wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...

92 Ewa Zielińska
osoby, zostają bez przeszkód dopuszczone do świadomości. Ale na ich straży stoi
cenzura 4 i to za jej przyczyną niektóre treści nieświadome pozostają takimi do
końca. Cenzura jest uwewnętrznionym rodzicem, nie pozwala na to, by popędy
i potrzeby niemieszczące się w wyznaczonych przez społeczeństwo granicach,
czyli powodujące niepokój wewnętrzny, wydostawały się na powierzchnię naszej
świadomości. Nieświadomość i związana z nią cenzura są niezbędne dla uporządkowanego
trwania jednostki ludzkiej, oczyszczają one umysł z treści, które
powodowałyby konflikty na gruncie opozycji: normy społeczne – libido. Dostęp
do treści nieświadomych nie jest oczywiście wykluczony. U ludzi zdrowych psychicznie
umożliwiają go czynności pomyłkowe, marzenia senne i dowcipy, u chorych
są to symptomy i natręctwa 5 . Bezpośredni wgląd w substancję nieświadomą
zostaje zatem ograniczony czynnością cenzury, w związku ze śnieniem nazwaną
przez Freuda pracą marzenia sennego 6 .
Praca marzenia sennego posługuje się czterema mechanizmami zniekształcającymi
treści nieświadome w taki sposób, by mogły one zostać unaocznione
świadomości bez niebezpieczeństwa wywołania konfliktu psychicznego. Są to
zagęszczenie (czy też zgęszczenie) i przesunięcie, przez następców Freuda porównywane
z metaforą i metonimią, udramatyzowanie oraz skomponowanie pod
względem zrozumiałości.
Zgęszczenie jest nagromadzeniem pojęć, motywów, rzeczy pod jednym wyobrażeniem
– jego wynikiem są tak często spotykane w marzeniu sennym osoby
zbiorcze, czyli postacie będące kombinacją kilku innych jednostek, czy też fantastyczne
twory zbudowane z elementów, które po przeprowadzeniu analizy okazują
się komasacją cech znanych nam rzeczy, miejsc, zwierząt 7 .
Z przesunięciem mamy do czynienia, gdy, jak pisze sam Freud, w marzeniu
sennym zamiast istotnie interesującego materiału do głosu dochodzi obojętne 8 .
Obojętność taka jest jedynie pozorna, okazuje się bowiem, że między wyobrażeniem
pominiętym a przedstawionym w marzeniu sennym zachodzi związek,
chociażby skojarzeniowy, sen zostaje tylko „inaczej wycentrowany” 9 .
Udramatyzowanie, nazywane też przed wiedeńskiego psychiatrę „względem
na możliwość przedstawienia” 10 to nic innego, jak przełożenie abstrakcyjnych
myśli na obrazy, odczuć na fabułę – z pewnością zrozumiałe jest dla nas
w tej sytuacji zniekształcenie pierwotnych treści, które przecież nie zawsze od
początku mają formę obrazową i słowną. Cenzura posługuje się tu konkretnymi
środkami służącymi skomplikowaniu myśli sennych, najważniejsze z nich
4 Ibidem, s. 213.
5 Z. Freud, Nieświadomość, s. 194.
6 Z. Freud, Psychopatologia życia codziennego, przeł. Ludwik Jekels, Helena Inka, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2000, s. 359.
7 Ibidem, s. 369.
8 Z. Freud, Psychopatologia życia codziennego, przeł. Ludwik Jekels, Helena Inka, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2000, s. 385.
9 Z. Freud, Objaśnianie marzeń sennych, przeł. Robert Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 1996, s. 265.
10 Ibidem, s. 292.