównaniu
z mas¹ i jakoœci¹ jaj od samic l¿ejszych. Badania nad
zale¿noœci¹ pomiêdzy mas¹ cia³a samic a efektami kierowanego
rozrodu tego gatunku bêd¹ kontynuowane na wiêkszym
liczebnie materiale.
Literatura
Brzuska E., Adamek J., Rzemieniecki A. 1998 – Wstêpne wyniki badañ nad
zastosowaniem przysadki mózgowej leszcza do stymulowania owulacji
u samic suma afrykañskiego (Clarias gariepinus Burchell 1822) –
Komun. Ryb. 1: 7-8.
Brzuska E., Rzemieniecki A., Adamek J. 1998 – Wyniki stymulowania owulacji
u suma afrykañskiego (Clarias gariepinus Burchell 1822) przy
zastosowaniu Ovopelu – Komun. Ryb. 4: 15-16.
Brzuska E., Radicsné-Ráczkevi J., Adamek J., Radics F. 1998 – Zastosowanie
analogu hormonu podwzgórza des-Gly 10 , [D-Ala 6 ] – LHRH Ethylamide
oraz Biogonadylu do stymulowania owulacji u suma
afrykañskiego (Clarias gariepinus Burchell 1822) – Komun. Ryb. 4:
17-18
Brzuska E., Ráczkevi R.J., Adamek J., Radics F. 1999 – Különbözõ hormonkezelések
hatásának elõzetes vizsgálata az afrikai harcsa (Clarias gariepinus
Burchell) ovulációjára, a termékenyülésre, illetve az embriók
és a lárvák életképességére [Preliminary investigation on the influence
of different hormone treatments on the ovulation, embryonic survival
and larval morphology in African catfish (Clarias gariepinus Burchell)] –
Halászat 92, 2: 88-92 (in Hungarian - with English summary).
Brzuska E., Ráczkevi-Radics J., Radics F. 2000 – Stimulace ovulace sumika
afrického (Clarias gariepinus Burchell 1822) pomoci kapi hypofizy,
Ovopelu a HCG [Stimulation of ovulation in African catfish (Clarias
gariepinus Burchell 1822) with carp pituitary, Ovopel and HCG] –
Sbornik Referatù ze IV eské Ichtyologické Konference Vodnany
10-12 kwetna 2000: 16-19 (in Czech - with English summary).
Horváth L., Szabó T. 1996 – Hatchery testing of GnRH analogue-containing
pellets on ovulation in different fish species – International Conference
on Fish Reproduction 96, 9-12 Sept. 1996, eské Budéjovice,
Czech Republic.
Horváth L., Szabó T., Burke J. 1997 – Hatchery testing of GnRH analogue-containing
pellets on ovulation in four cyprinid species – Pol.
Arch. Hydrobiol. 44: 221-226.
Przemys³aw Czerniejewski, Jaros³aw Filipiak - Akademia Rolnicza w Szczecinie
Krab we³nistoszczypcy (Eriocheir sinensis
Milne-Edwards 1853) z Zalewu Szczeciñskiego
Wstêp
W naszej krajowej faunie wystêpuje szereg “obcych” gatunków
zwierz¹t, które na skutek m.in. naturalnej migracji lub,
co gorsza, niekontrolowanej dzia³alnoœci cz³owieka ró¿nymi
drogami przedosta³y siê do œrodowiska naturalnego. Jednym
z nich jest pochodz¹cy z Chin i Korei – krab we³nistoszczypcy.
Nazwa tego gatunku odzwierciedla wygl¹d jego szczypiec,
które u doros³ych osobników gêsto obroœniête s¹ kutikularnymi
wyrostkami, zwanymi potocznie w³osami. Na kontynencie
europejskim po raz pierwszy jego wystêpowanie stwierdzono
w estuarium Elby na pocz¹tku XX wieku. Prawdopodobnie
zosta³ zawleczony na nasz kontynent w zbiornikach balasto-
28 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

W pierwszej dekadzie paŸdziernika 2000 roku za pomoc¹
¿aków ustawionych w po³udniowej czêœci Zalewu
Szczeciñskiego (rejon Trzebie¿y i Stepnicy) pozyskano
110 ¿ywych krabów (rys. 1A). Elektroniczn¹ suwmiark¹
sprzê¿on¹ z komputerem (±0,01mm), do której do przesy³ania
danych wykorzystano oryginalny program Com2exel
i arkusz kalkulacyjny Excel, wykonano m.in. pomiary
szerokoœci i d³ugoœci ich karapaksu (rys. 1B), masy jednostkowej
(pomiar z dok³adnoœci¹ do 0,1 g), z pomoc¹ struktur
brzusznych okreœlono równie¿ p³eæ u tych skorupiaków.
W oparciu o szerokoœæ karapaksu przeprowadzono analizê
struktury wielkoœciowej badanej próby (wyznaczono klasy
co 5 mm).
