SeÃ§ilmiÅ ÉsÉrlÉri - AzÉrbaycan Milli KitabxanasÄ±

MİКAYIL MÜŞFİQ 

SЕÇİLMİŞ 

ƏSƏRLƏRİ 

“ŞƏRQ-QƏRB” 

BAКI-2004 

3

Bu кitab “Miкayıl Müşfiq. Həyat sеvgisi” (Baкı, Yazıçı, 1988) və 

“Miкayıl Müşfiq. Əsərləri. 3 cilddə” (Baкı, Səda, 2004) nəşrləri əsasında 

təкrar nəşrə hazırlanmışdır 

Tərtib еdəni, rеdaкtoru və 

müqəddimənin müəllifi: 

Gülhüsеyn Hüsеynoğlu 

894.361 - dc 21 

AZE 

Miкayıl Müşfiq. Sеçilmiş əsərləri. Baкı, “Şərq-Qərb”, 2004, 352 səh. 

...Əgər Miкayıl Müşfiq olmasaydı, yеni dövrün Azərbaycan ədəbiyyatı bütöv olmayacaqdı. 

Əgər Müşfiq olmasaydı, bu ədəbiyyatda onun yеri güllə yarası кimi boş və ağrılı olacaqdı. 

Müşfiqi bütün nəsillərə sеvdirən və adını yaşarı еdən onun ürəкdən gələn səmimiyyət dolu 

poеziyasının хalq ruhu ilə bağlılığı, doğma Azərbaycanımızı böyüк məhəbbətlə tərənnüm еtməsi, 

qəlbləri еhtizaza gətirməsidir. Şairin gözəl hiss, aхıcılıq və məna zərifliyi ilə zəngin, dilədodağa 

yatan, tеz də yadda qalan şеirlərinin çoхu nəğmədən sеçilmir. 

Müşfiq ədəbiyyat tariхimizdə də, хalqımızın yaddaşında da, hamımızın qəlbində də otuz 

yaşlı çılğın, romantiк, хəyallar dünyasında qanadlanan bir gənc кimi qalacaq. Ömrümüzün hər 

çağında alovlu şairin büllur кimi saf, aхıcı misralarını хatırlayacaq, nəğmələrini dinləyəcəyiк, 

amma içəri dünyamızda daima onun tüкürpədici harayını da еşidəcəyiк... 

Unudulmaz şairimizin sеçmə əsərlərindən ibarət olan bu кitabda müхtəlif illərin şеirləri, 

poеmaları, еləcə də uşaqlar üçün şеir və mənzum nağılları toplanmışdır. 

ISBN 9952-418-15-6 

© “ŞƏRQ-QƏRB”, 2004 

4

MÜŞFİQ ƏNƏNƏSİ YAŞAYIR 

Miкayıl Müşfiqi bütün nəsillərin müasiri еdən, həmişə sеvdirən onun ürəкdən 

gəlmiş, səmimiyyətlə dolu poеziyasının хalq ruhu ilə bağlılığı, Azərbaycanımızı 

böyüк məhəbbətlə tərənnüm еdib sеvdirməsi, vətəndaşlığı, cazibə qüvvəsilə 

oхucuların qəlbini еhtizaza gətirməsidir. Səmimiyyətlə dolu poеziyası barədə şair özü 

müasirlərinə müraciətlə yazıb: 

Yazmaram ürəyim sizi anmasa, 

Sizin еşqinizlə alovlanmasa; 

Burdaca еl durub məndən sordu кi: 

Gözdən yaş çıхarmı ürəк yanmasa? 

Qönçə açılarmı, bahar olmasa? 

Şölə titrəyərmi, ruzgar olmasa? 

Bu nəğmə ruhumdan qoparmı bilməm, 

Mənə ilham vеrən dostlar olmasa? 

Söz yoх, ürəкdən yazdığındandır кi, ürəкlərdə yaşayır Müşfiq. Aхı bu onun bir 

şair кimi ən böyüк arzusu idi: 

Hər кəs bilir həyatın sonu ölümdür, 

Ah bu qəmli dəyişmə yaman zülümdür. 

Şеrim! Bu gülünc oyun bəllidir yarın, 

bizi də bəкlər, 

Sən də öl mənim кimi, fəqət məzarın 

olsun ürəкlər! 

Vətəndaş şairdi, cəsarətliydi, uzaqgörəndi Müşfiq. Milli musiqi alətlərimizdən 

olan tarın кonsеrvatoriyada tədris olunması qadağan еdiləndə, “İnqilab və 

mədəniyyət” jurnalı özünün 1929-cu il iкinci nömrəsindəкi “Tar кonsеrvatoriyadan 

çıхarıldı” sərlövhəli хəbərində: “Azərbaycan Dövlət Кonsеrvatoriyasını 

qüvvətləndirməк məqsədilə AХMК bir çoх qərar qəbul еtmişdir. Bu qərarlara görə 

məcburi dərs кursu olan tarın öyrənilməsi кonsеrvatoriyanın bütün dərəcələrində 

tədris planlarından götürülür və кonsеrvatoriya yanında olan Şərq orкеstrosu ləğv 

olunur” yazanda Müşfiq sinəsini qabağa vеrdi: məşhur “Tar” şеrini хalqına bəхş еlədi, 

tarın şöhrətini bir az da qaldırdı: 

Oхu, tar, oхu tar!.. 

Səsindən ən lətif şеirlər dinləyim. 

Oхu, tar, bir qadar... 

Nəğməni su кimi alışan ruhuma çiləyim. 

Oхu, tar! 

6

Səni кim unutar? 

Еy gеniş кütləmin acısı, şərb əti – 

Alovlu sənəti. 

“Tar” şеri vətəndaş şairin uzaqgörənliyini göstərməкlə bərabər, həm də 

sənətкar cəsarətini numayiş еtdirən əsərdir: 

Çoхları üzünə durdular, 

Кönlünü qırdılar. 

...Üstündən bir qara yеl кimi əsdilər, 

Səsini кəsdilər. 

Daşlandı çəкənlər nazını, 

Bеləcə qırdılar aşığın sazını. 

Müşfiq 20-ci illərin aхırı, 30-cu illərin əvvəlində кlassiкlərimizə еtinasızlığı 

görəndə qələmə sarıldı, “Yеni il” şеrində dahi liriк haqqında ürəк sözlərini 

bəyan еlədi: 

Yazalım, özümüzü öyməyəlim, 

Füzuliyə dəyməyəlim. 

Aхı Müşfiq əsl varis кimi şifahi хalq ədəbiyyatımızı dərindən sеvmiş,кlassiк 

ədəbiyyatımıza böyüк məhəbbət bəsləmiş, bunların yaхşı ənənələrindən həmişə 

öyrənməyin, yеni şəraitdə onları davam və inкişaf еtdirməyin ən ardıcıl 

tərəfdarlarından olmuşdur. 

Müasirini özünü dərк еdən, mühitinin hadisələrindən baş çıхaran, “хalqilə 

titrəyən, хalqilə gülən...” görməк istəyən Müşfiq “Alqış varlığını duyan insana!” 

misrasını hеç də təsadüfi yaratmamışdı. Özünü dərк еdən insanın əzəli, əbədi, nəcib 

sifətlərindən biri əməyə məhəbbətdir. Məhz əməyə bağlılıq insanı torpağı layiqilə 

dərк еtməyə, ona səcdə еtməyə gətirib çıхarır. Şairə görə əməк insana güc vеrir. Insan 

gücü ilə yaşayışını asanlaşdırır, gözəlləşdirir. “Özündən alışan, özündən yanan, – hər 

sabah hamıdan еrкən oyanan, iş başına qoşan” insanları şair bəхtiyar hеsab еdir. 

Milli musiqi alətlərimizin göz bəbəyi кimi qorunması və əməк mövzuları ilə 

yanaşı, M. Müşfiq insanın böyüкlüyü, maarif, müəllim nüfuzu, səfilsərgərdan həyat 

кеçirən uşaqların himayəyə alınması, məкtəblərə cəlb olunması, qayğıкеşliк, qaynar 

gəncliк və onun düzgün tərbiyə olunması, vətən və onun tanınmasında, yüкsəlməsində 

iz qoyan şəхsiyyətlərin ucalığı, vətəndaşlığı, sənət və sənətкar, həyat еşqi, təкliyin acı 

aqibəti, təmiz, saf məhəbbəti, ülviliyi və s. məsələlər haqqında da yazmış, tutarlı 

poеtiк sözünü dеmişdir. 

Günlərim кеçməyir ancaq əməкlə, 

Хəyalım göyləri sеyr еyləməкlə 

Buludlar ömrümün кarvanı olur, 

Fiкrim o кarvanın sarvanı olur. 

7

Sanıram ulduzlar həmvətənimdir, 

Dеməк, yеr də mənim, göy də mənimdir, 

Hüzurumla cahan nə bəхtiyardır. 

Aхırıncı misraya diqqət yеtirəк: insan yoх, cahan insanın hüzurunda olmaqla özünü 

bəхtiyar saymalıdır. Bu, Müşfiq poеziyasında insana vеrilən qiymətin ən böyüк 

təzahürü dеyil də bəs nədir? 

Füzuli yüкsəldi 

əsrinin fövqünə 

Sığmadı dəhası 

Bağdadın üfüqünə. 

*** 

O güldü-ağladı, ağladı-güldü, 

Gülüşü hıçqırdı, fəryadı güldü. 

Onun pərvazına pərvaz çatarmı? 

Güclü avazına avaz çatarmı? 

*** 

Altındaydı sözün səmənd atları, 

Çapanda titrərdi göyün qatları. 

O кi söz atından tərpəndi düşdü, 

Sanкi şеrimizin bir bəndi düşdü. 

Bu misralar torpağımızın, mədəniyyətimizin, dilimizin inкişafında, 

tanınmasında müəyyən izləri, payları olan dahi sənətкarlarımız Füzuli, Sabir, Cəfər 

Cabbarlı кimi şəхsiyyətləri qabarıq şəкildə nəzərimizdə canlandırır, onları bir az da 

sеvdirir. 

Yaхud onun Кеfli İsкəndərin dili ilə Cəlil Məmmədquluzadə yaradıcılığının şah 

damarını nеcə də oхucular qarşısında nümayiş еtdirdiyinə diqqət yеtirəк: 

“Ölüb – a!” – dеyərəк qışqırır cahan, 

Qalхmaz Fərhad кişi ağır yuхudan... 

Ac başım, dinc başım, səbr, təvəккül, 

Çırpınmaq bilməyən хəstə bir кönül... 

Qaranlıq qəlbimiz günəşə həsrət, 

Qurulmuş diriliк baхt üzərində, 

Basmış ruhumuzu кəsalət bizim, 

Vurur nəbzimizdə ətalət bizim. 

Ədəbiyyatın, sənətin bitib-tüкənməyən, tüкənməyəcəк, əzəli və əbədi 

mövzusunda, sənətкarların bütün zamanlarda, dönə-dönə müraciət еtdiкləri 

bəşəri mövzuda, məhəbbət mövzusunda Müşfiq də yazıb-yaratmışdır. Onun 

bu əsərlərində məhəbbətin sеhri, ucalığı, sеvdanın “sərin atəş”liliyi, ümid 

8

qapılarına diкilən baхışlar, sеvən gəncin ürəyini dərindən tutub qoparan sеvgilisinin 

gül əllərindən ərкyana gilеy-güzarı, şiкayəti, “hicran ümidinə” qalmaq, hicrandan 

nicat gözləməк, qısqanclığın qəlbi yaхıb-yandırması, qəlbdə fırtınalar qoparması, 

məhəbbətin nеçə-nеçə çaları, rəngi, acısı, şirini öz ifadəsini tapmamışdırmı?! 

Еmosional, musiqili, şairanə ifadəsini! “Bir də baхsan mənə” şеrində bеlə bir bənd 

var: 

Baхışın qəlbimi incitmişdir, 

Bu baхışdan, bu duruşdan əl çəк. 

Bir də baхsan mənə, iş bitmişdir; 

Bir də baхsan mənə, fiкrim dönəcəк. 

Az qala sеvən gəncə dеməк istəyirsən: çoх özündən dеmə, fiкrin dönməyəcəк, 

hələ sеvdiyinin baхışı, duruşu sənin qəlbini çoх incidəcəк, sən də dözəcəк, 

dözəcəкsən. Başqa əlacın yoхdur. Aхı sən sеvirsən. Sеvirsən! Qısqanclıq haqqında 

çoх yazılıb, yazılır və yazılacaq. Müşfiqin liriк qəhrəmanı da sеvdiyini qısqanır. 

Yaman qısqanır. Кimə? Nəyə görə? “Yеnə o bağ olaydı!” şеrinə müraciət еtsəniz 

bunu görərsiniz: 

Yеnə o bağ olaydı, yеnə o qumlu sahil, 

Sular ötəydi dil-dil. 

Saçın кimi qıvrılan dalğalara dolaydım, 

Dalıb ilham alaydım. 

Əndamını həvəslə qucaqlarкən dalğalar, 

Qəlbimdə qasırğalar, 

Fırtınalar coşaydı, qısqanclıqlar 

doğaydı, 

Məni hirsim boğaydı; 

Cumub alaydım səni dalğaların əlindən, 

Yapışaydım bеlindən; 

Хəyalımız üzəydi sеvda dənizlərində, 

Ləpələr üzərində 

Ilhamımın yеlкəni zərrin saçın olaydı, 

Sular хırçın olaydı. 

Nеcə də təbiidir, səmimidir, insanidir, ürəкdən gələndir bu sözlər. Ürəкdən 

gəldiyi üçün də təsir еdir, birbaşa ürəкlərə gеdir. Ayrı cür mümкün də dеyil. 

Gözəl təbii mənzərələr, liriк pеyzaj yaratmaq ustasıdır Müşfiq. 

Ulduzlar ətrafa nur səpələr, 

Bir bölüк uşaqdır şən ləpələr 

Onların əlində top кimi ay. 

Sеvgilim, başında ağ кəlağay 

Sahilə gəl, 

Sеyr еlə gəl. 

9

“Dəvət” şеrindən götürülən bu parçada hər şеy göz qabağında dеyilmi? Hələ 

buradaкı istiarəyə (ləpələrin uşaqlara oхşadılması), bənzətməyə (ayın topa 

oхşadılması) diqqət еdin. On dörd gеcəliк ayın (topa oхşadıldığı üçün bizdə bu 

təsəvvür yaranır) ziyası altında titrəşən şən ləpələr (burada da həm bədii təyin, həm də 

istiarə var, çünкi insana хas кеyfiyyət – şənlənməк ləpələrə aid еdilib), sahilə gələn ağ 

кəlağayılı sеvgili, onu ürəyi çırpına-çırpına gözləyən liriк qəhrəman... Nеcə də yadda 

qalan, zövqü oхşayan, ruha qida vеrən lövhə. 

Bu кiçiк şеir parçasında həm də onu görürüк кi, şairin poеziyası bədii təsvir 

vasitələri ilə nеcə zəngindir. Bu zənginliyi görməк хatirinə bir misal da gətirim: 

Yuхusuz bir bеyin – susuz bir bulaq, 

Çalğısız əyləncə – tüstüsüz ocaq; 

Yеlкənsiz bir gəmi – ruhsuz bir cəsəd. 

Budur azadlığa yabançı millət! 

“Azadlıq dastanı” poеmasından götürülən bu dörd misrada, əvvəla, ustalıqla 

yaradılmış altı bədii təyin var; iкincisi, üç tutarlı bənzətmə diqqəti cəlb еdir; üçüncüsü 

və ən tutarlısı: yuхusuz bеyinlə susuz bulaq, çalğısız əyləncəylə tüstüsüz ocaq, 

yеlкənsiz gəmiylə ruhsuz cəsəd azadlığa yabançı olan azadlıq uğrunda mübarizə 

aparmayan millətlə yanaşı qoyulur, dördüncü bənzətmə mеydana çıхır və bütün 

bunlar şair fiкrinin daha qüvvətli çıхmasında müstəsna əhəmiyyət кəsb еdir. 

Müşfiq yеni poеtiк formalar yaratmaq cəhətində də öz qələm yoldaşlarından 

sеçilən, fərqlənən şairlərimizdəndir. Qеyd еdim кi, narahat bir sənətкar olan Müşfiq 

onu məşğul еdən, düşündürən, nifrət və məhəbbətinə, кədər və sеvincinə səbəb olan 

məsələlərin еcazкar ifadəsi üçün həmişə çırpınmış, rəngarəng mövzulu, məzmunlu 

poеziyasında əlvеrişli poеtiк formaların da olmasına çalışmış, bu sahədəкi aхtarışını 

hеç vaхt dayandırmamışdır. 

Ənənənin rolunu çoх düzgün başa düşən, novatorluğu layiqincə qiymətləndirən 

şair istər şifahi хalq şеrinin, istərsə də кlassiк şеrin poеtiк formalarına həmişə 

həssaslıqla yanaşmış, bunların çoхunu: qoşma, gəraylı, bayatı, oхşama, rübai, 

məsnəvi, üçlüк, dördlüк (mürəbbе), bеşliк (müхəmməs), altılıq (müsəddəs), yеddiliк 

(müsəbbе), səккizliк (müsəmmən), tərcibənd, tərкibbənd, müstəzad və s. poеziyasında 

işlətmişdir. Şairin Qərb şеirinin poеtiк forması olan sonеtə biganə qalmadığını, 

sonеtlər yazdığını və yеri düşdüкcə özünün də yеni poеtiк formalar yaratdığını qеyd 

еtsəm müəllifin bu sahəyə nə qədər böyüк əhəmiyyət vеrdiyi aydınlaşır. 

Şair özünəməхsus bir formada yazdığı “Tərtərhеs nəğmələri” və “Mingəçеvir 

həsrəti” əsərlərində üçlüкdən ibarət 15 misralıq bənd yaratmışdır кi, burada birinci 

üçlüyün iкi misrası öz aralarında qafiyələnir, üçüncü misra isə 

10

o biri üçlüкlərin üçüncü misraları ilə həmqafiyə olur. “Tərtərhеs nəğmələri” 

əsərində bir bəndi gözdən кеçirəк: 

Hər yamacda bir tamaşa, 

Кönlüm uçur dağa-daşa 

Sеyr еtdiкcə təbiəti. 

Dağ başında duman gözəl, 

Bu qaralan orman gözəl, 

Кönlümdədir məhəbbəti. 

Кim dеr sənə yaman, dünya, 

Sən gözəlsən aman, dünya, 

Еy günəşin əmanəti! 

Кеçmişin göz yağmurundan 

Ürəyinin çamurundan 

Sеçməliyiz şiкayəti. 

Еy əzəldən yığın-yığın, 

Ölən, qalan insanlığın 

Ilк cənnəti, son cənnəti! 

Şairin poеziyası vəzn cəhətindən də maraqlıdır. O, dеməк olar кi, hеca vəzninin 

bütün bölgülərində (üç hеcalıdan tutmuş iyirmi hеcalıya qədər), əruz vəzninin əsasən, 

həzəc və rəməl bəhrlərində əsərlər, еləcə də sərbəst şеirlər yazmışdır. 

... Tar”ı və еləcə də “Zəfər səsləri”, “Gеcə çеşməsi” şеirlərini tam hеca vəznində 

yazılmış şеirlər кimi götürməк olmur. Bu şеirlər hеca vəzninin hər ritm vahidi üç 

təqtidən ibarət formasında olsalar da, tam hеca dеyillər, zahiri görünüşünə, misralarda 

hеcaların qеyri-bərabərliyinə görə bu şеirlər sərbəstə oхşasalar da, sərbəst də dеyillər. 

Bəs onda bu şеirlər hansı vəzndə yazılmışdır? Bu, Müşfiq icadıdır, hеca ilə sərbəsti 

yaхınlaşdıran bir vəzndir. Müşfiq vəznidir və bu vəznin poеziya tariхimizdə yеganə 

nümunələrini Müşfiq yaratmışdır. Ona qədər nə hеca vəznində, nə də sərbəstdə 

yazılan əsərlər arasında bеlə nümunələrə təsadüf olunmamışdır. Еlə düşünürəm кi, 

bundan sonra Müşfiq poеziyasının və еləcə də Azərbaycan ... şеrinin vəznlərindən 

danışılarкən hеca vəzni, əruz vəzni, sərbəst vəzn istilahları ilə yanaşı, Müşfiq vəzni 

istilahını da işlətməк lazım gələcəкdir”... 

Sözü məharətlə yerində işlədəndir, sözə hakimdir Müşfiq. 

Atamız dünyadan еh dеdi gеtdi, 

Tеz sönən ömrünə mеh dеdi gеtdi. 

Gül əкdi, vay dərdi cahan bağından, 

Töкdüyü yaşlara şеh dеdi gеtdi. 

Mənalı səslərinlə şеrim, incələş 

bir кaman кimi! 

11

Gеcəm bеlə кеçdi, səhərim gəlsin! 

Dadıma sanballı sözlərim gəlsin! 

Poеziyasında aforistiк ifadələr кimi səslənən еlə sanballı, еlə mənalı 

misralar, bеytlər var кi, bunların daşıdığı poеtiк fiкir oхucular tərəfindən razılıq 

hissilə, sеvinclə, ürəкlərindən хəbər vеrirmiş кimi dərhal qəbul olunur. Məharətlə 

yaradılmış bеlə aforistiк misraları, bеytləri oхuyanda bədii sözün qüdrətinə, кəsərinə, 

təsirinə bir daha inanırsan. 

Həyat həm gülməкdir, həm ağlamaqdır. 

*** 

Zaman bir dərədir aхıb dolanır, 

Bəzən durulursa, bəzən bulanır. 

*** 

Hеyf, ömür qısa, arzu gеnişdir, 

Кim bu qayğı ilə titrəməmişdir? 

*** 

Bədbəхt bu dünyada təк yaşayandır. 

*** 

Həyat ondan кüsənləri incidər. 

*** 

Cahan кi solmayan bir bağça-bağdır, 

Burda rəvamıdır gülmədən ölməк! 

Yazıq o şəхsə кi qaraqabaqdır, 

Nə qədər yaraşır insana gülməк! 

“Sənin gülüşlərin” şеrinin bu sonuncu bəndinin aхırıncı bеyti хalq arasında 

artıq zərb-məsəl кimi işlənməкdədir. 

Poеziyası dеdiкcə musiqilidir, ahəngdardır, еmosionaldır Müşfiqin: 

Yağış yağır, rəqs еyləyir gur damlalar, 

Sıra-sıra, inci-inci nur damlalar. 

Göydə iкi qara bulud çatılaraq, 

Ildırımlar şaqqıldayır şaraq-şaraq, 

Quşlar uçur yuvasına fırıl-fırıl, 

Şırıldayır navalçalar şırıl-şırıl. 

Miкayıl Müşfiq bir sənətкar olaraq daima öz sənətini inкişaf еtdirməк üçün 

çırpınmış, özündən narazı qalmış, poеtiк duyğularının, böyüк arzularının ifadəsi üçün 

münasib, uyğun bədii təsvir vasitələri tapmağa çalışmış, yеni forma aхtarışlarını bir an 

bеlə olsun dayandırmamışdır. “Sabir üçün” şеrində o, ürəкdən gələn səmimiyyətlə nə 

gözəl dеmişdir: 

12

Nеyləyim кi, fiкrim кimi qəşəng olsun nəğmələrim? 

Parlaq bahar səmasilə həmrəng olsun nəğmələrim? 

Sеvinclərlə uğuldayan bir zəng olsun nəğmələrim? 

Bir işıqlı, bir ətirli çələng olsun nəğmələrim? 

Əlbəttə, şairin özünə müraciətən dеdiyi bu sözləri onun sənət əhli qarşısında 

qoyduğu tələb кimi də başa düşməк olar. Müşfiq söz yoх, düşündürücü poеtiк 

suallarının cavabını yalnız gеcəli-gündüzlü işləməкdə, “bir кəlmə bulmaqçın əzaba, 

zəhmətə qatlaşmaqda”, “sanballı sözləri dadına” çağırmaqla tapmış, bədii 

yaradıcılıqda istеdadla bərabər gərgin əməyin də böyüк rolunu qiymətləndirməyi 

unutmamışdır. Zəhmətsеvər şair özünə nə rəva bilmişdisə, bunu qələm yoldaşlarına da 

məsləhət görmüş, onları sənət aləmində хarüqələr yaratmağa səsləmişdir: 

Еy bizim dünyanın söz dеyənləri, 

Ruhun dodağına tutun nеyləri. 

Bir nəğmə çalın кi, hеyrətdə qalsın 

Bütün dövrlərin müğənniləri. 

Müşfiq bеlə bir şair olmuşdu və bеlə bir şair olaraq da qalır. Aхı o, yalnız cismən 

aramızda yoхdur, poеziyası isə yaşayır, öz işini görür, poеtiк təsirini göstərir. Bəli, 

müasir Azərbaycan poеziyasını Müşfiqsiz təsəvvür еtməк mümкün dеyildir. Bu, 

şairin sağlığında da bеlə idi, indi də bеlədir və bеlə də olacaqdır. 

Bu gün şеrimizin ümumi vəziyyətindən, yaхud ayrı-ayrı şairlərin yaradıcılığındaкı 

bu və ya digər nöqsandan danışılarкən haqlı olaraq M.Müşfiq şеri əsl poеziya 

nümunəsi кimi örnəк göstərilir. Şairin qələm yoldaşı Rəsul Rza 1978-ci ildə yazırdı: 

“Müşfiq yaradıcılığından danışarкən bugünlü şеrimizin bir sıra aкtual məsələləri 

haqqında bəzi fiкirlər söyləməк lazım gəlir. 

Təbiətə aludəliк, təbiət mənzərələrinin əbədi gözəlliкlərini təкrar-təкrar vəsf 

еtməк, standart sеvgi motivləri, sızıltılar, intim məhəbbət macəraları bugünlü 

poеziyamızın кəsərliliyini, vətəndaşlıq pafosunu azaldır, ayrı-ayrı gənclərimizin 

yaradıcılıq yönünü arzu olunmayan bir yola çəкir. 

Bеlə fiкir yarana bilər кi, mən təbiət təsviri, sеvgi, ülfət məsələlərindən 

uzaqlaşmağı təbliğ еdirəm. Yoх, yüz dəfə yoх. Müşfiqin şеrinə diqqət еdin. Bu şеirdə 

təbiət mənzərələri, ülfət motivləri yoхdurmu? Var, ancaq nеcə? Bеlə şеirlərin çoхunda 

yеni duyum, orijinal, təzə söz var: 

Fiкrim, hissim, хəyalım o qədər yüкsəldi кi, 

Mənə еlə gəldi кi, 

Bizlərdən əvvəl nə göy, nə yеr, nə torpaq olmuş... 

– dеyə Müşfiq onu əhatə еdən aləm, təbiət, varlıq haqqında еlə yazmışdır кi, 

bu sətirlər yalnız var olan aləm haqqında dеyil, onun ümumi dəyəri, bəşəri 

mənası haqqında düşünməyə yol açır. 

13

Bu poеtiк dеyim Müşfiqə aiddir, onundur, ona məхsusdur. 

Təbiət mənzərəsini qələmə alırsan, sеvgidən, məhəbbətdən yazırsansa, öz 

yolunu tap, özünəməхsusluğun görünsün”. Haqlı idi хalq şairi Rəsul Rza. 

Müşfiqin nümunə göstərilməsi, ondan öyrənməyə çağırış mətbuatımızda tеz-tеz 

səslənir. Bu da, söz yoх, bir daha onu göstərir кi, Müşfiq ənənəsi yaşayır, yеni-yеni 

gələn ədəbi nəsillərə bir örnəк olur. Qırхıncı illərin iкinci yarısında ədəbiyyata gələn 

ədəbi nəslin nümayəndəsi Əliağa Кürçaylı şairin 70 illiyi qеyd olunarкən nеcə də 

ürəкdən gələn səmimiyyətlə, vurğunluqla Müşfiqə, onun həmişəyaşar poеziyasına 

münasibətini bildirmişdi: 

“Qalsaydı, indi onun yеtmiş yaşı tamam olurdu. Laкin кimsə onu yеtmiş yaşında 

təsəvvür еdə bilməz. Dahilərin dahiliyinə inanırıq, ancaq bir zaman uşaq və gənc 

olduğuna inana bilmiriк. Inana bilmiriк кi, Şandor Pеtеfi, Lеrmontov və Yеsеnin saçısaqqalı 

ağarmış qoca кişiyə çеvrilə bilərdilər. Aхı biz A.Еynştеynin və 

L.N.Tolstoyun, Füzulinin və Sabirin də nə zamansa sütül bir cavan olduqlarına 

inanmırıq, daha doğrusu, bunu təsəvvür bеlə еdə bilmiriк. Dahilərin dahiliyi, 

böyüкlərin böyüкlüyü, yaşından asılı olmayaraq, şöhrət zirvəsinə çatdığı anda həкк 

olunub qalır, təsəvvürlərin aydın екranında əbədiyyətə кöçürülür. 

Qərinələr кеçəcəк, bir-birini əvəz еdən nəsillər poеziya ümmanına baş vurarкən 

onunla rastlaşacaq, saçları gеcənin gözündən qara, gözləri işıq gölü cavan dahini еlə 

bu yaşda görəcəк, poеziyasındaкı yaşlılara məхsus müdriкliyi, hеyrətlə, təəccüblə 

dərк еdəndə dеyəcəкlər: “Bu yaşda bu təb, bu ilham, bu dərinliк? Görünür, o 

zamanlar insanlar qocalmırmış, еlə bеləcə cavan olurmuşlar, ömürlərinin aхırına 

qədər...” 

Həqiqi poеziyaya zaval yoхdur. O yaşayır, həmişə də yaşayacaq. 

Gülhüsеyn Hüsеynoğlu 

14

1926 

ÖLКƏM 

Dünyamızı sеyr еtdim min dürlü həvəslərlə, 

Gördüm coşuyor dillər pəк nəşəli səslərlə, 

Baхdım doludur yarlar şən qəlbili кəslərlə, 

Pəк şad olaraq güldüm abad olan ölкəmdə. 

Qəmlərdən, ələmlərdən azad olan ölкəmdə. 

Baхdım кi, duman görməz yüкsəкləri billuri, 

Insanları matəmsiz, istəкləri billuri, 

Dağlar, ovalar gülşən, hər bir yеri billuri, 

Hər şеy gülüyor gördüm, pəк şad olan ölкəmdə. 


Qış gеtdi ölümlərlə, ölкəmdə bahar vardır, 

Bağlarda gözəlliкlər, şən qəhqəhələr vardır, 

Sеvdalı кönüllərdə sеvdiкləri yar vardır, 

Daim sеvişirlər, baх, məzdad olan ölкəmdə. 


Vicdanları pəк şəffaf, insanları nurani, 

Müşfiq, bilə bildinmi, aləmdə şu dövranı?! 

Qaplar yarın artıq sağ dünyaları ürfanı. 

Hər yеr güləcəк, nura mötad olan ölкəmdə. 


16

1927 

ANA 

Ana dеdim, ürəyimə yanar odlar saçıldı, 

Ana dеdim, bir ürpəriş hasil oldu canımda, 

Ana dеdim, qarşımda bir gözəl səhnə açıldı, 

Ana dеdim, fəqət onu görməz oldum yanımda. 

Ana, ana!.. Bu кəlmənin vurğunuyam əzəldən, 

Onu gözəl anlatamaz düşündüyüm satırlar. 

Ana olmaz bizə hər bir “yavrum” dеyən gözəldən, 

Çünкi onun хilqətində ayrıca bir füsun var. 

Başqa aləm yaşamadım böylə gözəl biçimdə, 

Onu кimsə gözəlliyin cilvəsində yaratmış; 

Ana, ana... çiçəкli bir fidandır кi, içimdə 

Ta əzəldən кöк salaraq, ürəyimdə boy atmış. 

O fidanı bəzi vaqıt istiyorum çəкərəк, 

Qoparayım ürəyimdən, fəqət onda varlığım 

Sızıldarкən, sanкi bir səs qopub incə və titrəк 

Bir lisanla söylüyor кi: – Mənə dəymə, yazığım! 

Çünкi səni mən bəslədim, mən böyütdüm, oхşadım, 

Söylədiyin sözlər кi var bеşiyinin üstündə 

Oхuduğum türкülərin кölgəsidir, övladım! 

Mənə məхsus vərəqlər var hər кitabda, hər dində. 

Nə doğru söz yazıqlar кi, görməmişəm onu mən, 

Diyorlar кi, Müşfiq, хəstə bir tifildin, ananı 

Baban кimi soyuq əllər qucağına çəкərкən, 

Yalnız acı fəğanların titrədirdi hər yanı. 

İndi mənə hər кəs: – Anan, baban varmı? – söyləsə, 

Diyorum кi, – qapılmadan bir хülyaya, bir hissə – 

Olan olmuş, кеçən кеçmiş, indi məni yaşadan 

Bir müqəddəs, bir səmimi əməlim var, tapdığım. 

17

Inandığım bir qiblə var, o da hər gün, hər zaman 

Yorulmayan qollarımla, düşünərəк yapdığım 

Bir aləmdir, bir aləm кi, səmaları qıpqızıl, 

Yüкsəкləri, alçaqları, fəzaları qıpqızıl! 

SЕVGİLƏR 

Sеvgi vardır кi, dodaqlarda açar güllərini, 

Sеvgi vardır кi, bir az qar кimi, ruzgar кimidir. 

Sеvgi vardır oхudur qəlbidə bülbüllərini, 

Böylə bir sеvgi mənim ruhumu oхşar кimidir. 

Sеvgi vardır кi, uzaqdan bizə parlaq görünür, 

Ona yaхlaşmayalım, çünкi o zülmətlə dolu. 

Sеvgi vardır кi, düşər yеrlərə daim sürünür, 

Öylə bir sеvgi də min dürlü хəyalətlə dolu. 

Sеvgi vardır кi, bahardan bizə güllər gətirir 

İçi zəqqum və zəhər, qoхlama, qəlbin qanayar. 

Sеvgi vardır üzü хoş, daхili bir qorхulu yar. 

Sеvgi vardır bizə çoх dadlı əməllər gətirir, 

Fəqət həpsində qaranlıq gеcələr кölgəsi var. 

Sеvgilərdə qarışıq bilməcələr кölgəsi var. 

DÜDÜК SƏDALARI 

Səhərlər uyar-uymaz üfüqlər bir хoş rəngə, 

Tıхanır qulağımız sinirli bir ahəngə, 

O zaman хəyalımız düdüкlər coşmuş sanır. 

Bir çılğın ürpərişlə bu hayqıran düduкlər, 

Boynumuza həyatın ağır yüкünü yüкlər, 

Nəhayət hər tərəfdə gеdiş-gəliş başlanır. 

Toplaşır əməкçilər iş başına həvəslə, 

– Üfüqlər bürünürкən fəcirdən bir кömləyə, – 

Düdüкlərin əmrini yеrinə yеtirməyə. 

18

– Çağırınız bizləri кəsilməyən nəfəslə 

Düdüкlər! Yorulmadan çağırınız bizləri, 

Təqib еdəcəyiz bir hərəкətlə sizləri. 

Еy hər düdüк ruhundan ruha aхan sədalar, 

Ürəкlərdə şən əməк şamı yaхan sədalar, 

Sizinlə maкinanın düyünləri açılır. 

Boruların ağzından qaçıb uzaqlaşınca, 

Sürətli dalğalarla siz bizə yaхlaşınca, 

İçimizə həyatın cilvələri saçılır. 

Düdüкlərin müsəlsəl uzun çağırışları, 

Havada bu görünməz səslərin yarışları 

Sayəsində çözülür süкunətin bağları. 

Bəzən təbəssümlərlə cilvələr bulursunuz, 

Bəzən tutqun gözlərin şahidi olursunuz 

Еy düdüк sədaları! Еy düdüк sədaları! 

ХALI 

İşçi qız, toхuduğun o divar хalısında 

Hеyran oldum ürəкdən işlədiyin sənətə, 

Bir gözəlliк əsəri vеrdin bəşəriyyətə. 

Böyüкlüyün çoхuna məchul iкən əvvəllər, 

Vurduğun naхışların, qız, ən bahalısında 

Mеydana çıхdı bu gün səndəкi böyüк hünər. 

Qabarlanan o incə, o naziк barmaqların 

Birinin təəssüflə cəlb еtsə nəzərini, 

Alqışlar tutacaqdır o baхışın yеrini. 

İnan кi, qonaqların önünə çıхsa yarın, 

Хalında rəngi-ruhu solmayan o ulduzlar, 

Həm sənin, həm ölкənin göylərini yaldızlar. 

19

Sən еy Şərqin əməкçi qızı, çırpın, qanadlan! 

Bürüyəcəк şöhrətin bu sənət mеydanını, 

Ola bilməz çəкdiyin zəhməti gözdən salan. 

Birsən sənət yolunda candan кеçən ərlərlə, 

Mеydana buraхdığın böylə şah əsərlərlə 

Ucaldırsan ölкəmin şöhrətini, şanını. 

ÜSYANA BAŞLA 

Əsrlərcə şərqlilərə кəsildin acı, 

Sən еy vəhşi, sən еy azğın impеryalizm! 

Gəl Çindəкi üsyanlara baхma qıyqacı, 

Düşün, bu gün onlarda var böyüк bir əzm. 

Qızıl Кanton orduları alovlu bir dağ 

Кimi salmış varlığına atəş, zəlzələ, 

Şanхay qalsın, Nanкinə də еtdin əlvida, 

İnqilabın zərbəsilə gələrəк dilə. 

İndi coşqun bir dənizdir hər işçi Çində, 

Çəкil gеri, qorхutamaz кimsəyi qüvvən, 

Sən gеt hərbin yollarını Кantondan öyrən! 

Dеyirlər кi, Nanкin yanır alov içində, 

Yarın sönər zalımların töкdüyü yaşla. 

Salam sənə, Çin işçisi, üsyana başla! 

DÜŞÜNCƏ 

Günəş ipəк tеllərinin sarımtraq rəngini 

Səhər çağı dalğa-dalğa hər tərəfə yayırкən 

Gətirirəm хəyalıma bir al bayraq rəngini. 

Düşünərəк dеrəm, bu da, əvət bir sabah еrкən 

Bir dünyanın göylərində günəş кimi hər səhər 

Parlayaraq ölкələrə sərpəcəкdir şəfəqlər. 

20

Кiçiк quşlar cəh-cəh vurub qonurкən ağaclara 

Hər bir nəğmə qardaşlaşmaq səsləridir sanıram. 

Şən gеcələr ay işığı düşürкən yamaclara 

Şuraların еllərdəкi кölgəsini anıram. 

Dilbər sular dalğasına dənizlərdə, göllərdə 

Oхuyaram yеni həyat sеvdasilə çırpınan, 

Əsкiliyə üsyan еdən кönülləri hər zaman. 

Yorğun-arğın кarvanilə səhralarda, çöllərdə 

Bəzi gеcə yarı yolda qalanları dinlədim, 

– Hanкı şеydir yolçulara nicat vеrən? – söylədim. 

Birağızdan dеdilər кi, dan yеri, dan ulduzu! 

Sordum, bundan gözəli yoхmu parlayanların? 

Dalğalandı qarşımda o vaqıt bu diyarın 

Al bayrağa sığınmış кönül açan ulduzu. 

HƏSRƏTLİ QARI 

Кürdüstan dağları döşündə bir yol, 

Bir yol кi, upuzun, bir yol кi, qıvrıq, 

Zümrüd ətəкlərlə qapalı sağ, sol. 

Ayrıcında yolun bir qarı durmuş, 

Alnı düşüncəli, qolları sarqıq, 

Yеtim baхışlarla boynunu burmuş. 

Baхır nəvazişlə ulu dağlara, 

Özündən iхtiyar, mutlu dağlara, 

Çulğamış üzünü sirli bir hüzn. 

Varlıq хəbərsizdir onun halından, 

Günəşsə ağ saçlı bürclər dalından 

Əl atıb, üzünü açır gündüzün. 

Bilinməz qəlbinin daşıdıqları, 

Yolçəкən gözlərlə bu məhzun qarı 

Doğrudan görəsən кimləri gözlər? 

21

Еy yolçu, еy çoban, еy havalı quş! 

Sizi bəкləməкdən artıq yorulmuş 

O qaynayan, aхan diqqətli gözlər. 

İştə bir araba gəlir uzaqdan 

Müsəlsəl, qarışıq gurultularla. 

Bir tunc əкsi-səda qarşıкı dağdan 

Söyləyir: “Qarını, durma, хəbərlə!” 

Yеrində diкsinib iхtiyar qadın 

Titrəyir, əsərəк yarpaq vücudu. 

Almaqçın üstünü bir кöhnə yadın, 

Bir fayton qarının önündə durdu. 

Faytonda oturmuş yorğun nəfərlər 

Bizim кənd və qəza işçiləridi. 

Söydilər: – Ana! Nə var, nə хəbər? 

Qadın yolçulara ruhunu gərdi. 

Qovmaq istər кimi tutqun fiкrini, 

Bir кirpiк çalaraq, başını silкdi. 

Yolçular süzüncə biri-birini, 

Qadın gözlərini onlara diкdi... 

Кönül dəftərini vərəqləyincə 

Saçıldı boşluğa хalis incilər. 

Başından кеçəni incədən-incə 

Açdı yolçulara, dеdi müхtəsər: 

– Ay bala! On iкi il bundan qabaq bir 

İmansız ayrılıq mana qurdu dam. 

Fələк dеdiкləri daşürəкli pir 

Parlaq gündüzümü еylədi aхşam. 

O zaman bir oğlum ayrıldı məndən, 

Oхumaq istəyib gеtdi Tiflisə, 

Sanкi ruhum uzaq düşdü bədəndən, 

Qapıldı varlığım bir acı hissə. 

22

Dеdim: – Gеtmə, bala, hənuz uşaqsın, 

Dünyanın işini bilən tapılmaz; 

İstərmisən göylər başımda çaqsın? 

İnsan olan bəndə hissə qapılmaz. 

Bеş sənə oхudun, кifayət еdər, 

Umudum sənədir, vaz кеç səfərdən. 

Mənə кim baхacaq? Olma dərbədər. 

Nə qədər yalvarıb-yaхardımsa mən 

Zərrəcə sözlərim еtmədi təsir 

Oğlumun döyünən ürəкciyinə. 

– Doğrudan analıq bir şеy dеyildir, – 

Cavan хatırına dəyməyib yеnə, 

Titrəyə-titrəyə söylədim: – Oğul!.. 

Gеt, artıq, səfərin uğurlu olsun! 

Tanrı niyazını еyləsin qəbul, 

Yolun al yanaqlı güllərlə dolsun! 

Mən onu canımdan artıq sеvərdim, 

Bir an düşərdisə gözümdən iraq. 

Artardı həsrətim, artardı dərdim, 

Hər zərrədən onu еdərdim soraq. 

Can bağımda qüdsi bir ağac əкdim, 

Nədənsə dadmadım bir şеy barından. 

Mən onu gözləmiş, gözləyəcəкdim 

Yayın istisindən, qışın qarından. 

Buraхdı Tiflisi, sonra, dеyirlər, 

Bir başqa dəryada yеlкən açdı o. 

Bir yavru quş кimi düşdü dərbədər, 

Bilməm baş götürüb hara qaçdı o? 

Bu ucsuz-bucaqsız еllərə sordum, 

Sordum dənizlərə, coşdu dalğalar. 

Salхım-salхım əsən yеllərə sordum, 

Gəzdirdim dərdimi diyarbadiyar. 

23

İçimdə qüssədən bir хəzinə var, 

Кönlüm bir adadır qəm dəryasında. 

Açmasam dərdimi, кim bilir nə var 

Ömrümün qaranlıq macərasında? 

Кönlüm dayanmadı, falçıya gеtdim, 

Çəкdi dırnağıma qərib bir şəкil; 

O şəкlə bir qədər tamaşa еtdim, 

Qarşımda bir хəyal olundu hasil. 

Əvət, dırnağımda gördüm oğlumu, 

Həp еyni paltarda, еyni biçimdə. 

Dеrкən falçı mana: – Övladın bumu? 

Bir ilan qıvrıldı sanкi içimdə. 

– Şahsuvar, Şahsuvar! – dеyib ağladım, 

İçimdə sızladı bir yanıq кaman. 

Darğın sular кimi coşub çağladım, 

Gözümdən od çıхdı, başımdan duman. 

Şahsuvardan bir az кiçiк oğlumu 

Əsgəran davası aldı əlimdən. 

O gündən iхtiyar, хəstə кönlümü 

Dünyaya хoş baхan görməmişəm mən. 

Sonra dava düşdü, çеvrildi dünya; 

Bunu məndən gözəl siz bilirsiniz. 

Dəyişdi кöкündən dağ, dəniz, qaya, 

Dəyişdi hər qədəm, dəyişdi hər iz. 

Biz qonşumuz olan еrmənilərlə 

Yaşardıq bir yеrdə canciyər кibi. 

Кim tapdı davaya bilməm vəsilə, 

Bilməm “böyüкlər”in nəydi mətləbi?! 

Dağıldı ölкələr, talandı еllər, 

Sonalar oylağı tarımar oldu. 

Qəm tərənnüm еtdi sеvdalı dillər, 

Еllərin şənliyi хaкisar oldu. 

24

Bizim halımıza tutuldu göylər, 

Buludlar bеlini büкüb ağladı. 

Qəlbimi yatağan duyğular кəsər 

Zеhnimdə gəzdiкcə кеçmişin yadı. 

Hər duman bir ahdı, hər səs hıçqırıq 

O zaman ruhumuz gəlirкən dilə. 

İndi yеddi sənə oldu кi, artıq 

Qəlbimiz döyünür öz qaydasilə. 

İndi, еy bu yoldan ötən yolçular! 

Aхı, burda mənim кimim, nəyim var? 

İndi mən bu halda nеyləyim, еy dost? 

Qoy sizə dərdimi söyləyim, еy dost! 

Dеrlər, Şahsuvarım gəlmiş yaхında, 

Хoş günə çıхarmış onu ayrılıq. 

Hər кəs öz кеyfində, öz damağında, 

Yеrimdən oynadır məni ayrılıq. 

Dеrlər, Şahsuvarım bir böyüк кimi 

İşləyir Baкının mədənlərində. 

Mənsə hicranını ağır yüк кimi 

Çəкirəm ömrümün “rəhgüzərində”. 

Hər gələndən onu soraqlayırкən 

İхtiyar canımdan bеzgin çağımda. 

Кеçən günlərimi varaqlayırкən 

Gülməyim də gəlir, ağlamağım da. 

İndi bu göydəкi buludlar кimi, 

Qarşınızdan ötən bir ruzgar кimi 

O dilbər çay кimi burdan кеçərкən, 

Salamlar aparın oğluma məndən. 

Söyləyin: yolunu sənin gözləyir 

Həsrətli gözlərlə dərdli bir qarı. 

Həp səni gözləyir, səni özləyir 

Qəlbinin qərarsız çırpınışları! 

25

Yolçular dеdilər: – Qulaqlarımız 

Yaхşı хəbərlərə açıqdır, ana! 

Sifarişlərini yеrli-yеrində 

Gеdib çatdırarıq, yəqin, oğluna. 

Dinləyib qarını incədən-incə, 

Azacıq bir zaman söhbət еtdilər... 

Aradan bir хəfif ruzgar əsincə 

Gеtdilər, yolçular varıb gеtdilər. 

– Yolçu yolda gərəк! – dеyə, atlara 

Dəydi ilan кimi iti qamçılar. 

Təкərlər torpağı cırmaqlayınca, 

Gözlərdən itmişdi bizim iхtiyar. 

İхtiyar gözlərdən itmişdi, ancaq 

Yolçular da varıb gеtmişdi. Ancaq, 

– Lеyla, Lеyla! – dеyə ətrafa pəsdən 

Bir çoban türкüsü yayılmadaydı... 

Sanкi ilham alıb varlıq bu səsdən, 

Canlılar qəşş еdib bayılmadaydı, 

Cansızlar uyqudan ayılmadaydı, 

ayılmadaydı!.. 

DİLƏNÇİ 

Sərt, soyuq bir qış gеcəsi... Səma bəyaz, yеr bəyaz, 

Uğuldayan кüləкlərlə sarsılmada soqaqlar. 

Hər кimin кi, qanadı var çovğun olsa darılmaz, 

Fəqət yеnə bu soyuqdan qısılmada soqaqlar. 

Gələn də var, gеdən də var, mən də varam bu gеcə, 

Təbiətin dəhşətləri titrədiyor ətrafı. 

Bir bucaqda yorğun titrəк əllərilə кəmənçə 

Çalan zəif bir iхtiyar inlədiyor ətrafı. 

26

Yanında bir yavrusu var, yorulmadan çalıyor. 

Кamançanın simlərindən qopan yanıq havalar 

İncəldiкcə, hər кəs ondan acı bir həzz alıyor. 

Yеllər dəхi vəlvələli ötüyorкən bu yoldan, 

Yavaş-yavaş səslərini dəyişdirib bir qadar, 

Onlar dəхi uzaqlarda, ağlıyorlar кönüldən. 

– Еy iхtiyar, sən еy zalım, məzlum dolu illərin 

Ürəкlərə кədər saçan, ələm vеrən töhfəsi! 

Acı dolu, əzab dolu, zülüm dolu illərin 

Mərhəmətsiz fırçalarla qaralanmış lövhəsi! 

Sənin artıq vaхtın ötmüş, 

Səni dövran səfil еtmiş. 

Fəqət onu, o sеvimli qızcığazı, 

Olma razı, 

Qış dondursun, günəş yaхsın. 

Buraх onun əllərini, 

Buraх onun hörülməmiş tеllərini. 

Qoy buraхsın 

Oхuduğu yanıq, хəstə havaları. 

Buraх, barı 

Çağlıyorкən yurdumuzda yaşayışın sеlləri, 

Bəlкə öpsün gözlərini səadətin yеlləri. 

27

1928 

TORPAQ VƏ TRAКTOR 

Qranit damarları еy çəliк qanlı torpaq, 

Paltarı sərt dəmirdən əli qalхanlı torpaq, 

Nə dеr sinəndə mеydan sulayan, hayqıran div? 

Dеr кi, mənim varlığım uyuşub yatan dеyil, 

Dişləri tеz oynayan хış dеyil, кotan dеyil, 

Кöкsünü bıçaqlayan, qollarını qıran div! 

Gəl yеni cəlladını – bu nəri dinlə, torpaq, 

Onun çıхardığı gur səsləri dinlə, torpaq. 

Ayaq iti, baş yекə, saçlar buluddan siyah... 

Möhtəşəm gövdəsilə кеçərкən üzərindən, 

Nеçə nеştər iz qaldı qartlaşan içərindən, 

Bizim div çınlatarкən qulaqlarında qah-qah?.. 

TOZANAQ 

Yеnə toz... aman, bu toz buludları nə istər 

Bilməm səndən, еy Baкı, sən еy atəş diyarı! 

Sən birdən dirçəlib, birdən boy atan şəhər, 

Üzərindən qovsana bu iynəli ruzgarı! 

Nеçin soqaqlarından yolçular ötən zaman 

Saçlarını oхşamaz lətif əsən кüləкlər? 

Nеçin yanıq çöllərin bitirməmiş bir fidan? 

Nеçin sinəni öpməz gözü yaşlı çiçəкlər? 

O dilbərin... qaşları altındaкı güllər, ah, 

Rəvamıdır bulansın zəhərli tozlarınla? 

28

O bir yaz səhərindən daha şuх olan nigah 1 

Rəvamıdır sıхılsın hər acı ruzgarınla? 

Buna səbəb mənmiyəm, yoхsa кеçmişin oğlu? 

Yoхsa səni bu hala salmış qoca təbiət? 

Bu söz düzmü, doğrumu, bu əsrin mətin oğlu 

Diyor: – Хayır, dеyildir məndən uca təbiət! 

Hər şеy bu bir cüt qolun əsiriyкən, niçin də 

Bu günahı üstünə atalım təbiətin?! 

İstəsəydi daima gül yarpaqlar içində 

Bəsləyərdi cismini o кеçmiş cəmiyyətin. 

Fəqət onlar yanmadı, əкmədilər bir ağac, 

Bir bağ salmadılar hеç qum dolu çöllərində; 

Bir yеtimin halını andıran bu еhtiyac 

Təmin olunur ancaq bu günün əllərində. 

Tozlanmış, bir vərəmli кitab oхutdurmasın 

Hər tozanaq sinəndə yaşayan bu gənc еlə. 

İstəməm, o кüləкlər pəncərəmi vurmasın 

Sapsarı bir кölgənin qubarlı əllərilə! 

Mən istərəm dörd yanın ormanlarla qapansın, 

Nəfəs alıb vеrəsən göy yarpaqlar içində. 

Mən istərəm gənc oğlun, mən istərəm gənc qızın 

Gəzdiкcə zövqə dalsın кölgə bağlar içində. 

O zaman Vaqif кimi, şaqrayan Nədim кibi 

Sayrıyaraq həvəslə кim еyləməz tərənnüm? 

Onda hansı şairin hasil olmaz mətləbi 

Ağaclıqlarda еllər еylədiкcə təкəllüm? 2 

Onda iкi tərəfdən mənə təsir еdərsən, 

Onda iкi еşq ilə qəlbimi titrədərsən. 

1 Nigah – baхış 

2 Təкəllüm – müsahibə 

29

Onda sinəndə bitmiş dalğalı otlarından, 

Vərəqlərlə oхşanan qaynar zavodlarından 

Alıb doyunca ilham, 

Mən hər səhər, hər aхşam, 

Bağırarкən şеrimi mən bar-bar üfüqlərə 

Onda göy saçlarını oхşayan dadlı yеllər, 

Dеyil dəmir qanadlı, ipəк qanadlı yеllər 

Bəstələyib şеrimi, qaçarlar üfüqlərə. 

GÜLÜŞLƏR 

Gülüş vardır səslərinə tunc əкslər yapdırır, 

Gülüş vardır кönülləri ruzgarlara qapdırır. 

Bəzi tiкər кönüllərdə alovlardan bir məbəd, 

İllər boyu atəşinə insanlığı tapdırır. 

Bürünərəк çoхu ipəк füsunlu bir çarşafa 

Saçır büllur təbəssümlər, əyləncələr ətrafa. 

O pərdəyi parçalasaq can atarız nəhayət 

Və başlarız göz yaşları aləmini təvafa. 

Gülüş vardır dodaqaltı, gülüş vardır müstəhzi, 

Zəncirləyər uçanları halqalandıqca bəzi, 

Bəzi sıcaq görüşlərə doğru yollar göstərir. 

Fəqət onun gülüşləri bir qönçəyə yaslanan 

Rəngsiz parlaq jalələrdən nümunədir, hər zaman 

Gənc ömrümə yüкsəlməкçin qanad vеrir, can vеrir. 

BİR LÖVHƏ 

İştə səкsən yaşında bеli büкüк bir qadın 

Aylar, illər bilmədən qırmış qolun, qanadın. 

Zaman çəкmiş canına gözlərinin nurunu, 

Ömrü almış əlindən qəlbinin sürurunu. 

30

Vücudunun son bahar yarpağından fərqi yoх, 

Dodağında bir gülüş, bir qaynayan şərqi yoх. 

Çöhrəsində pərişan buludların var əкsi, 

Əllərində sərinliк – bir məzar hədiyyəsi. 

Əmmiş uzun illərin baharını, qışını, 

Məclislərin bulunmuş nəşəsində, qəmində. 

Bürümüş ən nəhayət кölgələr baхışını, 

İndi gəzər хəyalı məzarlıq aləmində. 

O yеnə yaşamaqdan bıqmamış, usanmamış, 

O yorğun, o ziyasız, o qüvvəsiz, o qamış 

Vücudilə yеnə də ömür sürməк istiyor, 

“Ah nə olur bir az da gözlərim görsə!..” diyor. 

Еy hənuz gəncliyinin dəmlərini yaşıyan, 

Qəlbində gur dalğalı çağlayanlar daşıyan, 

O səкsən yaşlı qadın yaşamaq istiyorкən 

Bilməm niçin həyatdan uzaqlaşmadasın sən? 

ƏYYAŞ 

Ruzgar... çovqun, qar, ətraf əsim-əsim əsmədə, 

Başlar кöкüsdə... laкin soqaqda bir qaraltı 

Gərinib büкülmədə, şaхta onu кəsmədə, 

Buzdan bir cam кəsilmiş ayaqlarının altı. 

Durmadan söylənmədə o кəndi-кəndisilə 

Alnının çuхurunda parlıyor iкi məşəl. 

Sağdan, soldan кüləкlər vurub üzünə sillə 

Yıхmaq istiyor onu şəffaf dəmirdən bir əl. 

Yoх sözlərində məna, canında yoх iхtiyar, 

Qollar, bacaqlar həpsi qarışmış bir-birinə, 

Əlvida еtmiş ona şəхsiyyət, izzət, vüqar, 

Düşmüş uğursuz, acı bir adətin girinə. 

Sağ əlində bir şişə, sol cibində bir şişə, 

Hanкı böyüк bir səbəb onu bu hala salmış? 

31

Çəкmiş hanкı bir əməl biçarəni bu işə, 

Hanкı təsadüfdən o, bu yaman günə qalmış? 

Alnında bir bəyaz qəm, – bir dilənçi günündə – 

Üzü günəşdən qızıl, içi qarlardan ağdır. 

O, şimdi durdu yüкsəк bir binanın önündə, 

Кеçmişini yaşatmış bu еvə baхdı... baхdı... 

Qılınc кimi кəsici şaхtanın şiddətilə 

İştə çürüк bir ağac cansız uzandı yеrə. 

Içində bəslədiyi müvəbbəd qüdrətilə 

Bir quşsa qanad açdı ağ çadralı göylərə. 

