1.3.3.A. Pobuna jugoslovenske periferije. Generalski kor ...

Bojan B. Dimitrijević 

Pobuna jugoslovenske periferije. 

Generalski kor Jugoslovenske armije 

1945-1953. godine 

Okosnicu posleratnog Titovog starešinskog kora činili su 

partizanske starešine i istaknuti članovi Komunističke partije 

Jugoslavije (KPJ) različitog nivoa obrazovanja, iskustva i 

umešnosti. Deo njih na političkim funkcijama bio je bez vojnog 

čina, ali su posle rata mnogi rukovodeći kadrovi KPJ 

dobili, kao neku vrstu priznanja, vojne činove. O tome je još 

1946. godine, posmatrajući vodeće ličnosti novog režima, 

pisao B. Lazić-Stranjaković, srpski naučnik u emigraciji: 

Od svega što je najviše nepoznato u sadašnjoj Jugoslaviji, to su 

njeni vojni i politički šefovi, ili kako se u njihovoj [komunističkoj] 

terminologiji kaže, rukovodioci [...]. Odakle odjedared iskrsavaju 

na najvišim mestima u vojsci neki [...] za koje 95% ljudi u 

Jugoslaviji nisu nikad čuli ni da postoje. Nisu oni bili ni u bivšoj 

[...] [J]ugoslovenskoj vojsci [JV], ni u političkom ni javnom životu, 

već u Komunističkoj partiji [KP]. [...]. Oni nisu zanimljivi kao 

pojedinci, po individualnim osobinama, već po njihovim partijskim 

i zvaničnim funkcijama [...]. 

Neposredno posle završetka rata u Jugoslovenskoj armiji 

(JA) je bilo oko 85.000 oficira (najviše u pešadiji - 32, 

političkim organima - blizu 20, zatim u kontraobaveštajnim 

organima - 2%, itd.). Posle demobilizacija i smanjenja kadra, 

krajem 1948. bilo je ukupno 49.100 starešina, od kojih 

je bilo 8500 političkih, a 1600 u Kontraobaveštajnoj službi. 

Po nacionalnom sastavu bilo je 52% Srba, 22% Hrvata,

288 

Generalski kor Jugoslovenske armije 1945-1953. godine 

11% Crnogoraca, 8,4% Slovenaca, 4% Makedonaca i 

2,6% ostalih nacionalnosti, a u socijalnom smislu dominirali 

su seljaci (44) i radnici (27,4%) - oficira JV bilo je 4,3%. 1 

I pored brojnih unapređenja ranijih godina, u 1948. je oko 

50% oficira imalo niži čin u odnosu na dužnosti koje su 

obavljali. Ovaj problem je postepeno rešavan, pa - počevši 

od 1948. godine - unapređivanja oficira više nisu bila tako 

brojna kao ranijih godina i svela su se, sve do uvođenja 

ispita za pojedine činove, na oko 8000 godišnje. Takvom 

politikom unapređivanja oficira u JA je 1950. bilo 90% 

nižih i 10% viših oficira, a u maju 1952. nešto preko 82% 

nižih oficira i manje od 18% oficira viših činova. U odnosu 

na formacijske zahteve, znatan broj oficira bio je na višim 

dužnostima. Tada je od blizu 19% oficira na dužnostima 

viših činova bilo svega 0,3% generala, 1,1% pukovnika, 

4,7% potpukovnika i 12,5% majora. Glavni proces 

odlikovanja desio se 1945-1947. godine, a za one starešine 

za koje je utvrđeno da nisu dovoljno bili nagrađeni 

podeljena su odlikovanja i 1948. godine. 2 

U Titovom režimu stvoren je novi vladajući red. Partizani sa 

Spomenicom 1941. predstavljali su vođstvo nove armije i 

države, a imali su i najveće činove u Titovoj vojsci. I to je 

komentirao B. Lazić-Stranjaković, dajući dobru ocenu novostvorenog 

generaliteta JA: 

Oni danas vode prvu reč u državi i od rukovodećeg sloja u partizanskom 

pokretu, postali su privilegisani u sadašnjoj državi. 

1 Up. Oružane snage (OS) Jugoslavije 1941-1981. godine, [bez m. i g.izd.], 

223. 

2 Up. isto, 228.

Bojan B. Dimitrijević 289 

U prve dve mirnodopske godine najviši je generalski čin bio 

čin general-lajtanta (general-potpukovnika ili divizijskog 

đenerala). Prvi general-pukovnici JA proglašeni su 1947. za 

Dan armije, 3 a u vezi sa njenom desetogodišnjicom, decembra 

1951. godine, unapređeno je u čin general-majora ili 

kontraadmirala 26 pukovnika (kapetana I ranga), a u generallajtante 

pet general-majora. 4 Formacijski generali su otprilike 

podjednako zastupljeni u štabovima i u trupnim sastavima: 

najviše ih je bilo u Ministarstvu narodne odbrane (MNO), 

odnosno Generalštabu(GŠ) JA, na mestima pomoćnika MNO i 

načelnika GŠ, a zatim kao načelnika odelenja/uprava GŠ i 

MNO, komandi rodova i pozadine, odnosno rukovodilaca 

vojno-privrednog sektora i, pre svega, Pešadiskog učilišta. U 

jedinicama JA generali su bili komandanti svih armija, vazduhoplovstva, 

mornarice, Grada Beograda, Vojne uprave u 

Slovenačkom primorju (kasnije Odred u Slobodnoj teritoriji 

Trsta) itd., te u nekoliko divizija. U kasnijem periodu (1947- 

1948) uočljiva je tendencija da se komande armija popunjavaju 

sa još po nekim generalom, na mestima načelnika 

štabova, pomoćnika komandanta za operativne ili pozadinske 

poslove. A raste i broj generala u GŠ i MNO, tako što su oni 

preuzimali načelnikovanje i nad upravama i nad odelenjima. 