Wyniki i dyskusja
Rys. 1. Rejon po³owów krabów we³nistoszczypcych w Zalewie
Szczeciñskim (A) oraz schemat pomiarów d³ugoœci i szerokoœci
karapaksu (B)
wych statków, co potwierdza znalezienie dwóch osobników
tego gatunku (40 i 50 mm) podczas z³omowania statku “Artemisia”,
który uprzednio zawija³ do portów Dalekiego Wschodu
(Grabda 1973). Obecnie europejski obszar wystêpowania tego
gatunku znacznie siê poszerzy³. Stwierdza siê jego obecnoœæ
we wszystkich krajach w pasie od Portugalii i Wielkiej
Brytanii po Finlandiê i Rosjê. Na obszarze obejmuj¹cym obecne
granice Polski po raz pierwszy stwierdzono wystêpowanie
tego skorupiaka w 1928 roku w Zalewie Szczeciñskim, sk¹d
szybko rozprzestrzeni³ siê i po nastêpnych piêciu latach znajdywano
go w Warcie, Noteci oraz górnych dop³ywach Odry
(poni¿ej Wroc³awia). Jego obecnoœæ zanotowano równie¿
w Zatoce Puckiej, dolnej Wiœle, jak równie¿ w wysuniêtym daleko
na wschód pod Gi¿yckiem jeziorze Wydminy (Grabda
1973). W latach 70. jego zasiêg wystêpowania w naszym kraju
znacznie siê zmniejszy³ i obecnie prawdopodobnie wystêpuje
w du¿ych skupiskach tylko w Zalewie Szczeciñskim i jeziorze
D¹bie oraz w mniejszych iloœciach – w Zatoce Gdañskiej.
Krab ten jest obecnie najwiêkszym skorupiakiem
¿yj¹cym w wodach Polski, jednak¿e jak dotychczas jego behawior
i biologia s¹ poznane w bardzo ograniczonym stopniu.
Wype³niaj¹c w czêœci wspomnian¹ lukê informacyjn¹ w naszym
Zak³adzie wykonano badania, których celem by³o okreœlenie
struktury wielkoœciowej i p³ci pozyskanych z po³owów
krabów we³nistoszczypcych oraz korelacji miêdzy szerokoœci¹
karapaksu a ich mas¹ jednostkow¹.
Materia³ i metoda
Z prowadzonych od kilku lat obserwacji wynika, ¿e w okresie
jesiennym, a w szczególnoœci w paŸdzierniku, w ró¿-
nych typach narzêdzi po³owowych usytuowanych na Zalewie
Szczeciñskim stwierdza siê doœæ znaczne iloœci krabów
we³nistoszczypcych, które najczêœciej rybacy z powrotem
wrzucaj¹ do wody. WyraŸne nasilenie w tym czasie ich
“po³owów” najprawdopodobniej mo¿na wi¹zaæ z odbywaj¹c¹
siê jesieni¹ wêdrówk¹ rozrodcz¹ tych zwierz¹t, przemieszczaj¹cych
siê corocznie z estuarium Odry do morza.
W pozyskanej próbie 110 krabów wystêpowa³y osobniki
znacznie ró¿ni¹ce siê wielkoœci¹. Ich masa jednostkowa
mieœci³a siê w zakresie 30,1- 458,9 g, (œrednia – 136,8 g), natomiast
d³ugoœæ karapaksu osi¹ga³a od 36,15 do 85,00 mm
(œrednia – 57,53 mm), a jego szerokoœæ od 41,08 do 98,36
mm (œrednia – 64,76 mm). Z informacji uzyskanych od rybaków
zawodowych wynika, ¿e kraby ³owione w Zalewie
Szczeciñskim bardzo rzadko przekraczaj¹ masê 500 g,
a najczêœciej spotykane s¹ osobniki od 50 do 150 g. Wed³ug
ró¿nych danych literaturowych u tych skorupiaków zasiedlaj¹cych
wody Europy Zachodniej szerokoϾ karapaksu
maksymalnie dochodzi do 100 mm, co w œwietle ww. danych
wskazuje, ¿e “nasze” kraby nie odbiegaj¹ wielkoœciowo od
zasiedlaj¹cych inne akweny (Wall i Limbert 1983).
Jak ju¿ wspomniano w metodyce, szerokoœæ karapaksu
stanowi³a wyznacznik podzia³u ca³ej badanej próby krabów
na poszczególne klasy wielkoœciowe, których stwierdzono
10. Osobniki o szerokoœci 60,1-65 mm (30 szt.) oraz
65,1-70 mm (27 szt.) ³¹cznie stanowi³y 52% badanej próby
(rys. 2). Wed³ug Normant i in. (2000) wœród tego gatunku
krabów pozyskanych z jez. D¹bie (186 szt.) najliczniej wystêpowa³y
osobniki w klasach: 70-75 mm (31,2%), 65-70
mm (25,5%) oraz 60-65 mm (18,3%). Ciekawostk¹ jest fakt,
¿e zarówno w Zalewie Szczeciñskim jak i jez. D¹bie nie
stwierdzono osobników juwenalnych (o szerokoœci karapaksu
mniejszej ni¿ 40mm), które – sugeruj¹c siê informacjami
badaczy zachodnioeuropejskich – prawdopodobnie
wchodz¹ z Morza Pó³nocnego do naszych wód estuariowych
w okresie wiosennym.