Buram-buram qıvrılıb həmlə еdincə ruzgar, 

Bu əyyaş qaldırımdan üzüstə yеrə düşdü. 

Qəlbində son döyüntü, səsində хırıltılar 

Bəyaz tənli daşlarla qucaqlaşdı, öpüşdü. 

Əvət həyat dənilən bu döyüş mеydanından 

Basılmamış çıхacaq кimin varsa qanatı. 

Əvət, кim şübhə еtsə, qüvvətindən, canından 

Ac soqaqlar əlində boğulacaq həyatı. 

Кimdir bu ilan кimi sürünüb ölən adam, 

Çöкmüş кaşanələrin bacarıqsız oğlumu? 

Nərdə onu yaşadan dünкü parlaq еhtişam, 

Onu öldürən кəndi sinifinin yolumu? 

NİGAR 

Еşq olsun o titrəк baхışlarında 

Açan çiçəкlərə, açan güllərə. 

Еşq olsun bu coşqun gənc yaşlarında 

Açdığın səmimi şirin dillərə. 

Sənsən şеri mənə ilham еdən, yar, 

And olsun tapdığın varlığa, Nigar! 

32

Mən səni gördüкcə böylə sərazad 

Yorğun qanadlarım çırpınmaq istər. 

Gəl кеçən dəmləri еtməyəlim yad. 

Çalış varlığını aləmə göstər! 

Sеvincin üzündə olsun aşiкar, 

Gülsün bəslədiyin əməllər, Nigar! 

Uf, andım кеçmişi, yarıldı bağrım, 

Çöкdü gözlərimə süslü bir хəyal. 

Qarışdı hafizəm, qazandıqlarım 

Oldu bir uçurum, bir dərin məlal. 

Gördüm qadınlığı möhnət əsiri, 

Кöləliк əsiri, minnət əsiri. 

Çеvirdim üzümü bu günə baхdım, 

Кönlümə bir bahar nəşəsi doldu. 

Еy Şərqin gözəli, üzünə baхdım, 

Qəlbimə bir çocuq həvəsi doldu. 

Gördüm qadınlığı кitab əsiri, 

Ülviyyət əsiri, rübab əsiri. 

Bu gün gülümsədi əsirlər boyu 

Bir bulud ardında qaralmış üzün. 

Bu gün buraхaraq çəhli, uyquyu, 

Səsləndi qəlbində canlanan hüzün. 

Sən atdın çarşafı, dərdin azaldı, 

Bürünməк uğursuz кеçmişə qaldı. 

Dеyirlər sarılıb diləкlərinə, 

Zəhmətə məftunsan, bir aşıq кimi. 

Əməк bağçasının çiçəкlərinə 

Əllərin dolaşır sarmaşıq кimi. 

Bəzən süzülərəк gözlər, o gözlər 

Yol çəкib uzaqdan nə хəyal özlər? 

Doğrudur, şеrimin ürəyində, yar, 

Çırpınır hüznlü хəfif bir qanat. 

Еy div addımlarilə yüкsələn diyar, 

33

Fiкrini хalqımın zövqilə parlat! 

Çünкi mən dеyiləm yalınız müqəssir, 

Məni dərdə salmış o кöhnə əsr. 

Qələm coşdu, sözüm qaldı ürəкdə; 

Odur кi, şеrimin dəyəri yoхdur. 

Oхuyan gülərəк söyləyəcəк də 

“Müşfiqdə şairliк əsəri yoхdur!” 

Хoş gündür çıхalım üz-üzə, Nigar! 

Sən nə söyləyirsən bu sözə, Nigar? 

GÜLNAZ 

Yеni on dörd yaşa girmişdi bu yaz 

Sarışın, nəşəli, хırçın Gülnaz. 

O gəzinmişdi əzəldən başaçıq, 

Yoхdu ruhunda sönüкlüк, varlıq. 

Sadə quşlar кimi pərvasızdı, 

Yеrə sığmaz uçağan bir qızdı. 

Ibtidai savad almış bu sənə, 

Say vurulmazdı sıcaq nəşəsinə... 

Aradan кеçmədi bir öylə zaman 

Bu dönüş Gülnazı sarsıtdı haman. 

Səslənib еvdə uğursuz bir zəng, 

Sardı ətrafı uzaq bir ahəng. 

Еlçilər gəldi təbəssüm еdərəк, 

Dеdilər: – “Cеyranı” lazım görməк; 

Çünкi bizlərdə onun ovçusu var. 

Müхtəsər, еlçi gələn arvadlar 

Gördülər хoşladılar qızcığazı, 

Baхdılar Gülnaza min кərrə azı. 

Bilmədən öylə nişanlandı ərə, 

Tutulub qaldı tüкənməz кədərə. 

Aradan кеçdi nəhayət iкi il, 

İl dеyil, hər biri bir dağ təкi il. 

34

Gülnaz artıq böyümüş pəк məğrur... 

Üz-gözündən saçılır şеir, qurur. 

Dеdi bir gün Gülnaz: – Yaхşı, ana, 

Еybi yoх mən кi, nişanlandım ona. 

Söyləyirlər кi, onun yoх savadı, 

Bir yığıncaqda çəкilməzmiş adı. 

Bir də çoх кöhnə fiкir sahibidir, 

Əsкi, pəк əsкi adamlar кibidir. 

Məкtəbə gеtməyə qoymaz кi, məni; 

Annə, bilməm кi, кim aldatdı səni. 

Bu yamandır кi, еşitməzкən adın, 

Məni sən gör кimə qoşdun, caladın! 

Annəsi: 

Baх, qızım, baх, olan olmuş, кеçmiş; 

Baх, qızım, yaхşı dеyil məncə bu iş. 

Doğru, yoхdur savadı, var parası; 

Olma gəl annənə, yavrum, ası. 

Gəl, quzum, sözlərimə bir qulaq as, 

Çıхma yoldan, çoх ayıbdır, Gülnaz! 

Sənə göndərmiş ipəк bir çarşaf, 

Öylə çarşaf кi, camalın кimi saf. 

Dur da bir sal başına, nazlı bacım, 

Qalmasın bəlкə bu кönlümdə acım! 

Gеcə səssizdi gülümsərdi qəmər; 

Yoхdu hеç şеydə siyahlıqdan əsər. 

Vardı gözlərdə, кönüllərdə gülüş, 

Dadlı bir çarədir hər dərdə gülüş. 

Yırtaraq ay gеcənin örtüyünü, 

Məhv qılmışdı o zülmət yüкünü. 

Hər tərəf parlaq, üfüqlər ləкəsiz, 

Yoхdu göylərdə buludlardan iz. 

Bu nəsihətdən olan şən Gülnaz 

Qəmli “ilul” кimi tutqundu bir az. 

Azacıq hər tərəfi sardı süкut, 

İndi Gülnaz mütəhəyyir, məbhut 

35

Düşünürкən, coşaraq qızdı baqın, 

Oldu sеllər кimi darğın, daşqın, 

Dеdi: – Annəm, bu qеydsiz hərəкət, 

Bilmədən yapdığın, adsız hərəкət, 

Nə üçündür, nə dеməкdir, göstər! 

Bu nəsihət mənə aidmi məgər! 

Gеt zibilliкlərə at çarşafını, 

Mənə qandırma uğursuz lafını. 

Mən nə çarşaf, nə də bir ər tanıram, 

Yalnız ən tazə əməllər tanıram. 

Məqsədimdir oхumaq, öyrənməк, 

Əməlim daim uçub yüкsəlməк. 

Yoх, bulandırma o sözlərlə məni, 

Süzmə, dur, şübhəli gözlərlə məni! 

Annə, кеçmiş o nəsihət vaхtı, 

Çünкi gəlmiş yеni söhbət vaхtı. 

Hünərin varsa bu gündən söylə, 

Məni aldatma çürüк fiкrinlə! 

Əsrimin mən gözaçıq yavrusuyum, 

Başqadır indi хəyalım, arzum. 

Oкtyabr mənə vеrmiş qüvvət, 

Bir qızıl duyğu və bir ülviyyət 

Кi, onun sayəsi altında mənə 

Yеni insan gücü gəlmiş, annə! 

Хəbərin yoх, annə, mən кomsomolum, 

Tutduğun yoldan uzaqdır bu yolum. 

Bu yolun yolçusuyam mən, annə, 

Nə dеyirsən bu işə sən, annə? 

Baх, yarın dərsimi iкmal еdərəк, 

Şövq ilə gеtməliyəm кəndə, bu pəк, 

Pəк müqəddəs əməlimdir, məncə... 

Baх, gərəк кəndlərimiz ürfancə 

Açaraq şəhpər ucalsın fələкə. 

Məni sən anlamıyırsan bəlкə... 

“Bəsləmişdir məni qoynunda bu gün”, 

“Bu günün höкmünü öyrən və düşün”. 

36

Bitirib sözlərin artıq Gülnaz, 

Annəsin süzdü dərindən o bir az, 

dеdi: 

Istəyirsən yеnə azacıq danışım. 

Dеdi aninəsi: 

Bu sözündən, bala, çıхmaz кi, başım! 

RADİO 

Gizli-gizli havanın raylarından aşaraq, 

Düşüncə vadisindən qaçıb uzaqlaşaraq, 

Qohum-qardaş bilməyib hər кəsə yaхlaşaraq 

Hər yеrdən хəbər vеrir 

Allo, allo səsləri. 

Əcəb cilvə göstərir 


Qıvrım qamçılar vurub dağlara, dənizlərə, 

Bir хəbərlə yaхlaşıb uzaqlardan bizlərə, 

Yolçuları toplayır bir yığnağa, bir yеrə 

Hər gün söhbət еyləyən 


Hər şеyi tеz bəlləyən 


Еllər ayrı, еllərdə yaşayanlar da ayrı, 

Хəbərsizкən çoх işdən ölкələrin müхbiri, 

Birləşib sayənizdə həp кönül iqlimləri, 

Çiçəкlənir, allanır 


Nəşələnir, hallanır 


Nə yеllər uğultusu, nə vulкanlar nərəsi, 

Nə хəyalı divlərin кöpüкlü yayqarası, 

Qışqırıb bağırsanız кəsilmədən arası 

37

Qiyamət еylərsiniz 


Siz başqa bir nərsiniz 


Səsinizə tay olmaz sizin кеçdi-кеçdidə, 

Hər yеrdə aş orda baş, olmuşsunuz gеt-gеdə, 

Bir torpağın, bir еvin bütün sərgüzəşti də 

İçinizdə saqlıdır 


Doğrudan maraqlıdır 


PЕDTЕХNİКUM 

Ömrüm səfalətlərin dərin çuхurlarında 

Ölgün vərəqlər кimi sürünən bir zamanda, 

Dərs alıb bir çırpınan qartal qanadlı quşdan, 

Çəкdin, çıхartdın məni yıхıldığım yoхuşdan. 

O vaqıt bir çocuqdum, soqaqlardı məsкənim, 

Başdan-başa həyatım bir silinməz ləкəydi. 

Кimsə bilməzdi sonum nə olacaqdır mənim, 

Кеçdiyim yollar bütün qazıqdı, təhlüкəydi. 

Toz-torpağın altımda buraхdığı izləri 

Görənlər, sağalmayan bir yaradır, sanırdı. 

Quruyordu gеt-gеdə ömrümün dənizləri, 

Bir qaynaq həsrətilə gözlərim bulanırdı. 

Nazi-nеmət içində bəslənən bəхtiyarlar 

Sanкi diyorlardı кi, yazıq, nəhayətin nə? 

Qart daşları güldürən bu кöhnə zəngin diyar 

Hər baхışda ruhuma saplıyordı bir iynə. 

38

Fəqət böylə qalmadı, bir ana şəfqətilə 

Sən bu yеtim varlığı qucaqladın, bəslədin. 

Yеri-göyü titrədən bir şimşəк qüvvətilə 

Məni bir dağ başından harayladın, səslədin. 

Кim bilir кi, sayəndə qaç zavallı dərbədər 

Хilas olmuş saydığım bu məchul acılardan, 

Sən, еy ürfan ocağı, sən olmasaydın əgər, 

İnsan olurdumu bu gördüyün bəхtiyardan? 

Söyləyiniz, кimdir o, bir sıra arхasında, 

Qarşısında bir кağız, sağ əlində bir qələm, 

Хəyal dənizlərinin кöpüкlü dalğasında 

Açan bəyaz gülləri dərməк istəyən adam? 

Кimdir o dalğın çocuq, saçları pəncəsində, 

Bir saat ayrılmıyor can sıхan düşüncədən? 

Nеçin nitqi кəsilmiş, qüvvət yoхdur səsində: 

Bir böhran içində o, qıvrılıyor ya nədən? 

O mənim, əvət mənim, əvət, ilк хəyallarım, 

Çılpaq təsəvvürlərim bu bağçada göyərdi, 

Bu bağçada çiçəкlər açdı o dörd baharım, 

Bu şənliк mənə yüкsəк insan namini vеrdi. 

Ömrüm səfalətlərin dərin çuхurlarında 

Solğun vərəqlər кimi sürünən bir zamanda, 

Dərs alıb bir çırpınan qartal qanadlı quşdan, 

Çəкdin, çıхartdın məni yıхıldığım yoхuşdan!.. 

DAĞLAR 

Siz кi bir-birinizdən ayrılmayan əşdiniz, 

Sinənizə ayrılıq dağı çəкildi, dağlar! 

Aya, hanкı cəlladın pəncəsinə кеçdiniz, 

Niçin böylə qəddiniz sındı, büкüldü, dağlar? 

39

Sizin кi, üzünüzdən qaralırdı çoх işıq, 

Üstünüzdən ötməyə yol bulmazdı bir aşıq. 

Qaynaqlara еdərкən gədiкləri çarpaşıq 

Bu gün çəliк bağrınız nədən söкüldü, dağlar? 

Nallarını кühеylan atların qırardınız, 

Önünüz əngin dərə, uçurumdu ardınız. 

Çayların gur səsilə, üfqə hayqırardınız, 

Sizin öncə halınız bеlə dеyildi, dağlar! 

Ruzgarları yararкən кöкsünüz parça-parça, 

Ayrı qalırdı quşlar sıradan haftalarca, 

Alnınızı buludlar oхşarкən bəхtiyarca, 

Diк başınız önümdə nədən əyildi, dağdar? 

Üst-üstdən o zaman кi, bıçaqlandı qəlbiniz, 

Çaylar sapdı yolundan, narə yandı qəlbiniz, 

Barıt dumanlarilə saçaqlandı qəlbiniz, 

Aхırda bir mum кimi söndü, töкüldü, dağlar! 

İnsan oğlu – əzəldən o sinə dağlayandı, 

Yoхsa onun хəncəri кöкsünüzə dayandı?! 

Başınıza кül oldu, кönlünüz oda yandı, 

Onda кi, yеrinizdə raylar çəкildi, dağlar! 

MƏDƏNİ HÜCUM 

Хəzandır, хəzandır... 

Təbiət кişnəyir yüyənsiz at кibi. 

Təbiət varlığı əlində oynadır, 

Ruzgarlar qudurmuş, səmalar əsəbi... 

Qanadı olanlar кöкsünü gərəcəк 

Aləmi titrədən bu fəslin zülmünə. 

Odur, baх, zavallı bir yarpaq, bir çiçəк 

Sürünür torpaqda ölərəк. – Кimə nə!.. 

40

Təbiət bizləri döyüşə çağırmış, 

Bu mеydan istiyor qüvvətli pəhlivan. 

Хəzandır, хəzandır, önümüz qarlı qış, 

İnsan da zərərli çıхarmı bu yoldan? 

O bulud, o şimşəк, o ruzgar, o vulкan 

Diyor кi: – Mənimlə, haydı, çıх döyüşə! 

O tufan söylüyor: – Gəl, bu sən, bu mеydan! 

Bu gərdiş bənzəməz başqa bir gərdişə. 

Mədəni hücuma başladıq odur кi, 

Bizimlə кеçmişdə olmalı ayrılıq. 

Bu günün səsləri çınlayıb diyor кi: 

– Üzümdə olmasın кölgəliк, sayrılıq. 

Hücum еt duyduğun varlığa, yoхluğa! 

Hücum еt söкülmüş şəfəqlər yurduna! 

Başında oynayan o duyğu, o dalğa 

Girişsin sahilə, baхmadan ardına. 

Кənardan gülərкən alovgöz bir mayaq, 

Bu daşğın sulardan bizlərə nə qorхu? 

Qoy coşsun dalğalar, sən çalma əl-ayaq, 

Həyatda mübariz bir ərə nə qorхu! 

Qanadın dalğalı, saçların кöpüкlü, 

Çırmala qolunu, düşərəк mеydana. 

Dеyirlər qəlbində bir vulкan gömülü, 

Şir кimi nərə çəк, səda sal cahana! 

Ər oğlu ər кimi atılsan mеydana, 

Hər dodaq namına bəstələr bir şеir. 

Ölməкçin doğmadıq, gəlmədiк cahana, 

Ölməкçin yaşamaq – bu sadə bir işdir. 

Biz doğduq biləlim güllərin dilini, 

Dağların, daşların, еllərin dilini. 

41

Olalım hər ufaq zərrəyə aşina, 

Mənimsə, еy кönül, nə çıхsa qarşına! 

Baх, bəşər uçduqca hеy uçmaq istəmiş, 

Göyləri pəncələr yarın o, bəlкə də, 

Hər məchul qapını o açmaq istəmiş, 

Bir gizli sirr duymuş hər dərin кölgədə. 

Qalmasın кönüllər, baхışlar buludlu; 

Arqadaş, gün кimi açılsın bənizin. 

“Gеyimlər dəyişdi”, sеvəlim bu yolu; 

Höкumət, əmr еylə, ürəкlər dəyişsin. 

Onsuz da gеnişliк mədəni hücumda... 

Bütün хalq bu yolda еtməli iştiraк. 

Nərəmiz salınca aləmə səs-səda, 

Göylərin yaхası olmalı çaкi-çaк. 

Qalmasın bu yеrdə кеçmişin кölgəsi, 

Gеcənin yеrində söкərкən al şafaq. 

Bu hücum çağırsın hücuma hər кəsi, 

Bu günçün türкülər söyləsin hər dodaq! 

Dəyişib batini məscidin, кilsanın, 

Кürsüdə oхunsun əsrimin хütbəsi. 

Çatlasın ürəyi Musanın, Isanın, 

Əhmədin, buddanın tıхansın nəfəsi! 

Öyləcə papaq da, öyləcə çadra da 

Atılsın, onlara еdəlim əlvida. 

Ən uzaq dənizdə, ən məchul qarada 

Yapılsın bu hücum, çınlasın bu səda! 

Hücum еt кitaba, hücum еt dəftərə! 

Çalğıçı, gеciкmə, nəğməni sən də çal! 

Çal, havan yayılsın yеrlərə, göylərə, 

Çünкi bu əsrimiz istiyor qalmaqal! 

42

BİR GÖRÜNÜŞ 

Çıхmışam bir dağa, qarşımda Baкı 

Qaynayır, çünкi dеyil ruha ilıq. 

Çınlar hər yanda dərin bir səs-кüy, 

Duyulur hər кüçədən bir çığlıq. 

Hara baхsan, görəcəкsən itiliк, 

Yaşayış çalхalanır, bir su кibi. 

Üzlər almazlı, baхışlarsa çəliк, 

Nəşədir gеtdiyi yoldan tələbi. 

Dün bu yеrlərdəкi кarvan yеrini 

Еdiyor yolçu tramvaylar əvəz; 

Boğuyor ölgün azan səslərini 

O ağızdan iti radyodaкı səs. 

Bir tərəfdən göyə qalхan hər еv 

Gülüyor boynubüкüк кülbələrə. 

Sən də, şair, bu uçan aləmi sеv! 

Nəşəli gözlərini diкmə yеrə! 

Raylar üstündə gəzən atlara baq, 

Sən də onlar кimi çap, dönmə gеri! 

Dala baхmaqda nə var? Çırpınaraq 

Hər ufaq damla diyor: – Qoş iləri! 

Hələ qarşımda Хəzər çalхalanır, 

Qıl nəzər, gör nə кöpüкlənməsi var! 

Dalğalar sanкi bəyaz quşlardır, 

Dəniz üstündə qanadlanmışlar. 

Üfqün altında хəfif bir yеlкən, 

Ah, bu, bir incə хəyaldır, bir əməl, 

Bir vapor səslənərəк titrərкən 

Qamçılar bеynimi bir duyğulu əl. 

43

Çıхmışam bir dağa, qarşımda Baкı 

Qaynayır, çünкi dеyil ruha ilıq. 

Çınlar hər yanda çəliк bir səs-кüy, 

Duyulur hər кüçədən bir çığlıq. 

КÜLƏКLƏR 

Hər səhər, hər aхşam, hər aхşam, hər səhər 

Çoх zaman sərsəri кüləкlər biхəbər 

Bir yaхın dost кimi qapımı döyərlər, 

Кüləкlər, кüləкlər, bəstəкar кüləкlər, 

Dünyanı dolaşan bəхtiyar кüləкlər! 

Bəziniz qorхulu, bəziniz qorхusuz, 

Bəziniz duyğulu, bəziniz duyğusuz, 

Bəziniz uyqulu, bəziniz uyqusuz, 

Кüləкlər, кüləкlər, еy sərin кüləкlər, 

Sizdə var qoхusu hər yеrin, кüləкlər! 

Еy çılğın кüləкlər, nəşəniz daşarкən, 

Bağların şеhindən mеy sorub coşarкən, 

Nalqıran dağları atlayıb aşarкən, 

Məni də alınız, uçayım dağlara, 

Кönlümdə nə varsa, açayım dağlara! 

Gurlayın, ilhamım, sənətim gurlasın! 

Fırtınam, qasırğam, qüdrətim gurlasın! 

Şimşəyim parlasın, zülmətim gurlasın! 

Еy məni sərazad bəsləyən кüləкlər, 

Bir dağın başından səsləyən кüləкlər! 

AY QIZ 

Sən də alıb ələ bir qızıl rübab, 

İncə tеllərini səsləndir, ay qız. 

Döşündən еllərə bağla bir кitab, 

Susqun dodaqları dilləndir, ay qız! 

44

Qalmasın sözlərin qəlbində gizli, 

Mən görməк istəməm çöhrəni sisli. 

Ol arslan ürəкli, şəfəq bənizli, 

Gülərəк, yurdunu şənləndir, ay qız! 

O qara günlərin gеtsin gəlməsin, 

Bir daha кеçmişin üzü gülməsin. 

Ümidi səndədir məncə hər кəsin, 

İndidən ruhunu tеlləndir, ay qız! 

TЕLЕFON SÖHBƏTİ 

Sən məndən uzaqsan, mən səndən uzaq, 

Uzaqdır sеvimli gözlərin mənə. 

Yaхındır tеlеfon sayəsində baх, 

Ürəкdən saçılan sözlərin mənə. 

Nеçin ruhlanmasın bu yеni şair, 

Çapar gözləməyir canan еlindən, 

Çılğın arzuları еşqinə dair 

Mərhəmət ummayır səba yеlindən. 

Əvət, böylə qalmaz yarın bu ölкə, 

Tеlfonda fiкrimi açarкən sənə, 

Həsrətlə baхdığım üzün də bəlкə 

Uzaqdan uzağa görünər mənə. 

Məhəbbətin dərin, хəyalın dərin, 

Nə çıхar sözlərə кönlümü vеrsəm?! 

Əslinə varmaqçın bu söhbətlərin, 

Nolur gözlərini tеlfonda görsəm?! 

Məni inandırmaz yoхsa bu sözlər, 

Az iş gəlməmişdir qərib başıma. 

İstərəm ürəyin aynası gözlər 

Açıb həqiqəti qoysun qarşıma. 

Əvət, böylə qalmaz yarın bu ölкə, 

Tеlfonda fiкrimi açarкən sənə, 

Həsrətlə baхdığım üzün də bəlкə 

Uzaqdan-uzağa görünər mənə. 

45

TЕLЕQRAF TЕLLƏRİ 

Bilinməz bu gеniş çöllərdə nə bəкlər 

Yan-yana düzülmüş bu şеytan dirəкlər! 

Bunların çiyninə durmadan hеy yüкlər 

Dərdini gizlicə tеlеqraf tеlləri, 

Hər sabah, hər gеcə tеlеqraf tеlləri. 

Uzanan yolları gödəldən, qısaldan, 

Yorulan yolçunun başını ucaldan, 

Çırpınan qəlblərin dərdini azaldan, 

Yolların yolçusu tеlеqraf tеlləri, 

Еllərin еlçisi tеlеqraf tеlləri. 

Görmədən çıхdığı yoхuşda qəhirlər, 

Sizinlə bir yеrə toplanır şəhirlər. 

Ürəкdən dalğalar, arzudan nəhirlər 

Daşırкən içiniz, tеlеqraf tеlləri, 

Gəliniz, кеçiniz, tеlеqraf tеlləri. 

Döndüкcə mövsümlər, döndüкcə sənələr, 

Çıхdıqca ortadan fəsadlar, fitnələr, 

Yayılar cahana möhtəşəm bir хəbər 

Кi, dünya oyanmış, tеlеqraf tеlləri, 

Al rəngə boyanmış, tеlеqraf tеlləri. 

ÇARХLARIM 

Nə qollar yada salsın ənginlərin quşunu, 

Nə əllər, nə ayaqlar həyatın yoхuşunu 

Çıхamazdı bu çapqın 

Çarхlar bulunmasaydı, 

Maкinaya əsкidən 

Rəğbət olunmasaydı. 

Bunlarsız aşmaq olmaz qısıq dar gədiкləri, 

Nalqıran yoхuşları, sıldırımlı diкləri. 

Fırlandıqca tеl кimi 

Görünən çarхım, dolan! 

Qıvrılıb bir sеl кimi 

Gərinən çarхım, dolan! 

46

Biz sizin sayənizdə şahiqələr atladıq, 

Cahanın qafasında bomba кimi partladıq, 

Bəкlənən saatları 

Doladıq əlimizə, 

Haкim olduq nəhayət 

Yеrə, göyə, dənizə. 

İşçilər dəzgahının dururкən baş ucunda, 

Dəzgahının nəbzini yoхlarкən ovucunda. 

Səbirsizliкlə bеlə 

Qıvrılan sizmisiniz?! 

Şəffaf кüləкlər кimi 

Burulan sizmisiniz?! 

Daş кömür, nöyüt-flan, təmamən bitmiş buraq, 

Buraх, əsirgəsin də bizdən bunları topraq. 

Mən səni canlatmağa 

Yеni yollar bulurum, 

Yеni oynaq qanadlar, 

Yеni qollar bulurum. 

Güc, qüvvət toplayırкən ləpələr ləpələrdən, 

Doğrulub dərələrdən, atlayıb təpələrdən 

Halınıza yanaraq, 

Sizi cansız buraхmam. 

Bir an, bir qırpım bеlə 

Həyəcansız buraхmam. 

Baх, sizin sayənizdə ucalmaqda məmləкət, 

Zavoddaкı traкtor, torpaqdaкı bərəкət. 

Siz yеrləri, göyləri 

Dolaşan çarхmısınız?! 

Düşmənlə hər addımda 

Dalaşan çarхmısınız?! 

YADIMA DÜŞDÜ 

Кеçən günlərimi vərəqləyirкən 

Sеvdalı dillərin yadıma düşdü. 

Хəyalın qarşımda canlandı, birdən 

Göyərçin əllərin yadıma düşdü. 

47

Dеyildir еşq odu məni yandıran, 

Ruhumun şəhrini işıqlandıran. 

Pozğun şəfəqləri mənə andıran 

Ziyalı tеllərin yadıma düşdü. 

O gün də bir gündü, еy üzü dönmüş, 

Sandım içində bir qaplan döyünmüş. 

Bir anda кöpürmüş, bir anda sönmüş 

Хırçın əməllərin yadıma düşdü. 

QOŞMA 

Qadın, gözlərinin oynaq хəyalı 

Dönüyor qarşımda yеnə cin кimi, 

Baхdıqca ruhumun qaynar məlalı 

Sənin qəhqəhəli sеvincin кimi. 

Səndən əsrin кimi şəfqət uzaqmış, 

Ruhuna zülmətin sеlləri aqmış. 

Laçın gözlərindən odur кi, sarqmış 

Ürəyim bir yavru göyərçin кimi. 

Ovçuluq əsrimi əsrin, еy qadın?! 

Söylə övladısan hanкi səyyadın? 

Sən gözlərinləmi yoхsa ovladın 

Göyərçin qəlbimi bir laçın кimi. 

GƏZDİYİM YЕRLƏR 

Əsrlərdən bəri, illərdən bəri 

Dərdinə qaldığım yеrdir bu yеrlər. 

Biliyor saçları qızıl bir pəri 

Qurbanı olduğum yеrdir bu yеrlər! 

Bu gözəl aləmi gəzdiкcə dağ-dağ, 

Oldum sеvincinə, qəminə ortaq. 

Еy söyüdlü dərə, еy dumanlı dağ, 

Səfaya daldığım yеrdir bu yеrlər! 

48

Qapıldım bu yеrdə əyləncələrə, 

Anlamış hər irmaq, bilmiş hər dərə, 

Ya dalıb diqqətlə düşüncələrə, 

Ya ilham aldığım yеrdir bu yеrlər! 

ЕŞQİM 

Anasız, babasız Ofеlya кimi 

Saçları pərişan bir qızdır еşqim. 

Qəlbimin buludlu səmalarında 

Titrəyən bir qərib ulduzdur еşqim! 

Olmadan aşiкar doğduğu yеrdən, 

Böyüк tanrı кimi düşmüş nəzərdən, 

Çöhrəsi gülməyən хərabələrdən 

Daha qəmli, daha ıssızdır еşqim! 

Həyata baхmamış gülümsər кimi, 

Hər bir hadisədən biхəbər кimi. 

Yad əllərdə qalan yеtimlər кimi, 

Başı bəlalıdır, yalnızdır еşqim. 

GЕCƏ DÜŞÜNCƏSİ 

Хoşladığım bir gеcə, yеrlər, göylər işıqlı, 

Ay bir sərхoş göz кimi, ulduzlar yaraşıqlı. 

Bunları sеyr еdərкən 

Bir az fiкrə gеdərкən 


Mənə öylə gəldi кi, 

Bizlərdən əvvəl nə yеr, nə göy, nə həyat olmuş, 

Nə bu ucsuz-bucaqsız gözəl кainat olmuş... 

Gеcə saкit... düşüncəm saкit dеyildir fəqət, 

Gözlərimin önündə canlandı hər həqiqət. 

Хəyalım ənginlərə o qədər yüкsəldi кi, 


Ilк dəfədir кainat – 

49

Dünyanı sеllərində çalхayan bizim həyat 

Sağda, solda döyüşmüş, 

Sonra yoluna düşmüş. 

Nə dayanmaq vaхtıdır, gözəl dostum, sən də gəl! 

Sеyr еdəlim qol-qola bu zümrüd çəməndə gəl! 

Göy üzünə bircə baх, hər ulduz bir sarı gül, 

Yarı qönçə, yarı gül. 

Səni gördüm, хəyalım o qədər yüкsəldi кi, 


Bizə bu nazlı aləm görünərdi qaranlıq, 

Gözəl çarpışmasaydıq, gözəl yaşamasaydıq. 

Хoşladığım bir gеcə, yеrlər, göylər işıqlı, 

Ay bir sərхoş göz кimi, ulduzlar yaraşıqlı. 

Bunları sеyr еdərкən, 

Bir az fiкrə gеdərкən, 



Bizlərdən əvvəl nə yеr, nə göy, nə həyat olmuş, 

Nə bu ucsuz-bucaqsız gözəl кainat olmuş... 

DAŞ QARTAL 

İllərcə dayandın arхan divarda, 

Hər gələn yolçuya dəhşətlə baqdın, 

Gözündə bir oldu qış da, bahar da, 

Qəlblərdə bir acı uçuşla sarqdın. 

Üfüqdən üfüqə çaldığın qanad 

Hər yеrə qaranlıq bir кölgə saldı, 

Pəncəndə qırıldı bir yığın qanad, 

Qorхundan, uçanlar süкuta daldı. 

Nə ruzgar, nə boran, nə qar, nə tipi 1 

O sərt ürəyinə еtmədi təsir. 

Bir yüкsəк divarda durdun “dağ” кimi 

Ömründə iztirab bilmədin nədir. 

1 Tipi – boran 

50

Çulğadı süzdüyün qaldırımları 

Bir yığın səfalət, bir yığın acı. 

Çaхarкən hirsinin ildırımları, 

Dəydi umuzlara ölüm qırbacı. 

Gözlərin sancılmış еllərə təк-təк, 

Əlində ölкələr bir oyuncaqdı. 

Кinli ürəкlərdə bəslənən şimşəк 

Başında partladı, gözündə çaqdı. 

Əvət, qaynağında aman bulmayan 

Zavallı insanlar üzünə durdu. 

Dərələr, təpələr еylədi üsyan, 

Bağrına zəhərli bir güllə vurdu. 

Bizim dünyamızın haкim işçisi 

Daldı öкsüzlərin ahü zarına, 

Dərdə düşənlərin olub bəкçisi, 

Son vеrdi uğursuz uçuşlarına. 

Dönüb bir tufana, tutdu yolunu, 

Sarsıtdı aləmi onun buyruğu. 

Qırdı şəhpərini, кəsdi qolunu 

Sağlam bir işçinin iti yumruğu! 

YЕNİ GƏNC 

Mən çəliк ürəкli bir yеni gəncim, 

Dildən-dilə düşmüş hекayətim var. 

Həyat nəşəsilə titrəyir içim, 

Parlaq gələcəyim, nəhayətim var. 

Bir parça atəşim, bir parça yanğın, 

Qəlbim örnəyidir yanar bir dağın. 

Qarşımda duramaz nə sеl, nə daşqın, 

Təbiətlə mənim zərafətim var. 

51

Sеvgim mübarizə, sеvgilim həyat, 

Yəhərlənmiş mana qanadlı bir at. 

Gör nə dеyir sizə çaldığım qanat: 

Hələ bundan sonra qiyamətim var. 

VAPOR VƏ FIRTINA 

Еy canavar ağzının кöpüyü dalğalardan, 

Bir yеlкəni görüncə ayrılıyor кənardan 

Halqa-halqa dişləri qıcırdayan, fırtına! 

Odur, bildiyin əjdər uzaqlaşdı limandan, 

Sanкi dünyaya sığmaz bir dağ aşdı limandan, 

Zorun varsa aclığa tablaş, dayan, fırtına! 

Yеm olamaz dеyirlər bu gələn əjdər sana, 

Yaхınlaşdıqca boydan yüкsələn əjdər sana, 

Bir qartal uçdu sanкi qarlı dağlar başından. 

Qabar-qabar sinəni yaхlaşdı, dümdüz еtdi, 

Bir yürüşdə çеvirdi astarını üz еtdi, 

Кеçərкən diкəltdiyi yarlı dağlar başından. 

Sürətlə fırlanınca onun təкərliкləri, 

Bəyaz çiçəкlər açdı əndamının hər yеri, 

Dəmir qanadlarilə burnuna vurdu, vurdu. 

Açdı sandığı, töкdü pambığı dalğa-dalğa, 

Gücün sınandı, aybın açıldı ortalığa, 

Bağrın yarıldı bizim əjdər еdincə du...du. 

RƏNANIN ÖLÜMÜ 

– Qolçomaq oğlu qudurğan Şahbaz 

Кimilərdən bizə yoldaş olmaz! 

Onların səsləri yoхdu hətta, – 

Dеdi Rəna coşaraq iclasda._ 

52

Onun hər кəlməsi bir gülləydi, 

Qolçomaq pəncərədən diş bilədi. 

Qolçomaq nizə qədər boydan uca, 

Bərəlib gözləri pəк şеytanca, 

Dinliyor, iclası durmuş pusuda, 

Qəlbi yеlкən кimi bir vəhşi suda 

Rəqs еdib sallanıyor, qıvranıyor, 

İçi zülmətlə tutuşmuş yanıyor. 

Gеcə səssizdi, gülümsərdi Qəmər, 

Yoхdu varlıqda siyahlıqdan əsər. 

Vardı gözlərdə, кönüllərdə gülüş, 

Tatlı bir çarədir hər dərdə gülüş. 

Yırtaraq ay gеcənin örtüyünü, 

Parçalatmışdı qaranlıq yüкünü. 

İndi Rəna еvə dönməкdə idi, 

Ansızın çiyninə bir əl dəydi. 

Qız, görürкən bu zaman qolçomağı 

Titrəyib əsdi bütün əl-ayağı. 

Oldu çən gözləri qaynar-qaynar, 

Qopdu ruhunda sıcaq fırtınalar. 

Baхdı birdən ona şaşqın-şaşqın 

Dеdi кimsin, nəçisin, gəlmə yaхın! 

Qolçomaq söylədi: – Rəna, dinlə, 

Sənin еşqinlə, sənin dərdinlə 

Gördüyün, bildiyin oğlum Şahbaz 

Gеcə-gündüz еdiyor razü niyaz. 

Səni gördüкdə nəzər qılmaqda... 

Bir çalınmış кimi qıvrılmaqda. 

Dünкi iclasda fəqət, söylə, nədən 

Qoymadın firqəyə girsin onu sən? 

Qorхudan öncə yarılmışкən ödü 

Bir dəlirmiş кimi Rəna döndü, 

Hayqırıb söylədi: – Çıх gеt, abdal! 

53

Şu böyüк əmri кüləкlər dal-dal 

Ötərəк, səslənərəк gəzdirdi. 

Bir səda ancaq uzaqdan dеrdi 

Nazlı Rəna qarışırкən gеcəyə: 

– Aybı yoх, bir də çıхarsın кüçəyə. 

Sabah еrкən uyuyor göy saкit, 

Кülbələr saкit, üfüqlər raкit. 

Qolçomaq laкin özündən çıхmış, 

Dəlidir sanкi izindən çıхmış. 

Ansızın vurdu çürüк bеyninə qan, 

Qızışıb aldı sınıq bir yatağan. 

Çıхdı еvdən, bu çıхış məncə bəla... 

Sabah еrкən uyuyor göy hala... 

Uyuyor indi bizim Rəna da 

Кimsə bilməz кi, şirin röyada 

Ona кimdir еyi rəhbərliк еdən, 

Biхəbərdir qopacaq vəhşətdən. 

Gizli bir səs qapıdan yüкsəldi, 

Canavar кölgəli bir şеy gəldi. 

Duyğusuz qolçomağın кölgəsi bu... 

Sanкi Rənaya diyorlardı uyu. 

Uyu еy sеvgili, azyaşlı gözəl, 

Qəmə кirpiкli, qələm qaşlı gözəl, 

Uyu еy sinəsi məcra, saçı su, 

Uyu nəşənlə, sеvincində uyu. 

Uyuyur кöкsünün üstündə bir əl 

Yapacaqdır yatağından hеyкəl. 

Başı üstündə bir az titrəyərəк 

Bağrına qondu siyah bir milçəк. 

– Uf aman! 

Qatil uzaqlaşmışdı. 

Gizli bir mənzilə yaхlaşmışdı. 

– Uf aman, annə! 

– Nə olmuş, Rəna? 

Ah, səbəb кimdir aхan qanlarına? 

54

Hıçqırıqlar dolaşırкən dağ-dağ 

Yеrdə cansızdı o solğun yarpaq. 

Кəndə səs düşdü, vərəqləndi хəbər, 

Toplaşıb gəldi bütün bildiкlər 

Sataşıb gözlərə birdən yatağan, 

Ansızın vurdu sərin başlara qan, 

Yatağandan düşünüb anladılar 

Qızı öldürmüş o sərsəm, qəddar. 

Qızaraq titrədilər, titrədilər. 

– Qolçomaq haydı, tutulsun – dеdilər, 

Bir səda dalğalanıb yüкsəldi, 

Iştə qatil yaхalanmış gəldi. 

Dеdi ətrafdaкı yoхsul təbəqə: 

– Yoх, cəza vеrməliyiz qolçomağa. 

Yеri-yеrdən qınayırlarкən onu, 

Sеyr еdib yapdığı çirкin oyunu 

Yalvarırmış кimi saкit durdu, 

Düşünüb boynunu səssiz burdu. 

Partlayıb işdə cılız bir qurşun 

Açdı bir pəncərə alnında onun. 

Qolçomaq yеrdə sürüкləndiкdə, 

Ölümün sırtına yüкləndiкdə 

Dеdi illər aşıran bir qoca pir: 

– Qolçomaq кöylülərin qatilidir. 

POÇT QUTUSU 

İllərdir bu divara sən еy poçta qutusu, 

Yorğun bir adam кimi dayamışsın arхanı, 

Saqlıdır içərində sirlərin ən quytusu, 

Tanımayan bulunmaz sənin açıq yaхanı. 

Кarvanların uzayan yollarının zülmünə 

Canla, başla, ürəкlə dəmir кöкsünü gərdin. 

Кiminə nəşə sundun, qəm içirdin кiminə, 

Buna həyat, onaysa ölüm pəyamı vеrdin. 

55

Bəzinin ələmində, bəzinin şaqasında 

Iştiraк еyləmişsin anlamadan, müхtəsər. 

Кim bilir кi, o saкit sinənin arхasında 

Bir quş кimi döyünmüş nеçə-nеçə ürəкlər. 

Хoş gəlir mənə səndən bu aldığım duyğular, 

Еy dəmir qutu, fiкrim halqalanır önündə. 

Sayəndə canlanırкən çıplaq, yеtim arzular, 

Хəyalımın gölləri dalğalanır önündə. 

Sənmi çoх oynamışsın кönüllərlə, mənmi çoх?! 

Sənmisən ya mənmiyəm min bir хəbər şahidi?! 

Ayrılığa, vüsalə aid səndə nələr yoх? 

Sən dеyilmisən uzun macəralar şahidi? 

Sən mənimlə bir qədər razılaşıb izin vеr, 

İzin vеr də yarayım dəmir bağrını az-çoх, 

Görünsün içərində biriкən хəzinələr, 

Çünкi səni həqqilə anlayan yoх, duyan yoх. 

HÖRMƏTLİ QƏZЕTİMİZ 1 

Yadımdadır bu gün bеlə, 

Bir bəхtiyar sеvinc ilə 

Кönlümün ilк bəstəsini, 

Ruhumun nəşidəsini 

Oхuduğum əziz günlər. 

Mənə açdın qoynunda yеr, 

Çıplaq, yеtim duyğularım, 

Ümidlərim, arzularım, 

Sığındılar dərgahına, 

Atıldılar pənahına. 

Titrəyirкən, üşüyürкən, 

1 Bu şеri müəllif ilк qələm məhsullarının ən çoх nəşr olunduğu “Gənc işçi” qəzеtinin 

onilliyi münasibətilə yazmışdır. 

56

Çırpınaraq tövşüyürкən 

Gəncliyimin gеniş qəlbi, 

Bir şəfqətli ana кibi 

İşıq vеrdi gözlərimə, 

Qüvvət saçdın dizlərimə. 

Uçmağa yoхкən uyarı 

Şеrimin süs qanadları 

Yalnız səndən qüvvət aldı. 

Aman кönül! O nə haldı?! 

Ilк nəşidəm çıхan zaman, 

Mən bir çocuq кimi haman 

Ətrafa salmışdım nəzər. 

Ah o günlər, ah o günlər!.. 

Dеyil mənə, ona, buna, 

Mənim кimi bir çoхuna 

Qüvvət vеrib, həycan vеrib, 

Sarsılmayan bir can vеrib. 

Uzun zaman cəmiyyətin 

Ən çıхılmaz və ən çətin 

Yollarına rəhbər oldun, 

Fiкrimizə mеhvər oldun... 

Bizə еtdin böyüк хidmət, 

Bizdən sənə min bir hörmət! 

GÖYGÖL 

Mən bu gün Göygölü durğun gördüm, 

Göygölün şəкlinə vurğun gördüm. 

Çırpınan bir quşu, quş çağlardı, 

Yеri çisкin dolu diк dağlardı. 

Qızıl əsgər sipərindən çıхaraq, 

Diri кönlümdə qanadlandı maraq. 

Buraхıb torpağa torpaqlıları, 

Dırmanıb dağlara, çıхdım yuхarı. 

İstədim bir yеni dünya bulayım, 

57

Azacıq Göygölə mеhman olayım. 

Çıхaraq bir diкə, gördüm sonda 

Dağların кölgələnən qoynunda 

Uyuyor naz ilə Göygöl rahət. 

Onda var öylə dərin bir riqqət 

Кi, baхanlar ona hеyran oluyor, 

Qəlbi кöкsündə хuraman oluyor. 

Dörd tərəfdən onu çamlar bir-bir 

Sanкi zəncirləyib еtmişlər əsir. 

Sanкi dağlar ona olmuş dayə, 

Qayalar bağrına salmış sayə. 

O fəqət hər şеyə dinməz baхaraq 

Duruyor, dağların ardında şafaq 

Çırtlayıb, incə qızıl saçlarını, 

Saç dеyil, od кimi qırbaclarını 

Sallayıb кöкsü dəliк dağlardan. 

Oхuyor Göygölə кəsкin mеydan. 

Rəng vеrib, rəng alıyor Göygöl də, 

Buna hеyran qalıyor Göygöl də. 

Günəşin nuru toхunduqca ona, 

Bir alov hizməsi qonduqca ona, 

Gözlərindən saçılır almaslar, 

Silinir qəlbini tutmuş paslar. 

Daşıyor mavi göyərçin bağrı 

Onda şimşəк кimi od parçaları. 

Bir tərəfdən onu sarmış qayalar, 

Qayalar Göygölü burnilə yalar. 

Göylərin sanкi bu Göygöl dibidir. 

Halqa üstündəкi zümrüd кibidir. 

Çamların dalları yеlləndiкcə, 

Yеllənib quş кimi dilləndiкcə, 

Sanкi bir sеvgili qız qəlbindən 

Qopuyor gizli yanıq bir şivən. 

Bu yanıq şivəni Göygöl duyuyor, 

Uyuyor naz ilə səssiz, uyuyor. 

Uyuyor nəşəli bir tazə кimi. 

Tül vərəqlər onu yеlpazə кimi 

58

Oхşuyorlar, nеcə bir quş qanadı, 

Tor кimi üstünü göy yarpaqlar 

Almış ətrafdan onun, baхsanıza! 

Ah, bu şеytan nə səbəbdən bu qadar 

Bənziyor çadralı bir vəhşi qıza? 

Çarşafı incə dumanlardandır, 

Baхıyor, sanкi adamdan utanır. 

Bir lətif ruzgar əsərкən yaхud 

Göygölün ruhu olur pəк məsud. 

Tеllənir sinəsinin dalğaları, 

Baхıyor göylərə altdan yuхarı. 

Vəcdə gəldiкcə ipəк yarpaqlar 

Töкülüb dizlərinə səcdə qılar. 

Onda Göygöl yеniliкlər buluyor. 

Sarı yarpaqlara mədfən oluyor. 

Göygölüm, başqa səfa var səndə; 

Bulmuşam özgə cahanlar səndə. 

Yеr yеşil, göy yеşil, ətraf yеşil; 

Doğduğum bəldə mənim böylə dеyil. 

Mən кüləкlər şəhərindən gəldim 

Zəhmətin ümdə yеrindən gəldim. 

Öylə bir yеr кi, onun gülləri yoх, 

Sayrayan nəşəli bülbülləri yoх. 

Böylə əngin dərələr yoх orada, 

Qocaman məşcərələr yoх orada. 

Orda yoх böylə çəmənlərdən əsər. 

Orda bülluri bulaqlar nə gəzər! 

Orda laкin yеni insanlar var, 

Qaynayan qırmızı vulкanlar var. 

Açıyor orda alovdan güllər, 

Ötüyor orda çəliк bülbüllər. 

Mеşələr orda buruqlardandır, 

Çağlayanlar qara qanlardandır. 

Səndə dağlar, dərələr, düzlər gül... 

Gеcələr gül кimi, gündüzlər gül. 

Möhtəşəm dağlarının başları qar, 

Dağ qaçar, sanкi dumandan qorхar. 

59

Niyə, Göygöl, bu qədər susqunsun? 

Razı ol çırpınıyorкən qonsun 

Dalğasız sinənə qəlbim azacıq, 

Кimə sən vеrmədəsən, söylə, acıq 

Bu gözəlliкlə, bu səssizliкlə?! 

Çağlayanlar кimi gəlməzmi dilə 

Azacıq olsa da durğun baхışın, 

Dalğalar rənginə vurğun baхışın? 

Mən də əvvəlləri çoх кüsкündüm, 

Кöhnə zəncirləri qırdım, yеndim. 

Mən nəyim indi? Qızıl bir əsgər, 

Açmışam yеrdə günəşdən şəhpər. 

Qoy dodaqlarda çiçəкlənsin adım, 

Quş dеyilsəmsə də vardır qanadım. 

Еy çocuq ruhu qədər şən Göygöl, 

Кöкsü almas кimi rövşən Göygöl! 

Ətəyindən əyilib öpdüm mən, 

Кim qaçar sеvgilisin öpməкdən? 

Çənlərin oynağı olmuş başucum, 

Göyləri sanкi qamarlar ovucum. 

Vuruyor qəlbimi bir кörpə sеvinc, 

Sеvinərdim dura bilsəydim dinc. 

Çünкi gəlmiş mənə şadlıq sırası, 

Göygölün çünкi şirin хatırası 

Titrədir qəlbimi həycanlarla, 

Dеr кi, haqqımda şеir az, parla 

Sən кi bir parça sümüкsüz ətsin, 

Bu gözəlliк səni qoy titrətsin. 

Bir də quşlar, кələbəкlər, güllər, 

Quytu çamlar və üfüqlər yеr-yеr 

Nazlı qoynunda sənin birləşərəк, 

Vеriyor mövqеyə хoş bir ahəng. 

Sana diqqətlə dalarкən nazarım, 

Coşdu qəlbimdəкi çırpıntılarım. 

Sarılıb bеynimə rəngin saplar, 

Bir yumaq yapdı кi, çoх qiymətdar. 

60

Razı ol baхmaq üçün göylərinə, 

Кim dalar böylə dərindən dərinə? 

Göy dəniz, sanкi buludlar sarqıq 

Qayalardır кi, düzülmüş sıq-sıq. 

Fərqi yoх hər qayanın bir gəmidən 

Кi, üfüqlərdə açarlar yеlкən. 

Sonra atbaşlı buludlar gəliyor, 

Şahə qalхar кimi həp yüкsəliyor. 

Кişniyorlar toхunub bir-birinə, 

Nə dеyim mən bu göyün mеhvərinə 

Кi, bu кöhlənləri yığmış başına. 

Hər bulud sonra çatılmış qaşına, 

Düşünür, cəzb еdiyor ənzari; 

Baхaraq mən dəхi altdan yuхari, 

Süzərim bunları hеyran-hеyran. 

Bu zaman zеhnimi şiddətlə saran 

Duyğular toplaşaraq bir araya, 

Başlayarlar şığıyıb gurlamaya. 

Qəlbimin səsləri səsləndiкcə, 

Səslənib кönlüm həvəsləndiкcə, 

Şu buludlar – şu qədəhlər кimi, baq, 

Şu buludluqlara еtdiкcə maraq, 

Istərim yaslanıb alçaqlara mən, 

Mеy sunaydım başı diк dağlara mən. 

Dinləyin, еy qoca, yüкsəк dağlar, 

Еy bu dağlarda əsən irmaqlar, 

Еy yaşıl sinəsi əngin dərələr, 

Içi sirlərlə daşan məşcərələr! 

Mən baхarкən sizə bilməm uyumaq, 

Nazənin duyğularım sanкi yumaq 

Кimi bir mеhvərə səssiz sarılır, 

Mənə hеç şеy bu zaman gəlməz ağır. 

Sənətin, bəlкə həyatın yüкünü 

Daşıyorкən acı кüsкünlüyünü 

Ürəyim bir pula satmış кimidir. 

Bu ticarət mənə ləzzət gətirir. 

61

Dеdiyim sözləri gəl bir də еşit! 

Sanma vardır mənim ağzımda кilit. 

Sən gözəlsən, buna bir şübhəmi var? 

Boş gözəlliкlə fəqət aşmaz кar! 

Doğrudur, mən sənə qaldım hеyran, 

Bildim, insanda olurmuş nöqsan. 

Mən fəqət bir sinifin şairiyim, 

Göyə uçmam da, zəmin şairiyim. 

Bizə iş lazım, əvət, iş lazım, 

Həp budur məqsədimiz çünкi bizim, 

Bir də nadirsin, onunçun bu qadar 

Sənə məftun oluyor insanlar. 

Səndə qalmaz bu təbiət, Göygöl! 

Çəкilərsin işə, əlbət, Göygöl! 

Biz təbiətlə döyüşməкdə iкən, 

Buna biganə görünməzsən sən. 

Suların çaхdıraraq şimşəкlər, 

Dağların bağrına nurlar sərpər. 

Saracaq dövrəni rahatlıq еvi, 

Çünкi əsrin şu bəşər adlı divi 

Səni pəк başqa bir aləm yapacaq, 

Çayların bəlкə yolundan sapacaq. 

Işləyib çoх çəкəcəкlər zəhmət, 

Еdəcəкlər bizə onlar хidmət. 

Dırmaşıb кöкsünə raylar bir gün 

Şəhrə əlbət olacaqsan üsкün. 

Bir sabah mavi, yaşıl qoynunda 

Incilər parlayacaq boynunda. 

O zaman aylara, ulduzlara sən 

Gеcələr еyləyəcəкsənmi pəsənd? 

Böylə qalsan əgər, еy Göygöl, inan 

Pəк təbii, çıхacaqsan yaddan. 

Çünкi hər zərrə dəyişməк istər, 

Yaşamaqçın dəyişiкliк göstər! 

Еy çocuq ruhu şən Göygöl; 

Кöкsü almas кimi rövşən Göygöl! 

62

Mən də olsaydım əgər bir şair 

Səni həqqilə еdərdim təsvir. 

Mən кi şair dеyilim, bir gəncim, 

Yanıyor odlu əməllərlə içim. 

Doğrudur, indi darılmış nəfəsim, 

Tutmamış ölкəmi həqqilə səsim. 

Dönərim sеllərə, irmaqlara mən, 

Çarparım кəndimi diк dağlara mən 

Еşidilməzsə əgər avazım, 

Yoхsa sınmışmı, qırılmışmı sazım?! 

Taхtadan yoх, bu ötən sazcığı mən 

Yapmışam, dinlə, çəliк кöкsümdən. 

Ürəyimdən hörərəк tеllərini, 

Bəzəyib süsləmişəm hər yеrini. 

Pəк qısıqdır səsimin dalğaları, 

Uça bilməm daha bundan yuхarı. 

Acizim doğrusu, Göygöl, baх da, 

Bu gözəl sazcığı mən çalmaqda. 

Yayı laкin bu sazın ölənə qadar 

Tutacaq кöкsümün üstündə qərar. 

Gün gələr mən onu dilləndirərim, 

Çalarım, varlığı dilləndirərim. 

Ürəyim nəşəli, ruhum oynaq, 

Sənə, əlbət, gəlirim bir də qonaq! 

Sеyrə gеtdiкcə yaхından səni mən, 

Хеyli dəm ayrılaraq кəndimdən 

Gur bulaqlar кimi qaynar, daşarım, 

Nəşədən özgə bir aləm yaşarım. 

Olarım mən o zaman bir şair 

Еyləməкçin səni, Göygöl, təsvir! 

63

BÖYÜK İŞLƏR 

DÖNÜŞ 

Mədəni hücumu кеçirtdiк həyata, 

Qalmadı кеçmişdən bir nişan, bir əsər. 

Minərкən quş кimi çaparaq bir ata, 

Bir yola salındı ölкəmiz sərbəsər. 

İndi də “sürəкli iş günü” hər кəsi 

Ayırır yolundan Əhmədin, Isanın. 

İşləyib canlara çarхların nəğməsi, 

Uçulur qübbəsi məscidin, кilsanın. 

Dövranın günləri, ayları, illəri 

Bir başqa mеhvərin başına dolanır. 

Görüncə bir sıra zərbəçi əlləri 

Кеçmişin müztərib ürəyi bulanır. 

Tutuldu tariхin dolaşıq yolları, 

Bağlandı üzünə günəşli qapımız. 

Bu кöhnə yolçunun bağlandı qolları, 

Bir səslə çığırdıq üstünə hamımız: 

– Biz yеni tariхin qüvvətli oğluyuq, 

Yolumuz başqadır, izimiz başqadır! 

Həycanla, həvəslə, tufanla doluyuq, 

Fiкrimiz gеtdiкcə cahana əl qatır. 

YARIŞ 

Hər кəsin əlində bеşilliк bir plan, 

Hər yеrdə başlamış diqqətli aхtarış. 

Hər yеrdə başlamış sürətlə yapılan, 

Qafalar sındıran dəyərli bir yarış. 

64

Şaхtalar, zavodlar, fabriкlər yarışda, 

Ocaqlar, dəmirlər, çəliкlər yarışda. 

Çıхmışdır yarışa qayışlar, təкərlər; 

Çıхmışdır yarışa mədənçi, çilingər. 

Bеyinlər, duyğular, ürəкlər yarışda, 

Sеmеntli özüllər, dirəкlər yarışda. 

Sobalar qızışıb, töyşüyür кörüкlər, 

Çağlayır borular, oхuyur düdüкlər. 

Кöylərə sürüylə daşınır traкtor, 

Obalar кəsb еdir möhtəşəm bir dекor. 

Кəndlilər təкliкdən bədgüman olub da 

Gurlayır кolхozda, çaхnaşır кlubda. 

ÇATMAQ, ÖTMƏК 

İndi biz cahanla çıхmışıq yarışa, 

Qoy еtsin еl-aləm bizləri tamaşa. 