Po formiranju korpusa, jedan deo generala našao se tako i na 

nižim formacijskim mestima. Nasuprot tome javlja se osetna 

inflacija generala na mestu komandanata divizija. Njima 

komanduju oficiri čina potpukovnik-pukovnik. Tek će 1952- 

1953. godine neke divizije imati za komandante generale. 5 

3 Up. Front, br. 61, [Beograd], 1.1.1948. godine. 

4 Up. Narodna armija, [Beograd], 22.12.1951. godine. 

5 Up. Razvoj OS Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije 1945-1985. 

godine, knj. 24, [bez m. i g.izd.], i Rukovodeći kadar OS, Beograd, 1990, 27- 

57.

290 


I kasnije je jedna od stalnih konstanti Jugoslovenske narodne 

armije (JNA) nesrazmerno veliki broj generala i admirala. 

Posebna karakteristika su politički generali, koji nam 

otežavaju da utvrdimo tačan broj generala za pojedine 

periode. Teškoće proizlaze iz činjenice da su pojedini partijski 

rukovodioci dobili čin generala, a praktično sa vojskom 

nisu imali ništa zajedničko. Zaslužni partizani su dobijali 

činove generala u smislu otplate ratnog ili partijskog 

staža, pa su generalske činove nosili gotovo svi vodeći 

saradnici J. Broza Tita, članovi Centralnog komiteta (CK) 

KPJ, republičkih rukovodstava... 

Prva dvojica generala Narodne milicije (NM) postavljena 

su, pak, početkom 1948. godine, a u septembru su 

proizvedena još četiri generala. 6 Neki od njih prevođeni su 

iz armije sa činom, a drugi su kasnije vraćeni u armiju, vršili 

tamošnje funkcije te su i penzionisani kao njeni pripadnici. 

Ratni generali, sve do kraja 80-tih godina 20. veka, suvereno 

drže bank (A. Jovanović) i godinama se nalaze na 

generalskim položajima. Tako je, npr., više generala bilo u 

generalskom činu i po tri decenije, dovodeći do apsurda 

uobičajeno oficirsko penjanje kroz činove. 

Starosna struktura Titovih generala govori nam da je za gotovo 

sve njegove generale (izuzetak su samo oni koji su 

primljeni iz JV u zarobljeništvu, no oni nisu obnašali ni 

jednu značajnu niti uticajnu funkciju) on zaista bio Stari. 

Naime, maršal je od najvećeg broja svojih partizanskih 

generala bio stariji 15 do 25 godina. U tome svakako treba 

tražiti još jedan od oslonaca za Titovu harizmu i uticaj na 

svoje podčinjene. Na drugoj strani to nam takođe svedoči 

6 Up. NM, 1948-1949. godine, [bez m. i g.izd.].


da je njegov generalitet bio izuzetno mlad: preko 50% 

generala 1945-1948. imalo je između 34 i 43 godine 

života, a dodatnih 20% bilo je staro oko 30 godina. 

Crnogorski rukovodeći korpus u vojsci i KP imao je, npr., 

između 17 i 35 godina, i to u procentu od 89%, a samo je 

11% bilo starije od 35 godina. 7 Ovako mlad kadar, u 

mirnodopskim armijama kretao bi se negde u rasponu od 

kapetana do potpukovnika, odnosno srednjih podoficirskih 

činova. 

Mladost rukovodećih kadrova davala je čitavom revolucionarnom 

pokretu višestruke prednosti, jer ona je bila zadojena 

radikalnim komunističkim idejama i uverena da pravi 

istoriju, što joj je ulivalo veliku energiju i odlučnost. Ona 

nije bila opterećena porodičnim interesima niti egoizmom, 

što je omogućavalo da se rukovodeći “kadar poistovjeti sa 

opštim društvenim interesom i da se cijelim bićem posveti 

borbi”: 

Mladost je duhovno i fizički bila pogodnija za brzo i uspješno 

usvajanje partizanskog načina ratovanja i za razvijanje zdrave 

ambicije [...]. [No], u zanosu svojih htjenja i uvjerenja mladi ljudi 

su ponekad bili brzi, isključivi i sektaški raspoloženi, a to je 

umanjivalo efekte njihovog rada. Pored toga, brzo napredovanje 

na ljestvici rukovodećih položaja kod pojedinaca je rađalo nezdrave 

ambicije. 8 

Svakako da je partijska osnova bila presudna u generalskom 

profilu. U partijskom smislu skoro polovinu generaliteta 

činili su predratni kadrovi KP, učlanjenih u komuniste 

mahom u drugoj polovini 30-tih godina 20. veka. Daljih do 

7 Up. M. Stanišić, Kadrovska komponenta učešća Crne Gore u narodnooslobodilačkom 

ratu (NOR) (1941-1945), Istorijski zapisi, g. XXXIV (LIV), 

br. 3-4, Titograd, 1981, 37. 

8 Isto, 38.

292 


30% bili su komunisti od 1941. godine: u ovoj grupi najviše 

je zastupljeno Srba (iz Crne Gore i teritorije ratne 

Nezavisne Države Hrvatske/NDH). Slovenački generali, 

pak, bili su iz najskorijeg partijskog kadra. Uz to, zbog 

nedostatka ili nedostatka visokih oficira pogodnih za 

vazduhoplovstvo ili mornaricu, tolerisani su na najvišim 

mestima generali rodom Slovenci. 

