wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...

38 Joanna Rońda
także przeżyciach i doświadczeniach. Świadomość istnienia, samoświadomość,
która wyróżnia człowieka wśród innych istot żywych, umożliwia uczynienie
samego siebie obiektem własnej refleksji i oceny3. Zdolność autorefleksji, dokonywanej
dzięki strukturze poznawczej określanej jako „Ja”, jest kluczowa dla
wielu spraw, które są uważane za istotę człowieczeństwa4. Rozległa wiedza o sobie
obejmuje przekonanie o własnych zdolnościach, możliwościach, aspiracjach, czy
wyglądzie. Poznanie siebie uwzględnia szeroką i złożoną kompozycję indywidualności.
Wypracowanie spójnego obrazu siebie umożliwia jednostce postrzeganie
siebie adekwatnie5. Jest to o tyle istotne, że wyobrażenia na temat własnego Ja
ukierunkowują ludzkie działanie6.
Autorefleksja nie wyczerpuje sie wyłącznie w zwrocie ku sobie, ale ma istotny
wymiar społeczny Jednostka komunikuje z otoczeniem bazując na opinii, sądach
czy oczekiwaniach w stosunku do siebie. Społeczny charakter Ja podkreśla wpływ
innych, ale także czyni widocznym zdeterminowanie wieloma czynnikami kulturowymi
lub historycznymi. Oba te wymiary: indywidualny i społeczny są ze sobą
powiązane w ten sposób, że odnosząc się do świata, osoba ludzka jednocześnie
odnosi się do siebie i dzięki temu konstytuuje sens swojego istnienia 7 .
W przestrzeni społecznej jednostka dokonuje autoprezentacji: ujawnia siebie,
zarówno na płaszczyźnie werbalnej, jak i pozawerbalnej w swoim dynamicznym
działaniu. Nieodłącznym elementem autoprezentacji jest nie tylko to,
co jednostka przekazuje, ale także w jaki sposób treści zostają ujawniane, czyli
z jakich wzorów i form korzysta wypowiadający siebie 8 . Wchodząc w przestrzeń
komunikacji z otoczeniem jednostka nie tylko prezentuje siebie, ugruntowując
w ten sposób obraz samej siebie, ale wpływa także na kształt całego społeczeństwa.
Dokonuje się to przede wszystkim poprzez akceptację bądź negowanie
3 L. A. Pervin, Psychologia osobowości, tłum. M. Orski, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Gdańsk 2005, s. 244 – 247.
4 M. Leary, Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji, tłum. A. i M. Kacmajor, Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999, s. 175.
5 Już w starożytności podkreślano konieczność poznania samego siebie (gr. gnóthi seantón), aby
człowiek mógł dojść do wiedzy i mądrości, jak należy dbać i troszczyć się o własną naturę. Według tradycji
ta powstała 2,5 tysiąca lat temu maksyma była umieszczona przy wejściu do świątyni w Delfach. Jej celem
było uświadomienie wchodzącym powinności uznania własnej małości i ułomności, która odróżnia
człowieka od bogów. Por. C. M. Martini, Poznaj siebie, decyzja, wybór, tłum. J. Mieszalska, Wydawnictwo
WAM, Kraków 2000, s. 15.
6 Terminem Ja (łac, ego) definiuje się byt, pojęty jako osoba. Ja jest czynnikiem jednoczącym w całość
różne wymiary istnienia istoty ludzkiej i stanowi o tożsamości istoty ludzkiej. W psychoanalizie Ja rozumiane
jest jako świadoma część psychiki. Psychologia rozróżnia: Ja realne – zbiór atrybutów, o których jednostka
sądzi, że je posiada oraz Ja idealne, czyli zbiór atrybutów, które są pożądane przez jednostkę. Por. Psychologia
Ogólna. Podręcznik akademicki, t. 2, (red.) J. Strelau, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk
2002, s. 575.
7 J. Tischner, Ja, [w:] Katolicyzm A – Z, pod red. Z. Pawlaka, Wydawnictwo Św. Wojciecha, Poznań
1999, s. 183 – 184.
8 E. Goffman, Rytuał interakcyjny, tłum. A. Szulżycka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2006, s. 5.