Z przeprowadzonych badañ struktury p³ci wynika, ¿e
we wszystkich klasach wielkoœciowych wystêpowa³y samce,
natomiast zarówno w najmniejszej klasie (40-45 mm)
oraz w trzech najwiêkszych (powy¿ej 75 mm) nie stwierdzono
samic. £¹czny udzia³ samców w ca³ej analizowanej próbie
wyniós³ 53,5%. Zwraca uwagê, ¿e podobn¹ niewielk¹
dominacjê samców (55,0%) nad samicami stwierdzili Nor-
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 29

Fot. 1a. Dymorfizm p³ciowy kraba we³nistoszczypcego
- strona grzbietowa
Fot. 1b. Dymorfizm p³ciowy kraba we³nistoszczypcego
- strona brzuszna
mant i in. (2000) wœród 186 krabów pozyskanych w sierpniu
1998 r. z jez. D¹bie. Niektórzy badacze sugeruj¹, ¿e struktura
p³ci w populacji krabów we³nistoszczypcych zale¿y od
okresu ich pozyskania. Siegfried (2000) badaj¹c populacjê
tego skorupiaka z zatoki San Francisco, wykaza³, i¿ we
wrzeœniu sk³ada³a siê ona z równej iloœci obu p³ci, natomiast
w póŸniejszych miesi¹cach szybko wzrasta³a liczebnoœæ
samców, dochodz¹ca w listopadzie nawet do 100% po³awianych
osobników.
Z analizy œrednich mas jednostkowych krabów obliczonych
osobno dla ka¿dej z p³ci wynika fakt znacz¹cych ró¿-
nic wielkoœci tego pomiaru pomiêdzy samcami (147,1 g) a
samicami (125,1 g), przy jednoczesnej zbli¿onej do siebie
wartoœci œredniej d³ugoœci i szerokoœci karapaksu (odpowiednio
58,25 i 64,85 mm – u samców oraz 58,85 i 64,72
mm – u samic). Przyczyny tej blisko 15% ró¿nicy w masach
nale¿y upatrywaæ w wielkoœciach szczypiec, które u samca
s¹ znacznie potê¿niejsze (fot. 1a, b) i mog¹ stanowiæ jedn¹
z wa¿niejszych cech okreœlaj¹cych dymorfizm p³ciowy krabów
we³nistoszczypcych.
Przedstawione na rys. 3 rezultaty analizy
statystycznej wyraŸnie wskazuj¹ na siln¹ zale¿noœæ
pomiêdzy szerokoœci¹ karapaksu a
mas¹ cia³a tych skorupiaków (u samców
R 2 =0,95, u samic R 2 =0,92). W ilustruj¹cych
tê zale¿noœæ krzywych potêgowych wartoœci
wyk³adnika s¹ wy¿sze od uzyskanych przez
Normant i in. (2000), którzy okreœlili y=
0,0045x 2,4 . Trudno odnieœæ siê do tej ostatniej
wartoœci i porównywaæ z naszymi danymi,
gdy¿ w wy¿ej cytowanej pracy funkcjê tê
obliczono tylko na czwartej czêœci osobników
(47 szt.), jakimi dysponowa³y ww. autorki.
U wszystkich 51 przebadanych przez nas samic
nie stwierdzono jaj, co wskazuje, ¿e proces
dojrzewania i sk³adania produktów p³ciowych
na brzusznej stronie cia³a najprawdopodobniej
nastêpuje w trakcie przemieszczania
siê krabów z Ba³tyku do Morza Pó³nocnego,
w którym ze wzglêdu na optymalne dla
nich zasolenie osi¹gaj¹ pe³n¹ zdolnoœæ rozrodu.
Bior¹c pod uwagê opinie rybaków ³owi¹cych w estuarium
Odry oraz nasze wieloletnie obserwacje prowadzone
na tym obszarze mo¿na stwierdziæ, ¿e kraby we³nistoszczypce
znalaz³y dobre warunki bytowania w wodach Zalewu
Szczeciñskiego i jeziora D¹bie (ciekawostk¹, trudn¹
w interpretacji jest, ¿e od 20 lat nie stwierdza siê ich w Zalewie
Kamieñskim – informacja ustna rybaków). Wystêpuj¹
one w znacznych iloœciach w ww. akwenach, o czym œwiadczy
fakt, ¿e zarówno latem jak i jesieni¹ za jednym podniesieniem
¿aka rybacy “³owi¹” ich nawet po kilkanaœcie i wiêcej
sztuk (które coraz czêœciej wykorzystywane s¹ do celów
kulinarnych). Dotychczas nie ma ¿adnych sprawdzonych
informacji o tym, aby masywne, ciê¿kie kraby atakowa³y ¿ywe
ryby. Wiadomo jednak, ¿e mog¹ jako pokarm wykorzystywaæ
ryby œniête, choæ ich g³ówna dieta sk³ada siê z roœlinnoœci
miêkkiej (np. moczarki kanadyjskiej, ró¿nych gatunków
rdestnic i rzêsy) oraz drobnych bezkrêgowców wodnych.
Jednak nap³ywaj¹ sygna³y o niekorzystnym oddzia³y-
30
530
25
480
430
20
[%] 15
10
samce
samice
masa (g)
380
330
280
230
180
2,9591
y=0,0006x
2
R =0,9544
samice
samce
5
130
80
2,851
y=0,0008x
2
R =0,9167
0
40-45 45,1-50 50,1-55 55,1-60 60,1-65 65,1-70 70,1-75 75,1-80 80,1-85 95-100
szerokoϾ karapaksu [mm]
Rys. 3. Korelacja miêdzy szerokoœci¹ karapaksu a mas¹ jednostkow¹
krabów we³nistoszczypcych.
30
40 50 60 70 80 90 100
szerokoϾ karapaksu (mm)
Rys. 2. Szerokoœæ karapaksu kraba we³nistoszczypcego w poszczególnych
klasach wielkoœciowych.