A jednoj grupi od najmanje 12 generala JV, koja je pristala 

na saradnju sa komunistima i uključila se iz pasive ili 

zarobljeništva u Titovu armiju, po prijemu u službu nove 

vojske prevedeni su činovi u nove generalske činove. 9 Ova 

grupa, međutim, uglavnom nije zadugo ostala u službi, a ni 

tokom službe nije zauzimala nikakva značajnija mesta, pa 

njihov slučaj, sem kratkotrajno, ne remeti generalsku strukturu 

JA. Ti su generali tokom 1945-1947. uglavnom bili 

penzionisani sa svojih mesta, koja su mahom bila nastavnička: 

u novim vojnim učilištima, odelenjima GŠ ili u 

sanitetskim ustanovama (od njih se najduže, do 1952. godine, 

zadržao u službi u Vojnoistorijskom institutu u Beogradu 

general Đ. Jovanović). 

Nacionalna struktura oko 160 Titovih generala 10 do početka 

1954. bila je sledeća. Najzastupljenija nacionalna kategorija 

bili su, svakako, Srbi: regionalno gledano primat su 

9 Up. Službeni list MNO Demokratske Federativne Jugoslavije, br. 12, 

[Beograd, bez g.izd.], 12 i 16. 

10 Ovaj deo je napisan na osnovu komparativne analize biografija generala 

JA/JNA 1945-1953. godine (procena prema uzorku od oko 160 imena) 

(prema: Vojna enciklopedija, [Beograd, bez g.izd.], i Vojni leksikon, II, 

Beograd, 1981, koji sadrži biografije generala JA/JNA, te Enciklopedija 

Jugoslavije, 1-8, Zagreb, 1955-1970. godine). Poslednja unapređenja sa kraja 

1953. nismo razmatrali pošto su imenovani po običaju formalno dobili činove 

početkom sledeće godine (up. Borba, [Beograd], 22.12.1953. godine).


imali Crnogorci (Srbi iz Crne Gore), kojih je bilo preko 30% 

od ukupnog broja generala, a za njima su sledili Srbi rođeni 

u Austro-Ugarskoj (Bosna, Hercegovina, Krajina, Vojvodina, 

Slavonija, Hrvatska), kojih je bilo takođe nešto preko 

30%. To znači da je oko 2/3 od ukupnog generalskog kora 

Titove armije otpadalo na Srbe van Srbije. Srbi rođeni na 

teritoriji Kraljevine Srbije predstavljali su malu grupu. U 

ukupnom postotku oni čine oko 12 do 13%. Ali ako se, 

pak, oduzme broj generala JV, koji su brzo posle rata 

penzionisani, onda se postotak Srba rođenih na teritoriji 

Kraljevine Srbije kreće negde oko 7%. Upadljivo je, pri 

tome, da je jedna grupa Titovih partijskih rukovodilaca iz 

Srbije unapređena u generale u rezervi te preuzela dužnosti 

van armije. Na drugoj strani ostatak generaliteta su činili 

Slovenci 11 i Hrvati, 12 i to, po svaka grupa, sa oko 10%, te 

Makedonci - do 1953. svega oko 2% (ova novopromovisana 

jugoslovenska nacija imala je samo jednoga generala iz 

redova najpoznatijih partizanskih kadrova, bivšeg oficira JV 

M. Apostolskog; jedan je makedonski general došao iz 

Crvene armije, a drugi je unapređen pred kraj posmatranog 

perioda, no bili su tada na dužnostima van JA). Preostalih 

oko 5% činili su generali rodom Rusi, Jevreji, Česi... 

Uporedna nacionalna struktura generala i ostalih aktivnih 

vojnih lica za 1953. godinu, a prema Mili Bjelajcu, pokazuje 

da su Srbi imali 38,1% generala (a 57% ostalih oficira), 13 

Hrvati 18,1 (20,3), Slovenci devet (sedam), a Crnogorci 

11 Up. D. Guštin, Vloga in pomen oborožene sile v narodonosvobodilnem 

boju na Slovenskom, Zgodovinski časopis, br. 3, [Ljubljana], 1991, 476. 

12 Kod Hrvata se uočava manjak generala iz uže Hrvatske. 

13 Srazmer Srba iz Srbije verovatno je još dramatičniji u odnosu na procenat 

vojnog ili oficirskog kontigenta iz te republike.

294 


29,7% generala (a 10,8% ostalih oficira). Upadljiv je, s 

druge strane, izostanak južnoslovenskih muslimana, a zatim 

i nacionalnih manjina u Titovom posleratnom generalitetu. 

Najviše kotirane muslimane nalazimo u drugoj polovini 

1945. mahom na mestima do čina majora. Tek u periodu 

1947/1948. tu i tamo se neki od njih nalazi na dužnosti 

političkog komesara neke od divizija ili u komandama 

armija. Ali do 1953. nije bilo generala muslimana. 

