wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...

62 Paulina Popek
Społeczeństwo obywatelskie w Polsce
Możliwość toczenia deliberacji wymaga istnienia społeczeństwa obywatelskiego
w danym państwie. Nim Polska przystąpiła do okresu transformacji
związanych z wstąpieniem do Unii Europejskiej w maju 2004 roku i tym samym
kształtowaniem w granicach naszego państwa tego, co demokratyczne, wiele
kwestii i wydarzeń, które miały miejsce jeszcze w latach 70. i 80., jak i bezpośrednio
po roku 1989., miało wpływ na obecny kształt sfery publicznej i gotowość czy
też potencjał współcześnie toczonych deliberacji w naszym kraju.
Przyjmując rok 1989 za czas rozpoczęcia w Polsce (i nie tylko) nowego polityczno-społeczno-kulturowego
porządku rzeczy, podpisanie kontraktu politycznego
pomiędzy Solidarnością w maju tegoż roku, (która wówczas oznaczała po
prostu większość społeczeństwa), było momentem zamykającym okres komunizmu
i tym samym zapoczątkującym w świadomości Polaków proces przejścia od
czasu do przestrzeni. Jak pisze Elżbieta Matynia, owo przejście oznaczało przyjęcie
nowej zasady organizującej życie społeczne, które wyznacza kierunek zmian:
z dominującego dyskursu przynależności narodowej (historocznej, obyczajowej,
tradycyjnej) do dyskursu, w którym tożsamość stopniowo wyzwolona zostaje od
czasu, obowiązku i władzy tego, co narodowe 7 .
Osobliwość polskiej sfery publicznej przed rokiem 1989., kiedy, jak wiemy,
tętniła ona życiem, niewątliwie przyczyniła się do jednych z największych zmian
politycznych w naszym kraju. Dla stale rosnącej liczby Polaków, począwszy od
lat 70. przestrzenią obywatelską była de facto sfera prywatna, w której jak wiemy
odbywały się seminaria latającego uniwersytetu, studia i badania nad społeczeństwem
polskim, liczne publikacje wydawane w podziemnych wydawnictwach czy
chociażby odbywające się w prywatnych mieszkaniach wernisaże, czytanie poezji
czy spektakle teatralne. Konsekwencją, nieuchronną w tych czasach, było zatarcie
granic między prywatnymi i osobistymi przestrzeniami, a publicznymi zadaniami
i sprawami. Tak więc to, co możemy nazwać zalążkiem społeczeństwa obywatelskiego
demokratycznego państwa, skupione było w miejscach prywatnych,
noszących znamiona przestrzeni publicznych.
Trudno więc nie czuć ironii, porównując lata 70. i 80., w których społeczeństwo
obywatelskie w niedemokratycznej jeszcze Polsce rozwijało się prężnie
w pełni zaangażowania do sytuacji obecnej (od początkowych lat XXI wieku),
kiedy to obserwujemy zdecydowaną marginalizację fundamentu państwa demokratycznego,
jakim jest właśnie społeczeństwo obywatelskie. Jak zauważa
Matynia, przyjeżdżając bezpośrednio kilka miesięcy po zakończeniu obrad
Okrągłego Stołu:
7 E. Matynia, Demokracja performatywna, Wydawnictwo Naukowe DSW, Wrocław 2008, s. 191.