wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...
wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...
wersja elektroniczna (pdf) - Homo communicativus - Uniwersytet im ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Jan Baron<br />
Dialogowość prozy kaznodziejskiej (na<br />
przykładzie kazań Antoniego Węgrzynowicza<br />
na dzień Niepokalanego Poczęcia Panny<br />
Przenaświętszej)<br />
Ukierunkowanie na odbiorcę było uznawane przez teoretyków retoryki zarówno<br />
w starożytności, jak i później za zasadniczy warunek skutecznej perswazji. Na<br />
powszechność przeświadczenia, że to właśnie uwzględnienie reakcji przekonywanego<br />
powinno leżeć u podstaw działań retorycznych, wskazuje chociażby wypowiedź<br />
włożona w usta Sokratesa w Fajdrosie:<br />
Skoro w naturze mowy leży zdolność prowadzenia dusz, to człowiek, który chce<br />
być mówcą musi koniecznie wiedzieć, ile form dusza posiada. […] Dopiero kiedy<br />
potrafi powiedzieć, jaka mowa na kogo działa, a przy nadarzającej się okazji potrafi<br />
się bystro zorientować, że oto mam przed sobą takiego człowieka i taką naturę […]<br />
i temu, by potrzeba w ten sposób i taką mowę podać, aby go do tego nakłonić –<br />
dopiero kiedy to już potrafi […] wtedy dopiero jest skończonym mówcą i artystą,<br />
a prędzej nie 1 .<br />
Podobne przykłady zaleceń dotyczących konieczności brania pod uwagę rozumowania<br />
słuchacza czy czytelnika można by mnożyć, czerpiąc z tekstów poświęconych<br />
teorii retoryki. Właściwość gatunków retorycznych przejawiająca się<br />
w antycypowaniu „odpowiedzi” odbiorcy czy – by posłużyć się terminologią teorii<br />
komunikacji – „ewokowaniu adresata” sprawia, że zawierają one – formalnie<br />
będąc monologami – elementy dialogu2. Na podobieństwo pomiędzy „żywym<br />
1 Platon, Fajdros, tłum. W. Witwicki, „Alfa-Wero”, Warszawa 1999, s. 67–68.<br />
2 Lidia Przymuszała w pracy poświęconej Postylli Samuela Dambrowskiego za warunek dialogowości<br />
kazania uznaje „pojawienie się stałych, ściśle określonych uczestników dialogu, którymi są: aktywnie<br />
i fizycznie obecny w bezpośredn<strong>im</strong> akcie komunikacji nadawca, czyli kaznodzieja oraz ewokowany, nie<br />
uposażony językowo adresat – wierny słuchacz (czytelnik)” (L. Przymuszała, Dialogowość jako wyznacznik<br />
postylli popularnej, [w:] Struktura i pragmatyka Postylli Samuela Dambrowskiego, Wydawnictwo UO, Opole<br />
2003, s. 58). Autorka opisuje dialogowość kazań Dambrowskiego z punktu widzenia językoznawcy; nie
Change language