Crna Gora, iako je brojala svega oko 2,4% stanovništva 

Jugoslavije, novoj je Jugoslaviji dala brojne vojne i političke 

kadrove. Ona je, sticajem istorijskih okolnosti, imala: 

[...] moćne kadrovske potencijale i bila je u mogućnosti ne samo 

da zadovolji vlastite kadrovske potrebe u NOR, već i da istovremeno 

vođstvu narodnooslobodilačkog pokreta stavi na raspolaganje 

znatan broj političkih i vojnih rukovodilaca, koji su potom 

raspoređivani u druge krajeve Jugoslavije [...]. [K]adrovski potencijali 

komunističkog pokreta Crne Gore [bili su veoma rasprostranjeni 

zbog] borbene slobodarske tradicije crnogorskog naroda i 

socio-psiholoških svojstava Crnogoraca [...], siromaštva crnogorskih 

masa [...], prisne vezanosti Crnogoraca za Rusiju [...] [i 

uspeha komunista da ukorene svoje ideje] u sve klase i slojeve 

crnogorskog društva. 14 

Najviše crnogorskih rukovodilaca bilo je u Srbiji, a glavni 

razlog bila je “njena potreba za kadrovima u završnom 

periodu rata.” 15 Upada u oči i da je najveći deo crnogorskih 

kadrova iz četiri sreza: danilovgradskog, podgoričkog, nikšićkog 

i cetinjskog. Na drugoj strani Vasojevićki srezovi, 

koji su se odredili na drugu političku stranu tokom rata, 

recimo, “nijesu dali mnogo kadrova”: 16 

14 M. Stanišić, n.d., 21-44. 

15 Isto, 44. 

16 Isto.


Crnogorski vojni kadrovi [...] su naslijedili tradicionalnu vrijednost 

crnogorskih ratnika, a njihovom mentalitetu i temperamentu je 

odgovarao partizanski način ratovanja [...]. Tradicionalna hrabrost 

i romantizam Crnogoraca sljubili su se u NOR-u sa zanosom 

komunističkih boraca [...]. [I]pak] bilo je i takvih koji su u radu bili 

površni, skloni frazerstvu i neefikasni. Pojedinci su bili sirovi ili 

dogmatski kruti, pa nijesu mogli zadobiti simpatije sredine u kojoj 

su radili. 17 

Ovakva nacionalna i regionalna struktura Titovog generaliteta 

uočavana je već od pažljivih savremenika - posmatrača 

nove vojske: 

Vertikalna pobuna južnoslovenske periferije učinila je svoje. Sva 

je periferija tu: Makedonci, Crnogorci, Dalmatinci, Ličani i Slovenci. 

Hrvata iz Hrvatske i Srba iz Srbije nema. 

Tako je i jedan prilično nenaklonjeni svedok (B. Radica) 

1945. primetio o sastavu partizanskih rukovodilaca i njihovom 

poreklu: 

Imam dojam da je današnja revolucija u Jugoslaviji vertikalna 

pobuna periferije: Crne Gore, Dalmacije, Like, Korduna, Krajine, 

Banije, jednog dijela Slovenije, nasuprot statičkom držanju Srbije i 

uže Hrvatske. Pobune naroda koji su do jučer bili zapostavljeni, 

lišeni svakog ekonomskog, kulturnog i socijalnog razvoja u bivšoj 

Jugoslaviji i koji su sada u toku rata uspjeli da se probude, da 

ustanu u obliku jednoga kolektivnog pokreta, kad se iste budu 

organizirale kroz marksističko-lenjinistički monolit, pretvorit će se 

ipak u značajan čimbenik [...].[O]sjećam kako polu-inteligencija 

dinarskog tipa, borbena i dinamička, zauzimlje položaj vodstva. 

Ta polu-inteligencija daje onome što ona zove komunizmom sav 

vehementni, agresivan i violentan revolucionarni karakter. 

A i zvanični, prvi Titov biograf V. Dedijer piše: 

17 Isto, 40.

296 


[B]rđani nisu samo zaposeli ključne položaje u vojsci [...] [nego] i 

u drugima segmentima uprave, naročito policiji, te dolazi do] 

sukoba brda i doline, 18 

jer Crnogorci su preplavili Beograd, a Dalmatinci Zagreb. 

U rezimeu ovog pasaža o nacionalnoj zastupljenosti u generalitetu 

JA pokazujemo da je dominantna kategorija bila 

srpska, ali regionalno, pre svega, rodom iz krajeva bivše 

Austro-Ugarske, odnosno iz Crne Gore. Preovlađujući dijalekti 

ovih Srba učinili su da jezik JA bude mahom ijekavština. 

Nadalje, u srazmerno zastupljene spadali su i Slovenci, 

a manje Hrvati, te sasvim malo Srbi iz same Srbije. 

Ostale nacije, pa i manjine u najvišim krugovima JA tek su 

trebale da izbore svoju afirmaciju u decenijama koje su 

dolazile. Naravno, nacionalna supremacija Srba ne daje 

nam mogućnost da ustvrdimo kako je karakter JA bio srpski, 

jer se partijnost, odnosno pripadnost komunističkom 

pokretu kod Srba (van Srbije) stavljala ispred nacionalne 

pripadnosti. Štaviše, svi oni su bili vrlo oštri prema sopstvenom 

(veliko)srpskom nacionalizmu. 

U socijalnom smislu najviše prvih Titovih generala bilo je 

rođeno na selu, no ne nalazimo ni jednoga da je direktno 

sa njive otišao u rat i postao general u prvih nekoliko godina 

posle završetka rata. Ipak, kasnije je bilo i takvih - sa 

upisanom odrednicom zemljoradnik. Pretežno sa sela regrutovani 

kadrovi postali su, pak, najtvrđi zatočnici nove 

ideologije. Formalno birokratizovan i organizovan prema 

sovjetskom modelu deo kadrova nije dugo vremena gubio 

idealizam i revolucionarni žar, odolevajući koruptivnom uticaju 

rutinizacije i privilegija. Idealizam, prožet verom u 

18 

Veliki buntovnik Milovan Đilas, Beograd, 1991, 235.


neizbežni razvoj ka bezkonfliktnoj zajednici, bio je važna 

poluga funkcionisanja. Stoga je među čelnim kadrovima 

bilo primera puritanskog romantizma i idealizma, ali i brutalne 

korupcije te nepotizma. U sukobu mentaliteta tradicionalna 

je kultura, na neravnomeran i protivrečan način, 

podsticala puritanstvo, pa i korupciju. 