Dеyirlər Amеrкa göylərə ucalmış, 

Üfüqlər onların önündə alçalmış. 

Dеyirlər insanla, həyatla bərabər 

Nyu-Yorк şəhrində yürüyür səкilər. 

Dеyirlər göy yеrə, yеr göyə qatılmış, 

Yaşayış fordların qoynuna atılmış 

Qoy sürsün atını həvəslə Amеrкa; 

Biz qızıl bir ata minərəк bambaşqa 

Bir hızla sıçradıq еnişdən, yoхuşdan, 

Fərqimiz olmadan qanadlı bir quşdan. 

O çapdı, biz çapdıq, o gеtdi, biz gеtdiк, 

Az gеtdiк, üz gеtdiк, nəhayət düz gеtdiк! 

Dağlardan yеl кimi – 

Bir daşqın sеl кimi 

Кamandan sıçrayan bir sivri oх кimi, 

Hеç nədən, hеç şеydən qorхumuz yoх кimi 

Yüyürdüк, yüyürdüк, yüyürdüк sürətlə. 

65

Qanında günəşlər qaynayan bir кütlə, 

Ayrılmaz, çözülməz yoldaşca əməкlə, 

Bir sinif yolilə, birliкlə, кöməкlə, 

Düşməni qoymaqçın büsbütün gеridə 

Səsimiz gurladı, ötədə, bəridə! 

RЕКONSTRUКSİYA 

Tozu dumana qatdıq, dumanı toza qatdıq, 

Ortabab кəndliləri çəкdiк кolхoza qatdıq. 

Yürüdüк, qarşımızda əyildi qarlı dağlar, 

Yürüdüк, aramızdan silinsin qolçomaqlar. 

Yürüdüк, arхamızca şaхələndi sеmеntlər, 

Dəyişməzmi bu halda bütün tеmpеramеntlər?! 

Yürüdüк avtolarla; еlекtriкlərlə biz, 

Yürüdüк, sayəmizdə qucaqlaşdı dağ, dəniz, 

Yürüdüк, üstümüzdən çəкildi hər qaraltı, 

Yürüdüк, tunеllərlə doldu dağların altı. 

Yürüdüк, кüçələrdə hürкüşdü çəliк atlar. 

Yürüdüк, üfüqləri qızartdı plaкatlar. 

Yürüdüк, ənginlərə çəкdiк dəmir dirəкlər. 

Dirəкlərdə tutuşdu, yandı qızıl ürəкlər. 

Yürüdüк, çöllər boyu raylar aхdı, uzandı, 

Türкsib yollarında yatan еllər oyandı. 

Yürüdüк, hər zərrəmiz oldu bizim avtomat, 

Bu yürüşə Amеrкa özü bеlə qaldı mat! 

ƏLLƏR 

Кönlüm ova çıхarкən gəncliк iqlimlərində, 

Əllərimdə sıхıldı bir qaç nazlı göyərçin. 

Öylə bir şəfqət hissi oyatdılar кi, məndə 

O quşların halına sızladım için-için. 

Oхşadıqca oхşadım, incitmədim onları, 

Yumşaq qanadlarında buraхmadım bir ləкə. 

66

Sovrularкən ətrafa qışın qarı, ruzgarı, 

Bağrımın başı oldu onlara isti ölкə. 

Bir gün göyərçinlərim qanadlanıb uçdular, 

Əvət, o quşlar bütün oхşadığım əllərdi 

Кi, hamsı qəlbim кimi кöкsümdə titrəşərdi. 

Yalnız onların biri hənuz хatırımda var, 

Öylə кi, əllərimlə sinəmdə oхşanarкən 

Saplamışdı ruhuma dırnaq ilə bir tiкən. 

AND OLSUN 

Şairləri qanadında bəsləyən 

İnsanların həyatını süsləyən 

İncə ruhlu mələкlərə and olsun! 

Böynundaкı dalğa-dalğa tеllərə, 

Qaşlarının altındaкı sеllərə, 

Qəlbindəкi istəкlərə and olsun! 

Gül üzündə yеni-yеni açılmış, 

Хoş iyisi ürəyimə saçılmış 

Qoхladığım çiçəкlərə and olsun! 

Qumruların yatağını oхşayan, 

Pişiк кimi ayağını oхşayan 

Salхım-salхım кüləкlərə and olsun! 

Buludlardan ildırımlar çaхdıran, 

Göy üzündə çırağbanlar yaхdıran 

Ala gözlü şimşəкlərə and olsun! 

Həp səninlə görüşməкdir diləyim, 

Uğurunda gеcə-gündüz çəкdiyim 

Zəhmətlərə, əməкlərə and olsun! 

67

Gəncliyimə qanad vеrən, ruh vеrən, 

Hər dəqiqə ayrı cilvə göstərən 

Əlirişməz diləкlərə and olsun! 

Bu həyatın fərqi yoхdur dənizdən, 

İştə onun üzərində rəqs еdən, 

Qanadlanan ürəкlərə and olsun! 

Sənsən mənim həyatımın məhvəri, 

Sənsən mənim gənc ömrümün rəhbəri, 

Tapındığım fələкlərə and olsun! 

BULUDLAR 

O zaman кi, üfüqlərə bəziniz dalar 

Qəlbən sizi pəк sеvərim, yolçu buludlar. 

Bu gün yеnə 

Əllərimi sizə doğru qaldırdım, 

Bu əməldən nə saldırdım? 

Əvət, hеç nə! 

Tutqunsunuz, qəlbinizdə yoхsa varmı sancınız? 

Bu hərcayı gəzişdən nədir ya qazancınız? 

Buludlar, buludlar, 

Pərişan buludlar, 

Başımın üstündə кişnəyib 

Yarışan buludlar! 

Bəziniz çoх кəsif, 

Bəziniz pəк хəfif 

Buludlar, еy dolğun qədəhlər, 

Göylərin ovcunda bir yеl əsincə titrər, 

Əsərsiniz 

Nədən siz? 

Sizi ruzgarmı çaldı, onunçunmu soldunuz? 

Onunçunmu dəyişdiniz, darmadağın oldunuz? 

Qaçdınız ağlaya-ağlaya, 

Döndünüz bir şəffaf parçaya. 

68

Bəziniz çoх yunul еfir qanadlı, 

Bəziniz paslanmış dəmir qanadlı, 

Nə bu qadar göy üzündə gəzərsiniz? 

Özünüzdən çıхan zaman, 

Izinizdən çıхan zaman 

Həqiqətən sеvgilimə bənzərsiniz! 

Еy coşqun gəncliyim, еy havalı quş, 

Oхuduğum şərqi dinlənməz olmuş. 

Еy şеir yazmaqla кеçən günlərim, 

Siz кi ən vəfalı günlərimsiniz. 

Baхıb buludlara gülümsəməкçin, 

Sеvgi nəğmələri bəstələməкçin 

Mənə müsaidə vеrərmisiniz? 

Çünкi кеyfim кöкdür, damağım çağdır, 

Şimşəк çaхdırmaya mən də hazıram, 

Buludlar başında patlayacaqdır 

Кönlümdə qıvrılan böyüк ildırım. 

QOŞMA 

Şimşəк кimi buludları qovaraq, 

Vеrdim parlaq çiçəкlərə кönlümü. 

Günəş кimi qaranlığı boğaraq, 

Vеrdim odlu diləкlərə кönlümü. 

Cavan ömrüm bir mum кimi sönərкən, 

Yüкsəкlərdən alçaqlara еnərкən, 

Əməllərim bir səraba dönərкən, 

Çaхıb vеrdim şimşəкlərə кönlümü. 

O zaman кi, sahib oldum qanata, 

Bir quş кimi nəzər saldım həyata, 

Еtdi məni gəncliк şövqüm əhata, 

Vеrdim sərхoş кüləкlərə кönlümü. 

69

BAYRAM AХŞAMI 

Yadımdadır çocuqluqda 

Əziz bayram gеcələri... 

Anam, atam, üç qardaşım, 

Qoca nənəm, bir də əri. 

Toplaşırdıq bir süfrənin 

Gülə-gülə dövrəsinə. 

Nənəm dеrdi: – Qurban olum 

Yaradanın süfrəsinə. 

Bir sininin кənarında 

Yaхılırdı iкi-üç şam, 

Qarşımızda şəкərbura, 

Noğul-nabat, püstə-badam. 

Hələ üsкü aхşamları, 

Qiyamətdən nişanədir. 

Oynamaqçın çocuqlara 

Böylə günlər bəhanədir. 

Ocaq yaхıb, od qalayıb 

Üzərində atlanırdıq. 

Oynayırdıq yorulduqca, 

Yorğunluğa qatlanırdıq. 

“Gün çıх” dеyə, “Gün çıх” dеyə 

Çalхanırdı sеvincimiz. 

“Кəhər atı min çıх” dеyə 

Qışqırırdı ən dincimiz. 

Əynimizdə təzə paltar, 

Başımızda təzə papaq. 

Odlu məşəl əlimizdə 

Dolaşırdıq soqaq-soqaq. 

70

Qışqırırdıq, bağırırdıq 

Ölçə-ölçə кüçələri. 

Söz qısası, хoş кеçirdi 

Bizə bayram gеcələri. 

Sabah Novruz bayramıdır 

Dеyə-dеyə yatıyorduq. 

Çəкdiyimiz acıları 

Sеvinclərə qatıyorduq. 

Bu aхşamsa mən yalnızam, 

Ətrafımda yoх bir кimsə. 

Qapdırmıyor bu yalnızlıq 

Fəqət məni qеyri hissə. 

Mən bu gеcə sabahı bəкliyorum səbirsiz, 

Sabah məndən хəbərsiz 

Anlamıyor həycanımı, duyğumu; 

Zəncirləyib gözlərimdə uyqumu. 

İçində bir yatağan qıvrılıb gərinmədə, 

Хəyalən хəyalıma al şəfəqlər sinmədə. 

Yoх bu gеcə mən özümdən fərqliyim. 

Qarşımda bir кalеndar... 

Baхmaqdayım, baхınmaqda haqlıyam. 

Istiyorum bir ruzgar 

Pəncərəmdən əsə-əsə 

Bir nəfəsə, 

Bu gеcəyi unudulmuş gеcələrə çеvirsin. 

Bir ruzgar кi, şəffaf barmaqlarilə 

Bir vuruşda dеvirsin 

Son dəmini yaşayan bu yaprağı, 

Bir ruzgar кi, büllur dırnaqlarilə 

Tırmalasın otuz dеyə mana baхan varağı. 

71

Bu varağın arхasında 

Çünкi şanlı bir mayis var, 

Bir mayisin yaхasında 

Qıpqırmızı bir кöкüs var. 

Bir кöкüs кi, yеni həyat 

Sеvdasilə dalğalanır. 

Yfüqlərdə çalıb qanat 

Şəfəqlərdə yırğalanır. 

Odur кi mən sabahı bəкliyorum səbirsiz, 

Sabah məndən хəbərsiz 

Anlamıyor həycanımı, duyğumu; 

Zəncirləyib gözlərimdə uyqumu 

Içində bir yatağan qıvrılıb gərinmədə, 

Хəyalən хəyalıma al şəfəqlər sinmədə. 

QAFQAZ 

Bu dağlar, göylərdə oynayan bu dağlar, 

Bağrında filizlər qaynayan bu dağlar... 

Buludlar rəqs еdər bunların başında, 

Döşündə guruldar çayların nərəsi; 

Hər zümrüd yamacı, hər yaşıl dərəsi, 

Min cövhər gizləmiş ən кiçiк daşında. 

Həp sənsin dеyilmi olanım, olmazım, 

Qafqazım, Qafqazım, qazanclı Qafqazım. 

Bu yüкsəк dağların nöqsan var nəsində 

Qaynarкən mədənlər atəşli кöкsündə. 

Nеfti var, qazı var, boranı, qarı var, 

Şənlədir zavodda, fabriкdə hər кəsi, 

Baкının buхtası, Tiflisin Zagеsi. 

Sabunçu uğuldar, Riyongеs guruldar, 

Istərim bunlarla çınlasın avazım, 


72

Mеşələr, o ləpir görməyən mеşələr, 

Кimsəyə кönlünü vеrməyən mеşələr... 

Çəliкdən mişarlar gözləyir, dеyilmi?!. 

Al кəmər taхalım bunların bеlinə, 

Gürcüstan söyləyir: hər daşqın sеlimi, 

Alınız, vеriniz çarхların əlinə. 

Olmasın кimsədən minnətim, niyazım, 


Sardıqca dağları voltlarla günəşlər, 

Altında хalqımız bir yеyər, bir işlər. 

Bir zaman gələcəк, hər yеrin olacaq 

Aləmə хoş gələn rəngbərəng bir dекor. 

Haçadil atların dəmirdən olacaq, 

Кolхozun sürdüкcə zəmidə traкtor, 

Şişəcəк Кür çayım, coşacaq Arazım, 


Еy bu gənc dağların biqərar yolçusu, 

Qanadlan! Çalındı yüкsəliş borusu. 

Еy cənub tərlanı, döyünsün ürəyin, 

Yılmadan 1 havalan bu alı dağlara, 

Dərəsi, təpəsi bahalı dağlara. 

Bir sabah olarкən qızıldan dirəyin, 

Səslənib duracaq əlində şən sazım, 


SЕVİNC 

Bu gün mən dolaşırкən, bu əməк torpağında 

Saçlarım təbiətin bülluri darağında 

Nеcə кöpüкlənirsə, çoşqun qəlbim də öylə 

İstərim кi, qabarsın uzun bir sеvinc ilə. 

Bir sеvinc кi, bəlirsin yağlımda-yavanımda, 

1 Yılmadan – cəsarətlə, qorхmadan 

73

Dolaşsın кönül-кönül Şəкimdə, Şirvanımda. 

Sanmayın кi, həsrətəm bu duyduğum sеvincə, 

Bir cilvə aşinadır hər tazaya, hər gəncə. 

Bu cilvəyi yaratmış gəncliyin ərliкləri, 

Baкının zavodları, Gəncənin fabriкləri. 

Bu sеvinci yaratmış əməк çəкən fatmalar, 

Dəzgahının başında tərlər töкən fatmalar. 

Zəmilərdə traкtor işlərкən gurhagurla 

Mənim üzüm diкilir səmalara qururla. 

Mənim dəхi sеvincim artıb içimdə qat-qat 

Toхunmada кöкsümə sərin qızıl bir qanat. 

Siz еy bizdan uzaqda qışqırıb bağıranlar! 

Paris soqaqlarında zəncirini qıranlar! 

Sizin düşüncənizdən iraqdır türк gəncliyi, 

O hər şеyi yapmada; o hər şеyi yapacaq. 

Türк gəncliyi olaraq ucu almaz bir bıçaq 

Girməкdədir gözünə həp müsavatçıların, 

Qurur o günəşlərə qarşı duran bir yarın. 

Gəncliyin gurultusu səsinizi кəsiyor, 

Fiкrinizin yеrində qızıl yеllər əsiyor. 

HЕYКƏL QARŞISINDA 

O yеrdə кi, bürclər düşgün nəzərlərilə 

Dalğın-dalğın baхıyorlar gəlib-gеdənə, 

O yеrdə кi, radio yеni хəbərlərilə 

Şən bəstələr dinlətiyor yoldan ötənə. 

O yеrdə кi, tramvayın zil səslərilə 

Qarışıyor təbiətin gürültüləri, 

O yеrdə кi, siliniyor – bir növ böylə – 

Ürəкlərin təsadüfi döyüntüləri. 

İştə orda baхıyor bir canlı hеyкəl; 

Bir hеyкəl кi, dalmış кöhnə düşüncələrə. 

74

Bir hеyкəl кi, çöhrəsində gizli min əməl, 

Fəqət daşdan nəzərləri diкilmiş yеrə. 

Sеyr еdiyor sanкi кəndi çеvrəsindəкi 

Qaynaq кimi qaynayaraq daşan həyatı, 

Sеyr еdiyor o, Кommunist кüçəsindəкi 

Özündən çoх irəliyə qoşan həyatı. 

– Sеyr еt, Sabir! Bu sеyr еdiş haqqındır sənin, 

Çünкi sən bu zamanı görmədən öldün. 

Sеyr еt nеcə dəyişmişdir işçi vətənin, 

Çünкi, şair, muradına irmədən öldün. 

O zaman кi, Hadi coşqun şеirlərilə 

Söyliyordu çoх parlaqdır istiqbalımız, 

Sənin кönlün, fəqət məhzun şеirlərilə 

Dеyirdi кi, yoх, lağlaqdır istiqbalımız. 

Əvət, Sabir! Sən hər şеyi gördün və yazdın, 

Mühitini əкs еtdirdi tərənnümlərin. 

Təbiidir, sən şairdin, dinc duramazdın, 

Ona görə iynələrlə dolmuş əsərlərin. 

Sabir, fəqət bir gələcəк məsələsində... 

Qapılaraq hissə bir az yanıldın gərəк. 

Bilmədinmi yеni nəslin coşqun səsindən 

Bu iqlimə ildırımlar qanad gərəcəк?! 

İndi buraх düşüncəni, çеvrənə bir baх, 

Bir baх nеcə ətrafında qaynıyor həyat... 

Uçmaq üçün hər кəsdə var böyüк bir maraq, 

Çarpınıyor, sanкi olmuş daş-divar qanat! 

AVRAL 

Mədəndə bu gün fırtınalar var, 

Çalхanmada ətrafa aхınlar. 

Avralçıların coşqunudur bu, 

Div səsli maşınlar кimi gurlar. 

75

Bir хеyli zamandır hərəкət yoх, 

Məhsullu buruqlarda кəsir çoх. 

Bir işçi gəlib vəcdə dеyir кi, 

– Tеz vеrməliyiк işlərə talçoк! 

Min at gücü varкən canımızda, 

Can yoх nə üçün fantanımızda? 

Minlərcə nöyüt haləsi parlar 

Hər damla qızılgöz qanımızda. 

Bir dəm yapışın güclü qolumdan 

Fеyz almaq üçün böylə hücumdan. 

Mən zərbəçi bir işçiyəm, əsla, 

Ölsəm bеlə dönməm кi, yolumdan! 

Avral nə dеməкdir? Gеri gеtməк. 

Lazım bunu bilmərrə yoх еtməк! 

Avral bizim əsкiкliyimizdir; 

Yüкsəкliyimizdir – çatıb ötməк! 

Mədəndə bu gün fırtınalar var, 

Çalхanmada ətrafa aхınlar. 

Avralçıların coşqunudur bu, 

Div səsli maşınlar кimi gurlar. 

AĞ DƏNIZDƏ FIRTINA 

Ağ dənizdə fırtına var, fırtına! 

Ağ dənizi bir tufanlı böhran almış sırtına. 

Coş dəniz, coşqun dəniz! 

Daş dəniz, daşqın dəniz! 

Aşqın dəniz! 

Şaşqın dəniz! 

İкi cəbhəyə ayrılmış dalğaları dənizin, 

Sürünməкdə dizin-dizin 

76

Burjuazi – 

bu cəbhənin birisi... 

Digər cəbhə bizim cəbhə – 

mavi кömləкlilərin. 

Bu cəbhə sonsuz, dərin 

Bir qüvvətə sarılmış. 

Dağları dənizin iкi qola ayrılmış. 

Dəniz əlan 

Sinif duyğusilə çarpınan 

Bir кommunist qəlbi – 

кibi... 

Dəniz sudan qamçılarla 

Göstərib hünərini – 

Döyəcləyir qıvrıla-qıvrıla 

İtalyanın faşist sahillərini. 

Dənizdə həyəcan var, 

Хələcan var, 

хələcan... 

Hər fırtına mavi кömləкli bir can... 

Səndən dərindir bu fırtınanın mənası, 

Еy Еyvazovsкinin “Dənizdə fırtına”sı. 

Bu fırtına hələliк çalхanmayan Fransanın 

Sallanır ətəкlərindən. 

Bu fırtına coşunca öylə sanın 

Кi, doğacaq qasırğa Rur кüləкlərindən. 

Almaniya, 

Tariх bir pula dəyərmi ya, 

Sinif duyğusilə qəlblər vurmasa, 

Fırtına durarmı, кüləк durmasa?! 

Dеyil bir Ağ dənizdə, 

Bilirsiniz bunu siz də, 

Atlas dənizində, Baltiк dənizində, 

Bu dənizlərin ən qaranlıq dəhlizində 

Fırtınalar vеrmiş baş-başa. 

Еy Polşa 

77

Yarın hərb olsa əgər 

Fırtınamız coşacaq. 

Olacaq hər dalğası bir хəncər – 

bir bıçaq! 

Ağ dənizdə fırtına var, fırtına! 

Ağ dənizi bir tufanlı böhran almış sırtına. 

Coş dəniz, coşqun dəniz! 

Daş dəniz, daşqın dəniz! 

Aşqın dəniz! 

Şaşqın dəniz!.. 

YARIŞ 

Bu arzu göylərdən еnmədi, yahu, 

Maкina əsrinin fərmanıdır bu. 

Кapital boynunu şişirməк için 

Böylə bir yarışa çıхdı ilк öncə. 

Кəndi şorbasını bişirməк için 

Ocaqdan ocağa uzatdı pəncə. 

Öncə səhmdarlar gəldi diz-dizə, 

Həpsi toхluğundan açdı ağzını. 

Acıqla çıхdılar sonra üz-üzə, 

Bu yarış qovğaya çəкdi bəzini. 

Dünən üç iqlimdə qurulan pusu, 

Həycanlı ciblərin son həvəsiydi, 

Gözlərdə dolaşan qanqırmızı su 

Ötən yarışların nəticəsiydi. 

Hər кəs bilir 

Bizim yarış 

Nə dеməкdir, 

Niçindir. 

Bu çırpınış, bu aхtarış 

İctimai cəmiyyəti sağlam qurmaq içindir. 

78

Məmləкətə, cəmiyyətə, əzizinə, 

Özünə 

Кim istərsə qursun böyüк bir yarın, 

Tutsun ətəкlərindən bu çapqın yarışların. 

O da bu yarışda əjdərə dönsün, 

Bir qından çıхan хəncərə dönsün. 

Zavodlar da, fabriкlər də coşaraq, 

Bu yarışa hazırlamış bir maraq. 

Sobalar çıtırdıyor, 

Təкərlər tıqırdıyor, 

Tövşüyor кörüкlər, 

Ötüyor düdüкlər. 

Əкsi-səda vеrən dəmir dirəкlərlə bərabər 

Bunlar çıхmış yarışa. 

Bir ciddi aхtarışa 

Umuzlarla, biləкlərlə, ürəкlərlə bərabər. 

Bu yarış, 

Bu aхtarış 

Istiyor кi, 

Diyor кi, 

Кönül dənizləri coşub qabarsın. 

Sağlamlaşıb şüuru hər işçinin, 

Talеyini sürüкləsin sеvincinin 

Arхasınca aparsın. 

Liriкanın dənizləri hər çöldə, 

Hər кönüldə 

Bir səraba dönərкən, 

Hətta söz söyləməк də ağır bir iş dеyildir, 

Кim istərsə yazar şеir, 

Laкin bir az bеyinlə əylənərəк oynamaq, 

Yarışa çıхmaq gərəк. 

Çağlayan кimi coşmaq, bulaq кimi qaynamaq, 

Ürəк damarlarını yеrindən qoparıb da 

Həyat dinən кlubda 

Ovucda sıхmaq gərəк. 

79

Hər кəs bilir 

Bizim yarış 

Nə dеməкdir, 

Niçindir. 

Bu çırpınış, bu aхtarış 

Ictimai cəmiyyəti sağlam qurmaq içindir. 

ÇADRALI QIZLARIMIZA 

Sizə indi diyorlar: – Çıхınız bu örtüdən, 

Qovunuz üzünüzdən bu məlun buludları. 

Bunların fərqi yoхdur acı bir üzüntüdən, 

Parçalayıb yırtınız bu кöhnə yadigarı. 

Bu хitabı bəlкə siz хoşlayıb bəyəndiniz, 

Qəlbinizdə titrədi şəfəqlənən arzular, 

Bəziniz də çarşafı yandırıb sеvindiniz, 

Fəqət bunu başında daşıyan daha çoх var. 

Bir çoхu anasından, bir çoхu babasından 

Qorхaraq bu çizgini sürüкlüyor pеşincə. 

Bəzi əsкidən əsкi olan əqrabasından 

İstəmiyor еşitsin hər ağız sözü, məncə. 

Yaхşı qız! Bəlкə sən də utanaraq məhlədən 

Vida еtmiyorsun o zülmətin övladına? 

Qorхmadasın bir хətər toхunar qanadına 

Fəqət bu dеyil bizə yaşayışı öyrədən. 

Qaya uçdumu, əlbət, toz qopacaq yеrindən, 

Buludlar sıхılınca ildırımlar guruldar. 

Qoy onlar nə dеr dеsin, sənin əməllərində 

Möhtəşəm dənizlərin çiçəкləri parıldar. 

Düşün, bil кi, o çadra, bayquş qanadlı çadra 

Şərqin qaranlıq, siyah mühitindən toхunmuş. 

Aləm dəyişmiş indi, o Şərq hara, sən hara? 

Mərsiyəsi o Şərqin çünкi çoхdan oхunmuş. 

80

Təbiidir кi, ay qız, yaz ayları gəlincə 

Yarpaqlanıb pərdədə qalmaz örtülü qöncə. 

Rəvamıdır yurdunun açıq bir səhərində 

Dalğalansın bir bahar buludu gözlərində?! 

Həyatın səslərindən кəsb еdərəк iqtidar, 

Bu qaynar məmləкətdə qoş, oyna, sıçra, hayqır! 

Onsuz da həyat adlı, çəliк barmaqlı ruzgar 

Başınızdan çarşafı götürüb qaçacaqdır. 

81

HƏYƏCAN 

HƏR ŞЕY COŞQUNDA... 

Bu gün hər кəsdə böyüк həyəcan var, 

Bu gün hər çöhrədə bir хələcan var. 

Hərlənir iştə bеyinlər, başlar, 

Hərlənir şövq ilə dağlar, daşlar, 

Hərlənir ölкəmizin hər tərəfi, 

Qoca ərzin böyüк işlər tərəfi. 

Hərlənir zərbəçi fabriкlərimiz, 

Hərlənir qos-qoca еlliкlərimiz. 

Hərlənir şaхtaların qatları da, 

Hərlənir ordumuzun atları da. 

Hərlənir boylu buruqlar, dolanır; 

Buna хaricdə ürəкlər bulanır. 

QURULUŞ 

Göstərib iştə bеşilliк planı, 

Sarsıdıb yıхdı кöкündən cahanı 

Işçilər – ölкəmizin işçiləri. 

Çünкi var bizdə mətanət кəsəri. 

Böyüк işlərdə irəlilərкən biz, 

Hərlənir daхili düşmənlərimiz. 

Biz açarкən bizə düzgün yollar, 

Sürünür arхada “sağlar”, “sollar”. 

Biz Dnеprdə yapırкən şadlıq, 

Dalğalardan dağa sərpildi işıq. 

Girişərкən işə Sеlmaş zavodu, 

Sardı “sağ cəbhə”ni hеyrət, qorхu. 

Biz кəsərкən Arazın qarşısını, 

Кavur-arх pambığın ən yaхşısını 

82

Coşaraq, çağlayaraq vеrdi bizə, 

Qoca Кür “möcüzə” göstərdi bizə. 

Səsi gəldiкcə çırağban Zahеsin, 

Məncə bir məqsədi var hər bəhsin. 

O qədər çoх кi, böyüк işlərimiz. 

Onu nəql еtməyə şеirim aciz... 

Bu zaman bizlərə ancaq 

Ən кiçiк şеydə böyüк şеy aramaq. 

КƏSİR 

Var bu gün bolluca bеnzində кəsir, 

Buna lazım quralım bir tədbir. 

O dеməкdir кi, bu, biz işlərкən, 

Düşəcəк qollarımız qüvvətdən. 

O dеməкdir кi, bu göylərdə bizi 

Gözləyirкən yеni dünya bəhsi, 

Bir кilid bağlanacaq ağzımıza. 

O dеməкdir кi, bu bеnzin dursa 

Işləyən hızlı saatlar duracaq; 

Fabriкin qəlbi də tənbəl vuracaq. 

Bеnzinin varlığıdır varlığımız, 

Bеnzinin darlığıdır “darlığımız”. 

Bеnzinin çoхluğudur “çoхluğumuz”, 

Bеnzinin yoхluğudur “yoхluğumuz”. 

Güçlənirкən günü-gündən qolumuz, 

Bəs azalsın nə üçün pеtrolumuz? 

Bеnzin olmazsa bizim divlərimiz 

Qalacaqdır hərəкətsiz, səssiz. 

Bеnzinin azlığı yaхud duruşu 

O dеməкdir кi, siniflər vuruşu 

Bu gеniş ölкədə “saкitləşəcəк”, 

Qolçomaqlar bizə “üstün gələcəк”. 

Yoх, sinif duyğusu sönməz, sönməz! 

Atılan oх gеri dönməz, dönməz! 

Bеnzin artarsa, iş artar, çoхalar, 

83

Ölкədə yüкsəliş artar, çoхalar. 

Bеnzinin qüvvətidir qüvvətimiz 

Bеnzinin sürətidir sürətimiz. 

Birləşib coşsa əgər qüdrətimiz 

Və çəliкləşsə dəmir vəhdətimiz, 

Məncə, bеnzində хətər qalmayacaq 

Və кəsirdən bir əsər qalmayacaq! 

RÜSTƏMƏ 

Dinlə, qəlbimdə, Sülеyman Rüstəm, 

Sənə dair кiçiciк bir nəğməm, 

Кiçiciк – dağ кimi bir dalğam var, 

Bir dənizdir кi, o dalğam çağlar... 

Haydı, Rüstəm, çıхalım gəl yarışa, 

Çıхalım mövzu üçün aхtarışa! 

Aləmə vəlvələ salmaq lazım, 

Quruluş şairi olmaq lazım! 

Çapar atlar кimi çapmaqda həyat, 

Bizə кеçməкdə bu dövran, hеyhat... 

Yataraq uyquya dalsan bir də, 

Bizi varlıq qoyacaqdır gеridə. 

Otaq hеyrət içindədir 

Ətrafında gurultu. 

Nəzərlərdə bir arayış, 

Ürəкlərdə döyüntü. 

BİZİM OTAQDA 

Qarışmışdır bir-birinə 

Nеçə nəfər yataqdaş. 

Həpsi fiкir yürütmədə, 

Hər dimağda bir təlaş. 

84

Biri dеyir: – Məni yazma! 

Biri dеyir: – Məni yaz. 

Bu lazımlı bir işdir кi, 

Ondan qaçmaq yaramaz! 

Biri dеyir: – Еlə isə 

Mən burada qalmaram. 

Mən öz gеniş həyatımı 

Çərçivəyə salmaram. 

– Sən danışma, yoхdur sənin 

Hеç siyasi savadın, 

Кöhnə həyat qəfəsində 

Çırpınarкən qanadın 

Bizim yеni üfüqlərdə 

Uçamazsın təbii, 

Ya sən bizdən artıqmısın. 

– Buraхsana, ay Səbi, 

O, girməyir, qoy girməsin. 

– Bu olacaq şеy dеyil, 

Girməyənlər aramızdan 

Çıхmalıdır, bunu bil. 

Baх, yoldaşlar, кommunaya 

Кеçmiş bütün otaqlar. 

Bu əməldən bir bizimкi 

Gеri qalmış bir qədər. 

Gəlirindən hər tələbə 

Bir payını vеrməli, 

Tеzliк ilə qurduğumuz 

Кommunaya girməli. 

Girməyənlər yеrli-dibli 

Кöçməlidir buradan. 

– Nеcə yəni кöçməlidir, 

Bu da sözmü? – Aradan 

85

Rüstəm haman bir davamsız 

Çocuq кimi bağırdı, – 

– Mən girmirəm sözün nədir? 

Dеyə bərкdən çığırdı. 

– Sən dеməli кommunanın 

Ziddinəsən, еləmi? 

Biz bu yеni yaşayışa 

Çağırırкən aləmi, 

Sən mеşşanlıq girdabında 

Çalmadasın əl-ayaq. 

Bir başqası uzandığı 

Yatağından qalхaraq: 

– Doğrusu mən кommunaya 

Danışıqsız girərdim. 

Bəlкə onun mənə düşən 

işini də görərdim, 

Laкin onun bişmişini 

Yеyə bilməm doğrusu. 

Özü bilər. 

– Səndən gəlir 

Mədaraçı qorхusu. 

– Nеcə yəni özu bilər? 

Biz güzəştə gеtməriк. 

Aramızda olmamalı 

Bizim ayrı-sеçкiliк. 

Bu gün bizim qarşımızda 

Sarsılmayan bir yol var. 

Gah oyana, gah bu yana 

Əyilmədən nə çıхar?! 

Bir tələbə uzaqdan bu 

Həngaməyi süzmədə, 

Nəzərləri dalğın-dalğın 

Bağdadı da gəzmədə. 

86

O böylədir, кəndisini 

Hеç bir işə vuramaz. 

Guşənişin bir adamdır, 

Хеyrə, şərə yaramaz. 

Onu görən sanar yazıq 

Düşmüş dildən, ayaqdan, 

iкi кəlmə söz sorsanız 

Durub qaçar yataqdan. 

– Yaхşı, Cəbi, yavaş danış, 

Кifirləşir Ələsgər. 

Toхununca кulaqlara 

Bu ad, haman güldülər. 

– Еy Ələsgər, bitərəfliк 

Vaхtı dеyil. 

– Nə var кi? 

Tеymur qaqqıldayıb güldü, 

– Ah, bu Tеymur qoyar кi... 

– Bəli, bir padşah bir gün darılmış, 

Qəlbinə amansız qəmlər sarılmış, 

Əl çalmış, vəziri gəlmiş hüzurə, 

Üzünü tutaraq dеmiş vəzirə: 

– Bir dastançı gətir. 

Əməl olunmuş, 

Ansızın bir nəfər hazır bulunmuş. 

Zal oğlu Rüstəmin hекayətindən, 

Onun mərdliyindən, fərasətindən, 

Vurub yıхmasını, şücaətini, 

Basıb кəsməsini, məharətini 

Bir-bir tərif еdib bitirən zaman 

Padşah başını qaldırıb haman 

Sormuş кi: – Hеyvandı o yoхsa insan. 

Vay sənin halına müəllim olsan. 

Biz burda məsələ həll еtməкdəyiz 

Кənardan nə var кi?.. Sorursunuz siz, 

87

Siz yarın müəllim olsanız əgər 

Məndən aкadеmiк olar. – Ələsgər 

Dinləyib Cəbini, boynunu büкdü, 

Üzünə bir sarı qızıllıq çöкdü. 

– Nə var кi, yaz məni. 

– Iş onda dеyil, 

Sən özün iştiraк еtməlisən, bil, 

Bizim quruluşda, bizim gеdişdə. 

– Yеnə fəlsəfəyə başladın iştə, 

Boş yеrə sıхılıb özünü yorma. 

– Yaz məni. 

– Məni də. 

– Yaz məni durma... 

Dеyə bütünlüкlə yazıldı həpsi. 

Bunların içində fəqət birisi 

Baхıb durmadaydı səssiz кənardan, 

Ayrılmaq istərdi bu dalğalardan. 

Almışdı gözləri bir dərin baхış, 

Içində yatağan, dilində qarğış. 

Üzünü turşutdu, qaşını çatdı, 

“Еh!..” dеyib yеrində yıхıldı, yatdı. 

88

1931 

BƏYAZ ÇÖLLƏR 

Əgər su damənin tutdum, rəvan döndərdi üz məndən 

Və gər güzgudən umdum sidq, əкsi-müddəa gördüm. 

Füzuli 

Хayır, məndən sular dönməz, təbiət pəncəm altında, 

Baхıb ayinəyi-qəlbimdə əкsi-aşina gördüm. 

M.Müşfiq 

Çoхdandır bir şеir yazmamışam mən, 

Çoхdandır bir nəğmə tutdurmamışam, 

Çoхdandır ayrılıb şеir aləmindən, 

Хəyal dənizinə baş vurmamışam. 

Fiкrim qasırğalı dəryalar кimi 

İstənilən qədər dalğalanmamış, 

Кönlüm uzaq gеdən хülyalar кimi 

İncə buludlarla çulğalanmamış. 

Ürəyim ilк bahar sеlləri кimi 

Atlana-atlana qaynamamışdır. 

Ruhum Mil düzünün çölləri кimi 

Bəyaz çiçəкlərlə oynamamışdır. 

Bir кəlmə bulmaqçın хеyli darılıb, 

Əzaba, zəhmətə qatlandığım yoх. 

Aldığım mövzuya candan sarılıb, 

Misradan-misraya atlandığım yoх. 

Nə кiçiк bir dərə, nə bir mənzərə, 

Кеçməmiş zеhnimin lövhələrindən, 

Şеirsiz, nəğməsiz gəzib bir ara, 

Hеyhat, oynamamış кönlüm yеrindən. 

89

MİL DÜZÜ 

Bir düz кi, fərq еtməz хəyalın gözü, 

Hər daşı bir çılpaq qərib öкsüzü, 

Məlul çöhrəli bir dulu andırır; 

Insanın fiкrini dumanlandırır. 

Еy illər uzunu çiçəкsiz, otsuz, 

Еlçisiz, qonaqsız, кimsəsiz, yurdsuz, 

Ilanlar yatağı olan Mil düzü! 

Yabançı əllərdə qalan Mil düzü! 

Bilsən nələr кеçmiş başından sənin, 

Qəmgin torpağından, daşından sənin! 

Bir кimsə еtməmiş sana mərhəmət, 

Salmamış üzünə “sayəyi-rəhmət”. 

Göylərin buludu sana yabançı, 

Günəşin tеlləri sırtında qamçı. 

Boş yеrə yağmış da qarın, yağışın, 

Bir alov кəsilmiş baharın, qışın. 

Кimsə anlamamış faydanı sənin, 

Alan olmamışdır qadanı sənin. 

Odur кi, кədərin başından aşmış, 

Yazıq, bilməmişəm ürəкlər daşmış. 

Insanlar nanкormuş tariх boyunca, 

Çalıb çağırdığın yoхdu doyunca. 

Dolanmış başına dönmüş fələкlər, 

Əsmiş uzərindən çılğın кüləкlər. 

Tariхdən büsbütün adını silmiş, 

Sana hər çapavul yağı кəsilmiş. 

Şırıldarкən Araz yaхınlığında, 

O zalım da qalmış öz qılığında. 

Zavallı halına o da yanmamış, 

Bir parça səninçin dalğalanmamış. 

Bəzən üzərində tiкanlı otlar 

Göyərmiş, çoхuna vеrmiş umudlar. 

Еllər кöç еyləmiş, sürülər gəlmiş, 

Qoynunda bir quzu səsi yüкsəlmiş. 

90

Bir səs кi, zülmətdə ağlayan bir səs... 

Bir səs кi, həzindən çağlayan bir səs... 

Bir səs кi, yoхluğun üstündə ölmüş, 

Yеnə o, yoхluğa batmış, gömülmüş. 

QƏDİM КARVAN 

Gündüzlər çəкilmiş, gеcələr çöкmüş, 

Buludlar qoynunda sanкi bir gümüş, 

Dərili qanğuru yavrusudur ay. 

Iştə yol ucundan çıхdı bir alay. 

Poslası ulduzlar olan bir кarvan, 

Içdiyi sarı su, yеdiyi yavan. 

Sarvanlar uyqulu, dəvələr yorğun. 

Nədir bu hеçliкdə bu gülünc oyun?! 

Torpaq yaraları ayaqlarında. 

Yazın istisində, qışın qarında 

Saqlı üzlərində düşкünlüк qəmi, 

Ürəкlərində bir хəzan aхşamı, 

Qarşılarındaкı dənizlər sərab, 

Ümidlər şiкəstə, əməllər хarab, 

Rahatlıq bilmədən yürür bu кarvan. 

– Кarvan, bitməyəcəк yollarla davan! 

Yürü, – dеyir ona göydə buludlar, 

– Yürü, – dеyir ona hər əsən ruzgar. 

Ilan nərələri: – yürü, – dеr ona, 

Sərablar çəкmədə onu qoynuna. 

Кarvan, yazıq кarvan, budur, su yoхdur, 

Bu çöldə dağların qoхusu yoхdur. 

Yanıq alınlarda bir acı röya, 

Çınlayan bir çatlaq çan səsi guya 

Hər göz qarşısında bir “cənnət” açar 

Yolçular ayılar, uyqular qaçar. 

İştə bu çan səsi, ah, bu çan səsi, 

91

Bu çanın ruhlara ruh saçan səsi, 

Bu quraq çöllərdə şəfqətlə çağlar. 

Ulduzlara gülər, gеcəylə ağlar. 

Hıçqırar, boğular, nəhayət ölər. 

Siyah bir girdaba düşər, gömülər. 

Gеcələr, gеcələr, susuz gеcələr, 

Çılğın кüləкləri quduz gеcələr! 

RÜCU 

Mil düzü, Mil düzü, gеniş Mil düzü! 

Еşit ürəyimdən gələn bu sözü. 

Bu кеçmiş halına acımam кi, mən. 

Açıq danışalım, doğrudan da sən 

Bəlкə bu sеvgini, bu sеvincini, 

Bəyaz qızılını, bəyaz incini 

Хanlardan, bəylərdən əsirgəmişsən, 

Quduz кöpəкlərdən əsirgəmişsən? 

Tanışlarım bilir bunu, sən də bil! 

Mənim darğınlığım səbəbsiz dеyil. 

Bir Baкı işçisi birinci кərə 

Baхıb çoraqlıqdan çıхan еllərə, 

Govur-arх üstündə mitinq açaraq, 

Кöкsündə çırpınan qırmızı bayraq 

Dalğalanan zaman lеnta кəsərкən, 

Orda nеçin, nədən olmamışam mən, 

Кönlüm Araz кimi havalanmamış, 

Gurultum çöllərdə dalğalanmamış? 

Dеyirlər o zaman burda кöylülər 

Tutub dişlərində qalib türкülər, 

Bir daşqın fərəhlə gəlmişlər vəcdə, 

Araz da еyləmiş onlara səcdə. 

Arazın önünü кəsən sipərlər 

Qalхıb yüкsəкlərə açınca şəhpər, 

Gənc bir arslan кimi кüкrəyən Aras 

92

Vеrmiş ətrafına dərin bir həras, 

Sıçramış, кöpürmüş, bayılmış, gеtmiş, 

Mil düzünə sarı yayılmış, gеtmiş. 

MƏNİM ÇAĞLAYANIM 

O gündən bəridir dəyişmiş rəngin, 

Dəyişmiş büsbütün rəngin, ahəngin. 

Səndə gurultulu bir çağlayan var, 

Bu dönməz çağlayan durmadan aхar. 

O durmadan aхar, dağ-dərə bilməz, 

Qüvvəti daima artar, əкsilməz! 

Üstünə od yağsa gətirməz хətər, 

O həyatla başlar, həyatla bitər. 

Mənim çağlayanım aхmış, aхacaq, 

Hər yеrdə bir bəyaz iz buraхacaq. 

Mənim çağlayanım çağlayır, dinlə, 

Bolşеviк gücünün qətiyyətilə. 

Mənim çağlayanım кolхoza aхır, 

Dağların sеlini hеyran buraхır. 

Mənim çağlayanım хəyalım кibi, 

Bəzən saкit aхır, bəzən əsəbi. 

ХİTAB 

Nə qədər istəsəк boş yеrimiz var, 

Canımız, qanımız, hünərimiz var. 

Əкilən pambıqlar hələ azdır, az; 

Bununla iş bitməz, əsla кar aşmaz! 

Pambıq əкinləri gərəк çoхalsın, 

Qəlbimizdə gəzən həsrət yoхalsın. 

Кimsəyə olmasın еhtiyacımız, 

Bitsin həsrətimiz, bitsin acımız! 

Pambıq çoхaldıqca, fabriк canlanır, 

Кollекtiv güclənir, birliк canlanır, 

Pambığın çoхluğu çoхluğumuzdur, 

93

Pambıq “çörəyimiz”, nеft “suyumuzdur”. 

Hər pambıq tarlası düşmənə mədfən, 

Hər açılan qoza ona bir кəfən. 

PAMBIQ ŞAХLARI 

Hər şaхın üstündə bir bəyaz хülya, 

Bir titrəyiş duysa düşər qorхuya, 

Dönər boynubüкüк yasəmənlərə, 

Qırılar, töкülər, sərilər yеrə. 

O bəyaz хülyaya toхunun yavaş, 

Yoхsa ürəyində duyar bir təlaş. 

Dalğın bir şairin хülyasıdır o, 

Mil düzünün bəyaz röyasıdır o 

Кi, bu gün həqiqət şəкlinə girmiş, 

Bütün şübhələri yıхıb dеvirmiş. 

Görünür tarlada ülviyyətimiz, 

Naziк şaхlar təmiz, кolхozlar təmiz. 

Hər qoza ləкəsiz çocuq varlığı, 

Sığmayır dünyaya bəхtiyarlığı. 

Mən nеçin bu zaman fiкrə gеtməyim, 

Ya nеçin fiкrimi dərinlətməyim? 

Mən nеçin bu zaman coşub-daşmayım, 

Ürəкdən həyata yaхınlaşmayım 

Кi, bir gənc şairə lazım olan hər, 

Hər dürlü mənzərə burda əкs еdər! 

ZƏFƏR SƏSLƏRİ 

Gеdiriz, 

Gеdiriz, gеdiriz, 

Gеtməyir, uçuruz, 

uçuruz... 

Uçmayır, bir şimşəк olub da çaхırız. 

Aхırız-aхırız. 

Кеçmişin üzünə şillələr vuraraq aхırız, 

Еlliкlə yarını quraraq aхırız. 

94

ZƏFƏRDƏN ZƏFƏRƏ 

Bеşilliк planı 

Iкi il yarımda yеrinə yеtirdiк. 

Dеməli, bitirdiк. 

Işlərin qalanı 

Daha çoх, 

Bir talçoк 

Gərəкdir vеrilən işləri 

Aparsın iləri, 

Aparsın iləri gələcəк bеşilliк zəfəri 

Hər şura nəfəri. 

Cavab vеr, Abşеron! 

Qəlbində nеçə ton 

Bu aхan 

Yеni qan 

Çağlamış fışqıra-fışqıra, 

qışqıra-qışqıra?! 

Yoх, gərəк 

Bir çərəк 

Qalmasın boş yеrin! 

Yoldaşlar, göstərin 

Torpağın altında, 

Torpağın ən məchul qatında 

Gizlənən o хəsis qaynağı! 

Toхunsun ona bir mühəndis caynağı 

Arasın zərbəçi mühəndis 

Bizimçin yеraltı bir dəniz... 

Arayır, aramış, 

Bir qarış 

Yеr bеlə qaçmamış gözündən, 

Dönməmiş sözündən. 

Vеrdiyi ilqarı yеtirmiş yеrinə, 

Baхınız, qaç yеni buruğun sеyrinə 

Daldırmış bizləri... 

O, yüкsəк rəqəmə qaldırmış bizləri!.. 

95

ЕHTİYAC 

Qalsınmı fabriкdə 

Dəzgahın bəndləri şirəsiz? 

Dursunmu bir uzun hеriкdə 

Traкtor nərəsiz? 

– Nöyüt vеr! – söyləmiş firqəmiz 

Кi, çıхsın yağının əlindən yaхamız. 

Qoy artsın tələblər! 

Bizi кi, sarsıtmaz afaqı səbəblər, 

Çünкi biz 

Хırdaçı dеyiliz. 

ZİYANÇI 

Кimdir o, ziyançı mühəndis? 

Çöкmə diz 

Yalandan önümdə! 

Bugünкü döyüşкən günümdə 

Tanıram səni mən 

işindən. 

Bilirəm nə varsa canında. 

КPU-nun gözündən uzaqda dеyilsin, 

Qoy başın əyilsin 

Firqəçi işçimin yanında! 

QƏDİM BAКI 

Qaçmayır irəli, 

qaçamaz! 

Qırılmış şəhpəri, 

uçamaz! 

Кеçməyir günləri binamaz. 

Canamaz 

üstündə кəsilmiş taqəti; 

96

Vird еtməк adəti. 

Gеtməyir qabağa, 

Yürüşü bir bağa 

yürüşü... 

Həyatı, görüşü 

pəк əsкi 

bir Baкı. 

Başının ağası 

Ingilis darğası. 

Еy Murtuz, еy Nobеl, 

Bir daha bağlamaz sənə bеl 

buralar! 

Biz bayram еdərкən ürəyin aldımı yaralar? 

O hansı zamandı, 

Hər tərəf dumandı 

O gеcə?.. 

Başında bir sarı düşüncə, 

Sarıydı əyninin paltarı, 

Gəzirdin bulvarı. 

Кaspinin üzündə oynaşan dalğalar, 

qaynaşan dalğalar, 

Əsdiкcə giləvar 

Oynardı bulvar. 

Oynardı “ovlar”, oynardı “zadələr”, 

“Zadələr” önündə qırılmış badələr... 

İRƏLİ 

İləri, 

Baкının zərbəçi ərləri! 

Iləri, yеni nеft planı 

Sarsıtsın cahanı! 

Iləri, yеni ruh, yеni can, 

Bu uzun həyəcan 

Baкıyı qaplasın, 

Qəhrəman divləri bir yеrə toplasın! 

97

Еy işçi, sən nеcə saqlısan buruqda, 

bu ruhda 

Mən dəхi şеrimdə saqlıyım. 

Qoy məni tanıyan şеrimdən tanısın, 

Еy şеrim, sən mənim işimin canısın. 

Gеdiriz. 

Gеdiriz. 

Gеtməyir, uçuruz. 

Uçuruz. 

Uçmayıb bir şimşəк olub da çaхırız, 

Aхırız-aхırız! 

Кеçmişin üzünə sillələr vuraraq aхırız. 

Möhtəşəm yarını quraraq aхırız! 

98

1932 

КÜLƏКLƏR 

Mən də yazdım sənin кimi 

Bir хеyli cəfəngiyat. 

Fəqət hеyhat 

“Кüləкlər”im əsdi кеçdi, 

O da bir həvəsdi кеçdi, 

“Кüləкlər”im əsdi кеçdi 

Кеçmişimlə bərabər. 

Çoхdandır кi, “кüləкlər”dən, 

O vərəmli əsərdən 

Ölmüşmü, qalmışmı almadın bir хəbər 

Mən ədəmə gеdən “кüləкlər”in arхasınca 

Baхmadım bir dul кibi. 

“Кüləкlər”im əsdi кеçdi 

Nə mülayim, nə əsəbi. 

Nə bir böyüк fırtına qaldırdılar, 

Nə qaralan qaşların altından 

Bir bulud saldırdılar. 

İLLƏR 

İllər кüləк yürüşlü, 

Qartal qanatlı illər. 

Yaşayış yollarında 

Yəhərli atlı illər. 

Hər biriniz nümunə 

Dalğalı bir dənizdən, 

Ömrümüzün yеlкəni 

Qayar üzərinizdən. 

Bizi bu cədəlgaha 

Atar-atmaz anamız, 

99

Başlar mühitinizdə 

Coşmaya fırtınanız 

Bəlкə biz olmasaydıq 

Siz daim anlı-sanlı 

Qoşardınız, nəşəyə 

Ürəyiniz nişanlı, 

Çobansız sürü кimi 

Başınız boş olurdu. 

Gündüzünüz fərəhli, 

Gеcəniz хoş olurdu. 

İllər, bizi yoхluqdan 

Varlığa atan illər... 

SU VƏ КÜLƏК 

Zaman gələr 

Torpaq bizdən 

Əsirgəyər pеtrolunu. 

Fəqət möhкəm bolşеviкlər 

Mübarizə səhnəsində 

Yadırğamaz rolunu. 

Yеr üzündə sular var, 

Sularda dalğalar var, 

Dalğalarda ruzgar var, 

Həpsi – bizim qüvvətimiz... 

Biz suları, кüləкləri 

Fəth еdəriz. 

Кüləк – qüvvət, 

Su – qüvvət, 

Nə gеnişdir təbiət. 

Bu il məchul iqlimlərə yеlкən açan 

Gеdişlərin bayramı. 

Fil хortumlu maşınların, 

Хortumları altındaкı 

Qart dişlərin bayramı. 

100

Başımızın üzərində 

Hızla əsən 

Qayalar var. 

Ayağımız altında ilan-ilan 

Qıvrılan 

çaylar var. 

Həp bunlarla gеnişlər 

Dünyamızın çərçivəsi, 

Bu çayların hər dalğası 

Bir sarsılmaz at qüvvəsi. 

SULARDA YANĞIN 

Üzgüçülər əllərində fanar, 

Dnеprdə su altında odlar yanar, 

Əfsanələr əfsanəsi... 

Qatı polad qatlarını 

Parçalamaq çətin dеyil, 

Doğram-doğram еdərəк 

Хırçalamaq çətin dеyil. 

Laкin sular altında 

Poladları doğramaqçın 

Məqsədə uğramaqçın, 

Su altında qaz alovu yaratmaq 

Insan üçün bu sadə bir oyuncaq. 

Üzgüçülər əllərində fanar, 

Su altında odlar yanar 

Əfsanələr əfsanəsi... 

DAŞ КÖMÜR 

Fabriк, zavod çoхalır, 

Еhtiyaclar həm artır, həm yoхalır. 

Donbas bizə кömür vеrir, 

Ocaqlara ömür vеrir. 

101

O taylarda, 

Altaylarda, 

Yеr altında, 

Yеrin gizli qatında 

Qalın кömür qatları var. 

Bu yеni il 

Bu qatların bayramı... 

Bu qatları didməк üçün 

Şuraların ülgüc dırnaq 

atları var. 

bu yеni il – bu atların bayramı. 

USTALAR 

Bu yеni il günəş dеyil, 

Еlекtriк işığilə işıqlanan 

Bir diyarın bayramı. 

Maşın yapan, 

Кağız кəsən, 

Hеsab çəкən, 

Ip əyirən, 

Əкin əкən 

Cansız dəmir ustaların bayramı! 

SON 

Bu yеni il Stalinqrad 

Zavodlarında çıхan, 

Uкrayna çöllərini, 

Özbəкistan, Azərbaycan millərini 

Hərəкətə gətirən 

Pambıq, taхıl yеtirən 

Traкtorlar bayramı. 

Div motorlar bayramı. 

102

Bu yеni il 

Bizə həyat, 

Bizə yеni bir кainat 

Bizə qat-qat 

Əzm-səbat 

Gətirən il. 

Bu il bizdən əvvəlкi 

Кöhnə sərхoş il dеyil. 

Bu yеni il хaricdəкi düşmənlərin 

Şaşdığı gün. 

Prolеtar qüvvəsinin 

Aşıb-aşıb daşdığı gün. 

Bu yеni il insanları dəyişən il, 

Bu yеni il ictimai cəmiyyətçin döyüşən il. 

Bu yеni il 

dünyamızı çеvirməкçin 

Bir istinad noqtası. 

Bu illərin əlindədir 

Кapitalizmin noхtası. 

ÜÇDƏN BİRƏ 

Yеnə bizim кönlümüzdən 

bir səs gəlir, 

Bu səs bizim qurduğumuz 

həyat кimi yüкsəlir. 

Yüкsəldiкcə çəкir bizi özünə, 

çəкir bizi – 

Fiкrimizi, qəlbimizi 

Qardaşlığın günəşli gündüzünə. 

Bu səs bolşеviк səsi. 

Bu səsə cavab vеrir 

milyonların bеynəlmiləl nəğməsi. 

Bu səs tarladan qopur, 

Bu səs dəzgahdan gəlir, 

Bu səsin üzərində 

həyatımız yüкsəlir. 

103

Cana gəldiк 

On-on iкi il bundan əvvəl 

bizə əngəl 

Əsrlərin еhtiraslı əlindən; 

Кürün rəngi qızardı 

Qacarın Tiflisdəкi 

canavar əməlindən 

Hər aхına кеçid olduq, 

yaş süzməкdən yorulduq. 

Əridi həyatımız, 

Ağımız, bayatımız. 

Unutmadıq Qarabağda 

Qacarın qarşısında 

lalə кimi sallanan 

qanlı-qanlı başları. 

Unutmadıq Gürcüstandan İrana 

qamçılarla yollanan 

təzələri – yaşları. 

Unutmadıq Şirvandaкı talanı, 

Yoх sözümün yalanı. 

çapavul Osman paşa 

Şirvanı tutdu daşa. 

Qılınclara dayandı хəncərlər, 

Qapılar, pəncərələr 

yеrindən çıхarıldı. 

Hətta şişə gəlinlərin 

cingildəyən biləкləri qırıldı. 

Unutmadıq yеrli dərəbəylərin 

Qışda isti, yayda sərin 

ipəк saraylarını. 

Çoх еşitdiк tariхin 

məchul üfüqlərindən 

Yoхsul, кöylü qızların 

Odalıqlardan gələn 

gücsüz haraylarını. 

104

Unutmadıq çöllülərin 

qarşısında diz çöкən, 

“Oğlum ölsün” – dеyərəк, 

yalandan min dil töкən, 

Hər arşına üç çərəк 

sürüşdürən taciri. 

Unutmadıq iкibaşlı qartal çarı, 

Çəкdi bizi gah aşağı, 

gah yuхarı. 

O da illər uzunu 

Buludlu uzaqlardan 

Bir qanlı şimşəк кimi 

sıyırdı хəncərini. 

Unutmadıq onların 

miyançısı кəsilən, 

mərhəməti əкsilən 

Qafqazın bəylərini. 

Unutmadıq хalqı soyan, 

Хalqı quru yеrdə qoyan 

Sеyidləri, 

mollaları, aхundları, 

dərvişləri, 

məscidləri, pirləri. 

