wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...

72 Ulyana Rys
W innym opowiadaniu pt. Kobieta cmentarna spotykamy kolejny przykład
zaburzenia komunikacji spowodowanego przez nadawców zewnętrznych, przy
czym realizacji ich wypowiedzi dokonuje owa kobieta cmentarna. Z perspektywy
krótkiego czasu możemy obserwować zmiany zachodzące w jej zachowaniu językowym,
skoro jego opisu Nałkowska dokonuje przed rozpoczęciem powstania
w getcie warszawskim: Była pełna i biała, niczym nie przejmowała się zanadto,
na wszystko mając wyrozumienie 19 .
Potem doznaje ona przemiany, do której przyczyniło się niechciane ciągłe
obserwowanie i nasłuchiwanie nierównej walki, która była tragicznym rozwiązaniem
getta warszawskiego, a jednocześnie krokiem stawionym w beznadziei
i rozpaczy. Podobnego doświadczenia nie zdoła wytrzymać nawet taki człowiek,
który dotychczas spotykał śmierć codziennie. Bierność wobec tej sytuacji, niemożliwość
pomocy z jej strony „muru” oraz nadawanie przez Niemców, ich środki
komunikacji informacji, które polegały na zmyleniu prawdziwej konsytuacji
komunikacji, doprowadziły do akceptacji fałszywej informacji, mającej na celu
stworzenie atmosfery i przebiegu komunikacji, które komplikują lub uniemożliwiają
sam proces komunikacji.
– To także przecież ludzie, więc ich człowiek żałuje – wyjaśniła. – Ale oni nas nienawidzą
gorzej niż Niemców.
Zdawała się urażona mymi słowami naiwnej perswazji.
– Jak to, kto mówił? Nikt nie potrzebował mówić. Sama wiem. I każdy pani powie
to samo, kto ich zna. Że niechby tylko Niemcy wojnę przegrały, to Żydzi wezmą
i nas wszystkich wymordują... Pani nie wierzy? Nawet same Niemcy to mówią.
I radio też mówiło... 20 .
Podobne stanowisko wobec tej oglądanej klęski niewinnych ludzi wzbudza
zdziwienie, które jednak później zmienia dogłębne spojrzenie na przyczyny takiej
postawy. Na atmosferę i przebieg komunikacji składają się czynniki psychologiczne
(brak komfortu psychologicznego), sytuacyjne (niemożliwość dokonania
jakichkolwiek zmian), kognitywne (nieodrwacalna trauma, która zostawia ślad
w dalszym postrzeganiu świata), a przez to też językowe 21 . Niezmiernie wnikliwe
są słowa Zofii Nałkowskiej, w których robi omal nie jedyną próbę własnej odautorskiej
wypowiedzi, pragnąc okazać wyrozumienie oraz zrozumieć ustosunkowanie
się do ofiar kobiety cmentarnej. Jest w niej zawarta synteza komunikacji
międzyludzkiej, poznawanie jej osobliwości poprzez indywidualne doświadczenie
każdego człowieka i jego sposobu przekazywania informacji.
Rzeczywistość jest do zniesienia, gdyż jest nie cała wiadoma. Dociera do nas w ułamkach
zdarzeń, w strzępach relacji. Wiemy o spokojnych pochodach ludzi idących bez
sprzeciwu na śmierć. O skokach w płomienie, o skokach w przepaść. Ale jesteśmy po
19 Ibidem, s. 21.
20 Ibidem, s. 22.
21 Por. F.S. Bacewicz, op.cit.