Među tim generalima bilo je, u najlošijem društvenom 

smislu, i nekoliko radnika te po koji đak ili student. Upadljiv 

je broj od 17 svršenih i nesvršenih studenata, od kojih dominira 

13 studenata prava i filozofije, mahom Crnogoraca. 

Socijalni je sastav crnogorskog rukovodećeg korpusa zbog 

toga bio sastavljen od 78% intelektualca. 

Uobičajenu sovjetsku praksu - slanje kadrova iz Crvene armije 

u matične zemlje, a kada je reč o savezničkim (satelitskim) 

armijama - ne primećujemo kada je JA u pitanju. U 

jugoslovenskom generalitetu identifikujemo samo dvojicu 

takvih generala: A. Deminevskog i D. Georgijevića, dvojicu 

profesionalnih revolucionara i španskih boraca, koji su od 

kraja 1944. pripadnici armije Titovih partizana, ali nisu dobili 

nekakve istaknute funkcije. Moguće je da je i to jedan 

od razloga neuspeha Staljnovog pritiska 1948. godine, jer 

iako je u vrhu JA i KPJ bilo prostaljinistički opredeljenih 

generala, Titov generalitet je ipak bio autohtono stvaran u 

partizanskom i komunističkom pokretu. Štaviše, najvažniji 

Titovi kadrovi prošli su i ratnu školu građanskog rata u 

Španiji. 

Značajni procenat od preko 10% od svih proizvedenih generala 

zaključno sa krajem 1953. bili su borci Republikanske 

armije u građanskom ratu u Španiji, šta svedoči da 

je udarna pesnica Titovog generaliteta prošla ratnu školu 

profesionalnog i internacionalnog revolucionarstva u Iberiji. 

U gotovo svim oblastima okupirane Kraljevine Jugoslavije,

298 


organizatori ustanaka, glavne političke ličnosti ili komandanti 

krupnih jedinica bili su borci ili oficiri u međunarodnim 

brigadama Španske Republike. Neka imena Španaca 

svedoče o reprezentativnosti ove grupe: P. Dapčević, P. 

Drapšin, K. Nađ i K. Popović, dakle sva četiri Titova komandanata 

armija u završnim operacijama rata. Tu su i ličnosti 

koji su imali decenijski uticaj na razvoj JA/JNA: V. Antić, 

M. Baće, I. Gošnjak, I. Hariš, V. Kovačević, O. Kreačić, D. 

Kveder, D. Lekić, S. Manola, G. Nikoliš, I. Rukavina, R. 

Vujović... Iz redova Španaca ukupno je bilo proizvedeno 29 

generala JNA. 

Drugi, ne manje bitan faktor, su starešine JV koji su prišli 

partizanima: podoficira, oficira i generala JV, koji su postali 

Titovi generali u periodu od 1945. do 1953. godine, bilo je 

gotovo oko 60, što je predstavljalo procenat od preko 35% 

generala. Ovaj procenat valja uporediti sa količinom negativnih 

epiteta koja je izrečena u armijskoj štampi o bivšoj 

vojsci. U ovoj grupi upadljivo je učešće Slovenaca, bivših 

Kraljevih oficira, čiji je broj, u srazmeri sa njihovim ukupnim 

procentom, bio najveći: od ukupno 15, 10 ih je bilo u 

JV. Ovi podaci govore i da su među Titovim generalima 

upadljivo nedostajali Srbi iz Srbije, bilo kao bivši oficiri, bilo 

kao partizanski kadrovi. Najveći broj tih aprila 1941. 

odveden je u zarobljeništvo van otadžbine. Preostali deo 

od 1941. bio je u šumi, naravno u jedinicama Jugoslovenske 

vojske u Otadžbini i, nešto manje, u snagama srpske 

vlade. Ovi su sa svojim komandantima podelili tragičnu 

sudbinu legalne vojske Kraljevine Jugoslavije. Manjak 

većeg broja Hrvata - bivših oficira JV je takođe značajan 

pokazatelj: ovaj se nacionalni kontigent starešinskog kora 

JV 1941. mahom opredelio za novostvorenu vojsku u NDH. 

Crnogorski kadar, na kraju, bio je sastavljen od trećine biv-


ših pripadnika JV, trećine studenata društvenih nauka i 

trećine ostalih: 

Među rukovodećim kadrovima (iz Crne Gore) bilo je 55 aktivnih 

oficira i 30 podoficira. 19 

Konačno, od 1951. godine, veliki broj generala i drugih 

starešina JA dobija Orden narodnog heroja, sa kojim su 

stekli i pravo da im se ispred imena piše N.H., kao i druge 

privilegije koje su sa tim ordenom išle. U periodu od 1951. 

do 1953. više od 50% generala dobilo je ovaj orden. 

Još od izbora 1945. na raznim listama za saveznu ili lokalne 

skupštine bili su kandidovani mnogi visoki armijski rukovodioci. 

Neki od njih su bili najistaknutiji pripadnici partizanskog 

pokreta, npr. generali P. Dapčević, P. Drapšin, Lj. 

Đurić, I. Gošnjak, R. Hamović, A. Jovanović, M. Milojević, 

K. Nađ, K. Popović, A. Ranković..., pukovnik C. Uzunovski... 

20 Na listama za izbore 1950. našli su se, takođe, mnoga 

vojna lica, svakako i generali kao najreprezentativniji 

kandidati NF za republičke organe (Sabor Hrvatske general 

S. Bjelajac te Veće naroda Bosne i Hercegovine general R. 

Hamović i Veće naroda Crne Gore general P. Dapčević, 

zatim u Makedoniji i Srbiji više, četvorica generala) ili kao 

kandidati za sreske predstavnike u Foči i Goraždu (general 

P. Kosorić), Novom Sadu (general K. Nađ) i Zadru (general 

A. Banina), u Kotaru Sisak (general V. Janjić)... 21 

19 M. Stanišić, n.d., 40. 

20 

Up. Na izborima radnička klasa glasaće za Narodni front (NF), Narodna 

armija, [Beograd], 30.10.1945. godine, 8, i Širom cele zemlje održavaju se 

veliki zborovi NF, isto, 9.10.1946. godine, 6. 

