wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...

172 Agnieszka Kijak
Menon: Ale to jest naiwne, Sokratesie.
Sokrates: Dlaczego?
Menon: Według ciebie figura jest czymś, co zawsze towarzyszy kolorowi. Dobrze,
jeśli jednak ktoś powie, że nie wie, co to jest kolor, ale że ma z tym takie same trudności,
jak z definicją figury, jak myślisz, co byś mu odpowiedział?
Menonowi wydaje się, że postępuje zgodnie z metodą Sokratesa, jednak jego
krytyczne uwagi nie służą poznaniu. Proste zakwestionowanie definicji uniemożliwia
tylko dalsze prowadzenie rozmowy. Przykład Menona pokazuje, jak trudną
i zarazem, jak ważną, jest sztuka rozmowy.
Sposób prowadzenia rozmowy przez Sokratesa oraz nieudolnie naśladowany
przez Menona prowadzi do odkrycia własnej niewiedzy, co pozwala uzyskać
wiedzę i tym samym, o czym wspominano już wcześniej, zmierza do poznania
prawdy. Zgodnie z przytoczonymi na początku definicjami rozmowy, opiera
się na komunikacji werbalnej i wymaga bezpośredniego kontaktu rozmówców.
Uczestnicy nie są w żaden sposób ograniczani, jak to ma miejsce w przypadku
późniejszych koncepcji rozmowy.
Ograniczania rozmowy przez regułę konwersacyjną
Metoda sokratejska współcześnie zanikła niemal zupełnie. Spotyka się ją jedynie
w środowiskach akademickich, gdzie często stosowany jest „etap zbijania”
mający na celu wyklarowanie stanowisk rozmówców i konstruowanie odpowiednio
mocnych argumentów w celu ich potwierdzenia. Są to jednak nieliczne wyjątki.
W większości owa „zabawa intelektualna” zostaje zastąpiona przekazywaniem
informacji, w wielu przypadkach rozmowa zostaje zredukowana do jej funkcji
komunikacyjnej, między innymi za sprawą reguły konwersacyjnej sformułowanej
przez Paula Grice’a , która głosi:
Uczyń swój udział konwersacyjny w przewidzianym dla niego momencie takim,
jakiego wymaga zaakceptowany cel lub kierunek rozmowy, w którą jesteś
zaangażowany 4 .
Jest to tzw. zasada współpracy językowej (kooperacji językowej). Dodatkowo
formułę rozmowy ograniczają maksymy szczegółowe:
1. Jakości:
a. Nie mów tego, o czym jesteś przekonany, że nie jest prawdą.
b. Nie mów tego, do stwierdzenia czego nie masz dostatecznych podstaw.
2. Ilości:
a. Niech twój wkład w konwersację zawiera tyle informacji, ile jej potrzeba
dla aktualnych celów wymiany.
b. Niech twój wkład nie zawiera więcej informacji niż to jest wymagane
na aktualnym etapie ich wymiany.
4 I. Bobrowski, Zaproszenie do językoznawstwa, Wydawnictwo IJP PAN, Kraków 1998, s. 35.