wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...

Jak przekazać to, czego nie można powiedzieć? Przykłady komunikacji...
87
Cześć druga: salon pani Verdurin i wykluczenie Charlusa
Drugi, równie częsty w Poszukiwaniu typ komunikacji niewerbalnej, to typ
scen, gdzie wyklucza się kogoś z uczestnictwa w życiu konkretnego salonu towarzyskiego.
Omawiany niżej przykład dotyczy salonu Sidonii Verdurin, przedstawicielki
bogatego mieszczaństwa, próbującej wejść do sfery arystokratycznej.
Warto dodać, że Verdurin przejawia cechy osoby despotycznej, nieznoszącej
sprzeciwu. W scenie, o której mowa, Sidonia wyrzuca ze swojego salonu wspomnianego
wcześniej dumnego barona de Charlus, wielkiego arystokratę, czyli
w logice Proustowskiej powieści 11 , kogoś stojącego od Sidonii wyżej w strukturze
społecznej, co oczywiście scenie tej daje dodatkowego wyrazu.
Charlus trafił do salonu pani Verdurin przez wzgląd na utalentowanego, nagradzanego
w konkursach skrzypka o imieniu Morel, stałego gościa Verdurinów,
i to właśnie z powodu zauroczenia skrzypkiem został z tego salonu wyrzucony.
I choć na początku Charlus cieszył się wyjątkowymi względami Verdurinów pełniąc
„funkcję kapelana, klasycznego » labusia «” (z fr. l’abbé – ‘opat, ksiądz’, PIV,
427), któremu Sidonia często przekazywała „swoje funkcje” (PIV, 428), z czasem
okazał się niewygodny, ingerując w artystyczne i prywatne wybory Morela, podważając
tym samym towarzyską władzę Sidonii nad skrzypkiem. Przykładowo,
Charlus chciał decydować o miejscach, gdzie Morel może dawać koncerty,
a gdzie nie (por. PV, 209), podczas gdy to Sidonia czuła się w prawie „zabronić
grania gdziekolwiek bez jej wyraźnego zezwolenia” (PV, 254).
Ostateczną decyzję o wykluczeniu barona pani Verdurin podjęła przed ważnym
koncertem skrzypka. Raut, co prawda, miał odbyć się w jej rezydencji, ale
o liście gości decydował baron protegujący artystę w wielkim świecie. Otóż, przy
ustalaniu listy baron odrzucał propozycje Sidonii, ośmielając się podważyć jej
opinię, co do tego, jakich gości należy uważać za „nudziarzy” (według nomenklatury
państwa Verdurin), a jakich za wartych zaproszenia (PV, 211). Ośmieszył
nie tylko jej gości, ale i ją samą, zaznaczając swą społeczną i kulturową wyższość.
Charlus zabronił udziału w raucie tym arystokratom i bogatym mieszczanom, do
których Sidonii było najbliżej, a zaprosił księżne i koronowane głowy, z którymi
pani Verdurin nie miała nic wspólnego.
Zakomunikowanie wykluczenia nastąpiło już po tym koncercie, w towarzystwie
najwierniejszych bywalców salonu Verdurinów, kiedy właściwie wszyscy
starannie wyselekcjonowani przez Charlusa goście opuścili ich siedzibę. Co trzeba
podkreślić, baron nigdy nie usłyszał informacji o usunięciu z salonu, a jedynie
słowa Morela wykrzyknięte w obecności wszystkich „wiernych”: „Zostaw mnie
pan, zabraniam panu zbliżać się do mnie! (...) To dla pana nie pierwszyzna, ja
nie jestem pierwszy, którego pan próbuje znieprawić!” (PV, 291). Zanim jednak
do tego doszło, jednemu z członków salonu Verdurinów, Brichotowi, polecono,
aby wyszedł na rozmowę z nieświadomym zagrożenia Charlusem, Verdurinowie
11 Por. Peter-Vaclav Zima, Le Désir du mythe. Une lecture sociologique de Marcel Proust, A.-G. Nizet,
Paris 1973.