30 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

waniu tych krabów na prowadzon¹ gospodarkê ryback¹
(m.in. niszcz¹ sieci, kopi¹ g³êbokie nory w groblach i brzegach
zbiorników wodnych powoduj¹c powolne ich rozmywanie,
¿eruj¹c zmniejszaj¹ powierzchniê potencjalnych tarlisk
oraz bazê pokarmow¹ ryb dennych). Maj¹c to na uwadze
wydaje siê, ¿e ju¿ nadszed³ czas podjêcia szczegó³owych
badañ dotycz¹cych: okreœlenia wielkoœci populacji,
od¿ywiania siê, rozrodu, wzrostu i innych behawioralnych
aspektów ich ¿ycia, w celu poznania m.in. zagro¿eñ, jakie
mog¹ w niedalekiej przysz³oœci wynikn¹æ z braku wiedzy o
“naszych” krabach we³nistoszczypcych.
Literatura:
Grabda E. 1973 – Krab we³nistoszczypcy, Eriocheir sinensis Milne-Edwards,
1853 w Polsce – Przeg. Zool. XVII. 46-49.
Normant M., Wiszniewska A., Szaniawska A. 2000 – The Chinese mitten
crab Eriocheir sinensis (Decapoda: Grapsidae) from Polish waters –
Oceanologia 42 (3): 375-383.
Siegfried S. 2000 – Notes of the invasion of the Chinese mitten crab (Eriocheir
sinensis) and their entrainment at the tracy fish collection facility
– IEP Newsletter 12 (1) 24-25.
Wall C., Limbert M. 1983 – A Yorkshire record of the Chinese mitten crab –
Naturalist 108.
§
Problemy Prawa Rybackiego Problemy Prawa Rybackiego
Chów i hodowla ryb gatunków obcych
Czy na chów i hodowlê ryb gatunków, które w Polsce
nie wystêpuj¹, wymagane jest uzyskanie zezwolenia?
Rozstrzygniêcie tej kwestii wymaga zbadania przepisów ustawy
z 18 kwietnia 1985 o rybactwie œródl¹dowym (tekst jednolity
Dz.U. 1999 nr 66, poz. 750 ze zmianami), zwanej dalej „ustaw¹ ryback¹”.
Jej art. 1 ust. 1 wskazuje, ¿e ustawa reguluje zasady i warunki
ochrony, chowu, hodowli i po³owu ryb w powierzchniowych
wodach œródl¹dowych, zwanych dalej „wodami”.
Sama ustawa rybacka nie definiuje pojêcia „wód”, a to oznacza,
¿e trzeba siêgn¹æ do ustawy z 24 paŸdziernika 1974 Prawo wodne
(Dz.U. nr 38, poz. 230 ze zmianami), która w art. 6 ust. 3 dzieli
œródl¹dowe wody powierzchniowe na:
1) p³yn¹ce w rzekach, potokach górskich, kana³ach i innych
ciekach o przep³ywach sta³ych lub okresowych oraz w Ÿród³ach,
z których cieki bior¹ pocz¹tek;
2) stoj¹ce, znajduj¹ce siê w jeziorach i innych zbiornikach;
a w art. 6 ust. 4 nakazuje stosowanie przepisów o wodach
p³yn¹cych do jezior i innych zbiorników, z których cieki wyp³ywaj¹
lub do których uchodz¹.
Jednym z podstawowych za³o¿eñ ustawy rybackiej jest jednoœæ
rybactwa, która oznacza, ¿e przepisy ustawy rybackiej stosuje
siê zarówno do rybactwa w wodach p³yn¹cych (g³ównie w rzekach
i jeziorach przep³ywowych), jak i stoj¹cych (zw³aszcza w stawach).
Art. 1 ust. 2 ustawy rybackiej definiuje dwa pojêcia:
chów ryb – dzia³ania zmierzaj¹ce do utrzymywania i zwiêkszania
produkcji ryb,
hodowlê ryb – chów ryb po³¹czony z doborem i selekcj¹,
w celu zachowania i poprawienia wartoœci u¿ytkowej ryb.
Art. 4 ustawy rybackiej – skreœlony z dniem 1 stycznia 2001
ustaw¹ z 19 listopada 1999 Prawo dzia³alnoœci gospodarczej
(Dz.U. nr 101, poz. 1178) – wprowadzi³ kategoriê prawn¹ uprawnionego
do rybactwa, czyli uprawnionego do chowu, hodowli i
po³owu ryb, którym do 31 grudnia 2000 by³:
– na wodach stoj¹cych posiadacz gruntów pod tymi wodami,
– na wodach p³yn¹cych ten, kto otrzyma³ pozwolenie
wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód do celów
rybackich.
Z treœci art. 4 ustawy rybackiej wynika³o jasno, ¿e koniecznym
i zarazem wystarczaj¹cym warunkiem legalnoœci chowu i hodowli
ryb by³o posiadanie gruntów pod wodami stoj¹cymi albo uzyskanie
pozwolenia wodnoprawnego na szczególne korzystanie z wód
p³yn¹cych do celów rybackich. ¯adnego dodatkowego zezwolenia
art. 4 ustawy rybackiej nie wymaga³, obojêtnie czy chowane lub hodowane
ryby nale¿a³y do gatunków wystêpuj¹cych w Polsce, czy
te¿ do gatunków, które w Polsce nie wystêpuj¹. Skreœlenie art. 4
ustawy rybackiej niczego w tym zakresie nie zmienia, tym bardziej
¿e w art. 96 ust. 1 pkt 7 prawa dzia³alnoœci gospodarczej ustawodawca
napisa³ wyraŸnie, ¿e z dniem wejœcia w ¿ycie tego prawa, tj.
z dniem 1 stycznia 2001, wykonywanie dzia³alnoœci gospodarczej
w zakresie chowu, hodowli i po³owu ryb w wodach œródl¹dowych
nie wymaga uzyskania koncesji lub zezwolenia.