21 Up. Narodni vojnik, br. 78, [bez m.izd.], 26.2., Za pobedu, br. 82 i 84, 

[bez m.izd.], 26.2. i 12.3., Narodni borac, br. 73 i 111, [bez m.izd.], 19.3. 

i 10.12., te Za domovinu, [bez m.izd.], br. 13, 1.4.1950. godine.

300 


Održavanje 5. kongresa KPJ u Beogradu, u drugoj polovini 

jula 1948. godine, bilo je od direktne važnosti i za definisanje 

političke linije koju je trebalo slediti i u armiji, u 

kojoj su tokom jula birani delegati za taj kongres. Težnja je 

bila da se koliko god moguće više pokaže da su svi iz njenih 

redova zastupljeni: tako iz armijske štampe saznajemo da 

su u nekim jedinicama birani, npr., po jedan general, kapetan 

i vojnik. 22 A sačuvana kongresna dokumentacija nam 

govori da je 5. kongres KPJ bio smotra najistaknutijih 

partijskih kadrova iz armije: iz JA na kongresu je bilo 444 

delegata (i još osam iz Uprave državne bezbednosti/Udbe 

za Federativnu Narodnu Republiku Jugoslaviju), od kojih je 

šest bilo članova CK KPJ; među učesnicima bilo je 250 viših 

i 84 niža oficira, 76 generala, 16 podoficira, 11 boraca, šest 

građanskih lica i jedan vojni činovnik; u nacionalnom pogledu 

bilo je 203 Srba, 98 Crnogoraca, 91 Hrvat, 30 Slovenaca, 

14 Makedonaca, tri muslimana (u izjašnjavanju 

muslimana koji su se izjasnili i nacionalno, vidimo da su se 

dvojica izjasnili kao Srbi: R. Kadenić i Dž. Muminagić, a 

jedan kao Hrvat: E. Ćemalović), po jedan Mađar i Jevrejin 

te tri ostala; konačno, bilo je i šest žena među armijskim 

delegatima. 23 A uz delegate bili su i gosti iz JA. Uz to, u 

armiji su izabrani i sledeći članovi CK KPJ: maršal Tito (kod 

1. proleterske divizije), M. Đilas (kod 2. proleterske), I. 

Gošnjak (kod 6. proleterske), V. Popović (kod 16. divizije) i 

S. Vukmanović-Tempo (kod 42. divizije). 24 

22 

Narodni borac, br. 1, [bez m.izd.], 16.7.1948. godine. 

23 Up. Arhiv Jugoslavije (AJ), Beograd, Arhiv CK Saveza komunista 

Jugoslavije (SKJ), 1/V, K. 3/9 i 3/13-15. 

24 Up. isto, K. 3/8.


Partijski 6. kongres održan je novembra 1952. u Zagrebu. 25 

Na njemu je bilo i delegata iz JNA - 372, odnosno, po 

drugome dokumentu, 374, te još šest delegata iz Udbe: 

150 ih je bilo delegirano i na 5. kongres KPJ 1948. godine, 

a aktivnih (i nekoliko rezervnih) generala i admirala bilo je 

83; predratni partijski staž imao je 141 delegat, 213 iz 

takozvane narodnooslobodilačke borbe, a svega 18 posleratni 

partijski staž - samo četiri ili pet vojnika i mornara bili 

su članovi KP iz perioda 1947-1950. godine; učesnici iz 

armije mahom su bili, njih 284, prvoborci iz 1941. godine, 

a manji deo, njih 78, borci iz 1942-1944. godine; poneki 

od vojnih lica delegata birani su, recimo, i u Udbi, a 45 drugih 

delegata birani su u JNA, no nisu bili aktivna vojna lica. 

26 U nacionalnom pogledu pedantne armijske partijske 

statistike izračunale su da je Srba (180) bilo 48, Crnogoraca 

(83) 22, Hrvata (71) 19, Slovenaca (26) sedam i Makedonaca 

(11) 3%, uz jednoga neopredeljenog muslimana, 

koliki je i procenat te kategorije delegata (muslimana je, 

inače, bilo više, ali su se izjašnjavali kao Srbi ili Hrvati). Broj 

Srba odgovarao je procentu Srba u partijskoj organizaciji. 

Međutim, više nego upadljiva bila je disproporcija Crnogoraca 

prema njihovom udelu od 6, 91% u članstvu KP u 

JNA: 

Ova nesrazmera u pogledu izbora delegata Crnogoraca je potpuno 

opravdana, s obzirom da su oni sa najvećim partiskim stažom 

25 Up. Za domovinu, br. 23, [bez m.izd.], 6.11.1952. godine. 

26 Up. AJ, Beograd, 507, Arhiv CK SKJ, 1/VI, K. 3/15 (spisak delegata iz 

Udbe) i 3/16-18 (spiskovi delegata iz JNA i drugi statistički podaci). Inače, 

po činovima statistika izgleda ovako: 96 potpukovnika, 94 pukovnika, 47 

general-majora, 32 general-potpukovnika, 28 majora, 20 kapetana 1. 

klase, osam podoficira, pet kapetana, po četiri general-pukovnika i vojnika 

te tri poručnika, kao i 31 delegat bez činova.