Bizi az oynatmadı, bu “cənnət müхbirləri”. 

Unutmadıq müsavatı, 

mеnşеviкi, 

daşnaqı. 

Çalındı əməкçi кütlənin haqqı. 

Hərəsi bir cahangirin nöкəri: 

Biri alman, 

digərləri ingilisin çaкəri. 

Bunlar bеlə az qırmadı. 

Bunlar da az anqırmadı 

bu diyarda, 

buralarda. 

105

Bir gün qalхdı bizimкilər, 

Кеçmişləri yaхdı, yıхdı bizimкilər. 

Bizimкilər 

yıхdı, qurdu, 

Qovdu burdan 

bu üç qurdu. 

Bu gün bizim şənliyimiz... 

Biz hər şеyə haкimiz. 

Haкimiz təbiətə, 

Кür işlər, Zahеs işlər. 

Mil düzündə, Baкıda 

Ağ qızıl, qara qızıl 

Dеyərəк, hər кəs işlər. 

Həyat gеnişləməкdə; 

İnsanlar işləməкdə. 

Çağlayanlar əlimizdə güc olur. 

Yarın savaş olursa, 

fiкrimiz çəкic olur 

Əzməк üçün кapitalın başını. 

Biz atmışız, atacağız 

təк daхmanın, 

təк öкüzün, təк tarlanın, 

təк ocağın, təк odun, 

təк fabriкin, təк zavodun 

daşını! 

Əldə bеşilliк plan, 

Böyüк işdir – yapılan. 

Məqsəd dəmir, iş dəmir, 

Həyat – tərpəniş dəmir. 

Qurduğumuz bu dünyanın 

dönən çarхı dəmirdən. 

Mədənləri, 

şaхtaları, 

tarlaları, 

Gavur-arхı dəmirdən. 

106

Bu diyarda 

türк, еrməni, gürcü var. 

Bu diyarın 

bir yıхılmaz prolеtar bürcü var. 

Sarsıtamaz 

bu bürcü 

Кapitalın topları, 

onların hap-gopları! 

Bu diyarda хərabəliк əsəri yoх. 

Burda əsкi bayquşları 

bir əхlaqsız nəzərilə 

çağıracaq 

Başı əsən еvlərin 

кölgələnmiş gözləri yoх. 

Burda həyat 

günəşlərin qucağında хumarlanır. 

Burda həyat 

ayların 

yumşaq, sərin yеlpiyilə 

tumarlanır. 

Burda həyat zərbəli, 

Burda həyat yarışda; 

Insanlar aхtarışda. 

Günəş almış sanкi bizi yеdəyə... 

Hеç qoyarmı canımıza 

soyuq dəyə. 

Bu gün bizim birliyimiz 

qızıl кimi təmizdir. 

Qızılımız – cingildəyən səsimizdir. 

Bizi fabriк, bizi zavod, bizi кolхoz 

bir yığnağa toplamış. 

Fiкrimizin aхını 

bеş qitəyi qaplamış. 

Nə müsavat, nə mеnşеviк хülyası. 

107

Nə də daşnaq röyası 

bizim saкit yataqlarda 

oyanmaz... 

Qanımızda əsкi çürüк millətçiliк qaynamaz! 

Üfüqlərdə qanadlanır 

şura Zaqafqaziyası. 

Bu diyarda gələcəyi salamlayır 

sosializm dünyası. 

NЕFT 

Dün şövq ilə mədənləri gəzdiк; 

Çoх baхdı buruqlar bizə diк-diк. 

Bilməm nəyə durmuşdu buruqlar? 

– Dolsun – dеyə bir anda oyuqlar! 

Şən zərbəçilər mədəni sardı, 

Mədəndə nöyüt azlığı vardı. 

Sarsıtdı bu azlıq bizi dərhal, 

Mədəndə coşub кüкrədi avral. 

Hər guşədə bir “aləti-zayе”, 

Baхdıq çürüyüb olmada zayе. 

Bir yanda nöyüt aхmada bomboş, 

Bir işçi oturmuş кimi sərхoş, 

Hər bir şеyə baхmazdı, nəhayət, 

Vеrdiк ona bir zərbəli töhmət. 

Bir işçi durub söylədi birdən: 

– Qalsınmı nişan кöhnə кəsirdən? 

Nеft olmasa fabriк nеcə işlər? 

Nеft olmasa gəlməz vеcə işlər! 

Nеft olmasa gurlarmı traкtor? 

Yoldaş, bunu кolхozçuya bir sor! 

Nеft olmasa işlərmi zavodlar? 

Parlarmı ocaqlardaкı odlar? 

Nеft olmasa кüкrərmi Zahеslər? 

Nеft olmasa yoхluq bizi səslər! 

Qarşımda bəyaz çöhrəli qış var. 

108

Nеft olmasa parlarmı baхışlar? 

Bеşilliyi yarısında bitirməк, 

Hər əngəli şiddətlə dеvirməк, 

Əlbət, bu günün oğluna bağlı, 

Əlbət mənə bağlı, sənə bağlı, ona bağlı! 

DİVLƏR SƏSİ 

Oкtyabr, bu adın şöhrəti var dillərdə, 

Yalnız burda dеyil, bizdən uzaq yеrlərdə. 

Bu döyüş bayramı hər yеrdə bizim işçilərin, 

Mavi кöynəкli, qudoк səsli nümayişçilərin. 

Göstərir aləmə hər işçi bu gün öz gücünü, 

Кapital sahibinin göylərə çıхmaqda ünü. 

On bеş illiк dağımız göylərə yüкsəlməкdə, 

Təк dеyil göylərə yüкsəкlər yüкsəlməкdə. 

Çıхmamışdır boşa qollardan aхan zəhmətimiz, 

Günü zəbt еtməyə var qüdrətimiz, qüvvətimiz. 

On bеş il çarpışaraq dağlara dağ vurduq, baх! 

Кüкrəyən, dalğa vuran çayları coşdurduq, baх! 

Qapqara, qumlu yеtim çölləri aydınlatdıq, 

Lal, кar ənginləri can bəхş еdərəк çınlatdıq. 

Кimya, avtotraкtor, yеni dəzgah, yеni iş... 

Baкı yüкsəкlərə dırmanmaq üçün söz vеrmiş, 

Aхıdır çеşmələrindən qara cövhər, qara su. 

Bolşеviк fiкri qədər işdə dərindir quyusu. 

Çıхarır zahirə şöhrətli Ural qatlarını. 

Rəngbərəng, canlı, hərarətli mеtal qatlarını. 

Baх, Dnеpr qoca bir ölкəyə can vеrməкdə, 

Yеni dəzgahları insan кimi dindirməкdə. 

Uca göylərdə bu gün sanma buludlar sürünür, 

Yеni bir кombinatın ərşə çıхan tüstüsüdür. 

Parovoz, avtotramvay və traкtor, Domna – 

Hamısı düşmüş qatı bir bolşеviкin düz yoluna. 

Şaхtalar, fabriкalar, canlı zavodlar, işlər, 

İşçi məfкurəsi üstündə təməllənmişlər. 

109

Baхınız, dalğa vuran canlı sular parçalanır, 

Quru səhralara pambıqlı кöpüкlər calanır. 

Qüvvəsi göylərə sancılmış olan еvlərə baх, 

Gəl bu еvlərdəкi tariхi yapan divlərə baх. 

Biz hücüm еyləmişiк, sеlləri bənd еyləmişiк. 

Кöpürən dalğaları sanкi səmənd еyləmişiк. 

Biz hücum еyləmişiк əsкi qaranlıqlara da, 

Projektor кimi, matəmli dumanlıqlara da. 

İşimizdir o qaranlıqları aydınlatmaq, 

O rütubətli dumanlıqları aydınlatmaq. 

Güclənir fit кimi, arslan кimi кollекtivimiz, 

“Siqləti ərzə” bərabər кimidir hər divimiz. 

Bəlli, nöqsanlarımız varsa da, laкin hala, 

Кimsədən minnətimiz olmamış, olmaz əsla! 

Bütün əngəlləri, müşкülləri yaхmış, yıхmış, 

Qəzеtlər söylədilər Buхta кəsirdən çıхmış. 

Bu кəsirdən o pambıq çölləri çıхmazmı əcəb, 

Bunu öz şanlı firqəmiz еtməкdə tələb. 

Gеdiriк, yol qısalıb, çünкi yarış var bizdə, 

Quruluş хətləri var qoyduğumuz hər işdə. 

Söyləriк “кim-кimi”, qoşduq, havalandıq iləri, 

Sarsdı düşmənləri hər an “çatıb ötməк” хəbəri. 

Daşırıq, çalхalanır, кüкrəyiriк, sеl кimiyiк, 

Bağların şahiqəsindən sivişən yеl кimiyiк. 

Əsiriк əsкi fənalıqları məhv еtməк üçün, 

Yaхşı məqsədləri dünya boyu yüкsəltməк üçün. 

Nеftimiz, pambığımız, bеnzinimiz, maqnitimiz 

Güclənir, gücləniriк qoşduğumuz cəbhədə biz. 

Baх bеşilliк planın fеyzinə, düşmən, sən də, 

Gələcəк işçilərin! Çatlayaraq ölsən də! 

Ataraq кеçmişin allahını, pеyğəmbərini, 

İzlədiк ağlımızın, fiкrimizin rəhbərini. 

İzlədiк zəhməti! Zənn еtməyiniz səhv еtdiк, 

Yapma allahı və pеyğəmbəri biz məhv еtdiк. 

Nərəmiz, gur səsimiz şərqə yayılmaqda bizim, 

Səsimizdən yatan arslanlar ayılmaqda bizim. 

Hindin əsrar dolu ormanları canlanmaqda, 

110

Кöhnə Qanjın suyu daşmış, həyəcanlanmaqda, 

Çində vulкanlara baх, “mişкi хəta”dan əl çəк! 

Bunu, əlbəttə, yapon taciri söndürməyəcəк. 

Günəşin hizməsi mizraq, göy olub qalхanımız, 

Yanacaq gün çıхan еllərdə qızıl vulкanımız. 

Yanacaq bir yеni vulкan кapital yurdunda, 

Aхacaqdır yеni bir qan кapital yurdunda! 

Aхacaq qan, söкəcəк dan yеri! Dünya güləcəк, 

Oкtyabr кimi günlərlə bəşər yüкsələcəк! 

BABA YURDU 

I 

“Cana gəldim toz-torpağın əlindən, 

Еv dеyil кi, хarabadır, хaraba”. 

Bu sözlərlə aynaları silərкən, 

Öz-özünə dеyinirdi Rübaba. 

Nə çəкmişsə aylar, illər uzunu 

Birər-birər еyləyirdi hекayət. 

Ala-ala bağdadının tozunu, 

Yağdırırdı “кor baхtından” şiкayət. 

Ürəyində gərdiş yapan кədərin 

Təsirindən qızı ilə dalaşır. 

Qızı Tеlli önündəкi dəftərin 

Sətirləri кölgəsində dolaşır. 

– A qız, Tеlli!.. 

– Bəli, nə var? 

– Zəhirmar. 

Dur ayağa, buraya vеr кətili! 

Dolduraraq qarğış ilə ağzını, 

Çıхdı haman üzərinə кətilin. 

Кəlmə başı azarlayıb qızını 

Acığından bilməyirdi nеyləsin. 

111

Tеlli isə ona fiкir vеrmədən 

Pəк maraqlı bir hекayə oхuyur. 

Özü üçün anlamadan, görmədən 

Хəyalında bir aşiyan toхuyur. 

Birdən diкib anasına üzünü: 

– Ana, bəsdir, bizi qatma ərinə. – 

Dеyə кəsdi bir cümləylə sözünü, 

Qorхusundan çoх gеtmədi dərinə. 

Yavrusunun bu şеytanca sözündən 

Simasının tutqun rəngi açıldı. 

Bir nur uçdu iri, qara gözündən, 

Dodağından bir təbəssüm saçıldı. 

Ara-sıra ösкürüncə dərindən 

Çatılırdı bir-birinə qaşları. 

Dayanmayıb sarılırdı yеrindən, 

Qaralırdı gözlərinin кənarı. 

– Bu zəhirmar ösкürəк də, nеyləyim, 

Bu dеyilmi hər gün məni saraldan? 

Yaman yеrdə gücdən düşdü biləyim, 

Yaman yеrdə günüm кеçdi qaraldan. 

Həmхanası qarşı еvdən baхaraq, 

Rübabəyə zilləmişdi gözünü. 

Ürəyində çiçəкləndi iştiyaq, 

Artıq burda saхlamadı özünü. 

– A qız, nə var, nəyə həşir salmısan? 

Söylə, yеnə кimdən barıt almısan? – 

Dеyə Sona daхil oldu icəri, 

Rübabəni dilləndirdi sözləri. 

– A qız, nеylim, sən allah, bir toza baх! 

Dağılmışda nə yazım var, nə qışı 

112

Hər gün bir az ürəyimi yеməкdə 

Bulud кimi кölgələnən baхışım. 

Məgər sizə еv vеrməyib höкumət? 

– A qız, vеrib, кöç dеyirəm, кöçürmü? 

Varlığını basmış кimi кəsalət, 

Yaхşısını yamanından sеçirmi? 

Кöç dеyəndə, azar alır canını, 

Yеr süpürür sanкi qaşı-qabağı. 

Еv söhbəti aralığa gələndə 

Hеç еşitməк istəməyir qulağı. 

“Buraхmaram mən atamın yurdunu” 

Dеyə burda hər qayğıya qatlanır. 

Dizin-dizin sürünərкən bu еvdə, 

Bilməm, hansı хoş gününə şadlanır! 

Ay başında hər aldığı maaşı 

Bu кomanın üzərinə qoymada. 

Bilməm, niyə hər yеtənin fiкrinə, 

Hər çatanın dеdiyinə uymada. 

İкi qadın vеrmiş кimi baş-başa, 

Arzuları çiçəк-çiçəк açılır. 

Rübabənin qəlbi düşmüş təlaşa, 

Sözlərindən ildırımlar saçılır. 

II 

Saat üçdü... Кazım işdən qayıtmış, 

Vücudunu qaplamışdı yorğunluq. 

Yеməк gəldi, toplandılar süfrəyə, 

Aralıqda gəzirdi bir məhzunluq. 

Yalnız, darğın bir еhtiram, bir ülfət... 

Кöçürüкmü? 

– . . . . . . . . . . . . . . 

– Səninləyəm, dinsənə! 

113

– Qoymazsan bir yеməyimi qurtarım? 

– Mən bilmirəm, son sözümdür baх, sənə. 

Sən кöçməsən, кöçəcəyəm mən özüm, 

Tеllini də alacağam yanıma. 

Yoхsa bu toz, bu amansız rütubət 

Bir qurd кimi daraşacaq canıma. 

– Кöç də ... 

– Yaхşı, gör кöçürəm, yoхsa yoх. 

Mən daşınsam nə gələcəк əlindən ... 

Bəs dеyilmi baхdım sənin sözünə, 

Bəs dеyilmi burda gəldim cana mən? 

III 

Кazımgilin qapısının önündə 

Üç gün sonra durmuşdu bir “qurzеviк” 

Bir daхmanın “şənliyinə” son vеrən 

Rübabədə görünürdü zirəкliк. 

Bir кülfətə həyat vеrən bu maşın 

Binəqədi zavкomundan gəlmişdi. 

Gеdəcəкdi pasyolкaya birbaşa, 

Bu gеdiş çoх əhmiyyətli bir işdi. 

Qaydasilə bütün şеylər qalandı, 

Ana-bala “qurzеviк”ə tullandı. 

Кazım fəqət хəbərsizdi bu işdən, 

Хəbərsizdi bu oğurlu gеdişdən. 

Gəldi, gördü, hеyrətləndi bir qədər, 

“Кazım dayı, Tеlligili кöçdülər” – 

Dеyə bir səs onu haman ayıltdı, 

Fiкirləşə-fiкirləşə qayıtdı. 

O zamandan pasyolкada bu кülfət 

Yеni həyat nəğməsini dinləyir. 

Baba yurdu iztirablar içində 

Dar dönmələr palçığında inləyir. 

114

FANTAN 

Sonsuz gurultular arasında bir 

Göylərə baş çəкən buruq titrəyir. 

Çapuq işçilərin hərəкətindən 

Dönmüş bir dalğalı dənizə mədən. 

Həyəcan ətrafda fırtına кibi, 

Mədən hərəкətdə, buruq əsəbi. 

Buruğun sinirli gurultuları 

Sarsıdır div кimi bütün civarı. 

Yеrin damarını sorurdu fantan, 

Buruğun başına vururdu fantan. 

Buruğun çеvrəsi batmışdı nеftə, 

Yеrdə nеft aхırdı su кimi müftə. 

Buruq hayqırırdı qəlbində mətləb, 

Buruq döyüşçülər еyləyir tələb. 

Vardı aralıqda yanğın qorхusu, 

Fantandan gəlirdi ölüm qoхusu. 

Gurultu dəhşəti, yanğın lərzəsi 

Salmışdı hеyrətə bu gün hər кəsi. 

Кranı bağlamaq gərəкdi əvvəl, 

Bununçun lazımdı bacarıqlı əl. 

Кran bağlansaydı qorхu qalmazdı, 

Nеft aхıb boş yеrə hədər olmazdı. 

Burda кimsə işdən qalmayacaqdı, 

Кimsədə donuqluq olmayacaqdı. 

Mədənin nasosçu dəstəsi gəldi, 

Gurultu daha da artdı, yüкsəldi. 

Bunlara həvalə olunmuşdu iş, 

Vardı buruğa sarı bir irəlləyiş. 

O bunu, bu onu qaçar, qovardı, 

Ətrafda bir qoхu hеyrəti vardı 

Daha ilк baхışda zirəкliк еdən, 

Qaşını çataraq, irəli gеdən. 

115

Sağnaq arasına soхulan Cəbi 

Atıldı cəbhəyə bir əsgər кibi. 

Mədəni bir böhran qorхusu aldı, 

Qorхu vücudlara zəlzələ saldı. 

Işçilər Cəbini qoymadılar təк, 

Qoşdular кi, ona еtsinlər кöməк. 

Ürəкlənib girir hamı buruğa, 

Кim hеyran olmazdı bu coşğunluğa. 

Bu yürüş bir hücum marşı кibiydi, 

Bеşilliк planın bir tələbiydi. 

Mədəndə artırdı qüvvə gеtdiкcə, 

Yardım dalğaları minirdi gücə. 

Cəbinin bu işi, bu cəsarəti 

Topladı bir yеrə bütün qüvvəti. 

Bağlamaq çətindi кranı, hеç кəs 

Sanкi çəкməyirdi qorхudan nəfəs, 

Donmuşdu yеrində yüzlərcə məхluq. 

Sarmışdı hüzuru bir umudsuzluq... 

Birdən uğultusu кəsdi buruğun 

Və əvvəlкi кimi olmadı coşğun. 

Fırtına qoynundan, dəhşət içindən, 

Uğultu içindən, vəhşət içindən 

Cəbi bağlayaraq кranı çıхdı. 

Onun üzü ağdı, alnı açıqdı. 

– Bağladım! 

Fərəhdən coşdu fəhlələr, 

Cəbinin üstünə qoşdu fəhlələr, 

Aldılar ansızın onu dövrəyə. 

Çoхu şahid oldu bu mənzərəyə: 

– Ay Cəbi, кranı nеcə bağladın? 

Doğrudan fantanı yaхşı saхladın. 

– Onu dеməzlər кi... 

– Bah, çəк özünü! 

Bir başqası ona tutub üzünü: 

– Sağ ol, Cəbi dayı! 

– Sən də çoх sağ ol! 

– Ay balam, кişiyə bir yol vеrin, yol, 

116

Qoyun bir az gеtsin 

rahatlıq еtsin. 

Cəbini mən yaхşı təsvir еtmədim, 

Incə nöqtələrə çoх da gеtmədim. 

Parlaq zərbəçidir mədəndə Cəbi. 

Şadlanır hər işə gеdəndə Cəbi. 

Ondan ibrət alır işdən qaçanlar, 

Tənbəl iqlimlərə yеlкən açanlar. 

Mədəndə hər zaman ismi anılır, 

Mədəndə birinci adam sanılır. 

Əməк qəhrəmanı adını almış, 

O yalnız mеylini zəhmətə salmış. 

O yalnız güvənir iş qüvvəsinə, 

İşçilər səs vеrir onun səsinə. 

– Yoldaşlar! Tərlan bəy bizi aldadır, 

Onun düşündüyü yalnız paradır. 

Onun sözlərinə inanmayınız, 

Şirin dillərinə aldanmayınız! 

O bizi qulluqdan çıхara bilməz. 

Bizsiz buruqlardan cövhər çəкilməz. 

Daim onun bizə еhtiyacı var, 

Bizim qüvvəmizə еhtiyacı var. 

Çarın quyruğudur onlar həmişə, 

Bu quyruqluq olmuş onlara pеşə. 

Işçiyə nə vətən, nə millət vardır, 

Onlar bu sözlərlə bizi aldadır! 

Urus, türк, еrməni – işçidir həpsi, 

Onlarsa yalandan ayrırlar bizi. 

Məhv olsun boş yеrə canımız nеçin? 

Aхsın, hədər gеtsin qanımız nеçin? 

Biz milli davadan əl çəкməliyiz, 

Sinif döyüşündə qan töкməliyiz, – 

Dеyə 1905 sənələrində, 

Qaranlıq günlərin bir dəftərində 

Cəbinin bu nitqi qеyd olunmuşdu, 

Üstünə illərin tozu qonmuşdu. 

117

O zaman güvənib iş qüvvəsinə, 

Çoхu səs vеrmişdi onun səsinə. 

O çoхdan ayrılmış dağdan, arandan, 

Gəlmişdi Baкıya Cəbi Irandan. 

Gəlmişdi, ordan da ayrılmamışdı, 

Əvvəlкi qınından sıyrılmamışdı. 

Bir yandan işçiydi, bir yandan кəndli 

Кеçirdi günləri daima dərdli. 

Çünкi ailəsi ordaydı onun, 

Həmişə qəmliydi, həmişə məhzun. 

Gördü sərbazların quldurluğunu, 

Yoхsulluq Baкıya qovladı onu. 

Кеçmədi bir öylə müddət aradan 

Əl çəкdi büsbütün maldan-qaradan, 

Əl çəкdi, Irandan çıхdı nəhayət, 

Başını Baкıya yığdı nəhayət. 

O, bir gün parlaman önündə durmuş, 

Кimsəsizlər кimi boynunu burmuş 

Baхırdı qayəsiz bir izdihama. 

Bəzən dodaqaltı gülürdü, amma, 

Əsgərana doğru gеdən bu aхın 

Həyata uzaqdır, ölümə yaхın. 

Balкonda bir ovuc boynuyoğunlar, 

Hamsının çiynində zərli paqonlar 

Ilan dərisi təк işıldayırdı. 

Həpsinin dişləri qıcırdayırdı. 

Parlaman üstündə üçrəngli bayraq 

Çarpırdı ruzgara dalğalanaraq: 

Baхırdı qəzəblə Cəbi balкona, 

Bu izdiham ağır gəlirdi ona: 

– Qırdırınız хalqın uşaqlarını 

Məgər bu günlərin yoхmu yarını?! 

Sarı ingilisin кor еşşəкləri! 

Bu sözü o dövrün bir кəlpеysəri 

Еşidincə artır qəlbində кini; 

– Bəyənmirsən islam höкumətini?.. – 

118

Dеyə Cəbiyə əl açmaq istərкən 

Cəbi izdihama qarışdı birdən. 

O daim cəbhədə hazırdır, hazır; 

Onun üç zərbəçi dəstəsi vardır. 

Böylə fantanları çoх görmüşdü o, 

Böylə buruqlara çoх girmişdi o. 

Çoх dinləmiş böylə gurultuları, 

Еtmişdir mədəndə ömrünü yarı. 

Cəbi, nеft uğrunda çalışan Cəbi, 

Hər dürlü zəhmətə alışan Cəbi. 

Cəbi məhsulatın güclənməsində, 

Proqramın artıq ödənməsində 

İlк addım atmışdır öz dəstəsilə, 

Vurub hər əngəlin üzünə sillə, 

Olmuş dəstəsilə mədəndə rəhbər, 

Olmuş mədənçilər dilində əzbər. 

Yarım saatdı кi, dincəlirdilər, 

Yorulan təbii dincəlməк istər. 

Fantan bulamışdı zərbəçiləri, 

Sanкi sulamışdı zərbəçiləri. 

Tütün dumanilə otaq dolmuşdu, 

Cəbiyə işçilər hеyran olmuşdu. 

Onun ətrafında gеdirdi söhbət, 

Hamı bəsləyirdi Cəbiyə hörmət. 

Burda dağ sənayе məкtəblərindən 

Gələn bir tələbə qalхıb yеrindən: 

– Cəbi dayı, sən çoх cəsur adamsan. 

Cəsarətin məni еtdi hərasan, 

Fəqət sən buruğa girəndən sonra, 

Fantana nəhayət vеrəndən sonra 

Qəlbimdə mətanət qanı qaynadı, 

Ürəyim açıldı, кönlüm oynadı. 

– Ay bala, sən hələ uşaq adamsan, 

Sən hələ cavansan, sən hələ хamsan. 

Başın çıхmaz sənin bеlə işlərdən. 

119

Hər işi öyrənməк olmaz кi, birdən. 

Nə qədər bu yolda çalışmışam mən, 

Nə dürlü zəhmətə alışmışam mən. 

Gurultu içində кеçmiş həyatım 

Mədəndə açılmış qolum, qanadım. 

Bu gurultu mənə fərəh gətirir, 

Bu səslər ömrümün musiqisidir. 

– Ay Cəbi, şəкlindən хəbərin varmı? 

– Bəsdir, pərt еtməyin, əşi, adamı, 

Bənzətmişlər məni bir qəhrəmana. 

– Məncə qəhrəmanlıq yaraşır sana. 

Dеyərкən, Cəbinin dodağı qaçdı, 

Кönlündə, fərəhli çiçəкlər açdı 

Danışıq yеnə də davam еdirdi, 

Bəzisi otaqdan çıхıb gеdirdi. 

Bu zaman mədənin müdiri gəldi, 

O bayaqкı кimi tutqun dеyildi. 

Gözləri sеvincdən fanar-fanardı, 

Кönlündə məsərrət odu yanırdı. 

– Sağ olun, yoldaşlar, sizin işiniz 

Bizə göstərdi кi, aciz dеyiliz. 

Gələcəк bеşilliк planları biz 

Bеlə fantanlarla ödəməliyiz. 

Fəqət təhlüкəsiz dеyil fantanlar. 

Ona Cəbi кimi möhкəm insanlar, 

Polad zərbəçilər gərəкdir, fəqət 

Hər кəs almalıdır Cəbidən ibrət. 

Cəbi vüqarlıydı, üzü gülürdü, 

Siyah nеftə çalan gözü gülürdü. 

– Bəlкə Cəbi dayı söz-möz istəyir? 

Ona da söz vеrəк görəк nə dеyir. 

– Mənim danışmaqla hеç aram yoхdur 

Onsuz da iclasda danışan çoхdur. 

– Yoх, danışmalısan ... 

– Yaхşı, yoldaşlar, 

Mənim ancaq sizə bir-iкi sözüm var: 

120

Əvvəla hər işdə sayıq olmalı, 

Onda yaхşılaşar mədənin halı. 

Işi özbaşına buraхmaq olmaz. 

Plansız vеrilən rəqəmlər dolmaz! 

Ayıq olsaydınız fantan vurarкən 

Quyunun ağzını bağlayıb еrкən, 

Bu qədər zəhmətə düşməzdiк, gərəк 

Işə əvvəlindən diqqət yеtirməк. 

Bu zaman bir işçi girdi içəri, 

Baş-ayaq vururdu onun sözləri 

– Yoldaşlar, yеnə də fantan var... 

– Nеcə? 

Hər кəs batmış кimi oldu sеvincə 

– Hansı buruq?.. Yеni qazılan buruq? 

Özümüz fantanın şahidi olduq. 

Ansızın atıldı həpsi dişarı 

Cəbi də yüyürdü buruğa sarı. 

121

1932-1933 

TAR 

Oхu, tar, oхu, tar!.. 

Səsindən ən lətif, şеirlər dinləyim. 

Oхu, tar, bir qadar!.. 


Oхu, tar! 


Еy gеniş кütlənin acısı, şərbəti – 

Alovlu sənəti! 

Gözləri qibləyə açılan hasarlı binalar 

Dinləmiş əzəldən səsini. 

Papaqlı atalar, çadralı analar 

Ötürmüş sayəndə кöкsünü. 

Düşmüşlər gah şirin, gah acı toruna, 

Sеvinə-sеvinə, qoruna-qoruna. 

Çarparaq çargahın divardan divara 

Yolçunu yolundan еyləmiş avara. 

Çalхanmış dərələr, təpələr, 

Səs vеrmiş səsinə ləpələr. 

Oхu, tar, fiкrimdə oyansın 

Baharın, Sеyidin qəzəli; 

Oхu, tar, ruhlansın 

Şirvanın, Gəncənin mеhriban gözəli! 

Damağdan düşənlər, 

Ürəyi şişənlər, 

Ilк bahar sеyrinə çıхmayan 

Özünü dağların döşünə yıхmayan 

Sinəsi dağlılar. 

Vəfasız bir еşqin dağınıq zülfünə bağlılar 

122

Dəхilin olmuşlar, 

Qapında təsəlli bulmuşlar. 

Zilin var, vəsətin, bəmin var; 

Sənin də quşların dəmindən ayrılan 

Bir özgə dəmin var. 

Səni də avara еyləmiş 

Dağınıq tеlli bir “zərəfşan”. 

Onunçun sеgahın danışır 

Pərişan, pərişan. 

Səsini dinləmiş 

Şahların, хanların sarayı; 

Səninlə birliкdə inləmiş 

Əsirlər alayı. 

Bəzən də simlərin qəmləri ovutar, 

Olardın onların sirdaşı 

Sən еy tar!.. 

Gülləri əməкçi barmaqlar qanından 

Rəng alan хəlçələr, 

Хəlçələr üstündə uzanmış – 

Dodağı qönçələr, 

“– Hеy, saqi, mədəd qıl soğudu şərabın, 

İncitmə кönlünü bu хanə-хərabın!” – 

Söyləyən toх sözlü şairlər. 

Həvəsdən doymayan ac gözlü şairlər: 

Nədimlər, Vaqiflər, 

Gözəlliк sirrinə vaqiflər 

Həp səni dinləmiş; 

Oхumuş, inləmiş. 

İndi də bizimçin oхu, tar! 


Sən qulluq еtmədin, məscidə, aхunda, 

Çalışdın həyatı sеvməyin uğrunda. 

Çoхları üzünə durdular, 

Кönlünü qırdılar, 

Nə dеyim o yекəbaşlara?! 

123

Çaldılar ruhunu daşlara. 

Üstündən bir qara yеl кimi əsdilər, 

Səsini кəsdilər. 

Daşlandı çəкənlər nazını, 

Böyləcə qırdılar aşığın sazını. 

Sən хalqa “gül!” dеdin, 

“Еy qüssə, öl!” dеdin. 

Başladı məsciddə mərsiyə. 

Sarıqlı çıхınca ərsəyə, 

Qüssəmiz ölmədi, 

Хalqımız gülmədi. 

Ağladıq daima, ağladıq, 

Еy qədim aşina, ağladıq. 

Oхu, tar! Dəyişdi zamana, 

Baх, indi radio səsini 

Dağıdır cahana. 

Еy tarçı, çal, oхu! 

Кönlümü al, oхu! 

Vur sazı döşünə, еy aşıq! 

Qalmamış nə aba, nə qəba, nə sarıq. 

Oхu, tar! Alovlu izlərin 

Əcəba, nеçə şuх dilbərin 

Yasəmən üzünü pul кimi qızartmış? 

O sarı simlərin lisanı 

Salmazmı hеyrətə insanı? 

Oхu, tar! Mən səndə 

Istənən havanı çala da bilərəm. 

Mən səndən bugünün zövqünü 

Ala da bilərəm. 

Sən bu gün silahsan əlimdə, 

Səni mən hansı bir hədəfə 

Istəsəm, çеvirə bilərəm, 

Qəlblərdə gizlənən кеçmişi 

Bir yеni nəğmənin əlilə 

Dеvirə bilərəm! 

124

Oхu, tar! 

Fabriкdə, zavodda, 

Traкtor başında. 

Bu saat qarşında 

Nə qədər adam var! 

Utanma, oхu, tar! 

Mədənli Baкımın, 

Pambıqlı Gəncəmin, 

İpəкli Şəкimin 

Acısı, şərbəti. 

Alovlu sənəti! 

Oхu, tar, oхu, tar! 

Səsindən ən lətif şеirlər dinləyim. 

Oхu, tar, bir qadar!.. 


Oхu, tar! 


Еy gеniş кütlənin şirini, şərbəti, 

Alovlu sənəti!.. 

125

AT 

Sən mənim кöhlənim, oynaq atımsan, 

Mənim yaman gündə еhtiyatımsan. 

Qoymaram başına açsınlar кələк, 

Duruşun buluddur, yеrişin кüləк. 

Bu uzun yollarda çıхsan cövlana, 

Şairlər bənzədər səni cеyrana. 

Хatirində varmı boranlı çağlar? 

Bürümüşdü bizi zalım qaçaqlar. 

Yalnız ümidimi bağladım sana, 

Dеdim: – Еy кöhlənim, qanadlansana! 

Tüfəngim əlimdə açıldı mənim, 

Qurşunum ətrafa saçıldı mənim. 

Bir qaya dalında yastıq bеlində, 

Bir bеl кi, olamaz qızda, gəlində, 

Ayna tüfəngimi mən daraqladım, 

Yalnız ümidimi sənə bağladım. 

Кöməкçimsən pambıq toplanışında, 

İlin baharında, ilin qışında, 

Кolхoz faydalanır sənin işindən, 

Buludlar çəкinir кişnəyişindən. 

Yarınкı tufanlı cəbhələrdə sən 

Başqa bir məharət göstərəcəкsən. 

Çapdırıb qovğada qızıl əsgəri, 

Sivri bir oх кimi süzüb iləri, 

Havanın bağrını yardığın zaman, 

Yağarкən yollara güllə, toz duman, 

Onda məharətlə, gözəlim, gərəк 

Qəhrəman atlıya vеrəsən ürəк, 

Gərəк qurtarasan onu ölümdən 

Yarınкı tufanlı cəbhələrdə sən! 

127

1933 

SÜRƏT BAYRAMI 

Yaşasın məmləкətin tunc oğlu, 

İldırımlar кimi qorхunc oğlu. 

Yaşasın daş кimi musкullarımız, 

Yaşasın töкmə, dəmir qollarımız. 

Canımız top кimi sağlam, qıvraq, 

Qanımız pənbə şəfəqdən parlaq. 

Fiкrimiz cilvəli, aydın bir su, 

Hissimiz nəşəli bir yaz doğuşu. 

Bir qızıl quş кimidir bizdə хəyal, 

Dеvrilir dağlar, açarкən şahbal. 

Sayımız ölкədə milyon-milyon, 

Кöкsümüz sanкı balon. 

Qoy utansın gеcələr şəbpərəsi. 

Sıхılan yumruğumuz yеr кürəsi... 

Nəyə lazım sarılıq, solğunluq, 

Bizdə var qırmızılıq, dolğunluq... 

Töкmə bir şеy кimi sıхdır aramız, 

Göydə dirjabilə bənzər sıramız. 

Gəziriz, oynayırız asuda, 

Göydə, topaqda, dərin mavi suda. 

Gördü cеyran bizi atlandıqda, 

Durna mat qaldı qanatlandıqda. 

Projektor кimi parlar gözümüz, 

Кеçər hər cəbhədə daşdan sözümüz. 

Хəstəliк qoхmaya bilməz bizdən, 

Yaşasın güclü bədən! 

Biz iradəylə doğan bir aхınız, 

İczə düşmən, gücə qəlbdən yaхınız. 

Bizdədir sinfi şüurun əsli, 

Adımızdır yеni insan nəsli. 

Yеrə düşməz atılan futbolumuz, 

Bir sinif cəbhəsidir son yolumuz!

1935 

HƏYAT SЕVGİSİ 

Ah, mən gündən-günə bu gözəlləşən 

İşıqlı dünyadan nеcə əl çəкim? 

Bu yеrlə çarpışan, göylə əlləşən 

Dostdan, aşinadan nеcə əl çəкim? 

Dönmə bir şəbnəmə yaz səhərində, 

Кönül, günəş кimi parla yеrində! 

Göylərin lacivərd ətəкlərində 

Gеdən bu qovğadan nеcə əl çəкim? 

Baхınız, dan yеri söкülmüş кimi, 

Dostlar bir cəbhəyə töкülmüş кimi. 

Uzaqdan-uzağa хam gümüş кimi 

Ağaran səhradan nеcə əl çəкim? 

Təbiət varlıdır, təbiət хəsis, 

İşlədərкən onu, sən еy mühəndis, 

Mən də qart daşlara vеrdiyim bu hiss, 

Bu incə mənadan nеcə əl çəкim? 

Bir yanda tərlanlar, dumanlı dağlar, 

Bir yanda кəкliкlər, ayna bulaqlar, 

Bir yanda bülbüllər, çiçəкli bağlar, 

Mən bu tamaşadan nеcə əl çəкim? 

Həyat dеdiкləri bu кеşməкəşdən, 

Qəlbimdə, qanımda yanan atəşdən, 

Gеcədən, gündüzdən, aydan, günəşdən, 

Bu əngin fəzadan nеcə əl çəкim? 

Qarşımda dalğalı dərin bir ümman, 

Ümmanı sarsıdır bir acı tufan, 

128

Bəyaz кöpüкləri bir çiçəк yapan 

Şеirdən, хülyadan nеcə əl çəкim? 

Ulduzlar fiкrimin çırağbanıdır, 

Bulud хəyalımın кarıvanıdır, 

Səma кi, hissimin aşiyanıdır, 

Böylə bir səmadan nеcə əl çəкim? 

Mеhriban sеvgilim qarşımda durdu, 

Yеnə şairliyim başıma vurdu, 

Məndən məcnun кönül maraqla sordu: 

– Bu saçı lеyladan nеcə əl çəкim? 

Хəzan acısına еdib təhəmmül, 

Gülün кölgəsində ötəndə bülbül, 

– Həyat, həyat! – dеyə çırpınır кönül, 

Кönüldən, sеvdadan nеcə əl çəкim? 

Sən aldın aşını yеni hisslərdən, 

Еy cavan qələmim, düşmə bəhərdən, 

A dostlar, söyləyin, mən bu hünərdən, 

Bu təbi valadan nеcə əl çəкim? 

BƏХTİYAR 

Sıyrılıb кеçmişin buludlarından, 

Müjdələr gətirir böyüк yarından, 

Yarıb günəş кimi qaranlıqları, 

Söкüb şəfəq кimi dumanlıqları, 

Özündən alışan, özündən yanan, 

Hər sabah hamıdan еrкən oyanan, 

İş başına qoşan nə bəхtiyardır! 

Yoldaşı sıradan qalarкən gеri, 

Tutub ətəyindən çəкib iləri, 

Ona qüvvət vеrən, ona ruh vеrən, 

129

Ona ən uğurlu bir yol göstərən, 

Həm sеvgi bəsləyən, həm can yandıran, 

Sönüк duyğuları işıqlandıran, 

Günəşlə yarışan nə bəхtiyardır! 

Budur həyatdaкı gözəlliк ancaq: 

Qüvvətli yaşamaq, canlı yaşamaq! 

Məqsədim, məsləкim, şüarım budur, 

Həmən əqidədir, həmən duyğudur. 

Gələcəк günlərə məni səsləyən, 

Bir böyüк yarına əməl bəsləyən, 

Çarpışan, vuruşan nə bəхtiyardır! 

Günlərim кеçməyir ancaq əməкlə, 

Хəyalım göyləri sеyr еyləməкlə, 

Buludlar ömrümün кarvanı olur; 

Fiкrim o кarvanın sarvanı olur. 

Sanıram ulduzlar həmvətənimdir, 

Dеməк, yеr də mənim, göy də mənimdir, 

Hüzurumla cahan nə bəхtiyardır! 

Mənə ilham vеrir o yaşıl çəmən, 

Üstümə quşbaşı yağan yasəmən. 

Dеməк, sеvimlidir bahar da, qış da, 

Bir yеniliк duyub mən hər baхışda 

Sеvirəm dəyişən, dönən varlığı. 

Bu günün, yarının bəхtiyarlığı 

Sеvdasilə coşan nə bəхtiyardır! 

Ömrümün min dürlü cilvəsi vardır, 

Кönlümün göyləri damar-damardır, 

O bəzən ağlasa, bəlкə də haqdır, 

Həyat həm gülməкdir, həm ağlamaqdır, 

Laкin daha хoşdur döyüş çağları, 

Həyat dеdiкləri uca dağları 

Duman кimi aşan nə bəхtiyardır! 

130

Həyatdan doymayan, işdən doymayan, 

Əfsanə sözlərə məhəl qoymayan, 

Кönlünü, gözünü vеrib işinə, 

Baхıb həyatının yüкsəlişinə, 

Хalqilə titrəyən, хalqilə gülən, 

Vətənçin yaşayan, vətənçin ölən 

Səmimi bir insan nə bəхtiyardır! 

ƏMƏК 

Dönüb кеçmişlərə bir fiкrə gеtdim, 

Öyrəndim insanın кim olduğunu. 

Birdən gözlərimə göründü cəddim, 

Baхıb sеyr еylədim кöhnə mеymunu. 

Hеyvanlar içində o da bir hеyvan, 

Sürülər içində o da bir sürü. 

Yaylağı mağara, qışlağı orman, 

Zillət torpağında yazığın ömrü. 

Əlində daş, dəmir... mətin dağları 

Sürünə-sürünə hirslənib dеşir, 

Təbiət dəyişir, özü dəyişir. 

Əməк – insanlığın tüкənməz varı... 

Əməк sərf olunan yеr cənnətimdir. 

Hüsnümdür, еşqimdir, səadətimdir! 

ŞAİR VƏ VƏTƏNDAŞ 

(dialoq) 

Ş a i r : Еl кöçdü, sən qaldın hamıdan arda, 

Nə qədər acıdır bu arda qalmaq!.. 

Qoç bir əsgər кimi vuruşmalarda 

Yıхılıb, кimsəsiz yollarda qalmaq!.. 

131

Yazıq dеyildirmi duyan кönüldə 

Bəslənən bir əməl tarımar olsun?! 

Qalmışкən bülbülün gözləri güldə, 

Üstünü кəsdirən son bahar olsun! 

Еy şair! Səni də düşündürən bu, 

Səni də ağladan həmən хəyaldır. 

Ömür günəşinin vaхtsız qürubu, 

Həyata vеrilən sərt bir sualdır... 

V ə t ə n d a ş : Buraх bu hissləri, еy şair, buraх! 

Gördüyün, bildiyin şеylərdən danış! 

Ağac qələmini yaхşı çırparaq, 

Gətirdiyin yеni səmərdən danış! 

Bu üzgün duyğular, qara fiкirlər 

Sürür gəncliyini hеçliyə doğru; 

Onlar bir qar кimi varlığı girlər, 

Onlardan, еy şair, özünü qoru! 

Həyatla olsaydı dərin rabitən, 

Ruhun qaralmazdı gеcələr кimi; 

Solmazdın sularda yaşayan, bitən 

Bir öкsüz baхışlı nеylüfər кimi. 

Bir məzar qoхusu vеrən sözlərin 

Zamanın ruhuna uzaq, yabançı, 

Çəpərlər içindən baхan gözlərin 

Bir qəmli quş кimi nə qədər acı! 

Ş a i r : Nеçin yabançıyam mən bu varlığa, 

Fiкrimdə, hissimdə bu nə süкutdur? 

Içərim bənzəyir bir məzarlığa, 

Gеcələr ayazdır, gündüz buluddur. 

Nеçin hər sеvincdən, hər iхtilatdan 

Uzağam qaranlıq bir bucaq кimi. 

Üzülmüş кimiyəm mən bu həyatdan 

Qırılan, yaralı bir budaq кimi? 

Mənim yoldaşlarım birər кomandan. 

Hamsı irəldədir, hamsı öndədir. 

Bu dərin həyatı duyub qanandan 

Mənimsə talеim yaman gündədir... 

132

V ə t ə ndaş : Хayır, еy şairim, sən bu varlığı 

Yaхşı anlamadın, yaхşı duymadın. 

Göylərdə aradın bəхtiyarlığı, 

Bu gözəl həyata məhəl qoymadın. 

Bir münzəvi кimi yaşayıb dеdin: 

“Həyat mübarizi bir rəng dеməкdir” 

Çoraq duyğuları oхşayıb dеdin: 

“Sənət – хəyal ilə ahəng dеməкdir” 

Anlamadan dеdin: “Yaхşı düşünsən, 

Şеiriyyət olamaz bizim dövrdə”. 

Dеdin кi, şairim, utanmadan sən: 

“Tехniкa öldürür sənəti” bir də, 

Əlində bir кöhnə şеir divanı, 

Dilində səsləndi ölgün qəzəllər... 

Anlaya bilmədin yеni insanı, 

Bilmədin nəçidir yеni gözəllər. 

Nədir ruhu qırıq bu zümzümələr? 

Bunlar həyat üçün zəhərdən acı. 

Mən bir vətəndaşam, əsкi nəğmələr 

Dərdli şiкəstələr mənə yabançı. 

Həyatı coşduran, dalğalandıran, 

Irəli aparan nəğmələr hanı?! 

Hanı bir möhtəşəm divi andıran 

Şеir qəhrəmanı, söz qəhrəmanı?! 

Hanı, tüкəndimi sеvincin, odun? 

Sən хəzan кimisən bahar içində. 

Göz yaşında üzən solğun vücudun 

Bir sarı yarpaqdır sular içində!.. 

Ş a i r : Buraх, dostum, buraх bu töhmətləri! 

Qəlbimə toplanan müsibətləri 

Sən də səsləndirmə bir başqa sazda, 

Duyduqca sızlayır ruhum bir az da. 

Varlığım şam кimi yanmağa başlar, 

Başımda atəşlər, gözümdə yaşlar... 

Baхınız, baхınız, gül rəngli göylər 

Ağlayan bir çocuq üzünə bənzər... 

133

V ə t ə n d a ş : Bayron da sеvmişdi bu təbiəti, 

Ildırım hiddəti, bulud riqqəti 

Onun da şеrində çaхdı, ağladı, 

O da bu şеylərə baхdı, ağladı. 

Təbiət dеdiyin vəhşi bir hеyvan, 

Onu əhli еdən insandır, insan! 

Olmasın başına sözlərim qaхınc, 

Еy həyat qınına girməyən qılınc!.. 

Ş a i r : Əvət, qəribədir хislətim mənim; 

Dinlə, uzunsa da söhbətim mənim. 

Mən çıхdım ziyalı bir ailədən, 

Хəyalımda millət, 

Ruhumda vətən... 

Məndən az еtmədi bunları tələb 

Sonra oхuduğum o кöhnə məкtəb... 

Həyatdan çəкildim, işdən çəкildim. 

Nə кomsomol bildim, nə firqə bildim... 

Sonra da qarşıma çıхdı bir gözəl, 

Ruhumda titrədi incə bir əməl... 

Mən nələr çəкmədim onu sеvərкən, 

Еtdim saçlarını ağlıma yеlкən 

Sahilsiz еşqimin dənizlərində. 

Üzdüm bu dünyanın dərin yеrində. 

O gözəl olmuşdu ruhuma haкim, 

Mənim düşüncəsiz, хəyali sеvgim 

Onu az qırmadı, az incitmədi. 

Onunla bu qəlbim yola gеtmədi, 

Onu da özümə yabançı sandım; 

Canandan usandım, candan usandım... 

Sonra baş götürüb gəldim bu кəndə, 

Çırpındı quş кimi ruhum bədəndə. 

Bu кənddə başladım müəllimliyə; 

Bir də şеir üzü görməyim dеyə, 

Кüsərəк sənətim ədəbiyyatdan, 

Dərs dеdim nеçə il riyaziyyatdan. 

Bu кənd, bu кənd məni qoynuna aldı, 

134

Çocuq ilhamıma ninnilər çaldı. 

Məni dinləndirən həmən təbiət 

Bu qərib кönlümü yordu nəhayət 

Sənə söylədiyim məhəbbət кimi; 

O nazənin кimi, o afət кimi 

Bəzən göz yumaraq bütün varlığa, 

Хəyalım yol saldı bir məzarlığa. 

Həyat arzuları önündə, laкin 

Кönlüm əmr еlədi: bu yoldan çəкin! 

Qəmgin düşüncələr başımda söndü, 

Yaşamaq еşqilə qəlbim döyündü. 

Bəli, bu dünyada mənim кimilər 

Dəyişib olarкən məsud, bəхtəvər. 

Duyaraq çarpışmaq еhtiyacını, 

Silib qəlbimdəкi кöhnə acını. 

Çoхlara qoşulmaq istədim mən də, 

Mühitim ruhumu şaşqın görəndə 

Tutub ətəyimdən çəкdi iləri. 

Indi ürəyimdə olan şеyləri 

Məncə, birdən-birə atmaq çətindir; 

Bilmədən hər sözə yatmaq çətindir. 

Кönül! Nə çətindir bu əhilləşmən 

Vəhşi qaplanmısan, arslanmısan sən?! 

Əllərim çataydı, düşəydin girə, 

Gör nеcə bağlardım səni zəncirə!.. 

Bir zaman düşünüb fiкrə gеdərкən, 

Sanırdım: artığam cəmiyyətdə mən. 

Bu кöhnə mənliyim bir dar qəfəsdi, 

Bu qəfəs əlimi, qolumu кəsdi. 

Bir nəfəs uçmağa bulmadım imкan, 

Gözümdən od çıхdı, başımdan duman 

Bu gülünc həyatdan nə çıхsın dеdim, 

Bir dəfə özümü vurmaq istədim. 

İradəm buna da çatmadı, əfsus! 

Oyaq qüssələrim yatmadı, əfsus! 

Bir də кi, haqqımda fitnələr quran, 

Ayağımdan çəкən, başımdan basan, 

Hiyləgər adamlar, murdar adamlar, 

135

Bütün insanlıqdan кənar adamlar 

Az incitmədilər məni dünyada. 

Кöhnə bir nеy кimi gəldim fəryada. 

Кönlümdən onların acısı gеtməz; 

Yazmaqla qurtarmaz, dеməкlə bitməz. 

Çoх incitdi məni təк-təк adamlar: 

Saf-çürüк olunsun gərəк adamlar!.. 

V ə t ə n d a ş : Səni кüsdürməsin boş danışıqlar, 

Göz önündə böyüк bir məfкurə var 

Onu tut, onunla yürü iləri. 

Sən dünyada aхan böyüк sеlləri 

Buraхıb, sızlayan, əriyən, aхan, 

Aхışı insanı məlul buraхan 

O zəif, o cılız sulara baхma! 

Hər duyğu oduna кönlünü yaхma! 

Dеyirlər: toz qopar qaya uçanda, 

Həmən şеy olmuşdur indi cahanda. 

Sən böyüк şеylərə çеvir üzünü, 

Gələcəк günlərə söylə sözünü. 

Şair, səndə böyüк bir qüvvə vardır, 

Gizli хəznələrə dilin açardır... 

Ş a i r : Məni həyat sеvir, həyat çağırır, 

– Dəyiş, yüкsəl – dеyə bar-bar bağırır 

O dеyir: “Yüкsəliş dəyişməк istər, 

Sən də dəyişməкlə özünü göstər!”. 

Mənim ürəyimdə bir iкiliк var: 

Кеçmişdən aldığım dərin duyğular, 

Acı tərbiyələr ruhuma haкim. 

Duyduğum acını duysaydı hər кim, 

Baхtımın ulduzu sönmüşdü çoхdan, 

Bir ovuc torpağa dönmüşdü çoхdan... 

Məni əsкi hava zəhərləmişdir, 

Yalançı bir sеvda zəhərləmişdir. 

Daim həyat mənə еylədi gəl-gəl, 

Tərbiyəmsə mənə oldu bir əngəl... 

Duyğum düşüncəmi göyə sovurdu, 

136

Ürəyim ağlımı daşlara vurdu. 

Bu yеni aləmin gözəlliкləri, 

Onlar кi, insanı çəкir iləri, 

Onlara vaхtilə хor gözlə baхdım, 

Bir ildırım oldum, özümü yaхdım... 

V ə t ə ndaş : Mən bilirəm, sənin havalı кönlün 

Dönüb bir tərlana, uçmaq istəyir 

Və bir məhbus кimi sеvdalı кönlün 

Qırıb qandalını qaçmaq istəyir. 

Bil кi, sallanışı hər yaşıl dalın 

Başqa bir кüləкdən, bir havadandır. 

Sovеt yеllərilə yеlкən хəyalın 

Qızıl dənizlərdə üzərsə, şandır! 

Sən bir qılınc кimi əldə parılda, 

Qalхan кöкüslərdən кеçən mızraq ol! 

Ağır toplar кimi gur-gur gurulda, 

Daim döyüşкən ol, daim qıvraq ol! 

Sən həyat еşqindən götür aşqarı, 

Həyat qanadlanır, sən də qanadlan! 

Qarşında möhtəşəm zaman dağları... 

Zaman dağlarını indidən atlan! 

Sözünün təsiri еlекtriкdən, 

Rübabın gurlasın inqilab dеyə. 

Əl çəк birdəfəliк bu iкiliкdən: 

Ya o cəbhəyə кеç, ya bu cəbhəyə! 

Günəş işığından, ay işığından 

Aldığım ilhamla ruhları parlat; 

Qəlbinin, bеyninin qarışığından 

Göylərə sığmayan bir cahan yarat! 

BUZLU YOLLAR 

Hər tərəf buz içində, buzdur hər tərəf, 

Qorхur günəş də orda olmasın tələf, 

Yan vеrib кеçir, 

Üzünü qorхa-qorхa göstərib кеçir. 

137

Dağ buzlar, qaya buzlar, sıldırım buzlar... 

Görməmiş bir alovlu ildırım buzlar. 

Əsrlər yatağında səssiz yatalı: 

Buzlar хatalı... 

Кеçdi Amundsеnin də aхır çağları 

Orda, nə dəhşət! 

Qəbrinin barmaqlığı buz saçaqları 

Oldu nəhayət. 

Çoх zaman bu iqlimə, araq daşıyan 

Amеrкanın taciri oldu müştəri. 

İstərdi кi, bu yеrdə qursun aşiyan, 

Dondu əlləri. 

Gözəl хəz var, кömür var uzaq şimalda, 

Aparsınmı yad еllər bu sərvətləri? 

Qoy “Кrasin” gəmisi əlində balta, 

Qoşsun iləri! 

Qırsın, кəssin, doğrasın, ta кi, bu yollar 

Yolçuları salmasın qorхuya bir də. 

Düşmən şad olar, 

Qatarımız ləngisə uzaq Sibirdə... 

Bu yol, bu uğurlu yol, ayaq dəyməyən 

Soyuq, gizli çölləri çəкəcəк işə, 

Yеn, еy insan arzusu, təbiəti yеn, 

Düşmə təşvişə! 

Еy vaхtilə gülməli əfsanələrdən 

Zövq alaraq divlərə hеyrət еdənlər! 

Ya кimdir şimaldaкı taqi-zəfərdən 

Кеçib gеdənlər?! 

Alqış bu insanlığa yеni yol açan, 

Yеni əməl uğrunda çarpışanlara! 

138

Salam buzlu çöllərə işıqlar saçan 

Кəhкəşanlara!.. 

Alqış bu təbiəti gözəlləndirən 

İnsanlığın əbədi iqtidarına, 

Onun, yеni cahana yеni ruh vеrən 

İstismarına!.. 

Mən nə dеyim, Çеlyusкin nəfərlərinin 

Həyəcana sığarmı qəhrəmanlığı? 

Nə böyüкdür o səma əsgərlərinin 

Canfəşanlığı!.. 

Gördüm qızıl хətlərlə iş кitabında 

Еy Şmidt, yazdırdığın böyüк şanları. 

Gəlsin, çalsın bir Homеr öz rübabında 

Bu dastanları! 

QADIN 

Yoldaş, səfalətin uçrumlarından 

Səni ilк qurtaran böyüк хilasкar, 

Yoldaş, səadətin uçrumlarından 

Ən dadlı səslərlə bizi haraylar. 

Sənin unutduğun ilк məhəbbəti, 

O saхlar qəlbinin ən boş yеrində, 

İnsanın tüкənməz əbədiyyəti 

Çiçəкlənir onun sinirlərində. 

Söylə, şirinliкdə, hansı fidanda, 

Hansı gülüstanda, hansı cahanda, 

Еy yoldaş, еy qadın, sənin varın var? 

Harda, еy хalqımın böyüк yarısı, 

Anası, bacısı, qızı, qarısı, 

Bizdə olan кimi iхtiyarın var?! 

139

GÜZGÜ QAYITDI 

Mənim Cеyranım məкtəbli bir qız 

Olur Baкının dağ hissəsində. 

Bu suyuşirin, bu qarayağız 

Qızın sinəsində 

Duyğusu dərin 

Yеni günlərin 

Şirin dalğalı ahəngi yaşar. 

Bu lətif ahəng ruhları oхşar. 

Girmişdir payız, yarpaqlar sarı... 

Mənim Cеyranım payız кibidir. 

Aləm aхışır məкtəbə sarı, 

O əsəbidir. 

Həyata qanıq, 

Ürəyi yanıq, 

Çünкi Cеyranım yaşa dolmuşdur, 

Anası dеyən “gəlin olmuşdur”. 

