Promethidion Cypriana Norwida i List do artystów Jana Pawła II ...

Renata Gadamska-Serafin
Zdanie to jest antytezą założeń estetyki postmodernizmu, która pozbywając
się kategorii prawdy, uczyniła piękno przedmiotem eksperymentu
i gry językowej, a obiektywną ocenę dzieła zastąpiła mnożeniem znaczeń
i zwielokrotnianiem krytycznych rozpraw bez puenty. Współczesna sztuka
wywodzi się raczej z krytyki niż z prawdy, gdyż z braku obiektywnych
reguł o wartości estetycznej „dzieła” decydują po prostu instytucjonalnie
upoważnione osoby, arbitralny werdykt krytyki lub nawet opinia samego
twórcy: „krytyk dziś oceny na prawach nie stawia,/ Sam jest prawem, oceną,
przyganą lub chwałą”…
Konsekwencją obiektywizmu Norwidowskiej estetyki jest stworzenie
możliwości poszukiwania istoty piękna w dialogu 50 . Można nawet powiedzieć,
że obiektywizm warunkuje platońską, dialogiczną formę Promethidiona!
Jedynie on otwiera drogę dla krytyki i spekulacji estetycznej; trudno o nią
w przypadku subiektywizmu, a tym bardziej relatywizmu. Jak bowiem dyskutować
o pięknie, gdy jedynym jego miernikiem pozostaje subiektywna
reakcja podmiotu, albo wówczas, gdy nie ma już żadnych pojęć?
5. Piękno = oryginalność?
Kolejny typ relatywności w ocenach estetycznych polega współcześnie
na przyznawaniu wartości „ze względu na relację przedmiotu w stosunku
do innego. Nie chodzi wtedy o samo piękno czy mistrzostwo wykonania,
lecz np. istotne w sztuce prekursorstwo czy oryginalność (lub przeciwnie:
epigoństwo czy wtórność)” 51 . Artysta powinien podkreślać przede wszystkim
to, czym różni się od poprzedników; zjawisko wierności konwencji czy
stylistyce, autoimitacja, repetycja itp. są uważane za „estetycznie dewaluujące
i artystycznie degradujące” 52 .
Wylansowana przez awangardę oryginalność przestała być w XX wieku
jedynie wartością artystyczną, sposobem nowatorskiego uzewnętrzniania
wartości estetycznych. Sama stała się odrębną i najważniejszą wartością
estetyczną, jedynym kryterium piękna i warunkiem wszelkiej satysfakcji
estetycznej:
Oryginalność, nowość dzieła sztuki była i dotąd jest wysoko ceniona, lecz rozumiano
ją instrumentalnie, rzeczowo lub kulturowo jako cechę przedmiotową […], zaś w wieku XX
owa oryginalność stała się warunkiem koniecznym, a nawet niekiedy dostatecznym, by
dzieło uznać za sensowne […]. To, co w twórczości artystycznej nawiązywało do tradycji,
określane było jako „nieświeże”, „zleżałe”, „przestarzałe” i wzbudzało odruch niechęci,
poczucie nudy 53 .
50
Z punktu widzenia logiki tylko obiektywne oceny estetyczne są zdaniami, to znaczy
przysługuje im logiczna wartość prawdy lub fałszu: „t a k – za t a k , n i e – za n i e ”.
51
J. A. Majcherek, dz. cyt., s. 171.
52
Tamże.
53
M. Gołaszewska, Estetyka współczesności, Kraków 2001, s. 212–213.
390