wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...

Ironia sokratejska a maksymy konwersacyjne...
173
3. Istotności (relewancji):
Nie wypowiadaj sądów nie na temat (irrelewantnych – niedotyczących te
matów konwersacji).
4. Sposobu:
Mów w sposób zrozumiały: unikaj niejasności i wieloznaczności, mów
krótko i w sposób uporządkowany.
Te zasady sprawiają, że konieczne staje się zwracanie uwagi na przebieg rozmowy:
jej treść i formę. Cel, który przyświecał Sokratesowi został zredukowany
do maksymy jakości. Zastosowanie pozostałych maksym, w znacznym stopniu
mogłoby utrudnić przeprowadzenie etapów metody rozmowy stworzonej przez
niego. Gdyby Sokrates i Menon wymieniając poglądy na temat cnoty posługiwali
się maksymami Grice’a, ich rozmowa sprowadzałaby się do kilku krótkich zdań,
prawdopodobnie bez pytań hipotetycznych, zwrotów do adresata i sformułowań
wyrażających ich przekonania. Spróbujmy ją zaprojektować:
Sokrates: Czym jest cnota?
Menon: Cnotą mężczyzny jest zdolność rządzenia państwem w taki sposób, by
przyjaciołom czynić dobrze, wrogom zaś źle, siebie samego natomiast ustrzec przed
wszelkim nieszczęściem. Cnota kobiety polega na utrzymaniu w porządku swego
domu, na dbałości o zachowanie tego, co w nim jest, wreszcie na posłuszeństwie
wobec męża. Inna jest cnota dzieci, dziewczynek lub chłopców, inna ludzi starszych.
Inna jest też człowieka wolnego, inna zaś niewolnika. Jest też wiele innych cnót,
także nie brak ich definicji: jest cnota właściwa każdej czynności i każdemu wiekowi,
każdy z nas wykazuje cnotę w tym, co czyni. Tak samo jest i ze złem.
Sokrates: Jestem niezmiernie szczęśliwy; szukałem jednej cnoty, a u ciebie znalazłem
ich cały rój. Gdybym cię zapytał, czym w istocie jest pszczoła, ty byś mi powiedział,
że istnieje wiele różnych gatunków pszczół, które różnią się od siebie, na co ja:
czy gdy twierdzisz, że jest wiele gatunków i że różnią się od siebie, to uważasz, że
różnią się jako pszczoły? Czy też, że jako pszczoły nie różnią się niczym, różnią
się natomiast czymś innym, jak np. pięknością, wielkością czy czymś podobnym?
Menon: Jako pszczoły wcale się od siebie nie różnią.
Sokrates: A czy cnota różni się jako cnota zależnie od tego, czy jest w dziecku, w
dorosłym, w kobiecie czy mężczyźnie?
Menon: To nie to samo co tamte inne rzeczy.
Przyglądając się tej przeformułowanej rozmowie, łatwo dochodzimy do przekonania,
że zmiana w procesie konwersacji może zagrażać osiągnięciu głównego
celu Sokratesa. Rozmówcy wymieniają te same istotne informacje (zgodnie
z maksymą relewancji) natomiast zachwianiu ulegają etapy rozmowy. Przez brak
stwierdzeń Sokratesa wyrażających rzekomy podziw dla Menona, nie nastąpi
u niego przemiana powodująca uzyskanie świadomości na temat własnej próżności
i ignorancji. Na szczęście kwestia interpretacji reguły i maksym szczegółowych
jest kwestią subiektywną, więc jeśli rozmówcy uznający, że stwierdzenia te
są istotne, należałoby je w konwersacji pozostawić.