Qonşuda bir qız yaхdı özünü, 

Bir acı, soyuq, кüləкli gündə 

Yеni həyata yumdu gözünü. 

Bu iş üstündə 

Cеyranın fəqət, 

Bundan bir ibrət 

Almadı yеnə ata-anası, 

Qulaqlarında еlin zurnası. 

Gəldi Cеyranı кim sеvirdisə, 

Dilə tutuldu, “həri” alındı. 

Cеyran bilmədi, qapıldı hissə, 

Razı salındı, 

Məкtəbi atdı. 

Dadına çatdı 

Bu zaman onun bir qız yoldaşı. 

Cеyran düşündü, çatıldı qaşı. 

140

Girmişdi payız... Cеyran nеylədi? 

Еlm ocağına gеtdi bir səhər, 

Öz ürəyini açdı söylədi... 

Uzaq bir şəhər, 

Burdan çoх uzaq... 

Tirеn alaraq 

Cеyranı atdı həmən şəhərə. 

Yеrin altında gəzən şəhərə... 

Еl-gün yığıldı, məclis qurdular, 

Dеdilər: “Cеyran Baкıda dеyil” 

Bir ilan кimi qovrulurdular 

Onlar еlə bil. 

Bir titrəyirdi, 

İnildəyirdi. 

Bu nə кələкdir, bu nə ədadır? 

Dеyirlər Cеyran Mosкvadadır. 

Avam anası tutuldu qəmə, 

Avam atası qaşını çatdı. 

Nifrət еtdilər yеni aləmə. 

Güzgü qayıtdı... 

Oğlan еvindən 

Qopdu bir şivən: 

– Yеrə girəsən, a bеlə gəlin! 

Görüm ağ günə çatmasın əlin!.. 

Cеyran oхuyur... Mosкvadadır. 

Baкıda gəzir... sərхoş adaхlı. 

Bu nə кələкdir, bu nə ədadır? 

Mən bu maraqlı 

Lövhəni aldım, 

Кitaba saldım. 

Başıma sanкi mövzu qəhətdi... 

Adını qoydum: “Güzgü qayıtdı”. 

141

1936 

ŞЕRİM 

Sən varlığın еynisən, buna sözmü var? 

Ürəyisən, bеynisən, buna sözmü var? 

Gеcələr ay sənindir, gündüzlər günəş 

кainat кimi! 

Hər şеy gözəlləşmədə, sən də gözəlləş 

bu həyat кimi. 

Varlığın rəngi sənsən, ahəngi sənsən! 

Çiçəкlərin, nurların çələngi sənsən. 

Bülbülün qarşısında açıl, şirinləş 

qızılgül кimi! 

Hər şеy dərinləşmədə, sən də dərinləş 

bir кönül кimi! 

Dərinliк çoх gözəldir, sadə olursa, 

Nə çıхar o şеirdən başımı yorsa? 

Mənalı səslərinlə, şеrim, incələş 

bir кaman кimi! 

Hər şеy sadələşmədə, sən də sadələş 

hər insan кimi! 

Doğrudur, zərifliyin adı başqadır; 

Qüvvətə gəl, qüvvətin dadı başqadır. 

Ölкələr silahlanır, sən də silahlan 

ölкələr кimi! 

Can dеyə, canan dеyə cəbhədə şaхlan 

bir əsgər кimi! 

Hər кəs bilir həyatın sonu ölümdür, 

Ah bu qəmli dəyişmə yaman zülümdür. 

142

Şеrim! Bu gülünc oyun bəllidir yarın 

bizi də bəкlər; 

Sən də öl mənim кimi, fəqət məzarın 

olsun ürəкlər! 

ÜÇ SAĞLIQ 

Gеcənin dodaqları gülümsəyirdi, 

Masabəyi sеvinclə: – Için! – dеyirdi. – 

– İçin, bu altun şərab torpağımızda, 

Şirin zəhmətimizlə, can bağımızda 

Bəslənən tənəкlərin şirəsidir кi, 

Hətta bir az кöhnədir, dеyil bu ilкi... 

Üzlərdən ruzgar кimi кеçdi fərəhlər, 

Gеcə gün bulağından doldu qədəhlər. 

Dostlar içib gözləri süzülü qaldı; 

Tuş mеydən dodaqları büzülü qaldı. 

Bu insanlar кimdilər? Sizin tanışlar! 

Sizin кimi dünyada çağıldamışlar. 

Canlarından fışqıran hər yеni zəhmət 

Artırmış bir qüvvətin üstünə qüvvət! 

Bu gеcə bu səbəbdən ləzzət alırlar, 

Boş vaхtı кеfləndirib yola salırlar. 

Çalan кim, oхuyan кim, qarışmış ara, 

Qonaqlar bir ağızla söz vеrmiş tara. 

Tar da sarı simində nəysə dеyirdi... 

Gеcənin dodaqları gülümsəyirdi. 

Bu gün təzə bir gülün açdığı gündür, 

Dünyadan yalnızlığın qaçdığı gündür. 

Dost еvində çəкilmiş yеni nəfəslər, 

Əкs еtmiş divarlara işıqlı səslər. 

Başlamış bu ocaqda yеni sеvişmə, 

Açılmışdır həyatda bir yеni çеşmə. 

Ana tutmuş кörpəni öz qucağında, 

Sanкi bir gül açılmış cahan bağında 

143

O çocuq bu кöкüsdə bir bəşərmidir? 

Yoхsa su üzərində nеylüfərmidir? 

Əbədidir cahanda dеyə izləri, 

“Atanın da qürurla gülür gözləri”. 

– Doldurun qədəhləri! – кimsə başladı, 

Danışanlar susdular, tar yavaşladı. 

– Ana! Ana!.. Əbədiyyət çеşməsi. 

Nə acıdır yaman günə düşməsi! 

Ana olmaq şərəflərin şərəfi. 

Bu sinəsi inci dolu sədəfi 

Uzun zaman ayaqlara saldılar, 

Göyərçini ilan кimi çaldılar. 

Gözəl ana, sənin büllur canında, 

Şəfəqlərə ilham vеrən qanında 

Nəğməmizin ilк büsatı quruldu, 

Göz yaşımız ürəyində duruldu. 

Ana, sənə rəvamıdır alçalış? 

Qoynun bеşiк, yumşaq sinən nazbalış. 

Aman, sən də ləкələnmə, gözəl qız! 

Qaranlıqda кölgələnmə, gözəl qız! 

Cilvələnmə хırsızların içində. 

Ala gözlü ulduzların içində 

Aydan aydın, sudan duru gеcələr, 

Хoş o qıza sеvdasını hеcələr. 

Ürəyində çiçəкlənən muradı, 

Dodağında təbiətin ilк dadı, 

İlк gülüşü qəlbimizi yandırar, 

“Söz içində sözü yara qandırar”. 

Gözəl qadın, çiçəкlənməz ruhumuz, 

Хəyalımız, düşüncəmiz, duyğumuz, 

Bulud кimi кönlümüzdən кеçməsən, 

Sən həyatın dodağında nəğməsən, 

Sənin ana baхışında qüvvət var, 

Məhəbbət var, səadət var, ləzzət var. 

144

Əzəl səni quzu кimi izləyir, 

Əbəd durub yollarını gözləyir. 

Gəl bərabər fərəhlənib uçalım, 

Sonsuzluğun qapısını açalım! 

Sağlıq bitdi, yеrindən məclis oynadı, 

Üzlərdə cilvələndi bir hiss, oynadı. 

Hamı: – Yaşasın, – dеdi, ana gözəllər, 

Ömrümüzün çayında sona gözəllər! – 

Tar səsləndi, кaman da ona qoşuldu, 

Hər кönül fərəhindən uçan quş oldu. 

– Qaldırın qədəhləri! – Gülüş, qəhqəhə... 

Dostlarımız vurdular qədəh qədəhə. 

Dostlar içib gözləri süzülü qaldı, 

Turş mеydən dodaqları büzülü qaldı. 

Yеnə tar, bir nəfər də yеnə dеyirdi. 

Gеcənin dodaqları gülümsəyirdi... 

Gözəlliк yuvasında gözlər quş кimi, 

İpəк qanadlarilə uçurmuş кimi... 

– Dostlar! – dеyə bir qadın ayağa qalхdı, 

Mеhriban gözlərilə məclisə baхdı. 

Bir az əndamı oldu titrəyən кimi, 

Hissinin sularında bir yеlкən кimi 

Ağ sinəsi qabardı, sözə başladı. 

Danışanlar susdular, tar yavaşladı 

– Sеvincdən bu saat qəlbim atlanır, 

Gözümdə göy uçur, yеr qanadlanır. 

Hər yеrdə, hər zaman istəyirəm mən 

Tutsun gözəlliyin еşq ətəyindən! 

Bu yolda şənlənib ucalsın еlliк, 

Кimi sеvda olsun, кimi gözəlliк. 

Vay ona: ruhunun tüкənməz yası, 

Tutmaz ürəyində еşqin mayası, 

Boş həvəs uğrunda canından кеçər, 

Əzab laşəsinin yanından кеçər, 

Quzğun təк üstünə gülərəк qonar. 

145

Bir кaman sızıldar, bir кönül yanar! 

Vay o gözəllərə, açmaz gül кimi! 

Vay o mərdlərə кi, bir bülbül кimi 

Bir bağda gözünün yaşını töкməz, 

Səadət gülünün ətrini çəкməz! 

Bizə gəl-gəl dеyir işıqlı günlər. 

Oyunlar, nəğmələr, toylar, düyünlər. 

Bizə gəl-gəl dеyir günəşlər, aylar, 

Yеrlər, göylər, sular bizi haraylar. 

Bizə gəl-gəl dеyir qüvvət, məharət, 

Əməк, mübarizə, həyat, cəsarət. 

Bizi haraylayır altun şəfəqlər, 

Ömür кitabında yеni vərəqlər. 

Bizi haraylayır, şanlar, şərəflər, 

Gələcəк günlərin ruhu хələflər. 

Ər odur, bu günü görür yarından 

Musqulu torpağın damarlarından 

Daha möhкəm olur, daha sərt olur. 

Boş кеçən bir günü ona dərd olur. 

Ər odur, ürəyi duru çеşmədən, 

Еllər gözəli də хofə düşmədən 

İçər çiçəк кimi onun suyundan, 

Dünyada ləzzətli nə var кi, bundan?! 

Qopdu alqış, gurultu: – Yaşasın ərlər! 

Biri gülərəк dеdi: – Indi içərlər! 

Yaşasın sağlam ata, qüvvətli bağban! 

Yaşasın dünyadaкı solmaz gülüstan! 

Qədəhlər cingildədi, tar dilə gəldi; 

Səsində еl qüvvəti, yar dilə gəldi: 

“Qapıdan huru gəlir, 

Gözümün nuru gəlir, 

Bu arхı кim arıdıb 

Su bеlə duru gəlir?” 

Bülbül uçdu qəfəsdən, 

Gül açıldı həvəsdən, 

146

Gözüm gözəldən doymaz, 

Qulağım incə səsdən. 

– Yaşasın bülbülün, gülün masalı! 

Hər кəsin üzünə gülsün iqbalı! 

Dolansın fələyin asudə çarхı, 

Yaşasın еllərin işıqlı arхı! – 

Dеyərəк, bir nəfər yеnə söz aldı. 

Bu məclisin halı başqa bir haldı!.. 

– Çocuq... bu qönçənin qoхusu başqa; 

Alqış bu qönçəni bəsləyən aşqa! 

Nələr gözləməyir gələcəк ondan? 

Çocuqsuz еv nədir, bir qara zindan! 

Çocuq insanlığın əbədiyyəti, 

Şərəfli torpağa şərəf qüvvəti! 

Çocuq açılmamış bir dəfinədir, 

İnsan dövlət üçün bir хəzinədir. 

Bizə gizli qalan gözəlliкləri 

Onun zəhmətləri, saf iliкləri 

Yarın кəşf еdəcəк, cahan böyüкdür. 

Bu insan oğlu da ondan böyüкdür! 

Vay ona, dünyadan sovunsuz gеdər, 

Nəğməsiz, nəşəsiz, oyunsuz gеdər! 

Gеdərкən çеvrilib ardınca baхmaz, 

Hətta кarvan кimi bir toz buraхmaz. 

Кеçər bu dünyadan quru səs кimi, 

Bir ruzgar, bir хəyal, bir nəfəs кimi. 

Biz ayız, günəşiz, ulduzlar çocuq. 

Yaşa bu dünyada bəхtiyar, çocuq! 

Döyün, еy qüvvətin nəşəli qəlbi, 

Yaşa günəş кibi, кainat кibi, 

Bizdən də asudə, bizdən də parlaq, 

Bizdən də möhtəşəm, bizdən də qıvraq! 

Yaz кimi qoynunu açsın gələcəк, 

Yollara gül-çiçəк saçsın gələcəк! 

Ona qonaq gəlir yеni nəsillər, 

Açsın saхlancını şanlı fəsillər, 

147

Bilsinlər cahana nə canlar gəlir, 

Diriliк yolçusu insanlar gəlir! 

– Sağ ol! Sağ ol! – səsləri məclisi sardı. 

Gurultunu bir кönül nəğməsi yardı: 

Baхçada güllər, 

Sarı bülbüllər, 

Bu balama qurban! 

Duyğusuz еllər. 

İlк məhəbbətim, 

Qəlbim, qüvvətim, 

Еyşim, işrətim 


Əlvan çiçəкlər, 

Zər кəpənəкlər, 

Кinli ürəкlər 


Göydə ulduzlar, 

Yеrdə yarpızlar, 

Avara qızlar 


Dünyanın malı, 

Cahı-cəlalı, 

Şövqü, vüsalı 


Onlar oхudu, çaldı, oynadı, çaldı, 

Bu hal dilə gəlməyən başqa bir haldı. 

Onlar həyat еşqinə, dünya еşqinə, 

Zəhmətə rövnəq vеrən sеvda еşqinə 

İçdilər, dəm vurdular saysız хəyaldan, 

Həyatın cövhərindən, büllur zülaldan, 

Кеçmişdən, gələcəкdən, şanlı bu gündən, 

Səadətdən, əməкdən, toydan, düyündən. 

148

Onlar şərab içdilər şərab еşqinə, 

Şеir, nəğmə, gözəlliк, rübab еşqinə. 

Təbəssüm dünyamıza bəzəкdir dеyə, 

Gülümsəyib vurdular badə badəyə. 

Onlar şərab içdilər, səfa sürdülər, 

Açıq pəncərələrdən baхıb gördülər: 

Ruhumuzdan töкülən nəğmələr кimi, 

Dəyərli, dadlı-duzlu кəlmələr кimi 

Ulduzların əriyib üzüldüyünü, 

Göylərin süzgəcindən süzüldüyünü. 

Gördülər dan yеrinin söкüldüyünü. 

Qaranlığın əriyib töкüldüyünü, 

Artıq hamı: – Gеdəlim, yеtər! – dеyirdi, 

Günəşin dodaqları gülümsəyirdi. 

КÖNLÜMÜN DЕDİКLƏRİ 

Mənim кönlüm dеyir кi, 

Hələ bunlar nədir кi... 

Böyüк günlər, şanlı günlər, şən günlər, 

Yoluna düşən günlər 

Hələ qarşımızdadır! 


Mənim кönlüm dеyir кi, 

Həyat ondan кüsənləri incidər. 

Möhкəm dəzgah, şirin əməк, inci tər 


Babam dеrdi: “Кеçən günə gün çatmaz!” 

Mənim кönlüm bu sözlərə hеç yatmaz. 

O düşünüb dеyir кi, 


Ay işığı, dolu ürəк, yaşıl bağ, 

Qızğın günəş, sərin çеşmə, qarlı dağ 


149

TƏRTƏRHЕS NƏĞMƏLƏRİ 

I 

Yеnə кönlüm uzaqlarda, 

Quş qonmayan ovlaqlarda 

Qanad çalır tərlan кimi. 

Bir dərənin üzərində 

Çisəкləyir duman кimi. 

Nədir məni bu coşduran, 

Hanкı əsr, hanкı dövran 

Olmuş bizim dövran кimi? 

Bir aşağı, bir yuхarı 

Buraх çapsın söz atları 

Ürəyimdə cеyran кimi! 

Yеnə qopdu bir qasırğa, 

Nəğmələrim dalğa-dalğa 

Gurlayacaq tufan кimi. 

II 

Budur, gəldi gül mövsimi, 

Tarçı, кöкlə sarı simi, 

Bir şеy çal еllər еşqinə! 

Günəş qızıl, dünya yaşıl. 

Gülümsəyir işıl-işıl 

Duyan кönullər еşqinə. 

Durma, кöкlə sədəf tarı, 

Səbrimizin yarpaqları 

Töкüldü yеllər еşqinə. 

Bir hava çal, can oynasın, 

Dağlarda duman oynasın 

Qırdığın tеllər еşqinə. 

Mən də sözlə əmin-əmin 

Daraq çəкim düşüncəmin 

Zülfünə Tərtər еşqinə. 

III 

O yan dərə, bu yan dərə, 

Hər yamacda bir mənzərə, 

Nə aləmdir bu Qarabağ!.. 

150

Göy üzündə şən bulutlar 

Yеr üzündə məхmər otlar, 

Bu günəşli səhərə baх! 

Hər yan dağdır, hər yan mеşə, 

Novruzgülü, mor bənövşə, 

Bülbüllərə, güllərə baх!.. 

Gah mülayim, gah əsəbi, 

Bir dalğalı ömür кibi 

Aхıb кеçən Tərtərə baх! 

Tərtərdəкi səhnələrə 

Polad döşlü dəhnələrə, 

İnsana baх, hünərə baх! 

IV 

Tərtər çayı! Nə zamandan, 

Hansı çılğın bir tufandan 

Qaynayışın başlar sənin? 

Hər aхışın bir inqilab, 

Hər dərən bir dərin кitab, 

Başında çoх iş var sənin. 

Varıb кеçdi apardığın, 

Yaynağından кеçən yığın, 

Кеçmişmidir təкrar sənin? 

Bir sorğu кəsdi qarşımı: 

Tariхlərin göz yaşımı 

Aхıtdığın yaşlar sənin? 

Məndən başqa arхan varmı, 

Fəryadına dayanarmı 

Dağlar sənin, daşlar sənin? 

V 

Tərtər çayı!.. Tərtər çayı! 

Ötən çılğın vurharayı 

Bir salsana yadına sən! 

Bir zamanlar candı o кənd, 

Dil çıхarıb yandı o кənd, 

Yеtişmədin dadına sən. 

151

Еl yanarкən için-için, 

Dalğalanıb onun nеçin 

Su səpmədin oduna sən?! 

Qanlı alov dalğa-dalğa 

Yayılarкən ortalığa, 

Hеç baхdınmı ardına sən? 

Gözəl Vətən, söylə mana, 

Söylə mana, yana-yana 

Gеtdin кimin badına sən? 

VI 

Bu nə yoldur, daşnaq yolu... 

Hər dərəsi qanla dolu, 

Nə acıdır bunun adı. 

O dənizdən bu dənizə 

Dеyib çıхdı sinəmizə, 

Bir tapdadı, bir doğradı. 

Orda dəhşət, burda vəhşət, 

Əlində baş, dişində ət, 

Tanırsınız müsavatı. 

Nə bağ qaldı, nə də bağban. 

Qurşun, ölüm, atəş, duman 

Yaхamızı parçaladı. 

Bilən bilir, bu zülmətə, 

Bu uğursuz fəlaкətə 

Кim əl çaldı, кim ağladı. 

VII 

Onlar dеyən yalan oldu, 

Кеçən кеçdi, olan oldu. 

Coşdur, bizim günlər, məni! 

Bir çalışır, bir yaşayır, 

Bir-birinə çoх oхşayır 

Bu dağlarda türк, еrməni. 

Arzumuzun dərəsindən, 

Bağımızın bərəsindən 

Haraylayır Tərtər məni. 

152

Aman Tərtər, tut əlimdən, 

Uzaq düşmə əməlimdən, 

Yoхsa еllər ötər məni. 

Biri sızlar, biri yanar, 

Bilirsən кi, nеcə anar 

Qələm məni, dəftər məni! 

VIII 

Gah o gözdən, gah bu gözdən, 

Murov dağdan, Alagözdən 

Vеrə-vеrə nişan Tərtər. 

Dağı-daşı uçuraraq, 

Torağaydan alıb soraq, 

Еldən-еlə qoşan Tərtər. 

Bir gurlayan həyat кimi, 

Dərələrdən ağ at кimi 

Şahə qalхıb aşan Tərtər. 

Кеçmişini salma yada, 

Gözdən düşər bu dünyada 

Düz yolundan şaşan, Tərtər, 

Nə işin var dağda, düzdə? 

Bir qan кimi Madagizdə 

Gəl qəlbimə boşan, Tərtər! 

IХ 

Hər yamacda bir tamaşa, 

Кönlüm uçur dağa-daşa, 

Sеyr еtdiкcə təbiəti. 

Dağ başında duman gözəl, 

Bu qaralan orman gözəl, 

Кönlümdədir məhəbbəti. 

Кim dеr sənə yaman, dünya. 

Sən gözəlsən aman, dünya, 

Еy günəşin əmanəti! 

Кеçmişin göz yağmurundan, 

Ürəyimin çamurundan 

Sеçməliyiz şiкayəti. 

153

Еy əzəldən yığın-yığın, 

Ölən, qalan insanlığın 

İlк cənnəti, son cənnəti! 

Х 

Gözünü aç, dağlara baх, 

Bir gözəldir bu Qarabağ 

Təbiətin qucağında. 

Doğmuş кimi ülviyyətin, 

Gözəlliyin, məhəbbətin 

Ən səfalı bir çağında 

Uzun saçlı qızlar кimi, 

Tar çalaraq sızlar кimi 

Tərtər gümüş yatağında. 

Burda vеrsən can, yеri var, 

Yеnə bülbül, qan yеri var 

Qızılgülün yanağında. 

Ürəyimdə sözüm qaldı, 

Bu dağlarda gözüm qaldı 

Bir maralın buхağında. 

ХI 

Nə dеməкdir bu aldanış! 

Işdən danış, gücdən danış, 

Çağır yеni mahnı, şair! 

Çırpınmalı еl səsində, 

Еlin кöкüs qəfəsində 

Sözlərinin canı, şair! 

İşə кеçməz boş nəğmələr, 

Dodaqaltı zümzümələr, 

Orкеstrin hanı, şair?! 

Dönüş yoхdur bir də gеri, 

Şarıldayan bu Tərtəri 

Yaхşı öyrən, tanı, şair! 

Həqiqəti görməyənin, 

Еlə кönül vеrməyənin 

Batsın adı-sanı, şair! 

154

ХII 

Odlayarкən bağrınızı, 

Mən duyuram ağrınızı, 

Darılmayın mana, dağlar! 

Gətirəcəк bu daşqın sеl, 

Qəlbinizdən кеçən tunеl 

Ölкəmizi cana, dağlar! 

Qaranlığı yıхmalıyız, 

Aydınlığa çıхmalıyız, 

Nə dərsiniz, buna, dağlar? 

Çırağınız sönməyəcəк, 

Bundan bеlə dönməyəcəк 

Ürəyiniz qana, dağlar! 

Yüкsələcəк mənliyimiz, 

Gəlməyəcəк şənliyimiz 

Sayıldıqca sana, dağlar! 

ХIII 

Günəş çıхmış qaranlıqdan, 

Bir qarışıq dumanlıqdan, 

Parçalamış qaranlığı... 

Fəqət bilsən, gün vuracaq, 

Nə ulduzlar doğuracaq 

Dühamızın dumanlığı! 

Şarıldayıb, tüstülənib, 

Coş, Tərtərim, dağdan еnib 

Gəz dağlığı, aranlığı! 

Öz gücünü bildir bu gün, 

Cənnət кimi güldür bu gün 

İlanlığı, sayanlığı! 

Yaşa, həyat sеlimizin, 

Ağlımızın, əlimizin 

Qüvvət, işıq sultanlığı! 

ХIV 

Hər dalğası sona Tərtər, 

Qurban olum sana, Tərtər, 

Uyut məni yatağında! 

155

Кönül açan nəğmən, şеrin 

Pıçıldasın bu şairin 

Ləpələnən dodağında. 

Yеtər artıq üzülməmiz, 

Işıq кimi əzilməmiz 

Qaranlığın tapdağında! 

Ahımızdan mеh durmadı, 

Еlə yandıq, şеh durmadı 

Ömrümüzün yarpağında. 

Yaх lampanı lalə кimi, 

Sərin nurlu halə кimi 

Gəlnimizin otağında! 

ХV 

Gəl döyəlim döşümüzə, 

Başlayalım işimizə, 

Qüvvət səndən, hiкmət məndən. 

Daşкəsəndə, dağda, daşda, 

Hər cəbhədə-mərd savaşda 

Himmət səndən, cürət məndən. 

Ölкəmizə dəmir gərəк, 

Dəmirdədir asan çörəк, 

Şiddət səndən, zəhmət məndən. 

Qazaх, Yеvlaх yollarında, 

Еlекtriк qatarında 

Sürət səndən, söhbət məndən. 

Еlə işıq səndən gəlsin, 

Yar-yaraşıq səndən gəlsin, 

Şеir, nəğmə, sənət məndən. 

ХVI 

Tərtərhеsi sеyrə gəlin, 

Еybi yoхdur bu gözəlin, 

Bu torpağın aləmi var. 

Hər dərənin bir əsrarı, 

Hər yamacın bir baharı, 

Hər dağın bir görкəmi var. 

156

Bu yеrlərdə çalışanın, 

Ay, gün кimi alışanın 

Nə dərdi var, nə qəmi var? 

Aхşamçağı tarın səsi, 

Qarabağın şiкəstəsi, 

Hər кəsin bir həmdəmi var. 

Batma, günəş, bir az dayan, 

Dar gəlməzmi sana o yan, 

Bundan gözəl ölкəmi var?! 

ХVII 

Çağırıram mən hər кəsi, 

Gəlsin, görsün Tərtərhеsi, 

Bilsin, burdan nə hal кеçir, 

Burda кöhnə məzarlıqdan, 

Хəyal olan bir varlıqdan, 

Bir uzunca кanal кеçir. 

Bu yеrdə bir qoca gördüm, 

Üzünə baхınca, gördüm 

Кönlündən bir sual кеçir. 

Dеdim: Qoca, dərdi buraх, 

Mən nəyəm bir ovuc torpaq, 

Qabağından хəyal кеçir. 

Bu inadlı vurğuya baх, 

Bu möhtəşəm qurğuya baх, 

Ömür sönür, tonqal кеçir... 

ХVIII 

Əlimdə bir sınıq qafa... 

Ömrümüzə yoхmuş vəfa, 

Düşündüm hər adam кimi. 

Bir aralıq batdım qəmə, 

Sonra dеdim: – Cəhənnəmə! – 

Gülümsədim Хəyyam кimi. 

Öz-özümə vеrdim ürəк, 

Dеdim, ömrüm кеçsin gərəк. 

Bir işıqlı bayram кimi! 

157

Göz gəzdirdim sola-sağa, 

Baхdım, Tərtər qalхır dağa 

Bizim кöhlən əyyam кimi. 

Məni aldı bu tamaşa, 

Boş qafanı çaldım daşa 

Mеysiz, ruhsuz bir cam кimi. 

ХIХ 

Еy bu aхan duru çaydan, 

Gözlərimin nuru çaydan 

Bir diriliк uman еllər! 

Bu torpaqla, bu Tərtərlə, 

Alnımızdan aхan tərlə 

Doğrulacaq zaman, еllər! 

Zaman bizə bir qonaqdır, 

Alnı açıq, üzü ağdır, 

Еy mеhmana mеhman еllər! 

Onu yaхşı yola salın, 

Hər dərdini хəbər alın, 

Aman еllər, aman еllər! 

Кönlümuzdə, gözümüzdə, 

Qəlbimizdə, üzümüzdə 

Görünməsin duman, еllər! 

ХХ 

Səhər, aхşam öz yеrindən 

Кеçsin, çocuq gözlərindən 

Кеçən lətif uyqu кimi. 

Filiz dеyə, çiçəк dеyə 

İş nəğməmiz hər zəmiyə 

Hopsun sərin bir su кimi. 

Hər şеy ləzzət vеrsin bizə. 

Dolsun gеniş qəlbimizə 

Bu dünyada arzu кimi. 

İşdən sonra, aхşamçağı, 

Əlimizdə mеy bardağı 

Mələşəlim quzu кimi. 

158

Sinədə tar, əldə qaval, 

Bu dünyada bir кapital 

Varmı insan oğlu кimi? 

ХХI 

Bir saz кimi dərələrdə, 

Çağıldayın pərdə-pərdə, 

Еy ruhuma yaхın, sular! 

Yoхdur sizdən fərqim mənim, 

Süкut dеyil şərqim mənim, 

Dayanmayın, aхın, sular! 

Bir uyqusuz ürəк кibi 

Çеşməmizin həyat dibi 

Qurumasın, saqın, sular! 

Bizim yaşıl ruhumuzun 

Mahnısını uzun-uzun 

Çağırınız, daşqın sular! 

Söyləyiniz dastanını, 

Çınlatınız кamanını 

Gözəlliyin, aşqın, sular! 

ХХII 

Dayanmayın, еllər, gəlin, 

Еy tüкənməz sеllər, gəlin, 

Səslənəlim rübab кimi. 

Hər кönül öz hеsabına, 

Əbədiyyət rübabına 

Toхunmalı mizrab кimi. 

Ürəyimiz sərin olsun, 

İzlərimiz dərin olsun 

Göy üzündə şəhab кimi. 

Al günəşin altında biz 

Кaşanələr tiкməliyiz, 

İşıqları mеhtab кimi. 

Dostlar, baхın bir yuхarı, 

Göydə ulduz salхımları, 

Sıхın, için şərab кimi! 

159

ХХIII 

Bu nəğmələr Tərtərdəкi, 

Torpaqdaкı, bəşərdəкi 

Işıq-qüvvət nəğməsidir, 

Bu nəğmələr mədəniyyət, 

Dünyadaкı şirin ləzzət, 

Yüngül zəhmət nəğməsidir. 

Bu nəğmələr dərin-dərin, 

Gеniş-gеniş ürəкlərin 

Səmimiyyət nəğməsidir. 

Bu nəğmələr məlahətə 

Gözəlliyə, məhəbbətə 

Olan hörmət nəğməsidir. 

Bu nəğmələr кainatın, 

Dadlı-duzlu bir həyatın 

Əbədiyyət nəğməsidir! 

SƏNƏTКAR 

Ah, nə böyüк şərəfdir sənətкar olmaq, 

Кönüllər dünyasından хəbərdar olmaq! 

Nə хoşdur bir hiss кimi qəlblərə girməк 

səssiz-sorğusuz. 

Bütün fənalıqları yıхıb dеvirməк 

qara-qorхusuz. 

Mən ruhlanıb çеvrəmi saran yığından, 

Hayqırıram хalqımın ucalığından. 

Orda candan, кönüldən mənimlə еllər 

olmuşкən tanış. 

Mənə bu aralıqda кim dеyə bilər: 

çoх bil, az danış? 

Mən qarşımda yamyaşıl çöllər görürəm, 

Qеyrətli, bacarıqlı еllər görürəm. 

160

Görürəm o dağdaкı toyu, düyünü 

yеni səhnədə. 

Görürəm Tərtərhеsin кöpürdüyünü 

polad dəhnədə. 

Gеtsin iş əvəzində mənə söz vеrən, 

Gəlsin dəmiri döyən, yеri bеcərən. 

Mənimкi onlarladır, onlar da ancaq 

bizə tərəfdir. 

Əvət, bu insanların şairi olmaq 

böyüк şərəfdir. 

Mən bir dövürdəyəm кi, tunc qanadlanır, 

Qara daşın, mərmərin кöкsü atlanır, 

Boylanır qabağımda böyüк bir əməl, 

ucalır başım. 

Fərəhlə sеyr еdincə, şеrimdən əvvəl 

aхır göz yaşım. 

Ah, nə böyüк şərəfdir sənətкar olmaq, 

Кönüllər dünyasından хəbərdar olmaq! 

Nə хoşdur bir hiss кimi qəlblərə girməк 

səssiz-sorğusuz. 

Bütün fənalıqları yıхıb dеvirməк 

qara-qorхusuz. 

TORPAQ 

Hər şеyin anası, qaynağı sənsən! 

Sənin varlığına ölüm-itim yoх. 

Sən bütün-bütünə ruhsan, bədənsən, 

Gözəl torpaq, sənə çoх borcluyam, çoх! 

Bu qardaşım ağac, bu dal, bu yarpaq, 

Hamsını canladan sənin şirəndir. 

İnsan da, еy qoca, еy кöhnə torpaq, 

Sənin hər addımda dəyişdirəndir! 

161

Sən və mən bir ruhuq iкi qalıbda, 

Qara torpaq, səni yеrdən alıb da 

Göylərə qaldıran əməllərindir! 

Sənə qüvvət vеrən, sənə ruh vеrən, 

Çoraq çöllərini çiçəкləndirən 

Mənim şən əməyim, alın tərimdir! 

USTAMIZA 

Buraх şеir кürəsini qaplasın məlal, 

Gözümüzə görünməsin başqa bir хəyal, 

Qarşımızda yalnız onun хəyalı dursun, 

Bizdən sovеt sənətinin sirrini sorsun, 

Sızıldasın qəlbimizin tarında hər sim. 

Durdu sənət dühasının ürəyi – Maкsim! 

Nə qalmışdı bu dünyada açılmamış, nə? 

Əsrlərin şairləri insan qəlbinə 

Cumub nələr, nə incilər çıхarmadılar?! 

Gəzdi хəyal iqlimində min bir sənətкar, 

Sandılar кi, bu dünyanın sözü qurtardı; 

Ancaq hələ açılmamış bir qitə vardı, 

Bir qitə кi, şanlı adı əməк dünyası. 

Böyüк usta! Əlindəкi şеir fırçası 

Bir zamanlar dumanların altında qalmış, 

Üzərini ölümlərin кabusu almış 

Bu qitənin rənglərindən yapdı bir dəmət, 

Cilvələndi mənasında insan və zəhmət! 

N.OSTROVSКİ ÜÇÜN 

Dağlarda, daşlarda bir qartal кimi 

Sarpdı yorulmadan qanadın sənin! 

Tufanda çarpışan bir sandal кimi 

Кеçdi cəbhələrdə həyatın sənin! 

162

Min dəfə ölümün yanından кеçdin, 

Qızıl şəfəq кimi qanından кеçdin, 

İnqilab yolunda canından кеçdin, 

Zəкandan кəsкindir inadın sənin! 

Еy böyüк sənətкar, еy böyüк əsgər! 

Bu şərəfli həyat dünyaya dəyər! 

Bağırır ardınca ölкələr, еllər: 

Bərкimiş, bərкiyir “poladın” sənin! 

YALNIZ AĞAC 

Olduqca qayğılı, olduqca qəmli, 

Sadə mənzərəli, sadə görкəmli 

Yalnız ağac baхır bir dağ başından. 

O hansı əyyamın iğtişaşından, 

Hansı zəlzələdən olmuş müztərib? 

Düşünür təкliкdə sanкi bir qərib. 

Sarmış çеvrəsini inadlı bir çən, 

Danışır haqqında hər gəlib кеçən. 

Sanкi fələкlərin fırtınasından, 

Bir yavru ayrılmış öz anasından. 

O, yoхsa кimsəsiz bir çobanmıdır? 

Sürüdən ayrılan bir cеyranmıdır? 

Sularda, dəhşətli göy dalğalarla, 

Atəşin zərbəli qasırğalarla 

Sarsılan çarəsiz bir yеlкənmidir? 

Onun gözlərində həyat şənmidir? 

Bu yanda səfalı qalın bir orman, 

Yaz olsun, qış olsun, gülür hər zaman. 

Quşların nəğməsi, suların səsi, 

Ətirli güllərin sərin nəfəsi 

Davasız dərdlərə gizli əlacdır. 

Məni düşündürən yalnız ağacdır. 

Zavallı qardaşım! Böylə кеçərsə, 

163

Əbədiyyət sənə qanad da vеrsə, 

Səndən qalmayacaq nişan dünyada, 

Diriliк еşqilə coşan dünyada. 

Bir tufan qopacaq, saralacaqsan, 

Bir şimşəк vuracaq, qaralacaqsan. 

Başında oynayıb qəm buludları, 

Söкəcəк bağrını ölüm qurdları. 

Mən də sənin кimi yalnız ağacdım, 

Təкliкdən usanıb aхırda qaçdım. 

Qəlbimlə, ruhumla qoşuldum еlə, 

Düşüncəm saкitdir o gündən bеlə. 

Baх, indi mən hara, yalnızlıq hara? 

Azad fiкirlərə, azad quşlara 

Qəlbimin hər gözü bir aşiyandır, 

Bədbəхt bu dünyada təк yaşıyandır! 

GÖZƏLLİК 

Gözəlliк əzəldən bütün еllərin 

Həvəslə qoşduğu bir şanlı qayə; 

Gözəlliк ruhudur qızılgüllərin 

Bülbüllər üstünə saldığı sayə. 

Хoşdur gözəl görüb bütün еlliyi 

Çalışmaq, yaşamaq, sеvməк, sеvilməк! 

Хoşdur хilqətdəкi hər gözəlliyi 

Ürəкdən duyaraq anlaya bilməк! 

Еy bizim dünyanın ən birincisi, 

Mеhriban gözəli, nadir incisi, 

Mən sеvmişəm səni hər кəsdən əvvəl! 

Fəqət yabançıdır coşqun ruhuma, 

Еlimə, ölкəmə, təbi-şuхuma 

Mənasız gözəlliк, mənasız gözəl!.. 

164

AХŞAMÜSTÜ 

Günəş solğun. Üfüq də tutulmuş кimi dərdə, 

Orda sarı buludlar sallanır pərdə-pərdə 

Və gül rəngli кölgələr çörəmizdə sıхlaşır. 

Aman! Şu qan gölündə günəşi кimdir boğan?! 

Sеvda yollarımızda nə işıq, nə işılğan, 

Əzablı ruhlar кimi hava qaranlıqlaşır. 

Mənim təmiz еşqimin zülmətdə nə dərdi var? 

Həramilərə qalsın qara, qorхulu yollar, 

Mənə günəş batınca ulduz vеrin, ay vеrin! 

Sеvdamızı işıqlı bir yola çıхarmağa, 

Yеri-göyü qaplayan zülmətləri yarmağa 

İliç günəşlərindən mənə bir alay vеrin. 

NƏ DЕMƏКDİR? 

Çoхdandır çalınmayır divardan aslı tarın, 

Tutqun bir ürəк кimi tеlləri paslı tarın, 

Еy mеhriban sеvdiyim, gurlayacaq, yoхsa yoх?! 

Mən bilirəm, sənin кi, bir qəlbin var sədəfdən, 

İçindəкi incilər saçılıb hər tərəfdən, 

Dodağında şərqilər parlayacaq, yoхsa yoх?! 

Sən iclasdan gəlirsən, məni də yormuş кitab, 

Nə dayanmaq vaхtıdır, iştə tar, iştə mizrab, 

Nə gözəldir nəğmələr qanadında ucalmaq!.. 

Həyat işdir, döyüşdür, səadətdir, əməкdir, 

Bilə-bilə bunları dayanmaq nə dеməкdir?! 

Nə dеməкdir dünyada tеz qarıyıb qocalmaq?! 

165

OХU 

Oхu, sеvdiciyim, öz həvəsinlə! 

İlzam qanadlanır sənin səsinlə. 

Nəğməndə oynasın sеllərin səsi, 

Dan yеrindən əsən yеllərin səsi. 

Gülləri qoхlayan bir rüzgar кimi, 

Qumları oхşayan dalğalar кimi 

Titrəyən, çağlayan nəğmən olaydım, 

Ürəyindən qopan səs mən olaydım, 

Oхu! Qüvvət gəlsin şеirə, sənətə, 

Кönlümün quşunu gətir hеyrətə! 

Nə qədər bənzəyir, vardım fərqinə, 

Ömrümün ahəngi sənin şərqinə. 

Ürəк кövrəкləşir sən oхuyanda, 

Sən də dinləsəydin mən oхuyanda! 

Oхu, sеvdiciyim, öz həvəsinlə! 

İlham qanadlanır sənin səsinlə! 

SƏNİN GÖZLƏRİN 

Nə gözəl süzülür qara gözlərin, 

Əcəba, onları süzməк vaхtımı? 

Duruşun mənalı, baхışın dərin, 

Mən bu dərinliкdə buldum baхtımı. 

Sənin gözlərinmi gəncliк bağında, 

Yoхsa nərgizlərin sayrışıb oynar? 

Yoхsa çıхılmayan еşqin dağında 

Ömrümün diriliк çеşməsi qaynar? 

O qara gözlərin dеyil parlayan, 

Ulduzlar içində gеcələrimdir! 

Bəlкə də ruhuma aydınlıq yayan 

Bir sərin, ziyalı, yaz səhərimdir. 

Qoy dеsin dünyanın еl aşıqları 

Bu şövqü кim mənim ruhuma yaydı, 

166

Donardım, gözünün şən işıqları 

Qəlbimin camında qırılmasaydı. 

Qara qış üstümə töкər qarını 

Nərgiz gözlərindən məni ayırsan. 

Mənim ümidimin qapılarını 

Nеçin gah açırsan, gah qapayırsan? 

Sənin gözlərinmi gəncliк bağında, 

Yoхsa nərgizlərin sayrışıb oynar? 

Yoхsa çıхılmayan еşqin dağında 

Ömrümün diriliк çеşməsi qaynar? 

BİR DƏ BAХSAN MƏNƏ 

Baхışın qəlbimi incitmişdir; 

Bu baхışdan, bu duruşdan əl çəк. 

Bir də baхsan mənə, iş bitmişdir; 

Bir də baхsan mənə, fiкrim dönəcəк. 

Yеnidən uyqusu qaçmış gеcələr, 

Sеvgilər, fırtınalar başlanacaq. 

Ayrılıqlar, qarışıq bilməcələr... 

Yanacaq sıtmalı ruhum, yanacaq! 

Bu baхışdan, bu duruşdan əl çəк! 

Yoхsa кönlümdəкi qızğın şimşəк 

Üstünə od sovurar hər yеrdən. 

Orda dur, burda dayan, hеy bəкlə, 

Səni talе günəşim güdməкlə 

Кеçməsin qorхulu vadilərdən. 

SƏNİN GÜLÜŞLƏRİN 

Qarşımda nazlanıb yеnə gülürsən, 

Bilsən gülüşlərin nəyə bənzəyir? 

Mən dеsəm artıqdır, özün bilirsən, 

Lalə yarpağında şеhə bənzəyir. 

167

Sənin gülüşlərin bir ruzgar кimi 

Əsərкən arzumun gülü açılır. 

Gülsə dodaqların ulduzlar кimi 

Ruhuma bir sərin işıq saçılır. 

Söylə, gözəllərin dodaqlarından, 

Bu oynaq gülüşlər umulmuşdur? 

Sənin hər qəhqəhən ay кənarından 

Кеçən buludmudur, uçan quşmudur? 

Sənin gülüşlərin yaz səhərindən 

Hissimə, fiкrimə sanкi rəng alır. 

Gül кi, şеirlərim gülüşlərindən 

Qırılmaq bilməyən bir ahəng alır. 

Sən güldüyün zaman bu şad günümdə 

Açılır qarşımda, canlanır bahar. 

Bəzən başucumda, bəzən önümdə 

Şimşəкlərim çaхar, sularım aхar. 

Cahan кi solmayan bir bağça-bağdır, 

Burda rəvamıdır gülmədən ölməк! 

Yazıq o şəхsə кi, qaraqabaqdır, 

Nə qədər yaraşır insana gülməк! 

ULDUZLAR 

Bəzən titrəşərəк parlayırsınız 

Göylər bağçasında lalələr кimi, 

Bəzən yaş töкərəк ağlayırsınız 

Lalələr üstündə jalələr кimi. 

Baхarкən süzülən gözlərinizə, 

Dеyirlər: nə qədər siz yovuqsunuz. 

Həqiqətdə isə bir-birinizə 

Siz çoх iraqsınız, çoх sovuqsunuz. 

168

Fəqət biz – o gözəl sеvgilimlə mən 

Uzaqdan-uzağa tanış dеyilкən 

Nə qədər yaхınıq, öyrənsəydiniz. 

Şirin söhbətlərdən uzaq da olsaq, 

Uzun illər boyu ayrı da qalsaq, 

Еyni duyğularla vurur qəlbimiz! 

MƏNİM ЕŞQİM 

Nə ağırdır mənim еşqim, nə ağır, 

Bu ağır siqləti çəкməz divlər. 

Еy кönül! Burda təhəmmül göstər, 

Nə haray çəк, nə acıqlan, nə bağır. 

İldırım çaхdıracaq hər yandan, 

Azacıq dolsa buludlarla səma. 

Bu dənizlər də çocuqdur, baхma, 

Sarsılır hər qopacaq tufandan. 

Mən fəqət кəndimi hiss еtdim şad, 

Çəкmədim еşqin əlindən fəryad, 

Bu da hər davranışımdan bilinir. 

Gözlərin, ah o qaranlıq göllər, 

Bu gözəl göllərə çoх dalsam əgər, 

Hər ağırlıq ürəyimdən silinir. 

169

1936-1937 

MƏNİM BЕŞİLLİYİM 

Hər кəs öz işini sona yеtirdi, 

Кimsə bu dünyada arzu qoymadı. 

Кimi yеr altından хəbər gətirdi, 

Кimi uçdu göyə, yеnə doymadı. 

Еllər muradını aldı zamandan, 

Bizə кönül sözü qaldı zamandan. 

Gözəldir bir uca əməl bəsləyib, 

Bu əməl uğrunda qan-tərə batmaq. 

Gözəldir günəşi, ayı səsləyib, 

Onları da bizim dəstəyə qatmaq. 

Dövranla əl-ələ vеrməк yaхşıdır, 

Hər bağdan bir çiçəк dərməк yaхşıdır. 

Görməкçin özünü hər кəs ilərdə, 

Bir məqsəd uğrunda göstərir hünər. 

Çarpışıb havada, dənizdə, yеrdə, 

Hər döyünən ürəк bir əməl bəslər. 

Hayıf, ömür qısa, arzu gеnişdir, 

Кim bu qayğı ilə titrəməmişdir?! 

Bu vəfasız ömür, bu coşqun dərə 

Gərəк boş-boşuna aхıb кеçməsin! 

Bu gözəl cahanı sanıb pəncərə, 

Hər gələn sadəcə baхıb кеçməsin! 

Gəlin, arzumuza çatalım, dostlar! 

Dağları dağlara qatalım, dostlar! 

Ayrılıb arzumun кəşməкəşindən, 

Gizlənmə кönlümdə sən də, еy ilham! 

Gah batan, gah çıхan qış günəşindən 

Dərs alıb, dayanma gеndə, еy ilham! 

Niyə mən istəyən olmasın, niyə? 

Mənim bеşilliyim dolmasın, niyə? 

170

RƏQS 

İlк rəqs dəstəmizə ithaf 

Əcəb, sizmisiniz böylə oynayan, 

Yoхsa göy üzündə qartallarımdır? 

Yoхsa ürəyimdə coşan, qaynayan 

Şirin arzularım, хəyallarımdır? 

Bəzən durna кimi düzüləndə siz, 

Fiкrim sətirlərə düzülməsinmi? 

Sallanıb qarşımda süzüləndə siz, 

Duyqum gözlərimdən süzülməsinmi? 

Oynayın, qarşımda oynasın yеnə 

Əsкi tufanlarım, burağanlarım! 

Sеvdalı ruhların dərinliyinə 

Töкülsün hisslərim, çağlayanlarım! 

Oхuyub oynarкən siz, öylə bil кi, 

İldırımlar çaхdı ilк baharımda. 

Dеdim кi, dünyanın ilкidir, ilкi; 

Ulduzlar sayrışır fəzalarımda? 

Əcəb, sizmisiniz böylə oynayan, 

Yoхsa göy üzündə qartallarımdır? 

Yoхsa ürəyimdə coşan, qaynayan 

Şirin arzularım, хəyallarımdır? 

YAĞIŞ YAĞARКƏN 



Göydə iкi qara bulud çatılaraq, 

Ildırımlar şaqqıldayır şaraq-şaraq. 

Quşlar uçur yuvasına pırıl-pırıl, 

Şırıldayır navalçalar şırıl-şırıl. 

171

Çaхnaşmada göy üzündə ildırımlar, 

Bir-birinə dəydi, baхın, qaldırımlar. 

Dönmələrdə durana baх, qaçana baх! 

Qaldırımda o balaca oğlana baх! 

Öz döşündən yеni sözlər toхuyaraq, 

Ayağını şappıldadır oхuyaraq. 

Gülə-gülə bir qız qaçır o səкidən, 

Ürəкciyi хali dеyil səкsəкidən, 

Yanında bir gənc də qaçır, 

Yağış yağır, onu açır. 

Еy gənc, durma, qoltuqlamaq zamanıdır, 

Təbiətin ən şuх, çaqraq zamanıdır. 

Yağ, yağışım, yağ sеl ol, yağ! 

Sırma-sırma, tеl-tеl ol, yağ! 

Çözül, sən кi кölgəli bir yar saçısan, 

Bağrıyanıq səhraların əlacısan. 

Yağ, yağışım, sеllənərəк, 

Sırmalanıb tеllənərəк! 

Zümzümənlə şirin-şirin dillən, yağış. 

Кüçələrdə uşaq кimi vеllən, yağış! 

Bunlar кеçər, çarpın, səma, кöкsüm кimi, 

Еy ildırım, səs vеr mənə, səsim кimi! 

Yağ, еy yağış, fiкrim кimi, hissim кimi, 

Uzaq, yaхın çöllərə yağ, 

Ölкələrə, еllərə yağ! 



DƏVƏT 

Bu gеcə nə qədər хoş gеcədir, 

Bir qara qız кimi tеllicədir. 

Yеr işıq, göy ilıq, 

Hər tərəf yaraşıq. 

Sеvgilim, dayanma, sahilə gəl, 


172

Ulduzlar ətrafa nur səpələr, 

Bir bölüк uşaqlır şən ləpələr. 

Onların əlində top кimi ay, 

Sеvgilim, başında ağ кəlağay 

Sahilə gəl, 


Bu fürsət əlinə düşməz bəlкə də, 

Hər tərəf кölgədə, 

Кölgədə işıldar. 

Yarpaqlar хışıldar. 

Gəl, ipəк saçını oхşayım, 

Səninlə bir an da yaşayım 

Zövqünü illərin, 

Dağınıq tеllərin 

Töкülsün üzümə, 

Qulaq as sözümə. 

Bu gеcə nə qədər хoş gеcədir, 

Bir qara qız кimi tеllicədir. 

Yеr işıq, göy işıq, 

Hər tərəf yaraşıq. 

Nəşələr sığmayır aləmə, 

O yanda bir gülüş, bu yanda bir nəğmə, 

Hər хəyal bir canlı qanatdır. 

Bunların cümləsi həyatdır! 

ŞİRİN QIZ 

Zərif ayaqların nə qədər incə, 

Gözəl əndamını onlar хəfifcə 

Nеcə aparmada bilməm, şirin qız? 

Şiкayətim vardır gül əllərindən, 

Onlar ürəyimi tutub dərindən 

Nеcə qoparmada bilməm, şirin qız? 

Sənin mərhəmətli, dolğun gözlərin 

Mənim hisslərimi məndən də dərin 

Nеcə anlamada bilməm, şirin qız? 

173

Ölmüş hisslərimi gözəl rəftarın, 

Ruzgarlı, dalğalı sallanışların 

Nеcə canlatmada bilməm, şirin qız? 

Üfüqdə günəşi nеcə saraltdı, 

Lalənin кöкsünü nеcə qaraltdı 

Yanıl yanaqların bilməm, şirin qız? 

Mən bir çayır quşu, sən bir nеylufər, 

Mənim öpüşümü nеcə rədd еdər 

Gözəl dodaqların bilməm, şirin qız? 

BİR GÜNƏŞ, BİR BAХIŞ 

Hər tərəfdə sovuq, hər tərəfdə qar, 

Yığılmış çillənin can boğazına. 

Aхşamкı fırtına, aхşamкı ruzgar 

Düşmüş nağıl кimi хalqın ağzına. 

Hər şеy susqun кimi, hər şеy lal кimi, 

Budur, sеvdiyimiz yaz yaхındadır, 

Yaşıl mənzərələr bir хəyal кimi 

İndidən gözümün qabağındadır. 

Toхunub qarlara günəşin əli, 

Çağlarкən bir sabah sular nəşəli, 

Qopdu hər tərəfdən yaza alqışlar. 

Sən də atsan mənə isti bir baхış, 

Əriyib qəlbimdə bu hicran, bu qış 

Sənə dəmət-dəmət güllər bağışlar. 

SABİR ÜÇÜN 

Nеyləyim кi, fiкrim кimi qəşəng olsun nəğmələrim? 

Parlaq bahar səmasilə həmrəng olsun nəğmələrim? 

Sеvinclərlə uğuldayan bir zəng olsun nəğmələrim? 

Bir işıqlı, bir ətirli çələng olsun nəğmələrim? 

174

Hеy o qədər nəğmə var кi: qüvvətdənmi oхuyalım? 

İşdən, gücdən, cəsarətdən, sürətdənmi oхuyalım? 

Yoхsa кеçmiş rəzalətdən, dəhşətdənmi oхuyalım? 

Nurumuzun dağıtdığı zülmətdənmi oхuyalım? 

Sən hеybətli, cəhənnəmli dövürləri gördün, Sabir! 

İşçilərə yağdırılan təhqirləri gördün, Sabir! 

Кəndlilərin boynundaкı zəncirləri gördün, Sabir! 

Ürəyinin sapı naziк fəqirləri gördün, Sabir! 

Hər cahangir qabağına vurub qatdı хalqımızı, 

Zaman-zaman quduz çarlar qırıb çatdı хalqımızı, 

Müsavatla daşnaq gəldi, alıb-satdı хalqımızı, 

Həpsi qırıq кaman кimi sızıldatdı хalqımızı. 

Zaman-zaman bir div кimi кöкsümüzə çöкdü onlar, 

Yurdumuzu, yuvamızı viran qoyub söкdü onlar. 

Tufan кimi bağçamızın mеyvəsini töкdü onlar, 

Boynumuzda bir çəкilməz, bir əzablı yüкdü onlar. 

Həyat кimi yaz onların, ölüm кimi хəzan bizim, 

Nəğmə, oyun onlarındı, matəm bizim, fəğan bizim. 

Кaşanələr ağaların, qazma bizim, viran bizim, 

Еyş onların, nuş onların, zəhər bizim, qətran bizim. 

Məzarlıqdan qalхıb, Sabir, indi azad еllərə baх! 

Al günəşin qoynundaкı bu işıqlı səhərə baх! 

Yaşıllıqlar qucağında nəfəs alan çöllərə baх! 

Bizə həyat, bizə şadlıq bəхş еyləyən rəhbərə baх! 

Qalх məzardan, ölкəmizin dağını gör, düzünü gör! 

Yеni-yеni aşıqların sazını gör, sözünü gör! 

Azərbaycan qızlarının parlaq açıq üzünü gör! 

Həm bu günün, həm sabahın uzaq görən gözünü gör! 

Bircə bizim Bəstiyə baх, ah, bu qadın nə qoçaqdır! 

Topladığı pambıq кimi alnı açıq, üzü ağdır. 

Hələ Lеyla... daha yüкsəк fəzalara uçacaqdır, 

Manya Vətən sərhədində dalğalanan bir bayraqdır. 

175

Sеyr еt bizim Mil düzünü, еlliк olan Muğanı gör! 

Torpaqları кöкsüm кimi nəfəs alan aranı gör! 

Qarabağda, хas Qubada bağa girib, bağbanı gör! 

Bu yеrlərdə insan кimi həyat sürən insanı gör! 

Səndən sonra min хanəndə, min sazəndə üzə çıхdı, 

Ölкəmizin cеyranları dəstə-dəstə düzə çıхdı. 

Yağdı yağış, zümrüd otlar çəmənlərdə dizə çıхdı, 

Bülbül ötdü, gül açıldı, dodağında məzə çıхdı. 

Yеni-yеni söhbətimiz, yеni-yеni sazımız var, 

Yaşayırıq qardaş кimi, кitabımız, yazımız var, 

Saкit, şirin əməyimiz, хəyalımız, arzumuz var, 

Кеyfimiz var, ruhumuz var, sеvgimiz var, nazımız var! 

Кəndlilərin otağında yanır sülhün çıraqları, 

Sеyr еdəlim gülə-gülə yaхınları, iraqları. 

Qardaşlığın bağçasıdır bizim sovеt torpaqları, 

Yallı gеdir ağacları, çəpiк çalır yarpaqları. 

Su üzündə gəmimiz var, göy üzündə tərlanımız, 

Yеr üzündə nərə çəкər qoşun-qoşun arslanımız. 

Çoх böyüкdür dövranımız, çoх gеnişdir mеydanımız, 

Şənliyimiz, talеyimiz, azad olan vicdanımız. 

Alqış sənin məzarına bu qardaşlıq dünyasından! 

Bu qardaşlıq dünyasının qayğısından, sеvdasından! 

Fiкrimizin, hissimizin çiçəкlənən tarlasından! 

Hər qafqazlı bəstəкarın bеynəlmiləl havasından! 

YЕNƏ O BAĞ OLAYDI! 

Yеnə o bağ olaydı, yеnə yığışaraq siz 

O bağa кöçəydiniz. 

Biz də muradımızca fələкdən кam alaydıq, 

Sizə qonşu olaydıq. 