Pewne w¹tpliwoœci mog¹ wszak¿e zrodziæ siê na tle art. 3
ustawy rybackiej, którego treœæ jest nastêpuj¹ca:
Art. 3. Na wprowadzanie do wód gatunków ryb, które w Polsce
nie wystêpuj¹, jest wymagane zezwolenie ministra w³aœciwego do
spraw rolnictwa, wydane w porozumieniu z ministrem w³aœciwym
do spraw œrodowiska i po zasiêgniêciu opinii Pañstwowej Rady
Ochrony Przyrody.
Stylizacja tego przepisu wskazuje jednak jasno, ¿e przewidziane
w nim zezwolenie ministra nie jest zezwoleniem na chów
lub hodowlê gatunków ryb, które w Polsce nie wystêpuj¹, lecz zezwoleniem
na wprowadzanie do wód gatunków ryb, które w
Polsce nie wystêpuj¹. Art. 3 ustawy rybackiej u¿ywa okreœlenia
„wód”, a „wody” stosownie do art. 1 ust. 1 ustawy rybackiej oznaczaj¹
„powierzchniowe wody œródl¹dowe”. Kieruj¹c siê fundamentaln¹
zasad¹ wyk³adni prawa, wyra¿an¹ ³aciñsk¹ paremi¹ lege non
distinguente nec nostrum est distinguere (czego prawo nie rozró¿-
nia, tego nie nale¿y rozró¿niaæ), nale¿y przyj¹æ, ¿e zezwolenie ministra
wymagane jest na wprowadzanie gatunków ryb, które w Polsce
nie wystêpuj¹ (obojêtnie, czy one kiedyœ wystêpowa³y w Polsce,
czy te¿ nie wystêpowa³y nigdy; miarodajne jest tylko to, ¿e w
momencie wprowadzania do wód one w Polsce nie wystêpuj¹), zarówno
do powierzchniowych wód p³yn¹cych, jak i stoj¹cych, skoro
zarówno wody p³yn¹ce, jak i stoj¹ce s¹ powierzchniowymi wodami
œródl¹dowymi w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy rybackiej, a tym
samym w rozumieniu art. 3 ustawy rybackiej.
Kwesti¹ rozstrzygaj¹c¹ o odpowiedzi na zadane pytanie jest
sposób rozumienia kategorii prawnej wprowadzania do wód.Logiczne
jest, ¿e ryba zostaje wprowadzona do wody, je¿eli mo¿e siê
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 31

w wodzie swobodnie przemieszczaæ i w konsekwencji ewentualnie
zak³óciæ równowagê biologiczn¹ w cieku lub zbiorniku wodnym,
gdy¿ taki jest sens wymogu zezwolenia ministra i trybu jego wydawania
(opinia Pañstwowej Rady Ochrony Przyrody), o którym
mowa w art. 3 ustawy rybackiej. Wobec tego, je¿eli sposób chowu
lub hodowli ryb nie jest zwi¹zany z wprowadzaniem do wód ryb gatunków
nie wystêpuj¹cych w Polsce, to nie ma wymogu uzyskania
zezwolenia. Przyk³adem takiego dzia³ania bêdzie chów lub hodowla
w basenach, w sadzach, w urz¹dzeniach sztucznych czy w niewielkich
izolowanych zbiornikach hodowlanych, na co zezwolenie
ministra nie jest wymagane. Wymóg zezwolenia z art. 3 ustawy rybackiej
zaktualizuje siê dopiero wtedy, gdy ryby gatunków nie wystêpuj¹cych
w Polsce, pochodz¹ce z takiego chowu lub takiej hodowli
maj¹ byæ wprowadzone do wód: do rzeki, jeziora, a nawet
stawu. Je¿eli natomiast chów lub hodowla ryb gatunków nie wystêpuj¹cych
w Polsce ma odbywaæ siê w warunkach umo¿liwiaj¹cych
swobodne przemieszczanie siê ryb w rzece, jeziorze, stawie itp.,
oznacza to, ¿e ryby zostaj¹ wprowadzone do wód, a wobec tego
istnieje wymóg uzyskania zezwolenia przewidzianego w art. 3
ustawy rybackiej.
W konkluzji nale¿y przyj¹æ, ¿e je¿eli chów lub hodowla ryb gatunków,
które w Polsce nie wystêpuj¹, nie s¹ po³¹czone z wprowadzaniem
takich ryb do wód w wy¿ej okreœlonym rozumieniu, to taki
chów lub taka hodowla nie wymaga uzyskania zezwolenia przewidzianego
w art. 3 ustawy rybackiej.
Wojciech Radecki
DOŒWIADCZALNY OŒRODEK ZARYBIENIOWY IRS w Pieczarkach
11 - 610 Pozezdrze
tel. (087) 4283666, 4283882, fax (087) 4283881
E-mail: irsdgal@poczta.onet.pl
prowadzi produkcjê i sprzeda¿:
– jesiotrów (narybek i kroczki)
– szczupaków (wylêg p³ywaj¹cy i podchowany: odbiór w kwietniu i maju)
– sumów (narybek i kroczki dowolnej wielkoœci: odbiór od kwietnia do paŸdziernika)
– ryb ozdobnych:
karasi kolorowych
karpi koi
jazi „z³ota orfa”
– raków:
raków szlachetnych (rak obsadowy - wylêg po I wylince: odbiór czerwiec-lipiec,
rak obsadowy - jesienny: odbiór wrzesieñ-listopad)
raków b³otnych (sortymenty i terminy odbioru jak raka szlachetnego)
Nowoœci wydawnicze Nowoœci wydawnicze Nowoœci
Znane i zas³u¿one Wydawnictwo Naukowe PWN opublikowa³o nowe wydanie „Ryb s³odkowodnych Polski”
(Warszawa 2000) pod redakcj¹ Marii Bryliñskiej – profesora Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego.
