wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...

94 Ewa Zielińska
swoje włości, zostają więc rozrzuceni na wielkich przestrzeniach i stają się panami
w obrębie własnych ziem. By móc się bronić, wchodzą między sobą w rozmaite
zależności lenne tworząc hierarchię, na której szczycie stoi król, na samym dole
zaś nie posiadający własności chłop. Im więcej ziemi posiada właściciel zamku,
tym potężniejsza jest jego pozycja, dlatego pod opiekę takiego możnowładcy
ściągają biedniejsi rycerze i artyści.
Odkąd nie wojna a administrowanie wielkimi połaciami ziemi staje się głównym
obowiązkiem panów na zamkach, zmianie podlegają zachowania dworskie.
Przebywanie ze sobą wielu jednostek, rycerzy, artystów i kobiet wysubtelnia obyczaje.
I najwięksi rycerze powstrzymywać tu muszą swoje popędy. Co prawda
rywalizują oni o kobiety z ludźmi niższymi od siebie pod względem socjalnym,
ale kobiety mając w perspektywie kontakt z mężczyznami agresywnymi, którzy
nierzadko używają pięści dla rozwiązywania sporów damsko – męskich albo
z takimi, którzy doceniają ich urodę, gładkość i opanowanie, skłonią się ku tym
drugim. A największej powściągliwości w okazywaniu afektów – czy to agresji,
czy seksualnych, wymaga z pewnością dwór królewski.
W takiej, zarysowanej w dużym uproszczeniu, atmosferze działa błazen.
Z jednej strony należy on do środowiska dworskiego - tak jak reszta tego towarzystwa
musi być bacznym obserwatorem zachowań jednostek żyjących na dworze,
gdzie – jak pisze Elias :
Wartość człowieka ma swą realna podstawę nie w majątku i dochodach ani
w dokonaniach lub umiejętnościach danej osoby, lecz w łasce, jaką się cieszy ona
u króla, we wpływie, jaki wywiera na innych możnych, w znaczeniu, jakie przypada
jej osobie w grze koterii dworskich. Wszystko to, łaska, wpływ, znaczenie, cała ta
zawiła, niebezpieczna gra, w której stosowanie przemocy fizycznej i bezpośrednie
wyładowanie afektów są zakazane i mogą mieć zgubne następstwa, wymaga od
każdego uczestnika dalekowzrocznej przezorności, dokładnej znajomości każdego
ze współuczestników i jego pozycji i notowań jego osoby na tabeli opinii dworskich,
wymaga dokładnego różnicowania własnego zachowania, odpowiednio do
tych notowań. Każde potknięcie, każdy fałszywy krok obniża w opinii dworskiej
notowania tego, kto go popełnił16.
Z drugiej strony błazen jest postacią marginesu społecznego, często utożsamiany
bywa ze zwykłym głupkiem, choć przecież nierzadko posiada rodowód
szlachecki, jak choćby nasz najsławniejszy błazen – Stańczyk.
Na czym polega zatem wyjątkowa pozycja wesołka królewskiego i jak tę pozycję
odzwierciedlają błazeńskie: atrybuty, występ i aparycja?
Każdy gest wesołka, jego anegdoty oraz elementy i kolory stroju, pełne są znaczących
treści, które odsyłać mogą, (choć, rzecz jasna, nie muszą) do wypartych,
wysublimowanych, wysubtelnionych – co nie oznacza nieobecnych – popędów
dworzan, nie tylko seksualnych, lecz również tych związanych z ambicją posiadania
władzy i zazdrości o potęgę królewskiej omnipotencji. Błazen może o nich
16 Ibidem, s. 425.