302 


skoro svi borci od 1941 godine. Istaknuti partijski rukovodioci po 

svojim moralnim i radnim kvalitetima su zaslužni i kao takvi su 

izabrani za delegate. 27 

Iz armije je na 6. kongresu bio prisutan još i 51 gost, mahom 

generali i admirali (25) te viši oficiri (24) koji iz raznih 

razloga nisu bili birani, npr. oni koji su u tom trenutku bili 

polaznici viših akademija. 28 

Sažetak 

Okosnicu posleratnog Titovog starešinskog kora činili su partizanske 

starešine i istaknuti članovi Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) različitog 

nivoa obrazovanja, iskustva i umešnosti. Deo njih na političkim 

funkcijama bio je bez vojnog čina, ali su posle rata dobili, kao neku 

vrstu priznanja, vojne činove. Neposredno posle završetka rata u Jugoslovenskoj 

armiji (JA) je bilo oko 85.000 oficira, a posle demobilizacija 

i smanjenja kadra bilo je krajem 1948. ukupno 49.100 starešina (52% 

Srba, 22% Hrvata, 11% Crnogoraca, 8,4% Slovenaca, 4% Makedonaca 

i 2,6% ostalih nacionalnosti, a u socijalnom smislu dominirali su 

seljaci - 44 i radnici - 27,4%). Inače, u prve dve mirnodopske godine 

najviši je generalski čin bio čin general-lajtanta (general-potpukovnika 

ili divizijskog đenerala). 

Kasnije je jedna od stalnih konstanti Jugoslovenske narodne armije 

(JNA) nesrazmerno veliki broj generala i admirala, sa posebnom karakteristikom 

političkih generala. Ipak, ratni generali, sve do kraja 80-tih 

godina 20. veka, suvereno drže bank i godinama se nalaze na generalskim 

položajima. Njihova starosna struktura govori nam da je za gotovo 

sve njegove generale Tito zaista bio Stari. U partijskom smislu, 

pak, skoro polovinu generaliteta činili su predratni kadrovi KPJ, a daljih 

do 30% bili su komunisti od 1941. godine. Nacionalna struktura oko 

160 Titovih generala do početka 1954. bila je sledeća: najzastupljeniji 

su Srbi, a regionalno gledano primat su imali Crnogorci (Srbi iz Crne 

Gore), za kojima su sledili Srbi rođeni u Austro-Ugarskoj. Oko 2/3 od 

27 Isto, K. 3/18. 

28 Up. isto, K. 3/36.


ukupnog generalskog kora otpadalo je, dakle, na Srbe van Srbije. Srbi 

rođeni na teritoriji Kraljevine Srbije predstavljali su malu grupu, a 

ostatak generaliteta su činili Slovenci i Hrvati te Makedonci i poneki 

generali rodom Rusi, Jevreji, Česi... Uporedna nacionalna struktura 

generala i ostalih aktivnih vojnih lica za 1953. pokazuje da su Srbi 

imali 38,1% generala (a 57% ostalih oficira), Hrvati 18,1 (20,3), 

Slovenci devet (sedam), a Crnogorci 29,7% generala (a 10,8% ostalih 

oficira). Upadljiv je izostanak južnoslovenskih muslimana, a zatim i 

nacionalnih manjina. Ipak, nacionalna supremacija Srba ne daje nam 

mogućnost da ustvrdimo kako je karakter JA bio srpski, jer se partijnost, 

odnosno pripadnost komunističkom pokretu kod Srba (van 

Srbije) stavljala ispred nacionalne pripadnosti. Štaviše, svi oni su bili 

vrlo oštri prema sopstvenom (veliko)srpskom nacionalizmu. 

Još od izbora 1945. na raznim listama za saveznu ili lokalne skupštine 

bili su kandidovani mnogi visoki armijski rukovodioci. U tom sklopu i 

održavanje 5. kongresa KPJ 1948. bilo je od direktne važnosti i za 

definisanje političke linije koju je trebalo slediti i u armiji. On je bio i 

smotra najistaknutijih partijskih kadrova iz armije: 444 delegata. Na 6. 

kongresu, pak, 1952. bila su 372 delegata iz JNA. 

Zusammenfassung 

Die Basis des Titos Obrigkeitskorps bildeten Partisanenbefehlshaber 

und prominente Mitglieder der Kommunistischen Partei Jugoslawiens 

(KPJ), deren Bildung, Erfahrung und Kompetenz unterschiedlich war. 

Ein Teil derjenigen, die politische Funktionen hatten, war ohne 

militärischen Dienstgrad, sie bekamen aber nach dem Krieg, als eine 

Art Anerkennung, militärische Dienstgrade. Unmittelbar nach dem 

Ende des Krieges gab es in der Jugoslawischen Armee (JA) ungefähr 

85.000 Offiziere, und nach den Demobilisierungen und dem Personalabbau 

gab es gegen Ende 1948 insgesamt 49.100 Befehlshaber (52% 

Serben, 22% Kroaten, 11% Montenegriner, 8,4% Slowenen, 4% 

Mazedonier und 2,6% anderer Nationalitäten; in sozialer Hinsicht überwogen 

Bauern - 44% und Arbeiter - 27,4%). In den ersten zwei Nachkriegsjahren 

war der höchste Dienstgrad bei den Generalen Generalleutnant 

(Divisionsgeneral). 

