Promethidion Cypriana Norwida i List do artystów Jana Pawła II ...

Renata Gadamska-Serafin
są bowiem równi w godności dzieci Bożych. Tym, co odbiera człowiekowi
zdolność do rozpoznawania, naśladowania czy posiadania piękna, nie jest
brak właściwej metody, niekompetencja intelektualna lub niedostatecznie
wykształcony gust estetyczny. Piękno nie jest bowiem, jak zwykło się sądzić,
czymś elitarnym w sensie społecznym – nie jest „mądrym arystokratą”,
wyłącznym przywilejem jakiejś kasty:
– Arystokracja jest bo i u g m iny
Jak między szlachtą g m in też bywa czasem (Promethidion PW, III, 435)
Wykorzenienie ze świata piękna wynika z zerwania związku z dobrem
i miłością. Piękno jest zatem elitarne w sensie moralnym, jest kwestią wyboru
etycznego. Jedynie wewnętrzna doskonałość czyni człowieka arystokratą
ducha, który może rozkoszować się prawdziwym, niezmiennym, wiecznym
pięknem. Myśl Norwida broni się tu sama przed możliwym zarzutem ze
strony zwolenników relatywizmu, że koncepcja piękna obiektywnego ma
charakter niedemokratyczny i stoi w sprzeczności z ideą wolności człowieka.
8. Obiektywizm piękna a wolność
Niewątpliwie kwestia wyborów estetycznych, podobnie zresztą jak
wszystkich innych, jest uwarunkowana sposobem pojmowania ludzkiej
wolności. „Orgia tolerancji i całkowity synkretyzm” 71 w sztuce współczesnej
mają być świadectwem wolności – nieograniczonej, wyemancypowanej
i pełnej. „Niebezpieczeństwo obecnej sytuacji – pisze jednak Jan Paweł II
– polega na tym, że w użyciu wolności usiłuje się abstrahować od wymiaru
etycznego – to znaczy od wymiaru dobra i zła moralnego 72 . Ta sama konstatacja
rozbrzmiewa w ostatnim, cytowanym już wersie Promethidiona:
„Aż złe i dobre miną… wezną nowe!”
To, na czym dziś koncentruje się uwaga – kontynuuje papież – to sama wolność. Mówi
się: ważne jest, ażeby być wolnym i wykorzystywać tę wolność w sposób niczym nieskrępowany,
wyłącznie według własnych osądów, które w rzeczywistości są tylko zachciankami. […]
Trzeba jednak zaraz dodać, że tradycje europejskie […] uznają konieczność jakiegoś kryterium
używania wolności. Kryterium tym nie jest jednak dobro godziwe (bonum honestum), ale
raczej użyteczność i przyjemność 73 .
Człowiek współczesny, oderwawszy piękno od prawdy i dobra godziwego
(honestum), podąża, również w swych poszukiwaniach estetycznych,
za tym, co utile i delectabile. Czasem towarzyszy temu pycha, a czasem
rezygnacja. Chce w arbitralny sposób decydować o pięknie (oraz innych
wartościach), zapominając, że „być wolnym, to znaczy […] umieć siebie
podporządkować prawdzie – a nie: podporządkować prawdę sobie, swoim
71
Historia piękna..., s. 428.
72
Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość, Kraków 2005, s. 41–42.
73
Tamże, s. 42–43.
396