Osoba prof. Bryliñskiej oraz sk³ad Autorów, praktycznie z ca³ej Polski, pracuj¹cych w licz¹cych siê oœrodkach
naukowych, jak Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski, Instytut Rybactwa Œródl¹dowego, uniwersytety Wroc³awski i £ódzki, Akademia
Rolnicza w Szczecinie oraz Politechnika Koszaliñska – gwarantuj¹ wysok¹ jakoœæ merytoryczn¹
i wybitne walory edukacyjne podrêcznika.
W porównaniu z poprzednim wydaniem „Ryb s³odkowodnych Polski”, podrêcznik ten
prezentuje ca³kowicie nowe podejœcie do omawianych wczeœniej zagadnieñ, jak równie¿
wzbogacony jest o dodatkowe rozdzia³y.
W pierwszej czêœci ksi¹¿ki omówiono systematykê ryb oraz ich budowê zewnêtrzn¹ i
wewnêtrzn¹, uzupe³niaj¹c te zagadnienia omówieniem cech cytotaksonomicznych ryb oraz
molekularnymi badaniami systematycznymi. Œrodowisko ¿yciowe ryb przedstawiono jako
wybrane zagadnienia z ekologii ryb s³odkowodnych wraz z nowoczesnym ujêciem bioenergetyki
terenowej. W najnowszym ujêciu systematycznym scharakteryzowano gromady ryb
bezszczêkowych i szczêkowych, a charakterystykê ni¿szych jednostek systematycznych
bardzo oryginalnie po³¹czono z kluczami do oznaczania rzêdów, rodzin i gatunków.
Koñcow¹ (najobszerniejsz¹) czêœæ podrêcznika zajmuje kompleksowa charakterystyka
ponad 80 gatunków ryb zasiedlaj¹cych wody œródl¹dowe Polski.
Uwa¿am, ¿e podrêcznik „Ryby s³odkowodne Polski” jest godzien polecenia i powinien
znajdowaæ siê w bibliotekach wszystkich uczelni, jednostek badawczych i hodowców ryb
oraz wszystkich tych, których interesuje œwiat ryb i ich œrodowisko ¿yciowe.
prof. dr hab. Piotr Epler
Akademia Rolnicza w Krakowie
32 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

Krzysztof Goryczko - Pstr¹gi. Chów i hodowla. Poradnik hodowcy -
Wydawnictwo IRS, wydanie II
„Ksi¹¿ka mówi o biologii, metodach hodowli i chowu pstr¹ga têczowego (Oncorhynchus
mykiss Walbaum), jednego z wa¿niejszych we wspó³czesnej akwakulturze gatunków
ryb. W zamierzeniu autora ma ona byæ podrêcznikiem, w którym Czytelnik znajdzie
praktyczne porady i nieco teorii objaœniaj¹cej zwi¹zki miêdzy biologi¹ a technologi¹ chowu
i zasadami hodowli (...) Wobec wyraŸnego wzrostu zainteresowania produkcj¹
pstr¹ga i znacznego postêpu w technice jego hodowli i chowu, wydaje siê celowe opublikowanie
w miarê aktualnych informacji dotycz¹cych zarówno samej praktyki produkcyjnej,
jak i szeroko rozumianych jej uwarunkowañ wynikaj¹cych z biologii gatunku.” (ze
wstêpu)
Ksi¹¿ka bogato ilustrowana zdjêciami i rysunkami, zawiera spis literatury oraz indeks
rzeczowy, nazwisk i nazw ³aciñskich (140 stron).
Stan
rybactwa jeziorowego w 1999 r. – opracowanie zbiorowe, Wydawnictwo Instytutu Rybactwa
Œródl¹dowego, 2000, str. 75
Ze wstêpu:
„Niniejsze opracowanie jest kolejnym raportem o stanie rybactwa jeziorowego opracowanym
przez zespó³ ekspertów z Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie. Przedstawione w nim
oceny aktualnego stanu rybactwa jeziorowego skupiaj¹ siê (analogicznie jak w poprzednich
dwóch raportach) na nastêpuj¹cych zagadnieniach: dynamice produkcji, sytuacji ekonomicznej,
gospodarce zarybieniowej i zwi¹zkach rybactwa z ochron¹ wód powierzchniowych.”
Alldans.c.
IMPORT NARYBKU WÊGORZA
10-459 Olsztyn
ul. Pana Tadeusza 5/3
tel./fax (89) 533 96 95
tel.kom. 0602 751 982
0602 295 264
Wychodz¹c naprzeciw oczekiwaniom œrodowiska rybackiego i
wêdkarskiego, sprowadzamy na zamówienie,
zawsze w przystêpnej
cenie, kwalifikowany bezpoœrednio u producenta w Danii, Holandii,
FrancjiiAnglii, najlepszej jakoœci materia³ zarybieniowy wêgorza.