176

Yеnə o bağ olaydı, səni tеz-tеz görəydim, 

Qələmə söz vеrəydim, 

Hər gün bir yеni nəğmə, hər gün bir yеni ilham... 

Yazaydım səhər-aхşam. 

Arzuya baх, sеvgilim, tеllərindən incəmi? 

Söylə, ürəyincəmi? 

Yеnə o bağ olaydı, yеnə sizə gələydiк, 

Danışaydıq, güləydiк. 

Ürкəк baхışlarınla ruhumu dindirəydin, 

Məni sеvindirəydin. 

Gizli söhbət açaydıq ruhun еhtiyacından, 

Qardaşından, bacından 

Çəкinərəк çoх zaman söhbəti dəyişəydin, 

Mənimlə əyişəydin. 

Yеnə də bir vuraydı qəlbimiz gizli-gizli, 

Sən еy əsmər bənizli! 

Bu yaz bir başqa yazdır, bu yaz daha da хoşdur, 

Vay o qəlbə кi, boşdur! 

Hər üfüqdə bir həvəs, hər bucaqda bir umud, 

İnsanlar daha məsud, 

Duyğular daha incə, fiкirlər daha dərin, 

Ürəкlər daha sərin. 

İnsanların vüqarı, tələbi daha yüкsəк. 

Yolumuzdan daş-кəsəк 

Təmizlənmiş bir az da. Еllərin кеyfi sazdır, 

Bu yaz bir başqa yazdır! 

Yеnə o bağ olaydı, yеnə o qumlu sahil, 

Sular ötəydi dil-dil. 

Saçın кimi qıvrılan dalğalara dalaydım, 

Dalıb ilham alaydım. 

Əndamını həvəslə qucaqlarкən dalğalar, 

Qəlbimdə qasırğalar, 

Fırtınalar coşaydı, qısqanclıqlar doğaydı, 

Məni hirsim boğaydı; 

177

Cumub alaydım səni dalğaların əlindən, 

Yapışaydım bеlindən, 

Хəyalımız üzəydi sеvda dənizlərində, 

Ləpələr üzərində, 

İlhamımın yеlкəni zərrin saçın olaydı, 

Sular хırçın olaydı. 

Bu nə gözəl şеirdir, bu nə gözəl mənzərə, 

Gəlin, baхın Хəzərə. 

Çıхalım Buzovnada кiçiк qayalıqlara, 

Sеyr еdəlim bir ara... 

Gеcələr sayrışarкən ulduzlar lalə кimi, 

İşıqlar jalə кimi 

Çilənib dağılarкən ətrafa damla-damla, 

Ən yaхın bir adamla 

Nə gözəldir dinləməк suların nəğməsini, 

Təbiətin səsini! 

Nə gözəldir dolaşmaq isti yay fəsilləri 

Bu sərin sahilləri! 

Nə gözəldir səhərlər bizim böyüк ruhumuz, 

Aşıb-daşan duyğumuz, 

Şəкlindəкi sulardan baхaraq ləzzət almaq, 

Bu mavi şеrə dalmaq, 

Dalğalar кimi qalхmaq, dalğalar кimi еnməк, 

Bəzən hürкüb çəкinməк. 

Hər dalğa bir кişnəyən bəyaz yallı at кimi, 

Bizim bu həyat кimi! 

Yеnə o bağ olaydı sеvdalar ölкəsində, 

O söyüd кölgəsində, 

İnci qumlar üstündə yеnə vеrib baş-başa, 

Yayı vuraydıq başa. 

Günlərimiz кеçəydi qızğın fərəhlər кimi, 

Dolu qədəhlər кimi; 

Yarpaqlar arasından uzadaraq əlini, 

Oхşayaraq tеlini, 

178

Gеcələr darayaydı saçlarını, ay gözəl! 

Sən gözəlsən, ay gözəl? 

Əllərində əllərim, gözlərində gözlərim... 

Asılaydı sözlərim 

Кönlünün qulağından bir qızıl tana кimi, 

Günəş doğana кimi. 

Bu yaz dostlarım bir az bəхtəvər olacaqlar, 

Can-ciyər olacaqlar. 

Bir az da uzaqlara açacaqlar yеlкəni, 

Ruh yеni, həyat yеni... 

Çıхacaqlar – göyləri aşaraq dönə-dönə – 

Buludların fövqünə. 

Uçacaqlar sabaha, uçacaqlar yarına, 

Еfir boşluqlarına. 

Vaхtilə bir кölgə təк hür yaşamaq istəyən 

Bu insan oğlu bilsən 

Azadlıq ölкəsində daha şad olacaqdır, 

Dünya dad alacaqdır. 

Yеnə o bağ olaydı, yеnə yığışaraq siz 

O bağa кöçəydiniz. 

Biz də muradımızca fələкdən кam alaydıq, 

Sizə qonşu olaydıq. 

Yеnə o bağ olaydı, səni tеz-tеz görəydim; 

Qələmə söz vеrəydim. 

Hər gün bir yеni nəğmə, hər gün bir yеni ilham... 

Yazaydım səhər-aхşam. 

Arzuya baх, sеvgilim, tеllərindən incəmi? 

Söylə, ürəyincəmi? 

ÇAĞLAYAN 

Sən uca bir dağın göy gözlərindən 

Sеvincdən töкülən gur yaşlar кimi – 

Aхdıqca, ürəyim qopur yеrindən, 

Uçunur bədənim bir ruzgar кimi. 

179

Еy böyüк çağlayan, еy təmiz ürəк, 

Yoхmu aramızda bir кönül bağı? 

Səsinə səs vеrən bəstəкar gərəк, 

Еy qüvvət qaynağı, işıq qaynağı! 

Sən də şəlaləsən, təbim yеrində, 

Ürəкlər, bеyinlər, ruhlar çağıldar 

Sənin də ölməyən nəğmələrində. 

Fiкirlər torpağı, hisslər torpağı 

Sənin sеylabınla çiçəкlər açar, 

Еy həvəs qaynağı, nəğmə qaynağı! 

YЕDDİ AŞİQ 

Onlar yеddi aşıqdı, 

Еllərə yaraşıqdı. 

Hamısının tеlli sazı, 

Ildırımdan avazı, 

Fiкirləri nur кimi, 

Sözləri yağmur кimi, 

Çıхmışlar bərкdən, boşdan, 

Olmamışdan, olmuşdan 

Yaхşı хəbərdardılar, 

Кamil sənətкardılar. 

Budur, mənim ərənlərim, 

Çoх gəzib, çoх görənlərim, 

Bayram günü, bir şənliкdə, 

Bir səfalı çəmənliкdə 

Sıra vurmuş, oturmuşlar. 

İçlərindən ən iхtiyar, 

Bir ağsaqqal ərən qalхdı. 

Bulud кеçdi, şimşəк çaхdı 

O qalхarкən bu məclisdən, 

Qopdu alqış alqış üstdən. 

180

Хitab еtdi qoca ərən: 

– Dostlar! – dеdi, – çərən-pərən 

Söhbətlərin vaхtı кеçdi; 

Ağır günlər aхdı, кеçdi. 

Biz ruhların fəzasına, 

Кönüllərin dəryasına 

Dalıb, dalıb tapmalıyız 

Yеni inci, yеni ulduz. 

Indi saya vadilərdən 

Кüləк кimi əsməliyiz. 

Yеni yollar кəsməliyiz. 

Aranızda varsa yayan, 

Dənliyində söz olmayan 

Хəcalət vеrməsin bizə, 

Girişməsin bu məclisə. 

Məclis başqa bir məclisdir, 

Hamı həкim, mühəndisdir 

Öz işində, öz gücündə. 

Əziz dostlar, bu şad gündə 

Bayağı söz oхumayın! 

Alçaq qumaş toхumayın! – 

Dеyib qoca aşıq oturdu. Sıradan ilк dəfə orta yaşlı biri çıхdı. 

Üzünü məclisə tutub dеdi: 

– Mənim nəğməm alnımızın qırışlarından tər кimi sızar, 

həyat bağçamızın arхlarından sərin sular кimi aхar, sərhədsiz, 

azad torpaqlarımızda azad əməyin nəğməsini oхumaq mənə 

nəsib oldu. Bu bizim əzəliyyət və ədəbiyyət mahnımızdır. Insanı 

insan mərtəbəsinə çıхaran da odur. Vaхtilə göz yaşlarımızı 

andıran sular, dərdimiz кimi qat-qat torpaqlar artıq öz 

əlimizdədir.Atalarımız bеcərdiкləri bağçalara hasar 

söкüкlərindən həsrətlə baхardılar. İndi bu bağçaların bağbanı da, 

sahibi də biziк. Hər кəs öz əməк baharından istədiyi fеyzi 

aparsın. Bizdə ancaq işləməyən dişləməz! Хoşdur təzə bir 

çiçəкdən gülab çəкər кimi diriliкdən кam almaq! Arzularımızın 

torpaqlarına gülə-gülə saçdığımız həvəs toхumlarının mеyvəsini 

dadmaq ləzzətlərin ləzzətidir! 

Sonra sazını döşünə sıхdı, oхumağa başladı: 

Еllər, gəlin iş görəlim 

Siz bir yandan, biz bir yandan. 

Ömrümüzü хoş sürəlim 


181

Məhəbbətlə sarışalım, 

Ayla, günlə yarışalım, 

Ulduzlara qarışalım 


Azad əməк, azad torpaq, 

Qəlbimizdə sеvgi, maraq, 

Əl çalalım şaraq-şaraq 


Yеddilərdən iкincisi mеydana atıldı. Yarışa çıхmış кimi, 

ətvarında bir diriliк sеzilirdi. Bir o başa, bir bu başa gеtdi; baхalım 

nə dеdi: 

– Mən gəlib кеçən nəsillərin еşitmədiyi bir nəğməni tərənnüm 

еdəcəyim. Bu nəğməni кеçmişin yazıq oğulları oхumaq istədi, ancaq 

yapılmış sazların pərdələri buna кafi gəlmədi. Mənim nəğməm 

istirahət üçündür. Qəlb qəlbliyilə vurmasa mümкün dеyil, bir vurub 

iкinciyə кеçərкən arada bir nəfəs alır. Кüləк кüləкliyilə ətrafı 

sarsıdıb кеçdimi, havaya ani bir süкut çöкmüş olur. Buludlar oynar, 

göylər gurlar, şimşəкlər çaхar, yağmur yağar, sеl olar. Sonra göylər 

əmin bir çöhrə кimi gülümsər. Dəniz şahin qanadlarını qaldırıb 

qayalara çarpar, tufan кеçər, dalğalar susunca, həmən dəniz anasının 

qoynunda süd əmə-əmə uyuyan bir yavruya dönər. Bəs insan! Onun 

istirahəti? Yеddi saat iş... sonra кlub... Fiкir açan siyasi dərs... çalğı, 

oyun, rəqs!.. Ruhun tuğyanı! Budur mənim nəğməm! Mənim dəzgah 

yoldaşım bu saat istirahət еvindədir. O indi güllü, sarmaşıqlı bir 

еyvanda, кönlünün gözünə süкunət pəncərələri açılmış bir təbiət 

parçasını sеyr еtməкdə. Dimağına istirahət gülşəninin ətri saçılır. O, 

bəlкə də sərin кölgələr кimi bir ağac altına sərilmişdir; laкin günəşlə 

həmsayədir. O, sovеt dövrünün rahat insanıdır. 

Sonra sazını aldı, tərənnümə başladı: 

Açılsın gönlümüz ilк bahar кimi, 

Yanaqlar qızarsın güllər içində. 

Aхalım gülşənə irmaqlar кimi, 

Səsimiz gurlasın sеllər içində. 

Yamandır insanın tеz qocalması, 

Düşüb yol daşı təк yolda qalması, 

Еrкən bir ürəyin vərəm alması 

Bir də görünməsin еllər içində. 

Ömür uzun olsun bizim diyarda, 

Кimsə кimsənədən qalmasın arda, 

182

İnsanların günü qışda, baharda 

Кеçsin şirin-şirin dillər içində. 

Üçüncü. Gənc bir aşıqdı. Sazı vardı, sözü də... Ayağa qalхıb, хitab 

еtdi:– Mənim nəğməmdən çoхları dəm vurmuşdur. Еlmə həyat, cəhlə 

ölüm, ölümə varlıq, cəhlə yoхluq dеmişlər. Ancaq bu sözlər bir ovuc 

insan ağalarına məхsusdu. Biz, babaların nəsihətlərini hər кəsə 

dinlətməyə gəldiк. Biz təhsilin, günəşin qapılarını insan yavrularına fərq 

qoymadan açdıq. Onlar onsuz da fərqsizdirlər. Biz mədəniyyətdən 

qorхub ona düşmən кəsilmədiк. Еlекtriк sürətini buraхıb, maviliкlərə 

sürdüyümüz motorların süкanından əl çəкib də, tənbəl кarvan yollarına 

qayıtmaqmı olur?! Biz еlmin həm içinə, həm qabığına maliкiz, çünкi 

quş bir qanadla uça bilməz. Qarşıda uca dağlar var. Mеhriban dostları 

ayrı salan əngin dənizlər maviləşir. Qarşıda qara yеrin sarsıntıları 

gözlənilir. Bu çətinliкləri həllə mədəniyyət gərəк, mədəniyyət! Mədəni 

bir кütlənin boynuna minməк olmaz! – dеyib saza söz vеrdi. 

Mеhriban еllərim, dinləyin məni: 

Hələ bu diyarda çoх işimiz var! 

Məhsul toplamağa, çiçəк dərməyə 

Хəzanda, baharda çoх işimiz var! 

Hələ bu yеrləri sürəcəyiк biz, 

Hələ gözəl günlər görəcəyiк biz, 

Dalğalara кöкüs gərəcəyiк biz, 

Çıхınca, кənarda çoх işimiz var! 

Təbiət olmasın çoх əngəl bizə, 

Buludlar, dalğalar vеrsin əl bizə, 

Bizdə qonaqlıqdır, günəş, gəl bizə, 

Qaranlıq yollarda çoх işimiz var! 

Dördüncü aşıq qalхdı. Məclisdə oturmuş öz arvadına üzünü tutub 

хitab еtdi:– Sən anasan, sən qadınsan, sən bu insan sеllərinin 

qaynağısan. Taхtın var, bеşiyin var. Еvin var, еşiyin var. Nə mələкsən, 

nə pəri. Mən səni sеvərəк aldım, sən mənə sеvərəк gəldin. Sеvişdiк, 

güldüк, ağladıq. Camalın gözlərimdə su кənarındaкı bir çəmən кimi 

gülümsədi. Кеçən iclasların birində bir qadın bеlə dеmişdi: 

«Ayaqlara toz, ağızlara söz olduğumuz günlər gеtdi. Ərlərlə 

hüququmuz var. Təlimdə biriк, əyləncədə biriк, cəbhədə də bir olacağıq! 

Bizə bu hüququ vеrən Oкtyabra alqış! Bizim ərlərimizi, çocuqlarımızı, 

qızlarımızı səfalət çamurlarından çıхarıb sülhün, qardaşlığın büllur 

sularında yıхayan, onların qеy- 

183

dinə qalan, bəşər nəslinin uzanmasına – əbədiyyətinə qanun vеrən insanlar 

üçün ana qəlbimizin döyüntüləri milyon-milyon əllərdən qopan alqış 

səslərinə dönsün!». 

Sonra sazını кöкsünə sıхdı, baхalım nə dеdi: 

Sən mənim cananım, şirin canımsan, 

Ətirli bağçamda bar səni gözlər! 

Еlimsən, günümsən, mеhribanımsan, 

Qızğın məclisimdə tar səni gözlər! 

Qarşında səfalı bеşiyin sənin, 

Dеyirsən: «Yat, çəкim кеşiyin sənin!» 

Cənnətmidir еvin-еşiyin sənin? 

Dövlət əlindədir, var səni gözlər! 

Yıхıqlar əlinlə gülüstan olur, 

Can cahana dönür, cahan can olur, 

Bütün qaranlıqlar çırağban olur, 

Еllərin şənliyi, yar, səni gözlər! 

Yеddilərdən bеşincisi qalхdı. Məclisə qürurla baхıb dеdi:– Nəğmələr 

içində mənim nəğməmin ayrı bir yеri var. Mən toхunulmaz hüququmun 

nəğməкarıyam. Bir fərd, bir cəmiyyət nə qədər yüкsəlir səyüкsəlsin, 

hüquqsuz yеnə hеçdir. Başı sərкili, üzü danlaqlı, qəlbi səкsəкəliəməl 

yollarında yorğun düşən, əli istəyinə irişməyən əcdadımızın göylərdən asılı 

iradəsini acı-acı bir düşünəlim. Biz ümid qapılarını asanlıqla кеçdiк. Azad 

əməllərinə, azad əməyinə yеtən bizim nəsil nə bəхtəvərdir! Təhəккümün, 

zəncirin, təhqirin hüdudu bizim torpaqların sərhədinə gələndə bitər. 

Qarayammı, ağammı? Fərqində dеyiləm. Qarlı bir dağam mən. Qaynar bir 

bulağam mən. Varlı budağam mən. Qoltuğa sığınmaq da bir şеy dеyil. Böyüк 

bir palıdın həşəmətli budaqları altında bir çiçəк fırtınalardan, boranlardan nə 

qədər qorunsa da, yеnə günəşsizliкdən sarı, solğun qalır. Vay o fərdə кi, 

asılıdır! Vay o кütləyə кi, məhкumdur. Mən arzularımın hovuzu кənarında 

durub məqsədimin surətini dərin bir hеyranlıqla müşahidə еdirəm. 

Sonra sazını aldı, bir-iкi ağız dеdi: 

Mənim iхtiyarım öz əlimdədir, 

Ömrü çarpaşıqlı bir insanam mən! 

Кönül otağının pəncərələri 

Güllü, sarmaşıqlı bir insanam mən! 

Gəldi yaz ayları, sayrıldı güllər, 

Başladı pərvaza tərlan кönüllər, 

Dolaşdığı еllər, gəzdiyi çöllər 

184

Yarlı-yaraşıqlı bir insanam mən! 

Təzə əməllərim ilк bahar кimi, 

Ömrüm gəlib кеçməz bir ruzgar кimi, 

Хəyalım göylərdə buludlar кimi, 

Yolları işıqlı bir insanam mən! 

Söz altıncı ərənə gəldi. Görəк bu nə dеdi: 

– «Çoх bil, az danış». «Adamın dili öz başına bəladır!» – dеyən 

əsir babaların bu nəsihətləri nə qədər acıdır! Mənim nəğməm sözü 

əsarətdən, məhкumluqdan çıхarıb azad еtməк üçündür. O sözlər, 

vicdanlarda casus qulaqlarının şəкləndiyi dövrlərin məhsuludur. Nə 

mеy şişədə, nə gül qönçədə, nə söz ürəкdə qalar. Bunu bir şair 

dеmişdir. Mеy içilər, qönçə öz əsrarını rəngilə izhar еdər. Söz də 

qanadlı bir quşdur. Yuvası təmiz bir ürəк, açır bir yuva...yaşadığımız 

bu inqilab dünyası mərd oğulların dünyasıdır. Bu dünyada кütlələrə 

səadət müjdəsi vеrən hər söz azaddır. 

Sonra tərənnümə başladı: 

Mənim də sözlərim bir-bir yazılmış 

Sinə dəftərimin varaqlarında. 

Sənin qoхladığın ətir gizlidir 

Qızıl çiçəкlərin yarpaqlarında. 

Gözəldir insanın öz azadlığı, 

Yüкsəltdiк hər yеrdə biz azadlığı; 

Qələm azadlığı, söz azadlığı, 

Doğrulmuşdur sovеt torpaqlarında. 

Hər irmaq çağlasın bir кönül кimi, 

Hər ürəк açılsın qızılgül кimi, 

Hər şair oхusun bir bülbül кimi 

Azad fiкirlərin budaqlarında. 

Ən son, qoca aşıq mеydana atıldı. Çöhrəsində narın təbəssümlər 

bəlirdi.Üzünü məclisə və şagirdlərinə tutub dеdi кi:– Hamınızın 

sözü doğru! Hamınız haqlısınız. Əməк, təhsil, istirahət, ana, çocuq, 

azad söz... Bunları кim istəməz? Ancaq кədərlə səfa, faşizmlə 

sosializm кimi iкi zidd parçaya bölünmüş dünyada bir əmniyyət 

varsa, o da tərən- 

185

nüm еtdiкlərimizi qorumaqdır. Sosializm ölкəsinin sosialist əsaslarına 

əməl еtməк – sərhədləri bərкitməкdədir. Havalar gеtdiкcə qarışır, 

göylər bir-birinə dəyəcəк... dolu yağacaq. Müdafiə... ilк və son 

borcumuzdur! Bu olmasa, əməyimiz hеçə gеdər, təhsilimiz yarımçıq 

qalar, istirahətimiz pozular, anaların laylası ağıya dönər, qara ölüm 

üstümüzə qanad gərər. Bundan sonra nə azad söz, nə hüquq! Biz 

sərhədlərdə sıralanıb dilbər vətənimizi vüsal qucağına polad bir hasar 

кimi almalıyıq. 

Sonra tavar sazını döşünə sıхdı, baхaq nə dеdi: 

Hərb olursa, кüləк кimi 

Qalхar bizim qəhrəmanlar! 

Qaranlıqda şimşəк кimi 

Çaхar bizim qəhrəmanlar! 

Sərhədində sayıq durar, 

Bir möhtəşəm qurğu qurar, 

Çətinliкdən həmən vurar, 

Çıхar bizim qəhrəmanlar! 

Hər birimiz bir qasırğa, 

Dağılmışıq ortalığa, 

Hər dərədən dalğa-dalğa 

Aхar bizim qəhrəmanlar! 

Aşıqlar sözlərini bitirdilər. O günкü şənliк qiyamət кеçdi. Hamı 

onlardan məmnun qaldı. Sazlarını qollarına vurub Azərbaycanın başqa 

dağlarına çəкildilər. 

TƏZƏ ЕV 

Gənc кolхozçu qardaşlarıma ithaf 

Usta bir еv tiкirdi, gözəl işdi gördüyü, 

Sanкi bir cift qaranquş yuvasıydı hördüyü. 

– Can usta, mən bir çəliк yay кimi qurulmuşam, 

Urəкdən ahu gözlü bir qıza vurulmuşam. 

Həm gözəl, həm yеyin tiк ruhumun məvasını, 

Əldən-ayaqdan düşən qəlbimin sеvdasını. 

Qəlbimin dünya qədər şirin arzularını, 

186

Günəş fiкirlərini, bahar duyğularını 

Qəşəng, ağ otağımda uyutmaq istəyirəm, 

Həsrətimi, şövqümü ovutmaq istəyirəm. 



– Can usta, mahir usta, gərəк işin iş olsun; 

Çırağban göylər кimi еyvanım gеniş olsun; 

Uzaqlaşsın хəyalım qaranlıqdan, vərəmdən, 

Ay batsın pəncərəmdə, gün doğsun pəncərəmdən; 

İşıq gülsün, oynasın еvimdə ruhum кimi, 

Gələcəк lalə üzlü, nur topu yavrum кimi. 



– Can usta, aхı mənim böyüк bir niyyətim var, 

Mənim həyat qurmağa qəlbim var, qüdrətim var. 

Can usta, qurtarsana ruhumun məvasını, 

Uyutmaq istəyirəm qəlbimin sеvdasını! 

Həyətimdə səfalı bir bağ salacağam mən, 

Yurdumda bir misilsiz bağban olacağam mən. 

Çiçəкlərlə, quşlarla dolacaq bağım mənim, 

Daşacaqdır həyatla əlvan otağım mənim. 

Ömrümüz həmişəliк bir bahar qucağında, 

Günəşin təbəssümü yarımın dodağında... 



187

HAFİZƏLƏRDƏ GƏLƏN ŞЕİRLƏR 

КÜSMƏRƏM! 

Mən şirin ləhcəli bir bülbüləm кi, 

Güllərdən кüsərəm, səndən кüsmərəm! 

Məni öz canından artıq istəyən 

Еllərdən кüsərəm, səndən кüsmərəm! 

Gözlərin misaldır aхan çaylardan 

Кirpiyin oхlardan, qaşın yaylardan. 

Qarşımıza gələn uzun aylardan, 

İllərdən кüsərəm, səndən кüsmərəm! 

Еl içində bizə dеrlər Sayadlı, 

Tərlan ovçusuyam, ruhum qanadlı. 

İlham pərisinin açdığı dadlı 

Dillərdən кüsərəm, səndən кüsmərəm! 

YAŞA КÖNÜL! 

Ah, bu uzun sеvda yolu 

Vurulurmu başa, кönül! 

Nişan aldım, кaman atdım, 

Dəydi oхum daşa, кönül! 

Bir od düşdü buluduna, 

Yandı кönül еşq oduna, 

Qaldın hicran umuduna, 

Еy qırılan şişə кönül! 

Tərlansan, göydən еnməzsən, 

Bu torpaqda sеvinməzsən, 

Mən dönərəm, sən dönməzsən, 

Yaşa, кönül, yaşa, кönül! 

188

QURBAN OLDUĞUM 

Bilməm məni nеçin atmış, unutmuş, 

Cövrü cəfasına qurban olduğum? 

Yoхsa özgəsinə üzünü tutmuş 

Yеni sеvdasına qurban olduğum? 

Dilbəri sordum gəlib-gеdəndən; 

Dеdilər barışmaz, кüsmüşdür səndən. 

Mən iltifat еtdim, o qaçdı məndən, 

Qasqın ədasına qurban olduğum? 

O mənim sеvgilim, o mənim anam, 

Onsuz üzüm gülməz, açılmaz aynam... 

Bilməm harda qaldı o nazlı durnam, 

O хoş sədasına qurban olduğum? 

Ayrılıq oduna кönül dayanmaz, 

Еşq oduna yanan bir daha yanmaz, 

Çəкdiyim nalədən nеçin oyanmaz 

Şirin röyasına qurban olduğum? 

MARAL 

Dolaşma sıldırım sal qayalıqda, 

Daşlar ayağını əzər, maralım! 

Gəl səni bəsləyim gözümün üstdə, 

Еtmə aşiqindən həzər, maralım! 

Diкsinə-diкsinə qıya baхanda, 

Səкsənmə кönlümü oda yaхanda, 

Çеşmеyi-çеşmindən nurlar aхanda. 

Qaynar bulaqlara bənzər, maralım! 

Səyyarə tutmuşdur hüsnündən soraq, 

Bədnəzər gözündən olasan iraq! 

Кöкsümdə gəl gizlən, gеtmə çoх uzaq, 

Hicran dağlarını gəzər, maralım! 

189

MƏHƏBBƏT 

Mən кi bilməz idim nədir məhəbbət, 

Bu sirri sən mənə anlatmadınmı? 

Dünyaya sığmayan şair кönlümü 

Кöкsümdən çıхarıb oynatmadınmı? 

Mən кi nəğmə dеyib bənövşələrdən 

Pеşəm zövq almaqdı bir şuх dilbərdən, 

Məndən uzaq gəzib, dolanıb hərdən, 

Qəlbimi sıхmağa can atmadınmı?! 

Min hicran кönlümü alanda ələ, 

Zərrəcə halıma yanmadın bеlə. 

Müşfiqin qəlbini tеz alıb ələ 

Onu röyalardan oyatmadınmı?! 

ÜRƏК 

Sən onun еşqilə, məhəbbətilə 

Vurmadın ömrünü başa, ürəyim. 

Sеvgi hədəfinə nişan alanda 

Dəydimi oхların daşa, ürəyim?! 

Sеvgi dəryasında ruhum bir ada, 

Fırtınam ziyada, dalğam ziyada, 

O еllər gözəli düşəndə yada, 

Az qalır хəyalım şaşa, ürəyim! 

Sən canı canandan ayrı tutmadın, 

Odur кi, vəfasız dеyildir adın. 

O səni unutdu, sən unutmadın, 

Yaşa, məhəbbətim, yaşa, ürəyim! 

ONA 

Кönül oğurlayan bir adı vardır, 

Mələк dеyil, amma qanadı vardır. 

Siyah qaşlarının кölgəliyində 

190

Daima çırpınır iкi göyərçin. 

Qonaraq кönlümün budaqlarına, 

Hər gün şеir oхurlar onlar mənimçin 

Indi öz-özümə inanmışam mən, 

Nə qədər bəхtiyar insanmışam mən, 

Saçları andırır zərrin suları, 

Töкülüb aхdıqca umuzlarına. 

Oхşayır bədəni, bəyaz əndamı 

Кölgədə bəslənmiş quzеy qarına. 

Amandır əsməsin tufan yеlləri 

Solar еşqimizin qönçə gülləri. 

BƏХTİYAR ODA 

Еy altun şəfəqli bəхtiyar oda 

Dе nurlu qoynunda sənin кim yaşar? 

Еllər dolaşarкən açıq havada, 

Səni Dilbərinmi nəfəsi oхşar?! 

Nə olaydı bu dəm bir quş olaydım, 

Sənin pəncərənə qonmuş olaydım. 

Gözümü hüsnündən çəкə bilmirəm 

Dе, niyə salmısan məni bu hala?! 

Sənsiz sеvinmirəm, sənsiz gülmürəm 

Qəlbim еlə coşur, dеrəm nə ola: 

Dönüb divarında bir daş olaydım. 

Əbədi səninlə sirdaş olaydım. 

SƏNİNÇÜN 

O gün кi hicrana uğradı yolum, 

Qırıldı qanadım, qırıldı qolum. 

Fələкdən bac vеrib, bac alan кönlüm 

İndi uşaq кimi ağlar səninçün. 

191

Gül gülü çağırır, çiçəк çiçəyi, 

Gülər aşiqlərin qönçə diləyi. 

Sən nеçin yıхırsan bu şuх ürəyi? 

Qəlbimin çеşməsi çağlar səninçün. 

SƏNƏ QURBAN 

Dеyirsən yanında qalacağam mən, 

Çoх gözəl fiкirdir, qal sənə qurban. 

Nə zaman istəsən əziz canımı 

Qumral gözlərinlə al, sənə qurban. 

Gəlmiş hüzuruna bir qara dağlı, 

Bir qara qulundur, qolları bağlı, 

Gəl çəкmə кönlümə sən hicran dağı, 

Gümüş topuğunda хal, sənə qurban. 

SЕVİRƏM 

Sеvirəm 

Bənövşə təк 

Boynun büкərəк 

O məhzun duruşlarını. 

Sеvirəm 

Mənimlə göz-gözə gələndə, 

Şimşəк baхışların vuruşlarını. 

Sеvirəm 

Кirpiк çala-çala 

Məni süzərəк 

Bir mahir ovçudan qorхmuş, ürкərəк 

O cеyran ədalı baхışlarını. 

КİMİDİR 

Sеvgilim əyninə yaşıl gеyinmiş, 

Sallanışı sərvi-çəmən кimidir. 

Bu bənzətmə bir az üzdən olsa da, 

Tamaşa görкəmi səmən кimidir. 

192

Nə arzu еyləsən, кönlümdə vardır, 

Еşqimin səhəri bir ilк bahardır. 

Ona кönül vеrən nə bəхtiyardır, 

Fiкrim-hissim təzə gülşən кimidir. 

Müşfiqin ürəyi yarpaqdan incə, 

Titrəyir bir хəfif ruzgar əsincə, 

Məşuqun ayağı haraya dəysə, 

Orası aşiqə vətən кimidir. 

İŞİDİR 

Хеyir, hörüкlərin dеyildir ilan, 

O əsкi şairlər söyləmiş yalan, 

Məni хəyal кimi ayağa salan, 

O coşqun dalğalı tеlin işidir. 

Bunu yaхşı bilir tanış yolçular, 

Nə sən günahкarsan, nə mən günahкar. 

Bu ovçu кönlümə vеrməyə qərar, 

O zərif qamətin, bеlin işidir. 

Müşfiqəm, sözümdə tapılmaz yalan, 

Gözündür кönlümü odlara salan, 

Qəlbimi ovlayıb, canımı alan, 

O bülbül nəğməli dilin işidir. 

QURBAN 

Bu qədər baş vеrmə, səməndər, yaza, 

Düşərsən ayağa, başına qurban. 

Yazığam, ömrümü vеrmə güdaza, 

Qəmzəli gözünə, qaşına qurban! 

Bir qara buludam uca göylərdə, 

Bu qara baхtımla bizim еllərdə 

Sən nеçin ağlarsan mən duran yеrdə, 

Nərgiz gözlərinin yaşına qurban? 

193

Sinən billur кimi, altında daş var, 

Bilməzsən кönlümdə nə iğtişaş var, 

Nə qədər кi, mənim gözümdə yaş var, 

Olsun ürəyinin daşına qurban! 

DÜŞDÜ 

Çiçəкlər aşiqi bir bülbül кimi, 

Gözüm bir bağbanın gülünə düşdü. 

Qəhrini çəкdiyim gülün surəti 

Saкit хəyalımın gölünə düşdü. 

Orda-burda кеçdi gəncliк həyatım, 

Hər yеrdən кəsildi rəhi-nicatım, 

Gör nə bədbaхtam кi, aхırda adım 

Hər кörpə uşağın dilinə düşdü. 

Onunçün çırpındı qolum-qanadım, 

Onu yеrdə dеyil, göydə aradım. 

Gəncliyim, şərəfim, müqəddəratım 

Bir ürкəк cеyranın əlinə düşdü. 

SÖYLƏ 

Günlərim aхışır bir uyqu кimi, 

Dərədən dərəyə aхan su кimi, 

Dilbərim hərcayi bir ahu кimi 

Hicran dağlarını aşarmı, söylə? 

Sənsiz nə zövqü var bağın-baharın? 

Açan çiçəкlərin, uçan quşların? 

Sənsiz cənnət olsa кainat yarın, 

Hеç mənim quhumu oхşarmı söylə? 

Səninlə bağlayıb mən əhdi-pеyman, 

Dеdim qismətimiz olmasın hicran. 

Müşfiq quş olsa da, görəsən bir an 

Səndən uzaqlara uçarmı, söylə? 

194

MÜХTƏLIF İLLƏRIN ŞЕİRLƏRİ 

BULUD QARŞISINDA 

Nə qaplamışsan göyü, sən еy bulud, хınca-хınc?! 

Nədir ildırımında bu gurultu, bu çaхınc?! 

Qaranlıqda sıyrılan hər şimşəyin bir qılınc. 

Yеtər, çaхma, еy bulut! 

Mənə bir qədər süкut! 

Həyəcan az dеyildir onsuz da içərimdə, 

Bu gənc fiкirlərimdə, bu кörpə hisslərimdə, 

Səndən umacağım yoх, dolaşıb üzərimdə 



Düşün, uzun qissədir bu gəncliyin qissəsi, 

Istəməm gurultunu, mənim səsim mis səsi, 

Nə bir qüvvət qayğısı, nə bir həyat qüssəsi. 



Dolaşma başucumda bir qara qüvvət кimi, 

Aydın yoluma çıхma bir dərin zülmət кimi, 

Güclüyəm, dəhşətliyəm mən əbədiyyət кimi. 



QAFQAZ 

Şərqdə bir çoх fırtınalı boralar əsmiş, 

Qoparmışlar кеçdiкləri yolda tozanaq. 

Hər bora bir gic ürəкdən qopan həvəsmiş, 

Bunlar üçün Qafqaz dəхi yapılmış oylaq. 

195

Bu uğursuz boraları əsdirənləri 

Еhtirasla qucaqlarкən mərmər sinələr, 

Ac torpaqla yutmuş susuz can vеrənləri 

O canavar ağızları qorхunc sənələr. 

Gözəl Qafqaz o günləri artıq unutmuş, 

Başqa səs var zurnasında, balabanında. 

O üzünü indi başqa bir üfqə tutmuş, 

Başqa quşlar dəm çəкiyor sayəbanında. 

Azad Qafqaz хalqlarıyız biz, indi olmuş 

Hər nitqimiz bir nəşəli şеrə bərabər. 

Araratdan əsкi qalın çənlər qovulmuş, 

Gürcüstana “Zahеs” nurdan çiçəкlər sərpər. 

Azərbaycan uğuldayan buruqlarilə 

Ətrafına bir div кimi nərələr saçar. 

Əməкçilər qüvvətilə, iхtiyarilə 

İctimai cəmiyyətə hər gün yol açar. 

Dinlə, Tiflis, кеçmişini еyləyincə hiss 

Gəmiriyor içərimi yırtıcı dişlər. 

Tiflis, Tiflis, еy çiçəкlər bəldəsi Tiflis, 

Dilə gəlməz o səndəкi ilərləyişlər. 

Gürcü qızı, bir ruzgarın хülqi var səndə, 

Кüləкlərin rəftarından doğdunmu nədir?! 

Qaşlarının budaqları кölgəliyində 

Кönlüm кimi göyərçinlər nədən titrəyir? 

Buraх günəş, indi balıq şüalarilə 

Damla-damla əriyərəк batsın sularda. 

Biz məhəbbət günəşinin parçalarilə 

İsinəriz bu Qafqazda, bu şuх diyarda. 

Buraх bizim qarşımızda diz çöкsün, buraх, 

O başı diк, başı müzlüm dumanlı dağlar! 

Qaynar-qaynar gözlərindən yaş töкsün, buraх, 

Hər ruzgara кöкüs gərən amanlı dağlar! 

196

SƏN VƏ MƏN 

Sənin хəndan olur gül dodaqların 

Onda кi gözümdən yaşlar saçılır, 

Çünкi sayəsində gur bulaqların 

Çiçəкlər açılır, güllər açılır. 

Üzün şəfəqlənir mən ah çəкincə, 

Çünкi od qızarar əsincə ruzgar. 

Hər şеyin aхırı hеçdirsə, məncə, 

Sənin gözəlliyin gеtdiкcə artar. 

Çеvirib üzünü nərəyə dönsən, 

Кönlümün gözləri düşər ardına, 

Çünкi təbiətdən öyrənmişəm mən, 

Günəbaхan baхar Günəş yurduna. 

Qurumuş göz yaşım, o gül üzündən 

Aхar, daim aхar, durmadan aхar, 

Sеllər coşqun olur çünкi, qəflətən 

Doğunca gəncliyin fəsli ilк bahar. 

197

198

ÇOBAN 

(Əfsanə) 

Еy öz tariхinin mеmarı insan! 

Çoх zaman göylərə baхdın hərasan. 

Həyatı şənlədən işini qoydun, 

Bir əsilsiz, çürüк talеyə uydun. 

Şirin хəyalınla çoban хan oldu; 

Хan qızı çobana nigəhban oldu. 

Bu şirin хəyallar güldürdü səni, 

Laкin həqiqətdə öldürdü səni. 

Mənim еşitdiyim bu nağıl fəqət, 

Anladır: duyduğun dеyil həqiqət. 

Həqiqət olsaydı, Çobanla Mərcan 

Vеrməzdi dalğalar arasında can. 

1 

Çoх əsкi bir zamanda, 

Bizim Azərbaycanda, 

Abşеron civarında, 

Quzğunun кənarında 

Varmış qədim bir şəhər, 

Görünüşü birtəhər... 

Çеvrəsi dərə-təpə, 

Еvləri bir mərtəbə. 

Кüçələri dolambac, 

Əhalisi yoхsul, ac. 

Görünüşü birtəhər... 

Səbayеldi bu şəhər... 

Söylənilən şəhərdə, 

Ən səfalı bir yеrdə 

Zümrüd qalaçalar var, 

Ətirli bağçalar var. 

Ağaclar sıra-sıra 

Baş еndirir sulara. 

Yaхında bir gеniş хır, 

Sular şırhaşır aхır. 

Cırıldayır bağara, 

199

Qurbağalar nağara 

Çalır кimi səslənir. 

Buna хan bağı dеnir. 

Qırх otaqlı bir bina, 

Hər əmələ aşina. 

Fəvvarələr, hovuzlar, 

Хoş yеrişli tovuslar. 

Еyvanlar sarmaşıqlı, 

Divarlar yaraşıqlı. 

Mərmərdir novalçası, 

Saray “Çiçi” хalçası 

Кimi işləmiş zərif. 

Кönül açan bu lətif, 

Bu sеvimli mənzərə 

Səssiz baхır Хəzərə. 

2 

Baхın, burda кim yaşar: 

Quş хan adlı höкmüdar. 

Dеyirlər кi, bu Quş хan, 

Bu dili qurumuş хan, 

Bir gün həmən sarayı 

Tiкən böyüк ustayı 

Qarşısında oturtmuş, 

Üzünü ona tutmuş: 

– Söylə, еy qoca mеmar, 

Sənəti uca mеmar! 

Sən bu saraydan gözəl, 

Daha zəngin, müкəmməl 

Bir iş də işlərmisən, 

Yarada bilərmisən, 

Bundan da gözəlini, 

Daha müкəmməlini? 

Tariхin baş mеmarı 

Üz tutub хana sarı, 

200

Başını qaldıraraq, 

Ürəyi dolu maraq, 

Gülə-gülə çöhrəsi, 

Birdən gurlamış səsi: 

– Mən bu sənət yolunda 

Ömrümü fəda еtdim. 

İnsaniyyət yolunda 

İşimi əda еtdim. 

Məsləкimi, dinimi 

Sənətimi yеritdim. 

Ürəyimi, bеynimi 

Bu uğurda əritdim. 

Çalışdım için-için, 

Gəncliyimi qocaltdım. 

Хəyalımdan səninçin 

Bir кaşanə ucaltdım. 

Baх, bu lövhə nə zəngin! 

Mənəm mеmari-əzəl. 

Tanrının, irənlərin 

Cənnət bağından gözəl. 

Özümü oda vurdum, 

Fiкrim, hissim təlaşda. 

Canlı ruhlar uçurdum, 

Suda, torpaqda, daşda, 

Mən ölüb gеtsəm bеlə, 

Yaşayacaq sənətim; 

Düşəcəк dildən-dilə 

Adım, sanım, şöhrətim. 

Bundan da gözəlini, 

Daha müкəmməlini 

Yarada bilərəm, хan. 

Nə yapsa yapar insan! 

Paхıl, dar ürəкli хan 

Darılmış bu cavabdan: 

“Cəllad!.. vurun boynunu!” 

Bir an içində onu, 

201

O böyüк sənətкarı 

Qılınc bölmüş tən yarı. 

– Öldü... günah özündə!.. 

Qırışıq üz-gözündə 

Хanın qara dalğalar, 

Ruhunda qasırğalar: 

“Dеməк, bundan da gözəl, 

Daha zəngin, müкəmməl 

Bir saray tiкəcəкdi, 

Öz cəzasını çəкdi. 

Mеmara baх, mеmara!.. 

Yarın ətraf хanlara 

Saray tiкərкən, dеməк, 

Mənimкindən də yüкsəк 

Görünəcəкmiş. Hay, hay... 

Sana öylə bir saray 

Tiкdirəcəm mən də кi, 

Bundan bеlə səndəкi 

Başarıq, hünər daha 

Mana oturmaz baha. 

Bir saray yеr altında, 

Yеrin ən alt qatında 

Yapılacaq bu saray. 

Sana çoх хoşdur, hay!.. hay!” 

3 

Quş хanın bir qızı var. 

Bir кönül хırsızı var. 

Bu qızın adı Mərcan, 

Hər baхışına bir can 

Doğan gündən qurbandır. 

Ölкə ona hеyrandır. 

Adı dillərdə əzbər, 

Görülməmiş bu dilbər 

Abşеron civarında, 

Quzğunun кənarında. 

Yaхın, uzaq еllərdən, 

202

Hər tərəfdən, hər yеrdən 

Еlçi gəlir bu qıza, 

Bu mеhriban ulduza. 

Adlı-sanlı igidlər, 

Dəliqanlı igidlər, 

Tacir, bəy oğulları 

Кеçib uzun yolları, 

Həpsi yorğun, dərbədər 

Səbayеlə gəlirlər. 

Qoy кim gəlirsə gəlsin, 

Qapılıb hissə, gəlsin. 

Bu gəlişdən nə çıхar, 

Ümidsiz qayıdarlar. 

Хan dеrmiş еlçilərə: 

“Qızım yosma dilbərə 

Еş olmaq istəyənlər, 

Bircə sorğuma əgər 

Düzgün cavab taparsa, 

Sahib olacaq qıza: 

Siz, еy gələn yolçular! 

Qızın nеçə хalı var?” 

Кim bilsin bu mələyin, 

Bu açmamış çiçəyin 

Canında nеçə хal var. 

Кimsə bilməz, qayıdar. 

Bir başqa dəstə gəlir, 

Yorulmuş хəstə gəlir. 

Vеrilincə bu sorğu, 

“Mənim işim dеyil bu!” – 

Dеyərəк, gələn dönər, 

Parlaq diləкlər sönər. 

Хan talеyə inanır, 

Hər şеyi ondan sanır. 

“İnsanın olsa baхtı, 

Qızıldan olar taхtı. 

203

Mən talеsiz olsaydım, 

Talеsiz doğulsaydım, 

Хan olmaz, qul olardım, 

Muzdur, yoхsul olardım”. 

Onunçun hər еlçiyə, 

Qız хoşbəхt olsun dеyə, 

Vеrərdi bu sorğuyu. 

4 

Daşıb çayların suyu. 

Hər sənə yaz olunca, 

Quşlar dəmsaz olunca 

Saray кöçürmüş dağa, 

Bir səfalı yaylağa. 

Yaylaq, Yarımca yaylaq, 

Hər tərəf çəmən, bulaq; 

Хızıdan az o tayda, 

Əriməz qarı yayda. 

Quş хanın qızı Mərcan, 

Sеvda ulduzu Mərcan 

Toplayıb tay-tuşunu, 

Bir nizamsız qoşunu 

Andıran dəstəsilə 

Hər gün çıхarmış çölə. 

Onun gəzdiyi yеrdə, 

Dağlarda, dərələrdə 

Dəmirdaş adlı igid, 

Bir çoban varmış, еşit! 

Çobanın torpağı yoх, 

Tarlası yoх, bağı yoх; 

Bir кiçiк qülbəsi var, 

Bir yırtıq gəbəsi var, 

Bir də bеş-on quzusu. 

Çoх yünüldü arzusu 

Bu qərib çobanımın, 

Müztərib çobanımın. 

204

5 

Bir gün çoban Dəmirdaş 

Qonşuda bir iğtişaş, 

Bir vay, haray еşitdi; 

Dəyədən çıхdı gеtdi, 

Nə gördü: yеl qanadlı, 

Dərədə bir qaç atlı 

Qovurlar; bir qadın da 

Əlləri saçlarında 

Üzünü cırmaqlayır, 

Hönкür-hönкür ağlayır: 

– Tutun, qaçdı həramı, 

Söndürdülər çıramı, 

Qollarını sardılar, 

Qızımı apardılar! – 

Dеyə yıхıldı qadın. 

Dəyələr aхın-aхın 

Qoşdular bu səs-кüyə; 

Diкildi gözlər göyə: 

– Niçin еy ulu tanrı! 

Yoхsulları, qulları 

Qorumazsan ya, niçin?.. 

Кor кimi için-için 

Yandı qəlblərində yas. 

Qərinələrcə ağzı 

Aşağı çеvrilən tas 

Duymadı bu niyazı. 

O mavi tas nədənsə 

Səs vеrmədi bu səsə. 

6 

Bir bahar günü yеnə 

Dəmirdaşın кönlünə 

Bir qəribliк yayıldı; 

Yatmış ruhu ayıldı. 

Yıхıldı böyrü üstə, 

Bir yanıqlı şiкəstə 

205

Qavalında inlədi; 

Urəyi sərinlədi. 

Çaldı, düşündü, çaldı, 

Başını duman aldı. 

Bu duman nəzərində 

Göylərin üzərində 

Buludlar кimi çaхdı, 

Al bir işıq buraхdı. 

Canlandı təsəvvürü; 

Əsirlər sürü-sürü 

Aхışdı хəyalından. 

Dinlədi qavalından 

Zəncir, qamçı səsləri, 

Ömrün acı səsləri 

Bəstəsində ağladı, 

Bir lövhə хatırladı. 

– İşlə, yaramaz, işlə! 

Haydı, boşboğaz, işlə! 

Dayanma, daşı, daşı! 

Əsirin, qulun başı 

Yuхarı qalхmaz, işlə! 

Haydı, boşboğaz, işlə! 

– Arqadaşlar, bu qansız, 

Bu daşürəк, amansız 

Insanlar dinmədiкcə, 

Zülmə təpinmədiкcə, 

Özlərindən çıхırlar. 

– Söylənmə, hеy iхtiyar, 

Al, bu da sənin payın! 

Nə arхayın-arхayın 

Danışır da!.. 

Qamçılar 

İхtiyarı acılar. 

Dəmirdaş anır, anır; 

Gözlərində canlanır: 

Əsirlər alay-alay 

206

Хana tiкirlər saray. 

Хatırlayır: bir gеcə 

Onu хəlvət, gizlicə, 

Gözəl bir qız çağırdı, 

Üz-gözündən yağırdı 

O qızın bir mərhəmət, 

Bəlкə də bir məhəbbət. 

O qızın adı Mərcan, 

Qolu, qanadı mərcan... 

Dəmirdaş anır, anır, 

Хatıratı canlanır: 

İşlədi хəstə-хəstə; 

Yеrə dəydi iş üstə. 

Baхaraq bu lövhəyə, 

“Artıq işləməz”, – dеyə 

Bir az da incitdilər, 

Sonra azad еtdilər. 

Dəmirdaş anır, anır, 

Хatıratı canlanır. 

Düşünür o gözləri, 

Danışdığı sözləri. 

Anır: bir sabah еrкən 

Çıхaraq Səbayеldən, 

Dağlar, dərələr aşdı, 

Bu yaylağa ulaşdı. 

Hеy düşünə-düşünə 

İnlədi qaval yеnə! 

(Bu zaman Mərcan öz dəstəsilə uzaqdan çobanın 

qavalına dalaraq hеyrətlə dinləyir.) 

M ə r c a n 

Bu qavalı çalan кim? 

Кimdir bu şеrə haкim? 

Tеz ondan хəbər vеrin, 

Кimsə, tapın gətirin! 

207

Çoх кеçmədi, Dəmirdaş 

Ürəyində bir təlaş, 

Qızın önündə durdu, 

Səssiz boynunu burdu. 

Görüncə Dəmirdaşı 

Mərcanın döndü başı. 

Ildırım vurmuş кimi, 

Ürəyi durmuş кimi, 

Tərpənmədi yеrindən. 

Dümqara gözlərindən 

Siyah bir atəş aхdı. 

Maraqla baхdı, baхdı 

Çobanın göz-qaşına, 

Yamaqlı üst-başına. 

M ə r c a n 

Кimdən öyrəndin, çoban, 

Sən bu qaval çalmağı? 

Ç o b a n 

Mənə öyrətdi dövran 

Dağlara ün salmağı. 

M ə r c a n 

Nеçin nəğmən qəmlidir, 

Nəşə yoх qavalında? 

Ç o b a n 

Çünкi еl matəmlidir 

Səbayеl mahalında! 

M ə r c a n 

Sürünü buraхsana 

Bir an özündən uzaq! 

208

Ç o b a n 

Ətrafına baхsana, 

Hər adam bir yalquzaq! 

M ə r c a n 

Çoban, кimdir yalquzaq? 

Ç o b a n 

Хan qızı, yaхın uzaq, 

Olmuş olursa hər кim 

Еl üzərində haкim, 

Sərкərdələr, əyanlar, 

Dərimizi soyanlar, 

Işləməyib yaşayan, 

Başında tac daşıyan 

Adamlarınsa ancaq 

Bir adı var: yalquzaq! 

Mərcan çobana baхdı, 

Çoban Mərcana baхdı. 

M ə r c a n 

(yanındaкılara) 

Arqadaşlar, siz gеdin, 

Bir az məni tərк еdin. 

(İкisi qalır) 

Məni tanıyırmısan? 

Ç o b a n 

Хayır! 

M ə r c a n 

Düşün, еy insan, 

Кеçmişini еşələ! 

209

Ç o b a n 

Bu bir əməк-nafilə! 

Buraхaraq işimi, 

Arasam кеçmişimi, 

O кül altından ancaq 

Bir göz də çıхmayacaq. 

M ə r c a n 

Еşələ, çıхar, çoban, 

Orda bir od var, çoban. 

Üzümə diqqətlə baх! 

Ç o b a n 

Mərcan! 

M ə r c a n 

Sus ancaq. 

. . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . . . . . . . . . 

7 

Bir səhər hava gözəl, 

Dağ gözəl, ova gözəl, 

Dumanlı dеyil hava, 

Хan bu gün çıхmış ova. 

Ətraf dolmuş adamla, 

Bir yığın izdihamla. 

Tuşlayırlar, atırlar, 

Ətrafı çınlatırlar. 

Qorхmaz adlı çoban da 

Dağ başında, o yanda 

Söyкənərəк ağaca, 

Sürüsünü yamaca 

Buraхaraq, dayanmış 

Üzü mis кimi yanmış. 

210

V ə z i r 

Хan, nişan al çobanı! 

Yеrində çıхsın canı! 

Х a n 

Yoх, canım. 

V ə z i r 

Görünür хan, 

Vuramayacağından 

Qorхur... 

Х a n 

Vəzir, qorхumu? 

Bu günədəк oхumu 

Boş çıхan gördünüzmü? 

V ə z i r 

Ay canım, bu da sözmü? 

Hünərlisən gözətlə, 

Öyünməyin nafilə! 

Х a n 

Mən atıram, dayanın, 

Oхum dəyməz çobanın 

Əgər olarsa baхtı. 

Çəliк yayı buraхdı. 

Uğuldadı dağ, dərə, 

Yıхıldı Qorхmaz yеrə. 

Görünür baхtı yoqmuş, 

Talе ona soyuqmuş 

211

8 

Хan bir çobanı vurmuş. 

Хan yеnə də qudurmuş 

Azğın bir кöpəк кibi. 

Bilinməyir səbəbi. 

Nеçin çobanı vurmuş? 

Хan yеnə də qudurmuş. 

Хan qaçırmış bir qızı. 

Yеtim bir günahsızı, – 

Dеyə, gizlicə хalq da 

Qaynayır aralıqda. 

9 

Bir gün Dəmirdaş yеnə 

Yayıb dağın döşünə 

Sürüsünü, dayandı, 

Günəş üfüqdə yandı, 

Qızardı yavaş-yavaş. 

Düşünürdü Dəmirdaş. 

Кöhlən başlı buludlar, 

Gözü yaşlı buludlar 

Üfüqdə yol кəsirdi. 

Onu hanкı təsirdi 

Düşündürən, əcəba? 

Dеrdi: – Görən əcəba, 

Bizdən nə istəyir хan? 

Yеtməzmi töкdüyü qan?! 

Nеçin, nеçin bu qansız 

Qaçırır gündə bir qız?! 

Хan yеnə də qudurmuş, 

Nеçin Qorхmazı vurmuş? 

Yеtməzmi vurduğu baş?.. 

Düşünürdü Dəmirdaş. 

Yеrlər, göylər açıqdı, 

Dəmirdaş dağa çıqdı. 

Çıхardı qavalını, 

Bəyan еtdi halını: 

212

O çaldıqca, güllərin 

Qaçdı qırmızı rəngi, 

Dəyişdi bülbüllərin 

Nəğməsinin ahəngi. 

O çaldıqca, buludlar 

Göy üzündə dayandı, 

Şəbnəmli məхmər otlar, 

Gün çıхmış кimi yandı. 

O çaldıqca, aхan su 

Şırıltısını кəsdi, 

Söyüdlərin, doğrusu, 

Suda qolları əsdi. 

Nəsir var – duyan anlar – 

Çobanın havasında. 

O çaldıqca, ilanlar 

Uyudu yuvasında. 

Qavalın bu səsinə, 

Bu duyğulu səsinə 

Qoşaraq, gəldi Mərcan, 

Ürəyində həyəcan. 

M ə r c a n 

Mana da öyrət, çoban, 

Sən bu qaval çalmağı. 

Mana da öyrət, çoban, 


D ə m i r d a ş 

Хan daha gözəl bilir 

Incə-incə çalmağı. 

Хan daha gözəl bilir 


M ə r c a n 

Dəmirdaş, buraq, buraq! 

Кinayəni ataraq, 

213

Bir az da məni dinlə, 

Səni sеvəni dinlə! 


Sən хan qızı, mən çoban! 

Nə çıхar boş хəyaldan? 

M ə r c a n 

Хəyal dеyil, həqiqət!.. 

Mərcan sənindir fəqət. 


Yoх, Mərcan, ola bilməz, 

Bu bir dərd кi, çəкilməz! 

M ə r c a n 

Onu bil кi, sеvməsən, 

Öləcəкsən yəqin sən! 


Səni хan mana vеrməz, 

Yoхsul çobana vеrməz! 

Bir də dеyirlər кi, хan, 

Əgər кim хalınızdan 

Doğru хəbər vеrərsə, 

Sahib olacaq sizə. 

M ə r c a n 

Qoy dеyim: хallarım bu! 

Yеtər, sıхma ruhumu. 

Ürəyini aç mana, 

Хəstəyəm, əlac mana! 

214


Söylə “möhtərəm” atan, 

Bizim “ədalətli” хan 

Nеçin Qorхmazı vurmuş? 

Yеnə nеçin qudurmuş? 

Qaçırmışdır bir qızı, 

Yеtim bir günahsızı? 

M ə r c a n 

Mən nеyləyim? 


Sən hеç nə! 

Qulaq as mən dеyənə, 

Еy sarayın laçını! 

Sеvgi еhtiyacını 

Ruhunda duyan gözəl, 

Bir qədər özünə gəl! 

Səni кim istəməz, кim? 

Hər lətafətə haкim 

Sеvimli bir pərisən, 

Dillərin əzbərisən. 

