Promethidion Cypriana Norwida i List do artystów Jana Pawła II ...

Renata Gadamska-Serafin
Tymczasem Norwid stał na stanowisku idealistycznej, spirytualistycznej
i moralistycznej estetyki Platońskiej, której przedmiotem jest „cało-profil
przedwiecznego – PIĘKNA” (List do J. B. Zaleskiego PW, VIII,121):
[…] jest i potęga istna sztuki
Żywej wtedy, gdy bliskie umie idealnym znamionować”.
(Do Bronisława Z. PW, II, 240).
W rozprawie O sztuce pisał:
W idealnym piękna uprawianiu leży pewne uczucie – wyższego – porządku – rzeczy,
ku któremu wznosząc się, jeżeli nareszcie u szczytów onego napotkanej prawdy nie można
wziąć, to jedynie dlatego, iż człowiek wziąć sam nic nie może, co by mu pierw nie było dano
wziąć (O sztuce (dla Polaków) PW, VI, 345).
W myśli Norwida piękno zawsze odsyła do sfery nadzmysłowej, metafizycznej,
której jest widomym znakiem. Wywodzi się „z g ł ęb sz ej k r a i ny ”
i jak każdy ideał jest ponadindywidualne i ponadczasowe, niezmienne,
wieczne i nieśmiertelne:
nic tu nie zginęło, co prawdziwie piękne, bo to ma w sobie nieśmiertelności iskrę, miłość!
(Menego PW, VI, 168).
W innym miejscu czytamy:
królestwo nasze (twórców sztuki – przyp. autorki) „nie z tego” tu „świata” zaszczepienie
latorośli swoich i rozwój onych biera – – Deus scientiarum Dominus est… (O warunkach
rozwoju sztuki PW, VI, 555) 20 .
Ów transcendentny aspekt piękna uwypuklił także Jan Paweł II:
Każda autentyczna forma sztuki jest swoistą drogą dostępu do głębszej rzeczywistości
człowieka i świata. […] Piękno jest kluczem tajemnicy i wezwaniem transcendencji 21 .
W swym Liście do artystów pisał, iż podejmując działalność twórczą,
człowiek ma „możliwość doświadczenia w jakiejś mierze Absolutu, który
go przerasta” 22 ; piękno, które „drogami sztuki” łączy się z „prawdą”, zawsze
przenosi „dusze ludzkie ze świata zmysłowego w rzeczywistość wieczną” 23 .
20
Transcendentalizm estetyki Norwida wynika nie tylko z platonizmu, ale przede wszystkim
z zakorzenienia w Biblii oraz w fundamentalnej dla chrześcijaństwa teocentrycznej
estetyce św. Augustyna, która przydała pięknu nadbudowę teologiczną. W filozofii poety
wiecznym, niezmiennym źródłem piękna obiektywnego jest jego Stwórca-Bóg, który jest
samym pięknem, nieprzemijającym i najwyższym. Bóg jest miłością, zatem piękno „k s z t a ł -
t e m j e s t m i ł o ś c i”, jest jej zewnętrzną, „formalną” manifestacją. Piękno jest zarówno
dziełem miłości, jak i jej praprzyczyną. Miłość rodzi się z afirmacji piękna, fascynacji nim,
a równocześnie sama piękno tworzy. Dlatego „kochający – koniecznie bywa artystą/ Choćby
nago jak Herkules stał” (Moralności PW, II, 78). Zob. S. Sawicki, Czy tylko piękno”kształtem
jest miłości”? [w:] Servo veritatis. Materiały Międzynarodowej Konferencji dla uczczenia
25-lecia pontyfikatu Jego Świątobliwości Jana Pawła II. Uniwersytet Jagielloński 9–11
października 2003 r., red. S. Koperek, S. Szczur, Kraków 2003, s. 249–259.
21
Jan Paweł II, List do artystów 4 IV 1999..., s. 494, 500.
22
Tamże, s. 500.
23
Tamże, s. 495.
380