Wybieraj¹c nasz¹ ofertê mo¿na liczyæ na:
uzyskanie niezbêdnych zezwoleñ,
sprowadzenie dowolnej formy (szklisty, wstêpuj¹cy, obsadowy)
i iloœci narybku wêgorza,
przeprowadzenie wymaganej kwarantanny,
dostarczenie narybku do wskazanego miejsca na terenie kraju.
W ramach wspó³pracy przewidujemy nieodp³atne, merytoryczne
doradztwo w kwestiach prowadzenia racjonalnej gospodarki
wêgorzowej.

Artyku³ sponsorowany przez AQUA PASZE s.c. Olsztyn
SANOSTIM – NOWA ANTYSTRESOWA DIETA
W ¯YWIENIU RYB
Nutreco Aquaculture przesz³a d³ug¹ drogê w rozwijaniu
formu³y paszowej, która nie tylko spe³nia³aby optymalne
wymagania ¿ywieniowe, ale jednoczeœnie polepsza³aby
stan zdrowotny ryb. Na pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych
byliœmy pierwsz¹ firm¹, która wprowadzi³a do pasz fragmenty
komórek dro¿d¿y, zawieraj¹cych beta-glukany, znane
z pozytywnej stymulacji systemu immunologicznego
ryb. W zale¿noœci od kraju i czasu te immunostymulacyjne
dodatki wystêpowa³y pod handlowymi nazwami Trouvitolu,
Response Proactive 1 i Response Proactive 2. Dalsze wysi³ki
w doskonaleniu immunostymulatorów z zakresu beta-glukanów
jak i innych zaowocowa³y najnowszym produktem
Nutreco z tej dziedziny tj. SANOSTIMEM (³ac. sanus
- zdrowie i stimulatio – stymulacja).
G³ówne komponenty SANOSTIMU
nowe beta-1,3/1,6 glukany wystêpuj¹ce pod handlow¹
nazw¹ MacroGard ® ; wyniki badañ zarówno in vivo jak
i in vitro pokazuj¹, ¿e MacroGard ® jest aktualnie najlepszym
immunostymulatorem dostêpnym na rynku,
istotnie podwy¿szona dawkê witaminy C; wyniki badañ
prowadzonych w Nutreco Aquaculture Research
Centre jak i w innych oœrodkach naukowych wykaza³y,
¿e kombinacja megadawki witaminy C i beta-glukanów
jest niezwykle efektywna w profilaktyce i leczeniu
chorób wywo³anych przez paso¿yty i patogeny wirusowe
i bakteryjne; najnowsze rezultaty badañ pokazuj¹
ponadto, ¿e witamina C ma istotny udzia³ w procesie
leczenia urazów skóry i ran; w SANOSTIMIE stosowana
jest tylko witamina C zachowuj¹ca pe³n¹ stabilnoœæ
w podczas procesu ekstrudowania pasz,
selen w wysoce przyswajalnej formie organicznej; ta forma
selenu znacznie szybciej od formy nieorganicznej
wnika w cia³o ryb, w³¹czaj¹c w to miêœnie, skórê oraz
Œmiertelnoœæ (%)
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
Kontrola
MacroGard
0
1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64
Czas (dni)
Rysunek 1. Kumulatywna œmiertelnoœæ pstr¹gów têczowych ¿ywionych
diet¹ kontroln¹ i pasz¹ zawieraj¹c¹ beta-glukany,
zainfekowanych Aeromonas salmonicida, bakteri¹ wywo³uj¹c¹
wrzodzienicê. MacroGard ® prawie ca³kowicie chroni
ryby
szczególnie istotne komórki fagocytarne; selen wraz
z witamin¹ E pe³ni kluczow¹ rolê w zachowaniu integralnoœci
œciany komórkowej oraz aktywnoœci antyutleniaj¹cej;
oba komponenty s¹ niezbêdne w mechanizmie
“reperacji” komórek fagocytarnych zapewniaj¹c ich
ci¹g³¹ gotowoœæ i sprawnoœæ do walki z patogenami.
Wyniki badañ
Rysunek 1 przedstawia wyniki doœwiadczeñ przeprowadzonych
w Nutreco Aquaculture Research Centre na
dwóch grupach pstr¹gów ¿ywionych paszami zawieraj¹cymi
MacroGard ® oraz pasz¹ kontroln¹ bez dodatków. Po
wystapieniu furunkulozy kumulatywna œmiertelnoœæ w grupie
kontrolnej i w grupie ¿ywionej pasz¹ z MacroGard ® wynosi³a
odpowiednio 80% i 10%.
Z kolei kombinacja MacroGard ® z megadawk¹ witaminy
C i selenem skutkowa³a istotn¹ redukcj¹ œmiertelnoœci wœród
pstr¹gów powodowan¹ wirusem VHS - 73% w grupie ¿ywionej
paszami z Sanostimem i 90% w grupie kontrolnej (rys. 2).
Podobnie u ryb zara¿onych kulorzêskiem Ichthyophthirius
multifiliis notowano istotnie ni¿szy poziom kumulatywnej
œmiertelnoœci - 17% oraz 69% odpowiednio dla diety z Sanostimem
oraz diety kontrolnej bez dodatków (rys. 3).