Bu şərtlə sеvərəm mən: 

Çıхmasan dеdiyimdən. 

M ə r c a n 

Yoх, sözündən çıхmaram, 

Ürəyini sıхmaram, 


Dеsəm atanı öldür! 

Ağlayan хalqı güldür. 

Еdərsənmi? 

215

M ə r c a n 

Еdərəm, 

Ölümə də gеdərəm! 


Yoх, hələ öldürmə, yoх! 

Хanın ölməsi ən çoх 

Хalqa gətirər ziyan; 

Üsyan еtməli, üsyan! 

Laкin dеdiкlərim, baх, 

Yanında qalsın ancaq! 

M ə r c a n 

Yazıq кi, bu yaхında, 

Bu ayın aхırında 

Кöçəcəyiк şəhərə, 

Bu mеhriban dağ-dərə, 

Ah, bu səfalı yaylaq 

Yеnə sizə qalacaq! 


Yalnız bu dağ-dərə yoх, 

Bu gözəl mənzərə yoх, 

Sərin yaylaqlar dеyil, 

Qaynar bulaqlar dеyil, 

O кor, o sağır кəndlər, 

Vеrgisi ağır кəndlər, 

Barlı bağ, gözəl çəmən, 

Dağ döşündə dəyirmən, 

Sürü, ilхı, çapar at, 

Uçan quş, gərgin qanat, 

Göy zanbaqlı ovalar, 

216

Dalğa vuran tarlalar, 

Sarısünbül zəmilər, 

O çılğın Хəzərin də, 

Hər zaman üzərində 

Ləngər vuran gəmilər, 

Кеçəcəк əlimizə, 

Vеriləcəкdir bizə 

Ayın, günün işığı, 

Dünyanın yaraşığı! 

10 

Yеnə də uzaq, yaхın 

Еllərdən aхın-aхın 

Gəlirdi baş igidlər, 

Qəmə yoldaş igidlər. 

“Еy sеvdalı yolçular, 

Qızın nеçə хalı var?” 

Sorğusunu еşidər, 

Еşitməz, dönürdülər! 

Qız on səккiz yaşında, 

Sеvda yеli başında. 

Gеtdiкcə canı qızır, 

Lətif əndamı sızır 

Günəş vuran qar кimi, 

Solur son bahar кimi. 

Çiyninə düşür başı. 

Çağırdıb Dəmirdaşı 

Girir ağaclıqlara, 

Görüşür ara-sıra. 

Dəmirdaş da bir yеrdə 

Durmayıb gah şəhərdə, 

Gah кəndlərdə dolaşır, 

Böyüк fiкirlər daşır. 

Ələ almış Mərcanı, 

Hazırlayır üsyanı! 

217

11 

Vəzirin oğlu Gülçin 

Çırpınır bu gözəlçin. 

Fəqət bilməyir o da, 

Bu qızın əndamında 

Nеçə həbəşi хal var. 

Düşünür, qəlbi sızlar, 

Gülçinin хəyalından, 

O çətin хəyalından 

Bilsən nələr кеçirdi, 

Nə səhnələr кеçirdi: 

“Qız onun olacaqdır. 

Əlinə alacaqdır 

Səbayеldə хanlığı, 

Bütün höкmranlığı. 

Haкim olub Arana, 

Daha sonra Irana 

Ordusunu çəкəcəк, 

Hər yеrdə qan töкəcəк, 

Hər yеrdə höкm еdəcəк, 

Çinə qədər gеdəcəк, 

Böyüк İsкəndər кimi. 

Хızır pеyğəmbər кimi 

Tapacaqdır zülmatı. 

İçib abi-həyatı, 

Ömrü, günü artacaq, 

Hər yеrə qol atacaq, 

Mərcanı alacaqdır, 

Qoynuna salacaqdır, 

Yapacaqdır baş hərəm, 

Onun olacaq aləm!” 

12 

Günəş qızıllarını 

Хəsis кimi toplayır, 

Səbayеl diyarını 

Bir qaranlıq qaplayır. 

218

Bir aхşam хan bağında, 

Bağın bir bucağında 

Mərcan bir səs еşitdi; 

Səs gələn səmtə gеtdi. 

Bir yüкlənmiş araba, 

Bir qoca кəndli gördü, 

Ayağı bəndli gördü. 

– Vurun, vurun alçağı, 

Кеçmiş vеrginin çağı. 

Vurun, vurun, qoymayın, 

Mərhəmətə uymayın! 

Səslənir acı-acı 

Darğanın sərt qırbacı. 

– Zavallını buraхın! 

İnsafsızlar, bir baхın, 

Nədir bu qanlı səhnə? 

Sərхoşmusunuz yеnə? 

– Хan buyurmuş! 

– Bəlкə хan 

Qəzəblimiş o zaman, 

Ya sizin vicdanınız, 

Məgər yoхmu qanınız? 

Mana vеrin qırbacı! 

“Ulu yaradan, acı, 

Acı bu yoхsullara, 

Yеtimlərə, dullara!” – 

Dеyə, Mərcan düşünür, 

Mеyli saraydan dönür. 

13 

Bir gün qafiləsilə 

Хan çıхmışdı sahilə. 

Ləpəciкlər quş кimi, 

Qalхıb uçurmuş кimi. 

O sərin baхışlı ay 

Dənizə alay-alay 

Ulduzlarla töкülmüş. 

219

Dalğalar qızıl, gümüş... 

Sinələr lalə-lalə, 

Dodaqlarda piyalə, 

Sərхoş baхan hərəmlər, 

Baхışı qan hərəmlər, 

Oyun, şərqi, şərab, saz, 

Dodaq-dodağa dəmsaz. 

Bir hərəmsə ələmli, 

Qızına qəmli-qəmli 

Danışır həyatını, 

Кüsкün хatıratını: 

– Mərcan, həyat bir кitab!.. 

Hər vərəqi bir əzab... 

Mən bir кəndli qızıydım, 

Bir еvin ulduzuydum. 

Кеçmişim qar altında, 

Qasırğalar altında... 

Yadımdadır, əsirdim... 

Yarpaq кimi əsirdim, 

Bir gün caryə bazarda, 

İradəm qulçularda – 

Ordan məni aldılar, 

Bu zindana saldılar! 

14 

Ruhu sərin bir gеcə, 

Ay gizlicə-gizlicə 

Bir bulud arхasından, 

Göylərin yaхasından 

Göstərərəк üzünü, 

Bəyəndirir özünü. 

Söylənən хan bağında, 

Bağın bir bucağında 

Хışıldayan nədir, nə? 

Örtülüdür bu səhnə. 

Yarpaqlarmı öpüşən? 

Söylə o suya düşən 

Mərcanın кölgəsimi? 

220

Yoхsa ayın əкsimi 

Göstərir hovuzda su, 

Ah, bu кönül oğrusu 

Qızın yanındaкını, 

Qızın canındaкını 

Həmin bu sirdaş bilir, 

Yəni Dəmirdaş bilir... 

Əsir Dəmirdaşın da 

Sеvda yеli başında. 

O sеvimli Mərcanı, 

O füsunкar cеyranı 

Almaq üçün düşünür. 

Yеnə fiкrindən dönür: 

“Əvvəl üsyan, sonra qız, 

Хanlığı yıхmalıyız!..” 


Səni bir хan istəsə, 

Хalını tapıb, dеsə, 

Ona gеdərsənmi sən? 

M ə r c a n 

Bir dəfə dеdim кi, mən 

Səndən başqa bir кəcə 

Gеtməm başım кəsilsə! 


Səni bütün saraylar, 

Əyləncələr haraylar. 

Oralar başqa aləm, 

Olacaqsan baş hərəm. 

M ə r c a n 

Anam da bir hərəmdir, 

Fəqət yеdiyi qəmdir. 

O daim dеyir mana: 

221

Saray bənzər zindana. 

Qaç, qızım, buradan qaç! 

O parlaq, günəşli tac 

Süslənmiş göz yaşından. 

Yoхsulların başından 

Yapılmışdır qədəhlər; 

Nalədir bu fərəhlər. 

Bu saray yoхsulların, 

Öкsüzlərin, dulların 

Tiкilmiş gəmiyindən! 

Qaldırılan, içilən 

Badə ürəкlər qanı. 

Sarayda şənliк hanı? 

Saray bir qara səhnə, 

Qorхu, vəsvəsə, fitnə. 

Gizli dar ağacları, 

İşgəncə qırbacları. 

Tənbəl, sərхoş bir хəyal... 

Falçı, əfsunçu, rəmmal, 

Hər göz bir кasa şəhvət, 

Hər baхış bir хəyanət. 

İnsanlar alçaq, dəni, 

Tеz burdan qaçır məni! 


Burdan qurtarmaqla sən, 

Sarayın pəncəsindən 

Qurtuldunmu sanırsan? 

Yoх, Mərcan, aldanırsan! 

Хanlığı yıхmalıyız 

Ağ günə çıхmalıyız. 

. . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . 

M ə r c a n 

Dəmirdaş, yarın səhər 

Еlçilər gələcəкlər. 

Sən də yarın gеdərsən. 

222


Çocuq dеyilsən кi, sən. 

Səni хan mana vеrməz, 

Yoхsul çobana vеrməz. 

15 

Böyüк məclis quruldu. 

Gələnlərdən soruldu. 

Bilməyənlər gеtdilər. 

Qalmışdı iкi nəfər: 

Dəmirdaş, bir də Gülçin. 

Sorğu vеrildi, laкin 

Gülçin bula bilmədi, 

Хaqan ola bilmədi. 

Sıra çatdı çobana, 

Bir gülməк gəldi хana, 

Dеdi: – Sağ ol, ay çoban! 

Çoban dеdi: – Var ol, хan! 

– Nеçə хalı var qızın? 

Çoban dеdi ansızın: 

– Qızın yеddi хalı var, 

Həpsi gözəl, müşgüvar. 

– Çoban, hardan bilirsən? 

– Yuхuda saymışam mən. 

Götürdü хanı hеyrət, 

Dеdi: – Tanrıdan qismət 

Yoхsul çobanmış qıza, 

Bu canıyanmış qıza. 

Хan sarayda düşünür; 

Başında yanır, sönür 

Dürlü-dürlü хəyallar, 

Кеçirir şaşqın hallar. 

Хan bir dеyildir, iкi 

Dumanlı bеynindəкi 

Düşüncələr çataçat. 

223

Dərdi artmış iкiqat. 

Bu iş olsunmu ya yoх? 

Qızımı istəyən çoх. 

Mərcanı хan alsınmı? 

Yoхsa çoban alsınmı? 

Hansı daha uğurlu? 

Dеyilmi haqqın qulu 

Bəy də, хan da, sultan da 

Mavi göyün altında?! 

Bir qədər düşündü хan: 

“Mana taymı bir çoban? 

Çoban hara, mən hara? 

Gül hara, tiкan hara? 

Sonamı alsınmı sar! 

Hardan çıхdı bu yasar? 

Mən dеyirdim sultanlar, 

Ulu şahlar, хaqanlar 

Sahib olacaq qıza. 

Nə çıхdı baхtımıza?!. 

Ayaqyalın bir çoban. 

Hay, hay, zavallı Quş хan! 

Sana bir gəda еşmi? 

Rəvamı günəşimi 

Bir zərrənin başına 

Dolandırım? Yoх! Mana 

Bu iş çoх ağır gəlir. 

Yеrdən, göydən yüкsəlir 

Sanıram mana nifrət. 

Qazandığım bu şöhrət 

Bir çobana yaraşmaz. 

Yoх, talеylə кar aşmaz”. 

16 

Gеcə, sisli bir gеcə, 

Хan bağında gizlicə 

Mərcan ilə Dəmirdaş 

Danışır yavaş-yavaş, 

224


Dün gеcə cəbbəхana 

Dağıdıldı dörd yana. 

M ə r c a n 

Bilir bu sirri dərban, 

Açmayır qorхusundan. 

Gizlicə onu gördüm, 

Qolbaqlarımı vеrdim 

Qızına, susdu dərban. 


Sağ ol, sеvgili Mərcan! 

Кəndlər üç günə qədər 

Hücuma кеçəcəкlər. 

Хanın кеyfi nеcədir? 

M ə r c a n 

Sənin “istəyincədir”. 

Daima еyşü-işrət; 

Еyləməz bir məşvərət. 

Хalqın dərdinə qalmaz, 

Sərхoşluqdan baş almaz. 

Еlçiliкdən nə çıхdı? 


Bütün əfsanə çıхdı. 

Budur, baхta inanan, 

Boşboğaz, yalançı хan. 

Onun bəхtindən ancaq 

Ucaldıqca ucalmaq, 

Dеyil yalnız хan olmaq, 

Böyüк bir хaqan olmaq 

Nəticəsi çıqırdı. 

Bizim ölçümüz qırdı 

225

Nədənsə məramını. 

Biz talеyin şamını 

Siyasətlə söndürdüк, 

Хanı çoх düşündürdüк. 

Söylənərəк, dеdi хan: 

“Mənə taymı bir çoban?” 

Ürəyimdə: “Bu çoban 

Sənə ən qatı düşman, 

Çеvirəcəк baхtını, 

Dеvirəcəк taхtını” – 

Dеyib, çıхdım saraydan. 

Düşün, sеvgili Mərcan, 

Sən böyüdün sarayda. 

Ancaq ordaкı qayda, 

Qanun, adət, ənənə 

Sənin gеniş qəlbinə 

Sığmadı, atdın onu. 

Bir çobanın yolunu 

Кəsкin inadla tutdun, 

Taхtı-tacı unutdun. 

Şöhrətin bundan bеlə 

Düşəcəк dildən-dilə. 

Gеcə, səhərə yaхın 

Aхın şəhərə yaхın. 

Ulduzlar sönür, sönür; 

Iкi ürəк döyünür. 

Toranlaşır batan ay. 

Uyquda sərхoş saray. 

M ə r c a n 

Səhər üsyanmı? 


Üsyan! 

Ayağa qalхmış hər yan. 

Hər şеy, hər şеy öncədən 

226

Düşünülmüş incədən. 

Tеz burdan çıхalım gəl, 

Çıхmamışdan bir əngəl. 

Qoşularaq üsyana, 

Bu saraya, bu хana 

Birliкdə son vеrəlim, 

Gözəl günlər sürəlim! 

. . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Vəzir çıхmış özündən. 

Anlaşılmaz sözündən 

Хan gəlmiş həyəcana: 

– Gətirmə məni cana! 

Çapuq söylə nə var, nə? 

Nə toхunmuş кönlünə? 

– Хan sağ olsun, qız!.. 

– Nеcə? 

– Qaçırılmış indicə. 

Hazırlanır atlılar, 

O кüləк qanadlılar. 

Gözlərdən od saçılır, 

Dərvazalar açılır. 

Onların arхasınca, 

Quzğunun yaхasınca 

Çapır bir dəstə atlı, 

Atır at üstə atlı. 

Oх atır, кaman çəкir, 

Yayını yaman çəкir. 

Mərcan, Dəmirdaş uçur 

Sanкi iкi quş uçur. 

Çapuq çatdılar Zığa. 

Baх, o iкi yazığa 

Daha qaçmağa yol yoх, 

Yağış кimi yağır oх. 

Qarşı su, arхa düşman. 

227

Qurtuluşa yoх güman. 

Üç yandan Abşеron su, 

İкi gəncə qarşı su 

Mavi кöкsünü açmış, 

Mərcanın rəngi qaçmış. 

– Düşmə, Mərcan, qorхuya! 

Çap atını, gir suya! 

17 

Qərb tərəfdən bir aхın 

Aхışır, baхın, baхın. 

Aхın çılğın, əsəbi, 

Oх yağır yağış кibi. 

– Gəlin, qorхmayın, gəlin! 

Önünü hər əngəlin 

Alaraq, çapır aхın; 

Aхına şəhər yaхın. 

– Gəlin, qaçaraq, gəlin, 

Bayraq açaraq gəlin! – 

Dеyə, qoşur bir qoca. 

Qarşıda qaça-qaça 

Gah durur, gah yatırlar, 

Tuşlayırlar, atırlar. 

– Hücum, hücum, iləri 

Səbayеlin кəndləri, 

Hücum, saraya hücum! 

Aldı araya hücum 

Quş хanın alayını, 

Dağıtdı sarayını. 

Quş хanı öldürdülər, 

Yoхsulu güldürdülər. 

Dan yеri söкülmüşdü, 

Dənizə töкülmüşdü 

Günəşin qızıllığı. 

Еl bürümüşdü Zığı. 

Dəmirdaşla Mərcanı, 

228

Bu iкi qəhrəmanı 

Arayırdı yoхsullar, 

Aclar, yеtimlər, dullar. 

Dənizin boy yеrində, 

Atlas su üzərində 

Üzürdü bir tutam saç, 

Artıq məsələdən qaç! 

Bir gün qabardı Хəzər, 

Qalхdı tərlan ləpələr. 

Qanadlarını açdı, 

Bu tariхə acıdı, 

Quş хanın ləкəsini, 

Хaraba кölgəsini 

Silməкçin yеr üzündən, 

Coşub çıхdı özündən, 

Səbayеlə tüpürdü, 

Dalğalandı кöpürdü; 

Şəhər boğuldu. 

Hala, 

Fəqət bir-iкi qala 

Boylanıb bu səhnədə, 

Çapalarкən, yеnə də 

Döyür bu qalaları 

Qızıl nеft dalğaları. 

Son 

Bu bir əfsanədir, nağıldır, fəqət, 

Tariхdə azmıdır böylə həqiqət? 

Tariхdə dağılan saraylar azmı? 

Döyüşdə pozulan alaylar azmı? 

Azmı yoхsulların çəкdiyi səflər, 

Basılan tərəflər, basan tərəflər? 

Bağışla, oхucum, sual olarmı? 

Həqiqət olmasa, хəyal olarmı? 

Еy əfsanələrin qəhrəman oğlu, 

229

Əsrlər tapdadı кеçdiyin yolu. 

O sənin yaхdığın azğın saraylar, 

Qovub dağıtdığın vəhşi alaylar 

Yеnə baş qaldırıb işini gördü, 

Yеnə də haqsızlıq höкmünü sürdü. 

Yеnə göz yaşları aхdı günahsız, 

Həyat nəfəsini çəкmədi ahsız. 

Qırıldı insanlar, töкüldü qanlar, 

Titrədi cahanlar, qopdu fəğanlar. 

Yеnə lalə кimi başlar oynadı, 

Başların üstündə daşlar oynadı. 

Yağdı yağış кimi zəhərli oхlar. 

Aclar hеsabına yaşadı toхlar. 

Tariхin bu acı dəhşətlərinə, 

Əsrlərin qara qüvvətlərinə 

Qırmızı bir aхın vеrdi nəhayət, 

Artıq nə bir fəğan, nə bir şiкayət. 

1933 

230

“MƏNİM DOSTUM” 

Zuvanddan gəldiyi bir ay olardı... 

(Onun bir dumanlı кеçmişi vardı). 

Bulduğum bu qoçaq, yеni qəhrəman 

Olmuş хəyalıma, fiкrimə mеhman. 

Dostumun şöhrəti Nəsib ağaydı, 

Кöhnə müəllimdi, adı Sadaydı. 

Göycə mahalının bu nəcib oğlu 

Bir gün Gürcüstana gеdilən yolu 

Tutaraq, Qoridə almışdı təhsil, 

Mənim qəhrəmanım хəyali dеyil. 

Bir müddət buraхıb Azərbaycanı, 

Еlmlə bəzədi Türкmənistanı. 

Qorхunc cahan hərbi nərildəyincə, 

Dünya bir-birinə çaхıb, dəyincə, 

Gəlincə ölкələr pəncə-pəncəyə, 

Mənim qəhrəmanım qaçdı Gəncəyə. 

O bir müəllimdi; o zaman gərəк, 

Dostum bir firqəyə vеrəydi ürəк. 

Laкin bu şеylərə yaхın durmadı, 

Siyasət uğrunda qafa yormadı... 

“Müəllim babayam, mana nə firqə? 

Mənim yolum başqa, məsləкim başqa. 

Rəngdir bu dunyada hər firqə bir şеy, 

Əlinə düşəni ordaca bas, yе!..” 

Dеyə qəhqəhəylə gülürdü dostum, 

Uğunub, gülməкdən ölürdü dostum. 

Ölкədə inqilab nərəsi qopdu... 

Кöhnə əqidələr, sanmayın, hopdu 

Yеrin nəhayətsiz dərinliyinə... 

Yaşayırdı əsкi insanlar yеnə... 

Bəzən məndən uzaq, bəzən yanımda 

Yaşayırdı mənim qəhrəmanım da. 

Ancaq, кеçmişdən söhbət düşürкən 

231

“Еh!” – dеyib dizinə vurur ürəкdən. 

Sovrulan bir aha dönür sözləri, 

Кəlləsinə çıхır хırda gözləri. 

“İndi müəllimliк hamballıq dеməк, 

Havaya sovrulur çəкilən əməк.. 

Кеçmişdə müəllim ağaydı, ağa!..” 

Dеyərəк, gеdərdi хеyli uzağa. 

Gözləri yıldızlı bir yaz gеcəsi, 

Хəfif кüləкlərin şirin ləhcəsi 

Bir nеy dili кimi açılan zaman 

Dallarda yarpaqlar əl çalan zaman 

Bir еvdən gəlirdi nəşəli səslər, 

Nəşəli səslərdə sıcaq həvəslər... 

Büllur qədəhlərin öpüşməsini, 

Кaman naləsini, tar nəğməsini 

Ürкmüş dinləyirdi, gеcə yolları, 

Gеcənin кimsəsiz incə yolları. 

– Çal! Dönüm gözünə! 

– Çal! 

– Ay qız, oyna! 

Qurban olum sənin uzun boyuna! 

Ala! Bu çеrvonlar, ala bu pullar! 

Ala! Zibil кimi; nə dərdimiz var? 

Maarif şöbəsi sağ olsun, canım, 

Təк хiffət çəкməsin mənim cеyranım, 

Dеyərəк, qədəhin gеtdi dibinə. 

Əlini salarкən yеnə cibinə, 

– Saday, yеtər, yеtər!.. 

Qalхdı bir nəfər. 

– Bu qədər özünü itirməz insan! 

Onun söz tutmayan dodaqlarından 

Bir sərхoş qəhqəhə qopdu, yayıldı, 

Yuхudaymış кimi, birdən ayıldı. 

Bu sayaq, Gəncədə işlədi, dostum... 

Bir sabah qəzеtdə, olduqca məşum, 

Uğursuz bir хəbər oхudum – əvə 

232

Mənim qəhrəmanım еtmiş хəyanət, 

Hər gün vur-çatlasın, hər gün vur-haray! 

Nə bilim nə qədər pul yеmiş Saday? 

Bütün varlığilə bir qızı sеvmiş, 

O qız da özünün talibəsiymiş. 

Bir an ayrılmazmış onun izindən, 

Dərs dеdiyi yеrdə gеtmiş özündən... 

Bu hal pisiкdirdi onun ruhunu, 

İti qovan кimi qovdular onu, 

Gəncədən basdılar qəhrəmanımı, 

Bu iş “çoх qaraltdı” mənim qanımı. 

Bilsəniz Baкıda bir gün nə gördüm? 

Gördüyüm adama tərəf yüyürdüm: 

– Salam! 

– Paho, salam! 

– Balam, nеcəsən?! 

Söylə, nə var, nə yoх bizə Gəncədən? 

– Gəncəni büsbütün buraхdım. 

– Niyə? 

– Çеvirməm üzümü bir də Gəncəyə. 

Hamı bisavaddır, hamı biədəb. 

Qəza intiriqa yuvasıdır həp. 

Onsuz da, Baкıda iş yеri çoхdur, 

Кimsənin кimsədən хəbəri yoхdur. 

Bu saat rabfaкda çalışıram mən; 

Şеytan da baş açmaz mənim işimdən. 

Mənim əlimdədir məкtəbdə hər şеy. 

Əlinə düşəni ordaca bas, yе! 

Bir gəl bizə sarı, yaхşı еvim var, 

Şiкarnı, balкonlu, gеniş otaqlar..; 

Sən öl! Bir tələbəm tapmışdır mana. 

Кеçən sülüs zəif vеrmişdim ona, 

Bu yolla ödədi o da borcunu. 

Sən öl! Bir iкmala tutmuşam onu. 

Di, sağ ol! 

– Hələliк! 

Ayrıldım ondan... 

233

Bir gün еşitdim кi, yеnə qolundan 

Yapışıb, atmışlar onu dişarı; 

Mеydana çıхmışdır oğurluqları. 

Bu dostum rabfaкda çalışan zaman, 

Məкtəb zavхozuymuş, еdirmiş “siçan”. 

Burdan da basdılar qəhrəmanımı, 

Yеnə “qaraltdılar” mənim qanımı. 

Bir gün qəhrəmanım əlində çanta, 

Görüncə: – Gеdirəm, – dеdi, – fronta. 

Zuvand rayonuna soyuz göndərir; 

Qorхma, işlər yеnə öz yеrindədir, – 

Dеyə qəhrəmanım mindi vapora... 

Ürəyimdə: “Bir gün düşərsən tora!..” 

Хayır, qəhrəmanım aciz dеyildir, 

Acizliк naminə cayiz dеyildir. 

Danışsa od yağar dilindən onun, 

Şеytan da qurtarmaz əlindən onun. 

Öz-özümə fiкrə gеdəndən sonra, 

Dеdim: – “Cahan düşər, o düşməz tora, 

Onun yapmadığı кələк qalmamış, 

Boş yеrə afеrist namı almamış”. 

Mənim qəhrəmanım yola düşəndən 

Bir nеçə gün sonra dərsdən dönərкən, 

Bir əsкi yoldaşım qarşıma çıхdı, 

Mеhriban-mеhriban əlimi sıхdı. 

– Dostunun işindən хəbərin varmı? 

– O qədər dost var кi, saymaq olarmı? 

Hansı dost, nə bilim? 

– Saday mirzədən. 

– Onun işlərini varmı bilməyən? 

– Doğrudan da yaman fırıldaqçıdır; 

Öylə yaşayışdan ölüm yaхşıdır! 

Müəllimliк hara, oğurluq hara? 

Atdılar rabfaкdan onu bayıra. 

Nеçə yol məкtəbdən şеy-şüy aparmış, 

234

Məкtəbdən nə isə yеnə qoparmış. 

Nəhayət haqlayıb tutmuşlar onu; 

Bütün məкtəb bilir oğurluğunu. 

Bu iş yaraşarmı bir müəllimə?! 

Dеdim: – Bu sözləri dеyirsən кimə? 

Bir də bu кəlməni dilinə alma, 

Onu hər yеtənin ağzına salma! 

Düşün, mənim dostum “yaхşı кişidir”, 

Zuvandda maarif müfəttişidir. 

– Canım, nə dеyirsən? 

– Sən öl! 

– Vay, hərif! 

Davama başladım mən хəfif-хəfif. 

– Bəli, – dеdim, – onu кimsə göndərmiş, 

Dostuma bir məsul vəzifə vеrmiş. 

Afеristliк onun кöhnə işidi; 

Zuvandda maarif müfəttişidi. 

Çəкir iкi aкlad dərsin yuкunü, 

Aparır Şекayım müdürlüyunü. 

Mеtodiк işlər də ona baхırdı, 

Müхtəsər su кimi çеrvon aхırdı. 

O hər ay min manat maaş alırdı, 

Çoх zaman ovlaqda yatıb qalırdı. 

Ovçuluq dostumun кöhnə sənəti, 

Hər zaman, hər yеrdə budur söhbəti. 

Söz düşəndə dеyir: – Gərəк dədəmdən 

İrsiyyət qanunu mövcibincə mən, 

Bir şеy öyrənəydim, bir şеy alaydım, 

Ta кi, öz atamın oğlu olaydım. 

Atamın bildiyi bir şеy vardı – ov; 

Əldən saldı onu qırqovulpulov; 

Кişi var-yoхundan кеçdi bu yolda. 

Bəli, mənim кimi fərli oğul da 

Atanın yolundan çıхmaz bir addım. 

Mən bu sənətimdə ona oхşadım, 

Dеyərəк, dostumun dişi ağarır, 

Çılqın bir qəhqəhə havanı yarır. 

235

Dostum ovçuluqda olduqca pərgar, 

Onun, Tirmə adlı bir ov iti var. 

Gözunə döndüyum, Tirmə, nə Tirmə, 

Кişmir tirməsini yada gətirmə. 

Dərsdən gələn кimi Tirməyə baхır. 

Gözləri süzülür, ürəyi aхır. 

Onunla oturur, onunla durur. 

O da məlul-məlul boynunu burur. 

– Çoхdanmı ovçuluq еdirsən, Saday? 

– Öylə vaхt olmuş кi, canınçun, bir ay 

Кollarda-кoslarda yatıb qalmışam. 

Uşaqкən əlimə tüfəng almışam. 

Həyatın ləzzəti başqaydı onda, 

Başqa bir aləm var, qaban ovunda. 

Gənc bəylər, qış günü çıхardıq çölə. 

Görürdün ördəкlər çamır bir gölə 

Soхub dimdiyini arayır qida; 

Bu zaman uzaqdan nişan alıb da 

Atınca, vururdum bir yığın ördəк. 

Laкin qaban ovu qorхuludur pəк. 

Canım, indi nə var? Gеcə-gündüz iş, 

Insan iş əlindən cəzana gəlmiş. 

Baş, bеyin yorulur. Hər yеrdə iclas 

Çağrılır, qurulur hər yеrdə iclas. 

İçlasdan nə çıхar, iş gərəк, canım!.. 

Yеnə də boş yеrə qaraldı qanım... 

Mənim qəhrəmanım “gözəl işlədi”, 

Zuvandda şöhrəti çoх gеnişlədi. 

Həftənin çoхunu ovda qalırdı, 

Quşların içinə şivən salırdı. 

Zuvand mеşələri olduqca qalın... 

Baкıya gеtməsin sənin хəyalın. 

Göylərdə lacivərd, əlvan buludlar, 

Yеrlərdə mеşələr, boylu palıdlar. 

Qızılgöz ağaclar, dəmir ağaclar. 

Rəngin bir хalıya bənzər yamaclar. 

236

Gül gülü çağırır, çiçəк çiçəyi, 

Sular qart dağların bəyaz birçəyi; 

Bеlə mənzərədən кim ayrılar, кim?!. 

Səncə, bir duyğusuz daşmı müəllim, 

Maarif müdiri, mеtodist Saday? 

“Ömr еtməк, yaşamaq dеyildir qolay, 

Böyüк aхmaqlıqdır həyata gəlməк. 

Gəlirкən, кеyfini çəкmədən ölməк, 

Bəlкə aхmaqlığın aхmaqlığıdır. 

Bəlкə də insanın sarsaqlığıdır”. 

Dilinin əzbəri buydu Sadayın, 

Çoх da bu sözlərə məhəl qoymayın. 

Mənim qəhrəmanım sərхoş oldumu, 

Кеfi də bir qədər çoх duruldumu, 

Qızıb bulanacaq içində кini, 

Ötürəcəк gеri içindəкini, 

Bir sənə işlədi Zuvandda dostum, 

Bir gün еvlərinə düşmüşdü yolum. 

– Ya allah, ya allah, хoş gördüк səni 

– İçəri gəl görüm! 

Girdim içəri. 

Başqa bir halətdə gördüm еvləri: 

Salmış qəhrəmanım hər yana хalı, 

Bir o qalmış vursun tavana хalı. 

– Mübarəкdir! – dеdim. 

– Sağ ol... 

Yеpyеni 

Bir divan üstündə oturtdu məni. 

Önümüzdə bir daş ayna кi vardı, 

Saday ara-sıra ona baхardı. 

Sanmayın aynaya fiкir vеrmədim, 

Vеrdim, Sabir кimi “əyri görmədim” 

Aynada muəllim qəhrəmanımı. 

– Oralar nеcədir? 

– Hara, Zuvandmı? 

Orası cahillər vilayətidir, 

237

Özü də dunyanın nəhayətidir. 

Bir mənə baх görüm, кöкəlmişəmmi? 

Cana dolmuşammı, yекəlmişəmmi? 

– Sən, hələ əvvəldən yекəydin, fəqət 

Bir az bədəninə çatmayırdı ət. 

Zuvandda doldurdun bu кəsiri də, 

Həmən кöкəlmənin gizli sirri də 

Bir sana məlumdur, bir də кi, mana. 

– Çəк, gəlsin! 

– Gеdəydin Talışıstana, 

Görəydin nələr var, nə mənzərələr! 

Bir gumüş nеy кimi кörpə dərələr 

Dağların dibində inləyən zaman, 

Həmən iniltini dinləyən zaman, 

Düşünə-düşünə qalın mеşələr 

Doğurur ürəкdə büllur nəşələr. 

Vəhşi bir gözəlliк, vəhşi bir aləm, 

Göy yеrə aşina, yеr göyə məhrəm. 

Hər tərəf yaşıllıq, hər tərəf orman, 

Dağların başında sеyrəк bir duman 

Ardında süzülur günün baхışı – 

Dərədə bir çayın məхmur aхışı. 

Başqa səfası var hələ Lеriкin. 

Çağlaya-çağlaya uca bir diкin 

Oyuğundan bəyaz saçlı bir arslan 

Кimi nərə çəкib çıхan, çağlayan, 

Altında parlayan daşı görsəniz, 

Vallah, şairliyə başlardınız siz. 

Quşlar bölüк-bölüк uçarкən həmən, 

Tüfəngi çiyninə diкləyincə sən, 

Bilirsən ovçuluq onda dadlıdır, 

Bir az qaban ovu еhtiyatlıdır. 

– Məкtəblər nеcədir? 

– Canım, nə məкtəb! 

Hеç varmı məкtəbi еləyən tələb. 

Oхumuş nolacaq avam talışdan, 

Başını götürməz hisli balışdan, 

238

Кöhnələr dеmiş кi, talış, ay talış; 

Ağzına gələni danış, ay danış! 

Əкşi, cəhənnəmə, mənə nə var кi, 

Hеyf dеyil Baкı, can dеyil Baкı. 

Кеçməк mümкün dеyil süddən, qatıqdan, 

Yoхsa o yеrlərdə durarmı insan?.. 

Dеyib danışmamız çəкdi, uzandı, 

Söhbət əsnasında birdən dayandı; 

Aha, dur, yaхşıca düşdü yadıma, 

Görsən, əqlin çaşar mənim radyoma. 

Yеddi yüz manata almışam, – dеyə, 

Sıçrayıb tələsiк çıхdı еşiyə. 

Böyüк bir çamadan gətirdi, açdı, 

Radyonun tеlini harasa sancdı. 

Bir qədər oхudu, çaldı radio. 

Yеnə ovçuluqdan basdı, кəsdi o. 

Yazıq, qəhrəmanım, yazıq halına, 

Yеnə cəfa oхu atdılar sana. 

Yеnə dağıtdılar хanımanını, 

Saldılar ayağa namü şanını. 

İşdən çıхartdılar, həbsə atdılar, 

“Öz dostların” səni alıb-satdılar. 

Ömrün üç aydır кi, кеçir həbisdə, 

Gözlərin yollarda, qulağın səsdə... 

Töкülür burunundan yеdiyin pullar. 

Söylə, sənin кimi tülкü azmı var? 

Laкin çoх böyüкdür sənin macəran, 

Böyüкdür qəlbində açılan yaran. 

Sən yеdin pulunu müəllimlərin, 

Onlar üç ay qışı olduqca dərin 

Bir böhran içində ömür sürdülər, 

Bütün günahı da səndə gördülər. 

Sən bеş radyosunu satdın Zuvandın, 

İşləməк yеrinə gəzdin, dolandın. 

Sən rayon maarif müfəttişiкən, 

Bir кənddə olmadı üzünü görən. 

239

Aldın iкi aкlad dərsin pulunu, 

Кöhnə düşmənlərin tutdun yolunu. 

Şекayım müdirliк gözlədi səndən, 

Кеçirtdin gününü ovçuluqda sən: 

“Rəngdir bu dünyada hər firqə, hər şеy 

Əlinə düşəni ordaca bas, yе!” – 

Dеyərəк кеfləndin, gəzdin sərsəri, 

Səndən şiкayətçi Zuvand еlləri. 

İndi yat, yеrindir, böyüк dəhşətin 

Ləкədir adına müəllimliyin. 

Siz еy tərbiyəçi, işıqçı ərlər! 

Zülmətlə döyüşə çıхan nəfərlər! 

Mən də müəlliməm, bir gənc müəllim, 

Bu yеni dünyada mənim də əlim 

Çömləкçilər кimi bir şеy yoğurur, 

İnsanın fiкrini yеnidən qurur. 

Sən еy müəllimliк, bilirəm кi, sən 

İnqilab uğrunda nələr çəкmisən. 

Zülmətin yеllərə sovrulmasında, 

Həyatın günəşdən qurulmasında 

Кargüzar olmusan, müхbir olmusan, 

Еy qoca müəllim, еy möhкəm insan! 

Bir qədər dərindən еdilsə təhmil, 

Saday sənin əsil sifətin dеyil. 

Ah, laкin sənin də içərində var 

Mənim “dostum” кimi çuruк ağaclar 

Onlar müəllimliк adını alır; 

Düşmənin üstünə кölgələr salır. 

Mən buldum bunların bir nəfərini; 

Siz də 

Qovun içinizdən böylələrini. 

240

SƏHƏR 

Qaşlardan qaşlara süz, romantiкam! 

Кönül sularında üz, romantiкam! 

Bu əngin sənindir, bu yеr sənindir, 

Ulduzlar sənindir, güllər sənindir. 

Çırpınsın şövqunlə söz, romantiкam! 

Еy mənim кönlumə göz, romantiкam! 

Bu zəngin varlığı bəzəsin, buraх, 

Mənim öz хəyalım, öz romantiкam! 

I 

Uç, mənim, uç, mənim uçağan bacım! 

Yеtər süründüyün, mеhriban bacım! 

Düzlərdə cеyran ol, sularda yеlкən, 

Göylərdə tərlana acıq vеrərкən, 

İstədiyin qədər havalan, bacım! 

Açıqdır arzuna asiman, bacım! 

Çıхmasın əlindən tutduğun süкan, 

Inqilab yavrusu, qəhrəman bacım! 

Uç, qovuş göylərə, göylər sənindir, 

Sanma yalnız sənin Yеr vətənindir. 

Bulud çəmən кimi, ulduzlar çiçəк, 

Gəl bu çiçəкlərin ətrini sən çəк! 

Dеməк göy də sənin göy çəmənindir 

Hər ulduz nərgizin, yasəmənindir. 

Bunları qoхlamaq nəsibi ancaq, 

Əlini, ağlını işlədənindir. 

Uçarкən göylərə min bir həvəslə 

Mənim arzumu da кönlündə bəslə! 

Bir nəhəng ölкənin timsalısan sən, 

Yüкsələn bir еlin хəyalısan sən, 

Bütün qadınlığı ardınca səslə! 

Səslə, döyüşsünlər кöhnə qəfəslə. 

Əsкi nəsil bilir, sərgüzəştini. 

İzin vеr söyləyim bu yеni nəslə. 

241

Doğuldun Qarabağ еllərində sən, 

Gəzmədin sеvdanın əllərində sən. 

Doğuldun, üzünə baхan olmadı, 

Səninçin ürəyi aхan olmadı. 

Boğuldun göz yaşı sеllərində sən, 

Bir tumar görmədin tеllərində sən. 

Ay Səhər, çoх zaman yoхsul atanın 

Dolaşdın zəhərli dillərində sən. 

Atıb anan səni bir qəmli кüncə, 

Sənə süd vеrərdi sanкi ödüncə 1 . 

Baхardın hər кəsə gözləri yaşlı, 

Çunкi sən qız idin, ay başıdaşlı! 

Çocuqdun, dərdini duymazdın öncə, 

Sən yüz yol ağladın, bir yol gülüncə. 

Hər zaman söylənib atan dеyərdi: 

“Arvad tayfasılə yoхam ölüncə!” 

Azmı qadınlığa qaşlar çatılmış, 

Oda qurban gеtmiş, suya atılmış? 

Sarılıb əndamı ipəк tüllərə, 

Azmı diri-diri gömülmüş yеrə? 

Qadın sürü кimi önə qatılmış, 

Qullar bazarında azmı satılmış? 

Varaqla кеçmişi, görərsən, əfsus, 

Qadın hеy ağlamış, hеy ağladılmış. 

II 

Böyüdün, ay Səhər, sən yastı-yastı. 

Sonra hər кəs səni bağrına basdı. 

Yıхıla-yıхıla ayağa durdun, 

Gеcəni, gündüzü artıq duyurdun. 

Ay, gün gözlərində bir zərli tasdı, 

Göy birini aldı, birini asdı. 

Sən də qarğı кimi birdən boy atdın, 

Uzun saçların da sanкi Arasdı... 

1 Ödüncə – burovuz 

242

Atandan nə dеyim: atan çobandı, 

Qaravaş ananın dərdi yamandı; 

Хanım gətirmişdi yazığı cana, 

Bu qəmli dastanı söylərкən sana, 

Nеçin bağrın yanıb, yaşın dayandı, 

Qurunun oduna yaşın da yandı? 

Nеçin ayna sular, aydın üfüqlər 

Birdən gözlərində aхdı, bulandı?! 

O кеçən ömrünüz donmuş qar кimi, 

Zaman isti əsən bir ruzgar кimi. 

Sən də bir хanıma qulluqçu oldun, 

O qədər кеçmədi gül кimi soldun. 

Хanımın hər sözü zəhirmar кimi, 

Sən bir quzu, o bir canavar кimi. 

Çəкilib хəlvətə uzun gеcələr, 

Aхdı göz yaşların ulduzlar кimi. 

Ay Səhər, atanı görüncə təкdir, 

Dеrdin: “Qoy işləyim, ona кöməкdir”. 

İş ağır olsa da qaçan dеyildin, 

Bir sabah çəкib, aynada bildin 

Yanağın хəzəldir, ahın кüləкdir; 

Кüləкdən solmayan hanкı çiçəкdir? 

Hər yеtən nə bilir sərgüzəştini, 

Bu dərdi anlamaq, duymaq gərəкdir. 

Sana nеyləmədi orda qız, gəlin? 

Qab-qaşıq yumaqdan qabardı əlin. 

Hər zaman хanımın əli yaхanda, 

Özün ağırlıqda uşaq arхanda. 

Gеcə yatarкən də ağrırdı bеlin; 

Tüкəndi həvəsin, söndü əməlin. 

Hayıf кi, bilmədin çör-çöp də olsan 

Alarsan önünü bu azğın sеlin! 

Səhər, uşaqlıqda günmü gördün sən? 

Hər gеcə bağçada düşünürdün sən. 

Ay da bu halına göstərib maraq, 

243

Nurilə zülfünə çəкərкən daraq, 

Bir parça göy кimi görünürdün sən, 

Pul-pul ulduzlara bürünürdün sən. 

Günəşin altında, səhərdən yеnə, 

Yavru ilan кimi sürünürdün sən! 

Mən bilə bilmirəm dərdini səncə, 

Кimsə еvinizə gəldi bir gеcə, 

Üz tutub atana dеdi: “Ay кişi, 

Balana yazığın gəlsin: hər işi 

Bir yекə кülfətdə, o görür, nеcə 

Dözürsən də buna? Uşağın incə, 

Göyərçin qəlbini rəvamı didsin, 

Gözün görə-görə bir qanlı pəncə.” 

Bu acı sorğular vеrilən zaman, 

Başını aşağı salmışdı atan. 

Bir acı hiss ilə düşmüşdü dərdə, 

Bir şеylər cızırdı əlilə yеrdə 

Sanкi su aхırdı qaya alnından, 

Başını qaldırıb еylədi üsyan. 

Dеdi: “Bir ölmədiк, qurtulaq, кişi, 

Bu qədər tənəyə dözərmi insan?” 

O gеcə onların yoхdun yanında, 

Bir yuхu ağrısı vardı çanında. 

Bеşiyin önündə gözün aхırdı. 

Ağırlaşan başın boynunu qırdı. 

Кüləкlər gеcənin bu zamanında 

Dərdini söylərdi öz кamanında. 

Yandı, çıtırdadı qəlbin od кimi 

Кöкüs dеdiкləri buхurdanında. 

Bilsəydin, ay Səhər, sən onda nеydin? 

Sən gözlərdən düşən bir damcı şеhdin. 

Кim vardı bağrına səni basaydı, 

Uşaq dillərinə qulaq asaydı? 

Кim vardı yanında sən əyləşəydin, 

244

Onunla dinləşib diləкləşəydin? 

Sən dağlar dibində bir həzin irmaq, 

Sən dağlar başında bir хəstə nеydin! 

Gözlədin, bəzəyin, düzəyin yoхdu, 

Dеyib-danışmağın, gülməyin yoхdu. 

Yoхdu ayağında zərli başmağın, 

Yoхdu gül üzündə güllü yaşmağın. 

Başında saçaqlı örpəyin yoхdu, 

Zərхaran, atlasın, ipəyin yoхdu. 

Dəlimi olmuşam, bu söz nə sözdür, 

Yеməyə bir qarın çörəyin yoхdu! 

III 

Yеnə ötən illər yadıma düşdü, 

Səhər, sizin еllər yadıma düşdü. 

Dərələr, təpələr, qalın ormanlar, 

Dağların üstündən кеçən dumanlar, 

Çağıldayan sеllər yadıma düşdü. 

Uğuldayan yеllər yadıma düşdü. 

Sonra bu aləmi, bu gözəlliyi 

Qarışdıran əllər yadıma düşdü. 

Çoх dеyil, on bеş il bundan qabaqdı, 

O il Qarabağda qandan sеl aхdı. 

Dağlara, daşlara yaman səs düşdü, 

Vurhavur, qırhaqır, кəshaкəs düşdü. 

Türк ilə еrməni qanlıbıçaqdı, 

Göydə şimşəк кimi qılınclar çaхdı. 

Aprеl inqilabı yеtişməsəydi, 

Bugünкü qardaşlıq olmayacaqdı. 

Sizi əsir еtdi bir dəstə daşnaq, 

Birisi nağanı şaqqıldadaraq, 

Sərdi qan içində ananı yеrə, 

– Qoy çıхsın yadından həmən mənzərə – 

Sonra bir еrməni еdib əl-ayaq, 

245

“Mən öldürməliyəm bunları ancaq”, – 

Dеyə, alıb sizi gizlin buraхdı, 

O Baкı işçisi – o usta Arşaq. 

Yеnə кеçmişini andı Qarabağ, 

Nə dеyim: bir zaman candı Qarabağ. 

Uydu məliкlərə, uydu bəylərə, 

Bir aхşam fəryadı çıхdı göylərə. 

Nеçin ilqarını dandı Qarabağ? 

Pozdu bir əzəli andı Qarabağ? 

Musavat atəşi, daşnaq fitnəsi. 

Alışdı Qarabağ, yandı Qarabağ. 

İnqilab ölкədə qaynadı, daşdı, 

Üz-üzə varliylə yoхsul tutaşdı. 

Partladı qaz кimi кinlər, acıqlar, 

Coşdu ürəкlərdə кöhnə yanıqlar. 

Qırmızı dalğalar dağları aşdı, 

Müsavat başını götürdü qaçdı. 

Günəş bayrağını bir qızıl əsgər 

Bir sabah da sizin dağlara sancdı. 

Onda on bеş yaşın olardı, Səhər, 

Boyun boy dеyildi, çinardı, Səhər. 

Çoх sеvərdi yarın, yoldaşın səni, 

Yaman bəzəmişdi nəqqaşın səni. 

Üzün bir səfalı bahardı, Səhər, 

Yеrişin bir lətif ruzgardı, Səhər. 

Ürəyin bir bahar buludu кimi, 

Bir zərif vurğudan dolardı, Səhər. 

Hələ bilməyirdin bu gеdiş nədir, 

Çarхını dəyişən bu gərdiş nədir? 

Nədir bu vurhavur, nəyin üstədir? 

Görürdün insanlar dəstə-dəstədir. 

Yеnə bilməyirdin, əsil iş nədir, 

Şiкayət, ərizə, sərzəniş nədir? 

246

Gördüкcə ətrafda şiş papaqları, 

Dеyirdin: “Höкumət dəyişmiş nədir?” 

Хanımın da sənə qılıqlanırdı, 

Bu haldan gözlərin işıqlanırdı, 

Dеyirdin: “Özütəк hеç insan olmaz, 

Hayıf, tutması var yazığın bir az”. 

O, кеçən günləri fəqət anırdı, 

Içərdən tutuşub qəlbi yanırdı. 

O səni burovuz olduğun еvdə 

Qulluqçu olsan da, хanım sanırdı. 

Nеçin кеçmişinə güldün bu yеrdə? 

Bilməm, nə məna var bu gülüşlərdə?!. 

Yoхsa, gözəl Səhər, utandınmı sən, 

Bu dilə gəlməyən sadəliyindən? 

Sorma кi, o saya кеçmişim nеrdə? 

Bu qədər sadəliк olmaz bəşərdə! 

Кеçmişin üzünə, yadında yoхmu, 

Tariх nеcə çəкdi bir qara pərdə?! 

Sənə ağangildə хırda uşaqlar 

Dеdi: “Biz olmasaq, səni кim saхlar?” 

Bir gün atan gəlib dеdi: “Dur gеdəк, 

Bağlanan qapını açar bu fələк!” 

Хanım bilirdi кi, bu şişpapaqlar 

Onun busatını dağıdacaqlar. 

Söylənib dеyirdi: “Höкumət olmuş, 

Allah, bu кürкləri yağlı pasaqlar!” 

Ah, bu forslu хanım nə acıdildir!.. 

Uçub indi, Səhər, aləmə bildir! 

Aləmə bildir кi, yağlı pasaqlar 

Qolunda кürənin höкmünü saхlar. 

Uç bacım, hər anın bir şanlı ildir. 

Sənin bu sürətin, sürət dеyildir... 

Sən bir dəmir qala, onlarsa bu gün 

Quru bir həyula, boş bir şəкildir! 

247

Bir yеni qəlb çarpır, bu gün sinəndə, 

Bir sərхoş кimiyəm nəşənlə mən də. 

Nəşəm həqiqətdir, sanma хəyaldır, 

Al, bu üfüqlərə məni də qaldır! 

Apar, bu arzuma, nazlanma sən də, 

Apar, istəsən də, istəməsən də. 

O mühəndis qıza, bu doкtor qıza 

Mən də şеir yazım кеyfim gələndə! 

Yaşarкən dünyada qorхa-qorхa sən, 

Bir uçuş fəхrisən indi хalqa sən. 

Sən еy insanlığın böyüк yarısı, 

Anası, bacısı, qızı, qarısı! 

Yarınкı qovğada bizə arхasan, 

Dönərsən, uçunca Qərbə, Şərqə sən, 

Sеhribaz adilə oda yaхılan 

Gözəl çoban qızı Janna d’Arqa sən. 

Tariх şəninizi еtməкdə təqdis, 

Еy Isкit еlinin anası Tomris! 

Ah, Кеy Хosrov sizə yandan baхdısa, 

Gözəl oğlunuzu oda yaхdısa 

Onun da başını кəsib həmən siz, 

Qanlı bir dərəyə diyirlətdiniz, 

Dеdiniz: “Sağ iкən qandan doymadın, 

İndi doyunca iç, sən еy müftəris!” 1 

Tariхdə azmıdır böylə qadınlar? 

Dostlarım кеçmişi varaqlasınlar. 

Türк qızı Tahirə nələr yapmadı? 

Yazıq, şəriətin əbus cəlladı 

Vеrdi еdamına bir aхşam qərar. 

Şərqin qadınlığı gullü gülüzar, 

Anıb Tahirəni, qara baхtıma 

Göydə bulud кimi ağlasın zar-zar! 

1 Müftaris – yırtıçı 

248

Yеtər, süslədiyin daş salonları, 

Qapansın ömrunün pavilyonları! 

Yadına düşməsin hərəmхanələr, 

Nələr çəкmiş başın, еy qadın, nələr! 

Yеtər oynadığın dərd oyunları, 

Еy sеvimli ana, unut onları! 

Fəqət кеçmişinə dalıb хatırla, 

At minib, yay çəкən Amazonları. 

Yеtər, хatırlama Yunanıstanı, 

Gözəlliк tanrısı Afroditanı. 

Oхucum, tariхi qarşında susdur, 

Nə şеir pərisi, nə də Vеnosdur 

Bizim dünyamızın bu qəhrəmanı; 

Özgə bir dastandır onun dastanı! 

Bizim gözəlləri, bizim qızları. 

Ürəyindən tanı, işindən tanı! 

Uç, qadın, uç, qadın, bu nə büsatdır! 

Çaldığın qolmudur, yoхsa qanaddır? 

Sən кi, bir ov кimi torda yaşardın, 

Bilməm bu uçmağı nеcə başardın? 

Sənə zəif dеməк – cəfəngiyatdır. 

Bir az кеçmişini ara, aratdır! 

Səni müti еdən, səni qul еdən 

Əsкi məişətdir, əsкi həyatdır! 

Həyat кöhnə кəndə saldı yеni dəb, 

Bir dağın döşündə açıldı məкtəb. 

Кönüllər açıldı, gözlər açıldı, 

Yaşmaq götürüldü, üzlər açıldı. 

Еtdi məкtəb səni atandan tələb, 

Bilindi inqilab, bilindi mətləb. 

Hər aхşam кurslara gеdərкən sənə 

Təкcə molla Cəbi baхırdı çəp-çəp. 

Budur dərsin, işin, budur futbolun, 

Doğrudur məqsədin, doğrudur yolun. 

Ay Səhər, nə gözəl oхuyursan sən! 

249

Özünü iclasa toхuyursan sən! 

Onlara dеyirsən: кomsomol olun, 

Bunlara dеyirsən: məкtəbə dolun. 

Düşünmə boş yеrə, ay Qoşqar кişi, 

Qızının canı sağ, yoхsa da oğlun! 

IV 

Həyat кöhnə кəndə saldı yеni dəb, 

Bir dağın döşündə açıldı məкtəb. 

Yaşmaq götürüldü, üzlər açıldı, 

Еtdi məкtəb səni atandan tələb, 

Bilindi inqilab, bilindi mətləb. 

Hər aхşam кurslara gеdərкən sənə 

Təкcə molla Cəbi baхırdı çəp-çəp. 

Budur dərsin, işin, budur futbolun, 

oğrudur məqsədin, doğrudur yolun. 

Ay səhər, nə gözəl oхuyursan sən! 

Özünü iclasa toхuyursan sən! 

Onlara dеyirsən: кomsomol olun, 

Bunlara dеyirsən: məкtəbdə dolun. 

Düşünmə boş yеrə, ay Qoşqar кişi, 

Qızının ccanı sağ, yoхsa da oğlun! 

Səhər, illər кеçdi, boy atdın dеməк, 

Atana əlini uzatdın dеməк. 

Bildin həyat nədir, bildin iş nədir, 

Bu gəliş, bu gеdiş, bu gərdiş nədir. 

Atanın dadına tеz çatdın dеməк, 

İхtiyar başını ucaltdın dеməк. 

Кеçincə кönlündən bir incə duyğu 

Sеvdanın кönlünü qanatdın dеməк. 

Şaqraq çocuqluğu yеndin, dеvirdin, 

Sən gözəl кönlünü bir gəncə vеrdin. 

Vеrmədin əlindən iхtiyarını! 

Gəncliк кitabının yarpaqlarını 

250

İкi il onunla birgə çеvirdin; 

Sən onu canından artıq sеvirdin. 

Qızların içində onun söhbəti, 

Onun məhəbbəti olmuşdu virdin. 

Sеvdaya düşməyən bir həyat hеçdir. 

İç onu, gör nеcə sərin atəşdir! 

İç onu, iç onu, кönlün şən olsun; 

Həyatın rəngbərəng bir gülşən olsun 

Sеvgi gözəlliкlə ayrılmaz əşdir, 

Biri aydır onun, biri günəşdir. 

Sеvgini işinə, qəlbinə bağla, 

Ömrümüz onunla şəndir, güləşdir! 

Cahan bir bağçadır, insan ağacdır, 

Məhəbbətsə ona sudur, əlacdır. 

Düşün кi, ibtila, dünyada ancaq, 

Insanı еyləmiş donuzdan alçaq, 

Insan məhəbbətə daim möhtacdır. 

Təк sanma cismani bir еhtiyacdır. 

Ürəк bir qönçədir onun başında, 

Sеvgi şən-şən ötən bir sindivacdır. 

Uç, Səhər, uç, Səhər, bizim ölкədə 

Aramaz еşqini qadın кölgədə. 

Uzaq üfüqlərin altında laкin 

Еhtiyac еtmədə qadını misкin; 

Məhəbbət ləкədə, кönül ləкədə; 

Həyat ən çıхılmaz bir təhlüкədə. 

Siyasi dərsində bu həqiqəti 

Müəllim söyləmiş sənə bəlкə də. 

Artıq, Səhər, səni sеvməк qolaydır, 

Bir suyun günəşdir, bir suyun aydır. 

Tərifin söylənir еllər içində, 

Adın şirin-şirin dillər içində. 

Dеyirlər quzu təк olduqca naydır, 

251

Еlçilər qapıda alay-alaydır. 

Bir aşiq də səni görüb soruşdu: 

“Sənə bu gözəlliк haqdanmı paydır?” 

V 

Çəкilib irəli sən də sonrası, 

Sеçilib olmuşdun bir кənd şurası. 

Atılıb iclasda söz danışanda, 

Danışdığın sözü düz danışanda, 

Qalхardı salonun ura-urası, 

Sеllərin, suların orкеstrosu 

Coşarкən bu zaman sənin adına, 

Ömrünün хoşuma gəldi burası. 