Später gab es in der Jugoslawischen Volksarmee (JVA) kontinuierlich 

verhältnismäßig zu viele Generale und Admirale, mit einer besonderen

304 


Gruppe der politischen Generale. Die Kriegsgenerale blieben dennoch 

bis zu Ende der 80-er Jahren des 20. Jh. souverän im Amt. Ihre 

Altersstruktur sagt uns, daß Tito für alle seine Generale tatsächlich 

der Alte war (sein Spitzname im Krieg). Was die Zugehörigkeit der 

Partei betrifft, so waren fast die Hälfte der Generale noch vor dem 

Krieg in der KPJ, und weitere 30% wurden Kommunisten 1941. Nationale 

Struktur von ca. 160 Titos Generalen war bis Anfang 1954 wie 

folgt: die meisten waren Serben, und regional gesehen überwogen 

Montenegriner (Serben aus Montenegro), danach folgten Serben, die 

in Österreich-Ungarn geboren wurden. Ungefähr 2/3 des gesamten 

Generalkorps bildeten also Serben außerhalb Serbien. Serben, die auf 

dem Gebiet des Königreichs Serbien geboren wurden, stellten eine 

kleine Gruppe dar, die restlichen Generale waren Slowenen und Kroaten, 

dann Mazedonier und einige, die russischer, jüdischer, tschechischer 

Herkunft waren. Eine vergleichende nationale Struktur der 

Generale und anderer aktiver Dienstgrade für das Jahr 1953 zeigt, daß 

Serben 38,1% Generale hatten (und 57% anderer Offiziere), Kroaten 

18,1 (20,3), Slowenen 9 (7), und Montenegriner 29,7% Generale (und 

10,8% andere Offiziere). Es fällt auf, daß es unter Generalen keine 

südslawischen Moslime oder nationale Minderheiten gab. Dennoch 

können wir nicht aufgrund der überwiegenden Anzahl von Serben 

feststellen, daß die Jugoslawische Armee serbisch geprägt war, weil die 

Zugehörigkeit der Partei, d.h. der kommunistischen Bewegung bei den 

Serben (außerhalb Serbiens) der nationalen Zugehörigkeit vorgezogen 

wurde. Sie waren vielmehr sehr strikt zum eigenen (groß)serbischen 

Nationalismus. 

Schon seit den Wahlen 1945 haben sich auf verschiedenen Listen für 

die Bundesversammlung oder Kommunalversammlungen viele hohe 

militärische Amtsträger kandidiert. In diesem Zusammenhang war auch 

der 5. Kongreß der KPJ 1948 von direkter Bedeutung für die Definition 

der politischen Richtung, die auch in der Armee befolgt werden mußte. 

Dieser Kongreß war eine Art Schau der prominentesten Parteifunktionäre, 

die aus der Armee stammten: 444 Delegaten. Am 6. Kongreß 

1952 gab es andererseits 372 Delegaten aus der Jugoslawischen Volksarmee.

Summary 


The nucleus of post-war Tito’s Officers’ Corp was made of partisan 

officers and important members of the Communist Party of Yugoslavia 

with different levels of education, experience and skills. One part of 

those who held political offices were without a military rank, but after 

the war, as a kind of reward, they were given brevet ranks. Following 

the end of the war there were 85,000 officers in the Yugoslav Army, 

and after demobilisation and staff reduction at the end of 1948 there 

were 49,100 officers (52% Serbs, 22% Croats, 11% Montenegrins, 

8,4% Slovenians, 4% Macedonians and 2,6% of other nationalities, in 

their social structure farmers – 44% and workers – 27.4% dominated). 

Otherwise, in the first two years of peace, the highest general’s rank 

was lieutenant - general (lieutenant-colonel-general or division general). 

Subsequently one of the constant features of Yugoslav People’s Army 

was an inadequately large number of generals and admirals, with a 

special category of political generals. However, war generals convincingly 

held the bulwark and remained on general’s positions up to 

the end of the 80s of the 20th century. Their age structure tells us that 

for almost all of the generals Tito truly was the Old Man, which was 

his nick name during the war. On the other hand, from the point of 

view of Communist Party membership, almost half the general staff 

constituted of pre-war Communist Party cadre, whereas further 30 % 

of them had been communists since 1941. Ethnic structure of 160 

Tito’s generals until the beginning of 1954 was: Serbs were the largest 

group, and in a regional sense Montenegrins had priority (Serbs from 

Montenegro), followed by Serbs born in Austro-Hungary. About 2/3 

from the total general corps constituted of Serbs outside of Serbia. 

Serbs born on the territory of The Kingdom of Serbia were a small 

group, and the rest of the general staff was made of Slovenians, Croats 

and Macedonians with few generals who were of Russian, Jewish 

or Czech descent. Comparative ethnic structure of generals and other 

active military personnel in 1953 shows that Serbs had 38.1% generals 

(and 57% of other officers), Croats 18.1% (20.3%), Slovenians 9 % 

(7%), and Montenegrins 29.7% generals (and 10.8% other officers). 

There is a noticeable absence of Yugoslav muslims and other minorities. 

Nevertheless, the supremacy of Serbs does not give us reason to 

claim that the character of Yugoslav Army was also Serbian, because

306 


for Serbs (from Serbia), the membership in the Communist Party had 

priority over their nationality. Moreover, all of them were very critical 

towards their own (greater) Serbian nationalism. 

Ever since the elections in 1945, various candidate lists for Federal or 

local governments contained many high ranking Army officials. In this 

context the 5th Congress of the Communist Party of Yugoslavia in 

1948 was extremely important for the defining of a political line of 

thought which was to be followed in the Army. It was a survey of the 

most prominent Party cadre in the Army: 444 delegates. On the 

contrary at the 6th Congress held in 1952 there were 372 delegates 

from the Yugoslav People’s Army.

1.3.3.A. Pobuna jugoslovenske periferije. Generalski kor ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?