wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...

28 Wojciech Pigla
Konstrukcja zindywidualizowanej tożsamości – Castells i Bauman
Wspominałem już, że kwestią indywidualizacji zająłem się w innym tekście.
W dużym skrócie, termin ten oznacza postępujący od czasów rewolucji przemysłowej
proces rozluźniania czy nawet zrywania więzi społecznych, zastępowania
tradycyjnych wspólnot, takich, jak rodzina czy plemię, przez zatomizowane
społeczeństwa masowe oraz wyobcowywania jednostek, zmuszonych do samodzielnego
poszukiwania sensu swojego życia. W świecie globalnych przepływów
bogactwa, władzy i obrazów poszukiwanie tożsamości, zbiorowej lub indywidualnej,
przypisanej lub konstruowanej, staje się fundamentalnym źródłem społecznego
sensu 2 . Owe poszukiwania mają różny przebieg, a ich rezultatem są odmienne
sposoby bycia we współczesnym świecie.
Specyficzny sposób radzenia sobie ze zindywidualizowaną rzeczywistością
społeczną widzi Manuel Castells. Sądzi on, że w dzisiejszym świecie, (…)
świecie niekontrolowanej, zagmatwanej zmiany ludzie grupują się zwykle wokół
najbardziej podstawowych tożsamości: religijnych, etnicznych, terytorialnych,
narodowych 3 . Kwestii tożsamości poświęcił on cały drugi tom swojej trylogii:
Wiek informacji. Pod pojęciem tym autor rozumie „proces konstruowania sensu
na podstawie pewnego atrybutu kulturowego, (…) któremu (…) przyznaje się
pierwszeństwo przed innymi źródłami sensu” 4 . Sens zaś definiuje Castells jako
„dokonywaną przez aktora społecznego symboliczną identyfikację celów jego/jej
działania” 5 . Stawia również tezę, że w społeczeństwie sieci dla większości aktorów
społecznych sens zorganizowany jest wokół tożsamości podstawowej, która sama
podtrzymuje się w czasie i przestrzeni. Sens taki może być więc konstruowany
jako odpowiedź jednostek na fragmentację życia społecznego w dobie globalizacji,
jako forma niezgody na tę ostatnią. Za przykłady służą mu organizacje feministyczne,
meksykański ruch Zapatystów, ruchy ekologiczne czy japońska sekta
Aum Shinrikyo, wszystkie dążące do skonstruowania i podtrzymania własnej
tożsamości w oparciu o prymarne wartości, istotne dla ich członków, a zagrożone
przez procesy mające miejsce w globalnym społeczeństwie sieci (paradoksalnym
wydaje się w tej sytuacji fakt, że wpływ i zasięg oddziaływania owych ruchów zawdzięczają
one w istocie obecności w światowych sieciach telekomunikacyjnych
oraz możliwości porozumiewania się za ich pomocą).
Nie jestem do końca przekonany, czy owe ruchy stanowią przeciwwagę dla
postępującej indywidualizacji. Po pierwsze, same są skonstruowane na zasadzie
sieci – przykładowo ruch alterglobalistyczny to nie zunifikowana organizacja, ale
mnogość organizacji mniejszych, zajmujących się często odmiennymi kwestiami,
wpisujących się w całokształt ruchu alterglobalistycznego. „Współczesne ruchy
społeczne to właśnie raczej takie luźno zorganizowane sieci ludzkie, uruchamiane
2 M. Castells, Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2007, s. 20.
3 Ibidem, s. 20
4 M. Castells, Siła tożsamości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2008, s. 22.
5 Ibidem, s. 23.