wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...

Kukla, cep i ośle uszy, czyli występ błazna na królewskim dworze...
93
to zerwanie z Arystotelesowską zasadą wyłączonego środka, brak podziału na
podmiot – przedmiot, odejście od liniowości zdarzeń, czyli pominięcie prawidłowego
następstwa czasu, oraz przeobrażenia postaci 11 .
Ostatni mechanizm, skomponowanie pod względem zrozumiałości, nie wymaga
wiele wyjaśnień – celem pracy marzenia sennego staje się tu stworzenie
jak najbardziej spójnego obrazu – dlatego do zasadniczych elementów snu dodane
zostają rozmaite wstawki, które z uprzednio udramatyzowanej formy stworzą
jedną pozornie zrozumiałą całość 12 .
Wszystkie omówione wyżej mechanizmy podporządkowane są zasadniczemu
celowi naszego nocnego życia psychicznego – zapewnieniu organizmowi niczym
niezakłóconego snu.
Przekonajmy się teraz, jak przybliżona przeze mnie wyżej teoria łączy się
z postacią wesołka.
Na początek pragnę przestrzec przed utożsamianiem analizy marzenia sennego
z interpretacją występu wesołka. Co prawda na podobne umysłowe ćwiczenia
mamy przyzwolenie samego Freuda - psychoanalizę uważał on bowiem za
uniwersalny środek dla zrozumienia kultury. Dał temu wyraz chociażby w swej
pracy o dowcipie 13 , gdzie szukał analogii między snem a dowcipem - i oczywiście
je znajdował. Niemniej chciałabym, abyśmy mieli świadomość umowności budowania
podobnych porównań.
Postacią, która mieści się w kręgu moich rozważań jest wyjątkowy przykład
błazna dworskiego – błazen wykształcony. Wyróżnia się on na tle powszednich
wesołków dowcipem słownym; jego pracy nie wystarczają zwyczajne kuglarskie
sztuczki, bawi dworzan zmyślnymi metaforami, wierszykami zaczerpniętymi od
klasyków, nierzadko staje się najbliższym – nieoficjalnym - doradcą króla. Jest to
obraz, rzecz jasna, wyidealizowany. Prawda przedstawia się nieco odmiennie.
Błazen jako figura dworska to produkt średniowieczny, chociaż wzmianki
o różnego rodzaju wesołkach znajdujemy już w źródłach starożytnych. Z XIV
wieku docierają do nas informacje o pierwszych błaznach w Polsce – choćby
o nieznanym z imienia błaźnie na dworze Kazimierza Wielkiego. Z racji tego, iż
przywędrowali oni do nas z Zachodu 14 możemy się domyślać, że ów urząd wykształcił
się już kilka wieków wcześniej.
Jak przedstawia się w tym czasie pejzaż społeczny, podpowiada nam Norbert
Elias w swym świetnym dziele Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu.
Według tego autora na przełomie wieków X, XI i XII zachodzi w Europie poważna
zmiana struktury społecznej – przejście od społeczności plemiennych, do
społeczeństwa feudalnego 15 . Wraz z wyprawami wojennymi rycerze poszerzają
11 D. Danek, Psychoanalityczne sny w filmach Ingmara Bergmana, XI Festiwal Nauki, 23.09.2007.
12 Z. Freud, Wstęp do psychoanalizy, s. 132.
13 Z. Freud, Dowcip i jego stosunek do nieświadomości, przeł. Robert Reszke, Wydawnictwo KR,
Warszawa 1993.
14 Z. Gloger, Encyklopedia Staropolska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1972, hasło: „błazen”, s. 179-180.
15 N. Elias, Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu, przeł. Tadeusz Zabłudowski, PIW, Warszawa
1980, s. 319.