Jak ¿ywiæ ryby paszami zawieraj¹cymi SANOSTIM
Czynniki stresuj¹ce takie jak: sortowanie, przerzut ryb
miêdzy basenami lub stawami, szczepienia, ekstremalne
temperatury, transport, wywo³uj¹ rekacjê stresow¹ manifestuj¹c¹
siê w pierwszej fazie podwy¿szonym poziomem hormonów
– kortizolu i adrenaliny. Znacznie jednak wa¿niejsza
jest druga faza tej odpowiedzi, gdy¿ to w³aœnie ona wp³ywa
bezpoœrednio na kondycjê i ¿ywotnoœæ ryb redukuj¹c immunokompetentnoœæ,
obni¿aj¹c odpornoœæ na choroby, zwalniaj¹c
tempo wzrostu, czy redukuj¹c potencja³ reprodukcyj-
Œmiertelnoœæ (%)
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
Kontrola
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
Czas (dni)
SANOSTIM
Rysunek 2. Kumulatywna œmiertelnoœæ pstr¹gów têczowych ¿ywionych
pasz¹ kontroln¹ oraz pasz¹ zawieraj¹c¹ SANOSTIM
(MacroGard ® + megadawka witaminy C+ selen) w okresie 2
tygodni, zainfekowanych wirusem VHS
1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 37

Œmiertelnoœæ (%)
100
80
60
40
20
0
Œrednia
Œrednia
Rysunek 3. Kumulatywna œmiertelnoœæ pstr¹gów têczowych ¿ywionych pasz¹ kontroln¹
oraz pasz¹ zawieraj¹c¹ SANOSTIM (MacroGard ® + megadawka witaminy C+
selen) zainfekowanych kulorzêskiem Ichthyophthirius multifiliis.
ny. Dobrze znany jest fakt, ¿e stres ma negatywny wp³yw na
szereg funkcji immunologicznych takich jak: aktywnoœæ limfocytów,
produkcja przeciwcia³ lub aktywnoœæ makrofagów.
Bezpoœredni¹ konsekwencj¹ dzia³ania czynnika stresuj¹cego
jest wiêksza podatnoœæ ryb na choroby. W praktyce czêsto
obserwowane jest wyst¹pienie choroby po wczeœniejszym
zaistnieniu sytuacji stresowych.
SANOSTIM zosta³ opracowany jako dieta
antystresowa. Nowy sk³ad, wiêcej najczystszych
form beta-1,3/1,6 glukanów pozwala na
maksimum elastycznoœci w ¿ywieniu. Zalecamy
stosowanie pasz z SANOSTIMEM w okresie
jednego do dwóch tygodni przed wyst¹pieniem
sytuacji stresowej i zakoñczenie ¿ywienia
dwa, trzy tygodnie po jej ust¹pieniu. Za optymalny
okres uznaje siê cztery tygodnie ogólnego
karmienia. Nawet jeœli sytuacja stresowa
nie zostanie w pe³ni rozpoznana dobr¹ praktyk¹
jest czasowa zmiana diety na wzbogacon¹
o antystresowy SANOSTIM.
SANOSTIM jest najlepsz¹ polis¹ ubezpieczeniow¹
stanu zdrowotnego hodowanych
ryb. Nawet niewielka redukcja strat zwróci dodatkowe
nak³ady poniesione na ten dodatek.
Poza tym zdrowe ryby to tak¿e lepsze tempo
wzrostu i korzystniejszy wspó³czynnik pokarmowy.
Hodowco, czy staæ Ciê wiêc na niestosowanie
SANOSTIMU?
UWAGA! Wszystkie nasze startery i pasze narybkowe
o oznaczeniu Nutra Amino Balance zawieraj¹ SA-
NOSTIM w standardzie i nie wymagaj¹ dop³aty. W przypadku
zamówieñ dodatku do pasz tuczowych obowi¹zuje
dop³ata 1,2 FFr /kg paszy (tj. oko³o 70 gr/kg).
Informujemy, ¿e w dniach 18-25 marca 2001 r. w siedzibie Akademii Rolniczej w Szczecinie,
Wydzia ³ Rybactwa Morskiego i Technologii ¯ywnoœci, jest organizowany kurs zawodowy:
PRZETWÓRSTWO RYB I RAKÓW
Wyk³adowcami bêd¹ pracownicy naukowo-dydaktyczni Akademii Rolniczej, pod kierownictwem
prof. dr. hab. Edwarda Ko³akowskiego.
Oferta nasza skierowana jest do wszystkich rybaków, hodowców raków, w³aœcicieli zak³adów
przetwórstwa rolnego.
Celem kursu bêdzie wdra¿anie nowych technologii z zakresu przetwórstwa ryb i raków, zapoznanie
siê z wymogami Unii Europejskiej w zakresie przepisów sanitarno-epidemiologicznych, dostosowanie
norm jakoœciowych wytwarzanych produkt ów do standardów obowi¹zuj¹cych w UE.
Na zajêciach uczestnicy w spos ób praktyczny zapoznaj¹ siê z technologiami z zakresu wêdzarnictwa,
przetw órstwa, jak równie¿ wyrob ów garma¿eryjnych.
Omówione równie¿ zostan¹ zasady pozyskiwania œrodków finansowych w formie kredytów, dotacji
na uruchamianie, modernizacjê zak³adów przetwórczych.
W celu uzyskania pe³nych informacji dotycz¹cych kursu (uczestnictwa, op³at, programu) prosimy o
kontakt bezpoœredni z organizatorem:
Przedsiêbiorstwo Handlowo-Us³ugowe
„Aqua-Agro Project”
Rz¹siny (pa³ac) 59-620 Gryfów Œl¹ski
telefon: 090 337 659, 0603 653 623, 0502 337 659
fax: 075 782 22 05
38 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001