wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...

Efektywność komunikacji a poznanie
71
z godnością, wyrażenie szczerej skruchy za bierne podporządkowanie się złym
umysłom naukowym. Natomiast ku wielkiemu zdziwieniu innych popełnia to, co
w lingwistyce komunikacyjnej jest nazywane „komunikacyjnym samobójstwem”
15 , które uniemożliwia jakąkolwiek kontynuację prowadzonej dotąd konwersacji,
a mianowicie – dokonuje uprzedmiotowienia człowieka: „Na jego chudej,
wybladłej twarzy pojawia się wyrozumiały uśmiech.
– W Niemczech, można powiedzieć, ludzie umieją coś zrobić z niczego...” 16 .
Badania nad językowym zachowaniem człowieka potrafią ujawnić osobowość
językową jako ośrodek kognitywnych i komunikacyjnch potencji, które konkretyzują
się w społecznie umotywowanym tle, pozwalającym na ujawnienie uwarunkowań
psychologicznych człowieka oraz odkrywającym jego dążenia. Zdarza
się, że czasem to językowe zachowanie obnaża takie cechy ludzkie, które nie znajdują
akceptacji komunikacyjnej (ani też moralnej) wśród innych rozmówców.
Zupełnie odwrotny przykład świadczenia odnajdujemy w wypowiedziach
starszych profesorów-lekarzy, kolegów Spannera, którzy wykazują niezwykłą
ostrożność w aktach illokucyjnych. Niemniej jednak nawet w tych wypowiedziach
można wydostać okołotekstowy sens implicytny polegający na świadomym unikaniu
odpowiedzi o usposobieniu moralnym profesora Spannera, co wypływa ze
skrupulatnego i długiego rozważania, zastanawiania się i brania „wszystkiego pod
uwagę”, nagłaszając przy tym, że nie wiedzieli o jego przestępczej działalności:
Obaj – badani z osobna – oświadczyli, że o istnieniu budynku mieszczącego ukrytą
fabrykę mydła nie było im nic wiadomo. (...) Obaj – badani z osobna – oświadczyli,
że Spanner, człowiek najwyżej czterdziestoletni, był w zakresie anatomii patologicznej
powagą naukową. O jego stronie moralnej nie mogli nic powiedzieć... (...) Obaj
mówili roztropnie i z ostrożnością. Obaj, mówiąc, wszystko brali pod uwagę (...) 17 .
Tym bardziej oczywiste pod kątem prawdziwości – ponieważ potwierdzające
rzeczywistą sytuację – wydają się oświadczenia, które wypowiadają z osobna. Co
więcej, każdy z nich przez jakiś czas waży się z własnym sumieniem i odstępuje
od wcześniejszej strategii komunikacyjnej polegającej na zaprzeczaniu tego faktu
(choć jeden z tych profesorów próbuje usprawiedliwić Spannera w sposób „uspokajający”
jego sumienie):
– Tak mogłem był to przypuścić, gdybym wiedział, że taki otrzymał
rozkaz. Było bowiem wiadomo, że był karnym członkiem Partii. (...)
– Owszem, mogłem to przypuścić. Z tego mianowicie powodu, że Niemcy przeżywały
wówczas wielki brak tłuszczów. Więc wzgląd na stan ekonomiczny kraju, na
dobro państwa mógł do tego się skłonić 18 .
15 F. S. Bacewicz, Osnovy komunikatyvnoji lingvistyky, Vydavnyčyj centr «Akademia», Kyjiv 2004, s. 337.
16 Z. Nałkowska, Medaliony, Kraków 2008, s. 10.
17 Ibidem, s. 11.
18 Ibidem, s. 11.