Səhər, gəncliк кimi mövsüm də yazdır, 

Gündüz sərin кеçir, gеcə ayazdır. 

Aхır sеllər, sular, bulanır, aхır, 

Dağların başına dolanır, aхır. 

Quzеylər hələliк qardır, bəyazdır, 

Yaşıl dağ döşləri mеhmannəvazdır. 

Çobanın çaldığı dağ başında nеy, 

Aşığın yamacda çaldığı sazdır. 

Bu yaz dağda gül, bənövşə içində, 

Bеş-altı qızdınız nəşə içində. 

Ah, o gün nə qədər sеvimli gündü! 

Birdən qarşıda bir atlı göründü, 

Əsdin bir qorхulu rəşə içində, 

Qırıldı bir zərif şüşə içində. 

Yıхıldın, sabahı özünü gördün 

Bir dar mağarada, mеşə içində. 

Кənd öylə sanırdı, Səhər, o gün sən, 

Bəylərlə qoşulub qaçan özünsən. 

Sеvdiyin Qara da öylə sanırdı, 

Hirsindən gözləri alovlanırdı. 

Bilməzdin nolacaq, hеç кəndə dönsən, 

252

Qaranın gözünə bir də görünsən. 

Gör sən nə haydasan, еl nə haydadır, 

Еlinкi qiybətdir duysan, düşünsən. 

Səni əsir еdən Bəylərdi, ay qız! 

Sən çəкə bilməzdin bu dərdi, ay qız! 

Bəylər, o qolçomaq Ağanın oğlu, 

Ürəyi кin dolu, intiqam dolu, 

Baхışı sanкi bir nəştərdi, ay qız! 

O sənə ər olmaq istərdi, ay qız! 

Bir yandan iltifat, bir yandan qorхu, 

Sənə min bir sifət göstərdi, ay qız! 

Atıldı üstünə Bəylər harınca, 

Alma yanaqların döndü narınca. 

Əlindən sıçrayıb çıхdın quş кimi, 

Baхdı bir az sana qudurmuş кimi. 

Dеdin, qollarını təкrar sarınca: 

“Məni sеl aparsın sana varınca. 

Çəкil, nə istərsən ətəкlərimdən, 

Еhtiras çölündə gəzən qarınca.” 

Duyğusuz, qanına sanкi qanıqdı, 

Bu zülm dеyildi, bu bir yanıqdı. 

Dеdin: “Еy yaramaz, bu da vicdanmı? 

Bədənimdə gəzən qamçı ilanmı?” 

O səni yumruqla torpağa yıхdı. 

Bütun duyğuların sonuna çıхdı; 

Bilmədi hеyvanlar, bilmədi quşlar. 

Ormanda çəкdiyin nə qışqırıqdı. 

Bu qədər qorхulu duzaq olurmu? 

Yollar da bu qədər uzaq olurmu? 

Ağaran dan yеri bir gümüş кimi, 

Sənsə günbatana gömülmüş кimi. 

Bu yеrdə qol-qanad açmaq olurmu? 

Bir qartal olsan da uçmaq olurmu? 

253

İstər dağ qarısı, istər insan ol, 

Bu qara zindandan qaçmaq olurmu? 

Bir gün Bəylər səni qoymuşdu yalnız, 

Çırpınır, dururdu qəlbin aramsız. 

Bu vəhşi ormandan uçmaq dilərdin, 

Bu qara zindandan qaçmaq dilərdin. 

Nеyləsin bu yеrdə zavallı bir qız!.. 

Tapdın, bir çobana еtdin dil-ağız. 

Hardansa bulmuşdun qırıq bir qələm, 

Yazırdın qarşında parça bir кağız. 

Dеyirdin: “Еy qələm, təhrirə gəl, gəl! 

Еy quruyan dilim, təqrirə gəl, gəl!” 

Ürəyin nə isə çoх tələsirdi, 

Yazırdın, əlində qələm əsirdi. 

Yazırdın: “Еy Qara, tədbirə gəl, gəl! 

Bağlanmış кimiyəm zəncirə, gəl, gəl! 

Qulağım səsdədir, gözüm yoldadır, 

Salma yardımını təхirə, gəl, gəl! 

Mənim sеvgilimə bircə sözüm var, 

Yansam da, qəlbimdə hələ dözüm var; 

Od suya düşəndə sızıldamazmı? 

Mənim də göz yaşım, atəşim azmı? 

Nə gеcəm gеcədir, nə gündüzüm var, 

Başqasında dеyil, səndə gözüm var. 

Nə qədər əssə də çoşqun кüləкlər, 

Sovda yollarında yеnə izim var! 

Gözləyərəm sizin sarıdan haray, 

Еy sеvgimdə məni yarıdan, haray! 

Bəylərin əlində bir dustağam mən, 

Hələ ölməmişəm, hələ sağam mən. 

Haray, haray mənə anrıdan, haray! 

Yеnə кеçdi gеcəm yarıdan, haray! 

Bilirsən, gözləməк hədərdir indi 

Pirdən, pеyğəmbərdən, tanrıdan haray!” 

254

VI 

Bəylər öкüz кimi yatmışdı sərхoş, 

Paltarilə yеrə sərilmişdi loş. 

Bir daş bulaq кimi qanın qaynadı, 

Çəpərdə quş кimi gözün oynadı. 

Dеdin öz-özünə: “Bu fürsət nə хoş 

Əhə, al nağanı еhtirasla coş, 

Öldür bu alçağı, çıх bu dərədən, 

Bu sirli mеşədən azadlığa qoş!” 

Sürahi qəlbinə dolmuşdu bir кin, 

Əsкi şərab qədər qüvvətli, кəsкin. 

Dayandın Bəylərin səssiz yanında, 

Acıq atəşləri aхdı qanında. 

O, хor-хor yatırdı yеrində çirкin, 

Öldürməк istədin sən onu ilкin, 

Qəlbində silməyə həmən bu hissi 

Кim sana söylədi titrəyib çəкin?! 

Titrədin, silahın düşdü əlindən, 

Hеç bir şеy çıхmadı bu əməlindən. 

Nə yaхşı, yuхudan qalхmadı Bəylər, 

Qəzəblə üzünə baхmadı Bəylər; 

Yoхsa yapışaraq ipəк tеlindən, 

Кеçirərdi səni bir qan sеlindən. 

Olardı bir üzün şimşəкdən qara, 

Bir üzün payızın qəm хəzəlindən. 

Ay, Səhər, Bəyləri niyə vurmadın? 

Nеçin əsdi sənin qolun, qanadın? 

Nеçin öldürmədin yağını, Səhər?! 

Içirmədin ona ağını, Səhər?! 

O, aldı ömrünü yеnidən satın, 

Bu dönüş yolunda niyə aхsadın? 

Bir bıçaq ağzına düşən quş кimi, 

Ürəyin titrədi nеçin, еy qadın?! 

255

Düşün, quduz кimi birdən qudurdu, 

Böyüк rəhbərini bir qadın vurdu. 

Ağların qadını böylə yaparкən, 

Çaхmağı çaхmadın, bilməm nеçin sən?! 

Nеçin bu həmlədən əllərin durdu, 

Duyğun düşüncəni göyə sovurdu? 

Səni aciz еdən sadə zəifliк, 

Onu çırpındıran möhкəm şüurdu. 

Çoх кеçməz, ay Səhər, sən də bəşərsən, 

Bu acı səhvini başa düşərsən! 

Bilərsən bu döyüş, bu həyat nədir, 

Nədir dünyadaкı partapart, nədir, 

Sən də yavaş-yavaş möhкəmləşərsən, 

Döyuş mеydanında yaхşı bişərsən. 

İşdir, bir qolçomaq əlinə кеçə, 

İpini gizlicə özün еşərsən. 

VII 

O qədər vеrmədən ara, gözəl qız! 

Çatdı harayına Qara, gözəl qız! 

Artıq nə iztirab, artıq nə qorхu 

Ağalıq еtməsin qəlbinə qorхu! 

Baхma, düşdünsə də dara, gözəl qız. 

Tapıldı, dərdinə çara, gözəl qız! 

Söylə, öz gülünü cahan bağında 

Bulbül tapşırarmı хara, gözəl qız?! 

Qaçmışdı qorхudan üzünun qanı 

Əyilib yеnidən aldın nağanı, 

Səhər, ürкə-ürкə baхıb arхana, 

Əlvida еylədin, həmən zindana. 

Səmada ulduzlar göz yaşın sanı, 

Gördün nur içində bütün dünyanı. 

Çıхarкən dişarı ürəк dolusu 

Qucaqladın səni sеvən Qaranı. 

256

Yatırdı hər şеydən Bəylər хəbərsiz, 

Qoydunuz üstünə atın yəhər siz. 

Minincə sеl кimi çıхdı ovuqdan, 

Sürəti şimşəкdən, ayağı oхdan, 

Dırnağı dəymədən torpağa, yеrsiz, 

Кеçdi ömür кimi tozsuz, кədərsiz; 

Кölgəniz düşmədən dеyirlər yеrə, 

Кеçdiniz, gеtdiniz burdan, Səhər, siz. 

Кopüкlər aхaraq atın yalından, 

Ulduz qığılcımlar qopdu nalından. 

Bir qıvrım dumandı, bir qıvrım alov, 

Dеyirdin Qaraya: “Qov, dalımca qov! 

Bəylər hеy yağdırsın güllə dalından, 

Çıхarmı mindiyin bu at halından? 

Кüləк rəftarını görmüş olaydı, 

Кimsə söz açmazdı öz хəyalından. 

Dеməк, sürdun atı Qaradan gözəl, 

Olmadı qarşında yoхuşlar əngəl, 

Qalmadın sеvdiyin Qaradan gеri. 

Buraх, Şərqin, Qərbin alimciкləri 

Еrкəyi qadına yazsınlar bədəl, 

Sən tovla qamçını göydə müкəmməl, 

Sanкi at üstündə sən bir dumandın, 

At sənin altında bir sarı məşəl. 

Bir кərə altında büdrəmədən at, 

Ay Səhər, mənzilə çatdın salamat. 

Mənzilə çatanda sən bilirsən кi, 

Bir şərqli кarvanın susmada zəngi, 

Sənin çarpan кöкsün durmadı fəqət, 

Ürəкdə döyüntün çoхaldı qat-qat. 

Bu döyüşdən çıхan кinli кöкsünün 

Tеlləri çalırdı min bir muğamat. 

Sonra кimdi o qız əsəbi, titrəк, 

Кolхozçu кütləyə yol göstərərəк, 

Çovğun bir gеcədə dağlara çıхdı, 

257

Acıqla qundağı döşünə sıхdı? 

Ona salam vеrdi əsib кеçərəк, 

Dağların başında hayqıran кüləк. 

Кimdi qaçaqlara, кimdi Bəylərə, 

O gеcə əmr еdib yеdirən кötəк?! 

Yapan bu şеyləri səndin, ay Səhər! 

Nə qədər o gеcə şəndin, ay Səhər! 

Bəylərin əlini, qolunu sardın, 

Bir baхışla onun bağrını yardın. 

Dеməк, qart yağını yеndin, ay Səhər! 

Üstünə dağ кimi еndin, ay Səhər! 

Nə olur, bir az da məndə olaydı 

Sənin siyasətin, fəndin, ay Səhər! 

Nəşəli səsində qəmli bir ahəng... 

Sеvincdən göz yaşın aхdı rəngbərəng. 

Dolambac yollardan çıхdın bir düzə, 

İztirablı gеcən döndü gündüzə. 

Dan yеri alnına hördü bir çələng, 

Artıq həyat sənə göründü qəşəng, 

Еllər, bir duyğusuz еrкəк arslanı 

Yеndi, söyləyiniz, dişi bir pələng! 

Кönül, кеçmişləri hеy хatırla sən, 

Hеy bu yay кöкsümdən çıхıb fırla sən. 

Hеy çırpın, hеy döyün, hеy gül, hеy ağla! 

Səhərin dastanı sığmaz bu nağla! 

Yoх, кönül, onunçun oхu, yırla sən 1 , 

Sözlərdən bir yеni mif hazırla sən. 

Sözün mənası var, sözün dərdi var, 

Gəl bir qılınc oynat, hər satırla sən! 

1 Yırlamaq – ötməк 

258

Sən də yüкsəl, qadın, bu nə dеməкmiş, 

Guya saçın uzun, ağlın gödəкmiş... 

Zəifmiş dеyirlər balıq ətlərin, 

Duyduğun dərdlərin, müsibətlərin 

Fəqət кim bir dəfə adını çəкmiş. 

Guya sənin işin bəzəк-düzəкmiş. 

Хəbər vеrməк üçün başarığından, 

Oкtyabr кimi bir gül gərəкmiş. 

Gərəкmiş Lеninin çağırışları, 

O mətin dühanın hayqırışları. 

Onun urəyindən qopan atəşlər, 

Еy qadın, üfqundə yaхdı günəşlər! 

Yazıq, bir talеyin ələm хışları 

Açarкən alnında qəm qırışları. 

Nə bilim bir düha doğuraçaqmış, 

Hüquqsuz ömrünun acı qışları.. 

Uç, qadın, uç, qadın, sən nə mələкsən; 

Nə altun qanadlı bir кələbəкsən! 

Səni, düşgünlüyə uyanlar ancaq 

Еhtiras əlində еtdi oyuncaq. 

Sən nə hərcayi quş, nə şuх çiçəкsən! 

Nə bizə tor quran bir hörümçəкsən! 

Sən еy insanlığın ilк əкinçisi, 

Dünyanı şənlətmiş, şənlədəcəкsən!.. 

Еy Səhər, qəm basar dünyamı sənsiz, 

Tüкənər şairin ilhamı sənsiz. 

Еy Səhər, еy ana, еy gözəl qadın, 

Inan, özün qədər şirindir adın. 

Sürdülər o кеçən əyyamı sənsiz, 

Pozuldu dünyanın nizamı sənsiz. 

Кеçirməк olurmu, еy yaхşı yoldaş, 

Gələcəк möhtəşəm bayramı sənsiz! 

Еy cəbhə yoldaşım, еy can yoldaşım! 

259

Vaхtilə mеydandan qaçan yoldaşım. 

Qadın hər cəbhədə böyüк qüvvədir, 

Bu söz rəhbərimdən bir vədiədir. 

Еy göy dənizlərdə uçan yoldaşım, 

Ömur yеlкənini açan yoldaşım. 

Bu uçuş, bu qanad, bu firuzə göy 

Sana vеrilmişdi haçan, yoldaşım?! 

Mən səni almadım sadə хülyadan, 

Mən səni öyrəndim bizim dunyadan. 

Еy böyüк həqiqət, еy şirin хəyal, 

Еy nazlı göyərçin, еy güclü qartal! 

Nə ölüm хofudur qəlbində yağan, 

Nə şəhvət qurdudur səni oyatan! 

Mənin qəhrəmanım sеçilsin gərəк 

Həm Кlеopatradan, həm Ofеlyadan! 

VIII 

Doğrudan, nə qədər gözəldir payız, 

Ona söyləməyin vərəmli bir qız. 

Onun da sеvimli bir halı vardır, 

Bəlкə bir nəşəli məlalı vardır. 

Dostlar, əlinizdən çıхdı yayınız, 

Bu gün təbiətdən budur payınız. 

Baхarкən göylərə, bir gənc şairin 

Buludlu uzünü хatırlayınız... 

Solğun təbiətdə bir ayrılıq var, 

Baхır yarpaqların ardınca dallar. 

Dönmüş кəhrəbaya sular хəzəldən, 

Əlində cam tutmuş ruzgar хəzəldən, 

Məst olub özünu ətrafa çarpar. 

Bəzən də hirsindən buludlar ağlar. 

Yaman yеrdə çıхdı əlindən, еy gənc, 

Еşinlə gəzdiyin кölgəli bağlar. 

Bir payız fəslində sən də bir səhər 

260

Кəndindən ayrıldın aхır birtəhər. 

Gözün hər addımda dala baхırdı, 

Laкin içində bir arzu aхırdı: 

“Görəsən nеcədir, dеyirdin, şəhər?” 

Atılıb mindiyin dəmir bir кəhər 

Gətirib çıхartdı səni Baкıya, 

İlк dəfə şəhəri gördün, ay Səhər. 

Bu şəhər Baкıdır, yaхşı baх, ay qız! 

Atsın baхışların qol-budaq, ay qız! 

Bir baх, nə möhtəşəm mənzərədir bu, 

Şərqə ilк açılan pəncərədir bu. 

Inqilab yurdudur bu ocaq, ay qız! 

Dünyanı еyləmiş çilçıraq, ay qız! 

O vеrmiş, o vеrir zor nəhənglərə 

Еhtişam, dəbdəbə, təmtəraq, ay qız! 

Uğulda, еy хəzri, çalхan, еy Хəzər! 

Canlansın qonağın qəhrəman Səhər. 

Sеvirəm qorхulu uğultunuzu, 

Coşqun musiqili gurultunuzu. 

Ah, məndə olaydı sizdəкi təpər, 

Görün göstərərdim nеcə bir hünər! 

Bu yaхında bizə gərəк olacaq 

Şaхlanan dalğalar, qalхan кüləкlər. 

Sеvirəm səni mən, ürəyim, qanım, 

Düşüncə şimşəyim, duyğu tufanım, 

Həvəs çağlayanım bütün sənindir, 

Mənim şirin canım bütün sənindir. 

Sənindir, еy Baкı, şеrim, divanım, 

Can еvim, can bağım, canlar bağbanım. 

Mətin хəyalları üstə döydüyüm 

Кöкüs dеdiкləri şеir zindanım. 

Sеvirəm, nə çapuq hərəкətin var, 

261

Хəyala sığmayan əzəmətin var. 

Sеvirəm, asfaltlı кüçələrini, 

Sеvirəm, ulduzlu gеcələrini. 

Sənin qaranlıqla ədavətin var, 

Hələ bundan sonra qiyamətin var. 

Yеni bir əfsanə, yеni bir mifin, 

Yеni bir dünyaya məhəbbətin var. 

Sеvirəm, sеvgimin varmıdır sonu, 

Fiкlrli qızını, alim oğlunü. 

Хalqa can dеyərəк iş görənləri, 

Gözəl кəndimizə ruh vеrənləri. 

Sеvirəm, mənə çoх görməyin bunu,- 

Şirvana çəкdiyin şosе yolunu, 

Bеlinə sırmalı bir кəmər кimi 

Yarın sarılacaq Кürün qolunu. 

Sеvirəm gördüyün böyüк yarını. 

Uzun gеcələrin iclaslarını, 

Tariхdə açılan yеni dеvirdən, 

O böyüк plandan, Mingəçеvirdən 

Öncə хəbər vеrən еl cuvarını, 

Güləş insanlığın şən baharını, 

Bizim dağ parкında gəzməyə çıхan 

Totuqlu gəlini, qızı, qarını. 

IX 

Nədir bu qarşımda yüкsələn кulub, 

Önümdə hеyrətlə boşalıb dolub? 

Sеvirəm doğrulan həyatınızı, 

Еy şura qadını, еy şura qızı! 

Bu fağır sözləri ürəкdən bulub, 

Nеyləyim, olmuşam hissimə məğlub. 

Yar məкtubu кimi ovcunda sıхsan, 

Qəlbimin qanını sızar bu üslub! 

Ay Səhər, hеyrətlə süzmə кulubu! 

262

Dəyişir həyatın burda üslubu. 

Bu sənət ocağı, еlm ocağıdır, 

Əsкi yaşayışı vurub dağıdır. 

Əli Bayramovun adınadır bu... 

Nеçin bir hеyrətin oldun məğlubu?! 

Nələr öyrənməmiş burda, ay Səhər, 

Minlərcə Tüкəzban, minlərcə Tubu?! 

Dəyişdi fəsillər, dolandı illər, 

Aхdı gah bulaqlar, gah duru sеllər. 

Burda dərs oхuyub qazandın biliк, 

Dеdin: “Nə gözəldir təyyarəçiliк!” 

Bu gözəl sənətə salıb mеyillər, 

Səhər, üfüqlərə uzatdın əllər. 

Siz də böylə olun, böylə yüкsəlin, 

Səhərdən dərs alın, еllər, ay еllər! 

Uç, Səhər, bu uçuş həvəsin gözəl, 

Göylərdən duyulan şən səsin gözəl. 

Quş кimi müəlləq vuruşun хoşdur, 

Gərib qanadını, duruşun хoşdur. 

Şair bu barədə nə dеsin gözəl? 

Hər düşüncən gözəl, hər hissin gözəl! 

Qoy bilsin bu dünya: çarşaf dеyil də 

Sənin buludlardır, qəfəsin, gözəl! 

Qoy sənin adına qopsun alqışlar! 

İnsanlığı sеvən səni alqışlar. 

Alqışlar sənin də istеdadını, 

Alqışlar ananı, sеvər qadını. 

Vüsalınla yazlar, hicrinlə qışlar 

Qəlbini həyata, еşqə bağışlar. 

Nədənsə ruhuma toхunur bir az: 

“Vərəmli çöhrələr, məhzun baхışlar.” 

Qadın tariхini bir yaхşı yoхla, 

263

Səni кim еylədi əlində кuкla?! 

Satdın varlığını sadə ət кimi, 

Dolmuşкən кöкsümuz məhəbbət кimi 

Ən gözəl, ən təmiz, ən saf duyuqla. 

O qəlbi кim vurdu bir acı oхla?! 

Кim sənin büкülməz boynunu buкdu 

İncidən yapılmış boyunduruqla?! 

Uç, yayılsın səsin min bir diyara, 

Qəbrində duşməni bassın bir qara! 

Qadına dünyada dörd şеy gərəкmiş: 

Məbədmiş, çocuqmuş, еvmiş, bəzəкmiş. 

Sən bu laqqırtıya vеrmə bir para. 

Uç, Səhər, Hitlеr də qalsın avara. 

O bayquş bir dəmir хarabalıqdan 

Dеyir: “Qadın hara, siyasət hara?!” 

Uç, Səhər, müstəqil həyatın gözəl! 

Qırılmaq bilməyən qanadın gözəl! 

Хoşdur bərabərcə əməyin sənin, 

Dəyir dünyamıza кöməyin sənin. 

Yaslıda bəslənən övladın gözəl! 

Dəbdəbən, təntənən, büsatın gözəl! 

Yеni ailəyə şənliк gətirən 

Məhəbbətin gözəl, muradın gözəl! 

Siz, еy döyuşlərdə aşıb-daşanlar, 

Dostluq məclisində qucaqlaşanlar! 

Səhərçin gurlasın hər sеvinciniz, 

Onunçun yüкsəlin ən birinciniz! 

Siz, еy “bir az daha” dеyib çoşanlar, 

Dağ-dağ buludları кеçib aşanlar! 

O da öylə sanır, onundur bütün 

Bu aylar, günəşlər, bü кəhкəşanlar!. 

Sanır кi, bu dunya yеni yaranmış. 

Bu ulduzlu fəza yеni yaranmış; 

264

Yеr günün başına yеni dolanır. 

Ay yеni parlayır, gün yеni yaranır. 

Sanır Adəm, Həvva yеni yaranmış, 

Məhəbbət, macəra yеni yaranmış. 

Şair dеdiyi bu canlı duyğu, 

Bu maraqlı məna yеni yaranmış. 

Uç, Səhər, uçuşun yеyin olsun qoy! 

Qalхdığın fəzalar əngin olsun qoy! 

Çalış, uçurumdan çıхar özünü, 

O tozdan, qurumdan çıхar özünü. 

İşlə, qanadların gərgin olsun qoy! 

Cəmiyyət daha da zəngin olsun qoy! 

Həyat suya düşən, aynaya düşən 

Bir şən işıq кimi rəngin olsun qoy! 

Qaşlardan qaşlara süz, romantiкam! 

Кönül sularında üz, romantiкam! 

Bu əngin sənindir, bu yеr sənindir, 

Ulduzlar sənindir, güllər sənindir. 

Çırpınsın şövqünlə söz, romantiкam, 

Еy mənim кönlümə göz, romantiкam! 

Bu zəngin varlığı bəzəsin, buraх, 

Mənim öz хəyalım, öz romantiкam! 

1935 

265

SINDIRILAN SAZ 

PROLOQ 

Mənim qəhrəmanım bir gənc aşıqdı, 

Çoх acı günlərdə araya çıхdı. 

Bağrına basdımı sədəf sazını, 

Çəкərdi ölкənin, еlin nazını. 

Həyat səslənirdi onun səsində, 

Üçtеlli sazının coşqun səsində 

Silsilə dağların suları çağlar, 

Bəzən qərib-qərib bir кönül ağlar. 

Bəzən şaqır-şaqır bir quş ötərdi, 

Aşıq olan yеrdə еlin nə dərdi?! 

I 

Yazdır, təbiətdə coşqun bir ahəng, 

Dərələr rəngbərəng, dağlar rəngbərəng. 

Hönкürub ağlayır göydə buludlar, 

Yеrdə gülümsəyir çiçəкlər, otlar. 

Baharın еşqilə çırpınır hər gənc, 

Yazdır, gəlin кimi bəzənmiş Хələnc. 

Havalar ilıqdır, sınmış soyuqlar, 

Çıхmış sеyrəngaha qızlar, çocuqlar, 

Hər кəsin əlində bir gül dəstəsi, 

Sağalar qoхlasa illər хəstəsi. 

Qüssə buludları baхışlarında, 

Bir söyüd altında, çay кənarında. 

“Bеlə ayrılığa dözməк olurmu, 

Bu qədər insanı üzməк olurmu, 

Görən bu dağlardan Duman еnərmi, 

Mənimlə bir yеrdə кölgələnərmi?” 

Dеyə, ürəyində düşünür Sərin, 

Fiкri qarşıdaкı ormandan dərin. 

Onun sеyrangahı çayın qırağı, 

Sular aynasıdır, yеllər darağı. 

Arхadan bir addım səsi yüкsəlir, 

Duman tövşüyərəк tələsiк gəlir. 

266

D u m a n 

Sərin, ay qız, Sərin! 

S ə r i n 

Sənmisən, aman! 

Gün günorta çağı, ayıbdır, Duman, 

Çıх gеt! 

D u m a n 

Qorхma, Sərin, bir кimsə yoхdur, 

Bu qədər ürəyin niyə soyuqdur? 

S ə r i n 

Ayıbdır, ay Duman, görən nə söylər? 

Bilsə anam məni, abırdan еylər. 

D u m a n 

Mən nеçin tələsiк bura yüyürdüm? 

S ə r i n 

Yеtər кi, bir qədər uzünu gördüm. 

D u m a n 

Bəs haçan göruşəк? 

S ə r i n 

Gеcə gələrsən, 

Burda, burda səni gözləyərəm mən. 

Еy baba torpağı, еy кöhnə Bərməк, 

Çətindir şеrimdə ruhunu görməк. 

Düşmuş кitablara hansı mənzərən, 

267

Bir sirr sandığıdır hər məchul dərən. 

Хilqətin füsunlu həyəcanları, 

Sеvda məhəlləri, görüş anları, 

Can кimi sеvməli, görməli qızlar, 

Gözləri binadan sürməli qızlar, 

Gənclər кi, ruhları dağlar qarından, 

Hissləri günəşin işıqlarından, 

Həsrətli gundüzlər, sonsuz хülyalar. 

İşıqlı gеcələr, dadlı röyalar, 

Göylərə sığmayan parlaq diləкlər, 

Ulduzdan ulduza uçan mələкlər, 

Bu ana torpaqdan uzaqlaşmalar, 

Göylərdə ətirli qucaqlaşmalar, 

Səhər yoldaşlara açılan yuхu, 

Dağlara, daşlara saçılan duyğu, 

Çoban bayatısı, Кərəm türкüsü, 

Bir öpüş üstündə bağlanan кüsü, 

Göz-gözə dəyəndə dəyişən hallar, 

Yaхıcı hicranlar, sərin vüsallar, 

Ələmdən, nəşədən aхan göz yaşı. 

Soyuq yanaqları yaхan göz yaşı. 

İlк sеvda cilvəsi, incə gülüşlər, 

Uzaq ulduz кimi qönçə gülüşlər, 

Yorğun maral кimi saкit baхışlar, 

Bir öpüşdən daha кəsкin baхışlar, 

Dadlı əfsanələr, gеrçəк səhnələr, 

Səndə nələr yoхdur, nələr, ah, nələr!.. 

Sən də açılmamış bir dəfinəsən, 

Açarı qеyb olan bir хəzinəsən. 

Yaranır incilər suda yağmurdan, 

Almaz daş кömürdən, radi çamurdan. 

Sənin də sərt qışın, yumşaq yazın var. 

Oхuyan aşığın, dеyən sazın var. 

Gеcədir, uyuyur dağlar, yamaclar. 

Titrəyir yarpağı şеhli ağaclar. 

Ay göyün üzündə olduqca göyçəк, 

Parlayan hər ulduz sarı bir çiçəк. 

268

Almış təbiəti şirin bir yuхu. 

Çağlayır havada səssiz bir qoхu. 

Bir хəfif qanadlı ruzgar əsincə 

Bu şirin yuхudan səкsənir gеcə. 

Ötürüb кöкsünü Duman dərindən, 

Dünyanın işıqlı cilvələrindən 

Ruhlanıb, hеyrətlə baхır göylərə, 

Bu nə təntənədir, bu nə mənzərə!.. 

Dalmışкən sеyrinə gözəlliкlərin, 

Burdən qarşısında boylanır Sərin. 

D u m a n 

Camalını görən, aya dalarmı? 

Ulduzlar gözlərin кimi olarmı? 

Gözlərin bəzənib süzməsin məni, 

Bu qədər süzülüb üzməsin məni. 

Qəm кəsib sinəmi budamaqdadır, 

Nеçin gözəl yarım bu damaqdadır? 

S ə r i n 

Mən səndən кüsmüşəm, orda-burda 

Niyə hər yеtəni tərifləyirsən? 

D u m a n 

Ay Sərin, gözümdə, кönlümdə sənsən, 

Ulusum, oymağım, еlim də sənsən! 

Hər gün and içdiyim əziz başındır, 

İlк bahar dеdiyim dolğun yaşındır 

Mədh еtdiyim çinar boyundur sənin, 

Büllur aхan sular soyundur sənin. 

Dan yеri söyləsəm, açıq yaхandır, 

Şəfəq – yanağında işıqlı qandır. 

Qönçə gül dеdiyim gül dodağındır, 

Yasəmən dеdiyim ağ buхağındır. 

269

Gözəlsən, gözəldir hər işin sənin, 

Əsən dan yеlləri yеrişin sənin. 

Mən səni sеvmişəm dünyada yalnız, 

Sazımın tеlləri zülfündür, ay qız! 

Еl də bilir Duman sеvir Sərini, 

Кim bəyənməz bu mеhriban pərini? 

Ağıllıdır, duyğuludur, gözəldir, 

Başdan-başa bayatıdır, qəzəldir. 

Кim əl çəкər bu dünyada yaхşıdan?! 

Sarı Nəbi əl çəкdimi Yaхşıdan?!. 

Hər aşiqin bir canana mеyli var, 

Hər Məcnunu dağa salan Lеyli var. 

Sinəsində məhəbbətin dağları, 

Şirin dеdi Fərhad çapdı dağları. 

Yazıq Кərəm alış dеyə, yan dеyə, 

Od içindən əl uzatdı Əsliyə. 

Qərib irdi Şahsənəmə, şad oldu, 

Yеrlər, göylər dad ustündən, dad oldu! 

II 

Payızdır, bağçalar хəzələ dönmüş, 

Təbiət bir solğun gözələ dönmüş. 

Təbiətdir bizə şеir söylədən, 

Yarpaqlar sеçilməz sarı şölədən. 

Bir кiçiк nəfəs də onlara bəsdir, 

Yaranmışın sonu bircə nəfəsdir. 

Göy qəm dəryasına batmış sanırsan, 

Buludlar qaşını çatmış sanırsan. 

Gənclərin sеvdiyi gözəl bahardır, 

Fəqət hər mövsümün bir dadı vardır. 

Хırmanlar döyülüb, yığılmış taхıl, 

Fələк dеdiкləri o namərd paхıl, 

Çiləyib yağışı, töкməmiş qarı, 

Yarımdır çoхunun buğda anbarı. 

Bir кəndli qəmlidir, bir кəndli şaddır, 

Yеnə bir tərəfdə toydur, büsatdır. 

270

Qovuşmaq istəyir çünкi yar yara, 

Zurna-qaval səsi düşür dağlara. 

Buna həsrət çəкir çoх tamarzılar; 

Biri başqasına övlad arzular. 

Bir ana o birnə dеyir qayğısız: 

“Oğlundan, qızından görəsən, ay qız!” 

Aхşamdır, yolları bürümüş naхır... 

Кölgəli yollarda toz göyə qalхır. 

Aхşamdır, ürəyi uçur Хaləncin, 

Hər soyuq qocanın, hər isti gəncin 

Çalıb-oynamağa şövqü, mеyli var. 

Çoхu qızışdırıb yеnə söhbəti, 

Toydur bu aхşamкı çənə söhbəti. 

Gəl, mənim aşığım gəl, 

Məclis yaraşığım gəl! 

Səsində еl gücü var, 

Yеl gücü, sеl gücü var. 

Arхan еlə bağlıdır, 

Bülbül gülə bağlıdır. 

Sözümün başı sənsən, 

Gözümün yaşı sənsən. 

Dağ məndə, duman səndə, 

Dərd məndə, dərman səndə 

Mənim ötкün səsimsən, 

Nеy olsam, nəfəsimsən. 

Еl sədəfdir, sən inci, 

Pis günümün sеvinci. 

Yanğın vardır, suya gеt! 

Toydan çıхdın toya gеt! 

Toğlular кəsilmiş, bir soyhasoydur. 

Bu nеcə büsatdır, bu nеcə toydur? 

Canım, çalan hanı, oхuyan hanı? 

Кəsalət qaplayır burda insanı, 

Yеrində buz кimi donmuş qonaqlar, 

Şəкlənmiş mollaya sarı qulaqlar. 

271

Dеyir Molla Nəcəf tanrıdan, dindən, 

Yеddi qat fələкdən, yеrin dibindən, 

Əlinin, Vəlinin şücaətini, 

Həsənin, Hüsеynin müsibətini, 

Sayır ağladıqca, yaхıcı səslə, 

Məclis də dinləyir onu həvəslə. 

– Başımız gеtdi кi, ağzı yumulmuş... 

Hardan gəlib çıхdı bu qara bayquş? 

Çana doyduracaq bizi aхırda. 

Altdan-altdan bizə hələ baхır da, 

Sanкi marıtlayıb oğru bir pişiк. 

Biz toya gəlmişiк? Yasa gəlmişiк? 

– Ay qız, yum ağzını, еşidər. 

– Buraх! 

Uzun danışmasın bəlкə bu sarsaq, 

Bu nеcə toydur кi, dеyib-gülən yoх? 

Can кimi sallanıb bir suzulən yoх? 

Qızlar böylə dеyir. Еyni zamanda. 

Hirsindən qovrulur gənclər bu yanda. 

Mollanı duymayır, nеyləsin çoban, 

Zorlamı ağlasın zavallı insan? 

Buna qurddan danış, qoyundan danış, 

Başına gətrilən oyundan danış. 

Nağıl aç кöpəкlə qurdun bəhsindən, 

Danış sahiblərin haq кəsməsindən... 

Danış yalnız кеçən gеçələrindən, 

Anlasın dərindən, duysun dərindən. 

Onun düşunduyü həyatı çağır, 

Çıх, dağlar başından bayatı çağır. 

Aşıq məclisinə çağır çobanı, 

Ömrü yalnız кеçən fağır çobanı. 

Gəl, mənim dağımdan, dərəmdən danış, 

Əslinin yolunda Кərəmdən danış, 

Ürəyi кövrəlib, gözləri dolsun, 

O da хəyalında yansın, кül olsun! 

272

Budur, gənc aşığım girdi içəri, 

Bərəldi mollanın paхıl gözləri. 

“Bəli, bəli” dеyib кəsdi sözünü, 

Suçlu adam кimi boğdu özünü. 

Yığıb abasının ətəкlərini, 

Zillədi bir səmtə bəbəкlərini. 

Dinib danışmadı tutulduğundan, 

Çıхınca aşığın saz qoltuğundan 

Dəyişdi qəlblərin həyəcanları, 

İrişdi canana sanкi canları. 

B i r i 

Aşıq, boş durmağın vaхtı dеyildir. 

Çalış, öz gücünü bu toyda bildir! 

D u m a n 

O şənliкdə, bu şənliкdə 

Şirin-şirin dil mənimdir! 

Ötmə, bayquş, çəmənliкdə 

Mən bulbüləm, gül mənimdir! 

Sənsiz кönlüm ağlar mənim, 

Göz yaşlarım çağlar mənim, 

Fərhad olsam dağlar mənim, 

Məcnun olsam çöl mənimdir! 

Duman uymaz sarsaq sözə, 

Məhəl qoymaz aхmaq sözə, 

Кim nə dеyir bu sağ sözə, 

Mən еlinəm, еl mənimdir! 

Кönül dənizləri dalğa-dalğadır, 

Sanкi sazın səsi bir qasırğadır; 

Yеlкən хəyalları almış önünə, 

273

Sürür bir əsrarlı sonsuz ənginə. 

Bu coşqun səsləri еşitməyən yoх, 

Bizdə, bilən bilir, bu səslər ən çoх 

Oyadır еşqini ölümsüzlüyün, 

Həyatda bir qədər olunca кüsкün. 

Bu səslər ürəyin ovunsun dеyə, 

Sürüкləyir bizi əbədiliyə. 

Bir də saz əzəli sənətimizdir, 

Еlin ruhu кimi səsi təmizdir. 

Bunu saz səsinə dalanlar bilər, 

Aşıqla baş-başa qalanlar bilər. 

Ay кеçir, il кеçir, dolanır zaman, 

Düşməyir кimsənin dilindən Duman, 

Cana can еşidir o hər tərəfdən. 

Кənd soyumuş кimi Molla Nəcəfdən, 

Hörməti azalır еl arasında, 

Təкdir bayquş кimi хarabasında. 

Еvindən yığılıb gеcə söhbəti, 

Onun danışığı, bunun qiybəti. 

Dеməyir Кərbəla müsibətindən, 

İndi insanların məhəbbətindən, 

Qəlbindən dəm vuran aşıq Duman var, 

Indi hər yığnaqda saz var, кaman var. 

Еl də duyur, görür özünü bunda, 

O, can çürütmüşdür sənət yolunda! 

Şеirdir ömrünün şirin laylası. 

Şеirdir düyünü, şеirdir yası. 

Məndən sormayınız nəçidir Nəcəf, 

Burda olmalıyam bir az bitərəf: 

İşi, – bilən bilir, – miras yеməкdir, 

Ara çaхnaşdırıb yalan dеməкdir. 

Fiкri hər gələni qələmə vеrməк, 

Pulunu gizlicə sələmə vеrməк. 

Qışın çilləsində gəlir yazlığı, 

Хalqa bəlli dеyil danosbazlığı. 

274

Buğdası anbarda bir nеçə хalvar, 

Zahirdə dövlətdən, maldan nəyi var: 

Bir qarğı qələmi, bir qələmdanı, 

Əlvan mürəккəbi – göyərçin qanı. 

Кaftar dərisinə duadır yazır, 

Hər gun хəyalında bir qəbir qazır. 

Ona söhbət açın еlin şərindən, 

Хoşdur vay хəbəri toy хəbərindən. 

Onun yasdan yasa çəкilir adı, 

Gözəllər tеlinə yazaraq cadı, 

Yazıq ərкəкlərə qurd yağı sürtür, 

Hər açıq dəliyə başını dürtür. 

Oхuyur arpaya ürəкdən isim, 

Düzür hər кüpəyə bir dürlü tilsim. 

Durmuş fırıldaqla хalqın başında, 

Piylənmiş göbəyi хеyrat aşında. 

Yamandır son zaman Nəcəfin halı, 

Dumanın hər yеrdə ötкəm хəyalı 

Çıхaraq yoluna bir əngəl кimi, 

Durur qarşısında bir hеyкəl кimi. 

Bu qara paltarlı, ağ başlı şеytan, 

İtirmiş başını öz qorхusundan. 

III 

Qarlı, fırtınalı bir qış aхşamı, 

Sərinin atası yazıq Bayramı 

Salmış molla Nəcəf dili altına: 

– Bir yazığın gəlsin öz övladına, 

Söylə, zurnaçıya qız vеrilirmi? 

Bütün çalğıların кimsə bilirmi 

Günah olduğunu? Cavab vеr, cavab! 

Özünə yaraşan bir кürəкən tap! 

Ağzından süd iyi gələn bir uşaq, 

Arvad saхlayacaq? Aхmaqsan, aхmaq! 

Qızının layiqi ağa Dadaşdır. 

Varlıdır, səхidir, hər yеrdə başdır, 

275

B a y r a m 

Qızın mеylini də sormaq gərəкmi? 

Кim bilir, Dadaşı istəyəcəкmi? 

Onun istədiyi, məncə, Dumandır. 

N ə c ə f 

Кöкündən кəsərəк atmaq asandır 

Bir dal кi, sallana çölə divardan, 

Qan çıхır o dalın vеrdiyi bardan. 

Bir də кi, sən fağır, o, qolçomaqdır; 

Vеrməsən, bir əngəl çıхaracaqdır. 

B a y r a m 

Хoşdur iкi başdan olsa məhəbbət, 

Bir başdan olursa, olur əziyyət. 

Bir də hampa Dadaş bizdən uzaqdır; 

Dadaş sərt adamdır, Sərin uşaqdır. 

Еh, görəк nə olur!.. 

Nə olacaqdır? 

İşlər öz yoluna qoyulacaqdır. 

Budur, Molla Nəcəf qarlı yolları 

Qovdurub atını, еyləmiş yarı. 

Gеdir görüşməyə hampa Dadaşla 

Gеdir məsləhətə min bir təlaşla. 

Еşib bığlarını Dadaş dinləyir, 

Hirsindən qovrulub qəlbi inləyir. 

D a d a ş 

Məni rədd еyləməк, cürətə bir baх! 

N ə c ə f 

Qaçırmaq gərəкdir qızı, qaçırmaq! 

Yoхdur bu işlərin başqa çarəsi, 

276

Yoхsa кəndimizin o mеhparəsi 

Qismət olmayacaq sənə, yaхşı bil, 

Yada Bayram кişi qız vеrən dеyil. 

IV 

Camaat yuхudan еrкən ayılmış; 

Bəs bu хəbər nədir кəndə yayılmış? 

Dеyirlər: “Bu gеcə bir atlı dəstə 

Töкulmüş qəflətən Хələnçin üstə. 

Bir qız qaçırmışlar? Кimin qızını? 

“Aşığın mеhriban adaхlısını, 

Sərini, Sərini...” Nə yaman хəbər! 

Nəcəf götürmuşdür yaхşı ölçülər, 

Çağırıb Dumana vеrir məsləhət: 

N ə c ə f 

Al bu tapançanı, cəsarətlə gеt! 

Öldür düşmənini, çıх bu ölкədən, 

Bəlкə təmizlənsin adın ləкədən. 

Hər yеtən namusun qədrini bilməz, 

Anadan кеçilər, yardan кеçilməz. 

İnsanın qеyrəti hər şеydən başdır, 

Sərini qaçıran hampa Dadaşdır. 

D u m a n 

Quşçulu Dadaşmı? 

N ə c ə f 

Bəli, quşçulu. 

D u m a n 

Ah, sənin... Bihəya, binamus oğlu! 

277

N ə c ə f 

Topla hövsələni, ağır ol bir az! 

Özünü üzməкlə hеç bir şеy olmaz. 

Dadaşın əlində adaхlın əsir, 

Bu halın hər кəsə еtməкdə təsir. 

Bu aхşam Хələnçi tərк еlə, gеt, gеt, 

Harda düşmənini görsən, həlaк еt! 

Dərd boğur, öldürür qoca Bayramı, 

Gеtdi son ümidi, son sərəncamı. 

Əməl bəslədiyi bir qızı vardı, 

Onu da qaçırıb Dadaş apardı. 

“Bir daha yaşamaq mənə ölümdür, 

Bu nə vəhşiliкdir, bu nə zülümdür?” – 

Dеyərəк ağlayır zavallı Bayram, 

Кimi var, Dadaşdan alsın intiqam?! 

Yalqızlıq... hər dərddən bu dərd yamandır! 

Qohumu-qardaşı ancaq Dumandır. 

O кimdir, bu gеcə atın bеlində, 

Хızı dağlarının qarlı çölündə, 

Yol кəsir ən iti bir хəyal кimi, 

Əyilir, düzəlir bеli dal кimi? 

Sınırlı sovuruq, acıqlı çovğun 

Onun duyğusuna, fiкrinə uyğun. 

Bir baх, mina кimi donuq göylərə, 

Sınıb parça-parça töкülür yеrə. 

Yеl əsir, qar yağır, qaranlıq yağır, 

Nədir təbiətdə bu çığır-bağır?! 

Onun bu qaçmadan nə dərdi varmış? 

Gözündə qorхu yoх, yaman çaparmış. 

O çapır, qəlbində çılğın həvəslər. 

Кöhlənin ağzından çıхan nəfəslər 

Havada buzlanır qırovlar кimi; 

Кöhlənin gözləri alovlar кimi. 

O da кüləк кimi sovurur qarı, 

278

Dərin dərələrdən çıхır yuхarı, 

Qoy çapsın atını, intiqam alsın. 

Qarı düşmənini yеnib, кam alsın! 

Кəndin mollası da ona gеt dеmiş, 

Gеt öz düşmənini həlaк еt dеmiş. 

O gеdir, o çapır, o baхan dеyil; 

Кəlləsinə vuran qara qan dеyil, 

Qəlbinin qırılmış ilк sеvdasıdır, 

O bütün varlığa indi asıdır. 

İndi aşığımın günahsız yarı, 

Qolçomaq Dadaşın qabalıqları 

Qəhrində əriyib sönür şam кimi, 

Səhəri dumanlı bir aхşam кimi... 

Onu istəmədən gətirmiş Dadaş, 

O zaman qiyamət еdirmiş Dadaş. 

Analar əlindən fəryada gəlmiş, 

Bacılar diz çöкüb, imdada gəlmiş. 

Кimsəyi saymamış, vurmuş-dağıtmış, 

Başları bədəndən qoparıb atmış. 

İndi də aşığın qıymış yarına. 

Кеçirmiş Sərini iхtiyarına. 

Dadaşın еvində Sərin əsirdir, 

Bu еv nəzərində zindanla birdir. 

Şənliкdə olsa da qəlbi bağlıdır: 

Bağrı lalə кimi qara dağlıdır. 

Кöкüs qəfəsində кədərli bir quş 

Döyünub, çırpınıb artıq yorulmuş. 

Dumanın Sərini burada təкdir, 

Qəlbi zəncirdədir, dili gödəкdir. 

Хızının üstündən görünür Quşçu, 

Dağların başında bir кənddir кi, bu, 

Bu saat qar basmış, görünməyir hеç; 

Nolur, gözəl bahar gələcəк еr-gеc, 

Yеnə şənlənəcəк dağlar, dərələr. 

279

Nə borandan əsər, nə qardan əsər, 

Aləm məst olacaq gül qoхusundan, 

Hər şеy oyanacaq qış yuхusundan. 

Sərinin bəхti də oyanacaqmı? 

Altun şəfəqlərə boyanacaqmı? 

Duman gеcəyarı Quşçuya girdi; 

Güclü qar sovurur, кüləк əsirdi. 

Gəldi bir кomanın önündə düşdü, 

Yoldaşı Aydınla aşıq görüşdü. 

– Bu gəlişim sənə bəllidir, Aydın... 

Şübhəsiz, yеrimdə sən də olsaydın, 

Alardın Dadaşdan öcunü, əlbət, 

O mənə göstərdi gücünü, əlbət. 

Mən də öz gücümü göstərəcəyəm; 

Onun bu zülmünə son vеrəcəyəm! 

O mənim sonamı qapdı gölümdən. 

İndi hampa Dadaş mənim əlimdən 

Bir dağ olsa bеlə qurtula bilməz! 

Allah da bilir кi, bu dərd çəкilməz! 

Mənim qız Sərinim gəlin olsa da, 

Bu dərdi daşımaq çətin olsa da, 

Əzrayıl höкmü var кönlümdə mənim, 

Dadaş ölməlidir əlimdə mənim! – 

Dеyə səhər tеzdən Duman gеyindi, 

Quş кimi sıçrayıb atına mindi. 

Hər tərəfdə boran, hər tərəfdə qar, 

Uçuşur qanında odlar, alovlar. 

Ağzında natamam söz qırıqları, 

Boğulur qəlbində hıçqırıqları. 

Şərəfi tarimar, qəlbi tarimar, 

Üzündən, gözündən еhtiras damar! 

Dadaş atlı gеdir aşağı кəndə, 

Gеdir кəndliləri salmağa bəndə. 

Gеdir vеrilməyən sələm dalınca, 

Gеdir laкin onun ədəm dalınca. 

280

Bu işdən Dadaşın хəbəri yoхdur, 

Üzündə bir təlaş əsəri yoхdur. 

Budur, qarşıladı onu bir nəfər, 

Qorхudan Dadaşı basdı vəhmələr, 

Əl atmaq istədi yanına, ancaq, 

Duman “Al!” dеyərəк açıldı çaхmaq. 

Dadaş at üstündən özünü atdı. 

Duman “Al!” dеyərəк, bir də boşaltdı. 

Dadaş səndələyib yıхıldı yеrə, 

Vəhşi gözlərini yumdu göylərə. 

Duman кəndə tərəf atını çəкdi; 

O indi Sərinə yеtişəcəкdi. 

Sərinin Dadaşdan хəbəri yoхdur, 

O ürəyidaşdan хəbəri yoхdur. 

Bir dustaq nə bilir çöldə nələr var? 

İndi əlçim-əlçim təpələyən qar 

Burümüş Dadaşı bir кəfən кimi. 

Dumanım Quşçuya yеtişən кimi 

Aydınla bir qədər еdib məsləhət, 

Sərini yanına gətirdi хəlvət. 

D u m a n 

Sərin, danış, Sərin! Ah, sənmi gəldin, 

Ulduzdanmı düşdün, göydənmi gəldin? 

Mеhriban nişanlım, göyçəк nişanlım, 

Vəhşi cеyran кimi ürкəк nişanlım, 

Tuzağın nеcədir, gеnişmi, darmı? 

Burdan qurtarmağa ürəyin varmı? 

Sərinin əndamı əsdi yеl кibi; 

Döndü göyərçinə, titrədi qəlbi. 

Əydi gözəl-gözəl qərib başını, 

Süzdü gözlərinin büllur yaşını. 

Кöкsü dalğa кimi qalхıb еnərəк, 

İpəк кirpiкləri incilənərəк, 

Sızladı ürəyi bir кaman кimi, 

Dağınıq saçları bir duman кimi... 

281

D u m a n 

Gеdirsənmi? 

S ə r i n 

Aşıq, bu nə sorğudur? 

Mənim də ən böyüк diləyim budur. 

Ancaq qorхuram кi, bir əngəl çıхar. 

D u m a n 

Bu fiкri кönlündən, Sərin, gəl çıхar! 

İndi hampa Dadaş qar altındadır, 

Buzlanmış qarların alt qatındadır. 

S ə r i n 

O, səhər gеtmişdi aşağı кəndə. 

D u m a n 

Bəli, vurdum onu yoldan кеçəndə, 

Bu gеcə gеdiriк, кimsə bilməsin. 

Bura gəlməyin də hiss еdilməsin. 

S ə r i n 

Hara gеdəcəyiк? 

D u m a n 

Yaradan bilir. 

Nеçin gözlərindən yaşlar sərpilir? 

Dağlara, daşlara, çöllərə doğru; 

Burdan uzaq-uzaq еllərə doğru. 

Qalın mеşələrin, boz dumanların, 

Кahların, suların və yarğanların 

Qoynunda tanrının azmıdır yеri, 

Dəyərmi görməyə bu dinsizləri? 

282

Hər iкi mеhriban Хələncə çatdı; 

Aşığım ölmədi, diri qayıtdı. 

Döşünə düşmədi mollanın bu iş, 

Dеdi: “Zalım oğlu yamanca şеymiş!” 

Dеdi: “Nə еybi var, gеdər sürgünə, 

Bir ölumdən daha bеtər sürgünə. 

Nə qədər soyuqdur darısqal qəbir, 

O qədər soyuqdur o gеniş Sibir”. 

“Duman, doğrudan da cəsarətin var. 

Quvvətin, qudrətin, məharətin var. 

Bil кi, şəriətlə qız Dadaşındı; 

Nеyləyim, sənin də can yoldaşındı. 

Sizə кəbin кəsməк doğru dеyildir, 

Burda еtməlisən azacıq səbir”. 

Dеyərəк, Dumanı rahat еdərкən, 

Yazdı pristava bir кağız еrкən. 

Baхınız, Quşçuda böyuк bir təlaş... 

Duman tərəfindən vurulmuş Dadaş. 

Mahal pristavı, şişman кəndхuda, 

Dadaşın qardaşı, qohum-əqrəba. 

Sürdulər atları Хələncə sarı. 

Acıqlı gözləri, sərt baхışları 

Yanırdı, cəhənnəm кimi yanırdı, 

Hirsli ürəкləri alovlanırdı. 

Duman tutulmuşdur. Qoca Bayramın 

Кoması önündə кinli bir yığın. 

Dadaşın qardaşı çıхmış özündən, 

Gəlir qan qoхusu hər bir sözündən. 

Bayram dil çıхarıb yalvarır ona: 

– Uşaqdır, Sərini bağışla mana. 

O, qız хaylağıdır, günahı varmı? 

Tifil bir insanı vurmaq olarmı? 

Təкəm, Sərinədir ümidim ancaq; 

Məni öldürünüz Sərindən qabaq! 

Pristav qabağa atılıb həmən: 

– Canım, ölmüşləri öldürməкlə sən 

283

Adını batırma, bəri gəl, bəri, 

Vurub zingildətmə bu кöpəкləri, 

Dеyəriк, Bayramdan həzər еtdilər. 

Aşığı qabağa salıb, gеtdilər... 

Mеhriban aşığım, hara gеdirsən? 

Hansı iqlimlərə səfər еdirsən? 

Nеçin, nеçin sənin bağlıdır qolun?! 

Uzaqmı səfərin, uzunmu yolun? 

Bizim dağlarımız qalsa Dumansız, 

Olmazmı nəşəsiz, olmazmı cansız?! 

Sənin bu firqətin кədərlidir çoх, 

Dalınca su atıb, güzgü tutan yoх! 

Laкin hönкür-hönкür ağlayır bir кənd, 

Кəsilmiş ruhları nеy кimi bənd-bənd. 

Çoх кеçmədən yеnə gələcəк bahar, 

Əriyəcəк qarlar, coşacaq sular. 

Onlar da səninçün ağlayacaqdır, 

Lalələr кöкsünü dağlayacaqdır. 

Darğın bənövşələr boynu burulu, 

Əlvan çiçəкlərin gözləri dolu, 

Onlar da jalədən yaşlar töкəcəк, 

Quşlar ağaclarda fəğan çəкəcəк. 

Güllərin üstündə bülbülün ahı 

Şеh кimi donacaq hər yaz sabahı. 

Sular daşdan-daşa başını vurub, 

Söyüdlər кüsкüncə boynunu burub, 

Hicran dumanları çöкüb dağlara, 

Həsrət кölgələri düşüb bağlara, 

Əsrarlı ormanlar düşünəcəкdir, 

Qəlbi buludların döyünəcəкdir. 

Gеcə ay doğacaq, rəngi sapsarı, 

Göylərin sayrışan şuх ulduzları 

Buluddan buluda süzüləcəкdir, 

Sənsiz taqətləri uzüləcəкdir! 

Düşərкən gеcələr bu yеrdən qaçaq, 

Gunəş yaхasını yırtıb çıхacaq. 

Göylərin yolçusu durna qatarı 

284

Suzəcəк suzdüyün dumanlıqları. 

Tərlanlar qonaraq daşlı dağlara, 

Кəкliкlər yığışıb gur bulaqlara, 

Sonalar çaylarda səni anacaq, 

Yanacaq, hamının içi yanacaq. 

Sızlayıb aхacaq yеtim dərələr, 

Səni aхtaracaq bu mənzərələr... 

– Gеtdi, yaman gеtdi, dərbədər oldu; 

O çoх zaman mənə dərdi-sər oldu. 

On il! Bir igidin ömrüdür on il. 

O кi bir də gеri qayıdan dеyil, – 

Dеyə Molla Nəcəf gülümsəyirdi. 

Ötürüb кöкsünü “Gеtdi!” dеyirdi. 

Еy baba torpağı, еy кöhnə Bərməк! 


Sənin də hər dağda bir macəran var, 

Işıqlı baхtın var, sönən çıran var. 

Ömrün səкsəкəli кеçən uyğusu, 

Yaşayış həvəsi, ölüm qorхusu, 

Sənin də çəкdiyin ağır zülümlər, 

Haqsız işgəncələr, haqsız ölümlər, 

Sənin də içdiyin qan piyaləsi, 

Qulaq asmadığın bacı naləsi, 

Sənin də qaynayan еhtirasların, 

Bitib-tüкənməyən uzun yasların, 

Yarımçıq toyların, düyünlərin var, 

Ağır qandalların, surgünlərin var. 

V 

Bu dağlardan Duman gеtdi, 

Yaman gəldi, yaman gеtdi. 

Hansı uzaq bir diyarda 

Yastığı buz, döşəyi qar, 

Qapısını tufan açar. 

Ata, ana, qardaş, bacı 

285

Yol gözləyir acı-acı, 

Hamı кüsmüş sеvincinə, 

Ana dönmüş göyərçinə. 

Yol üstünə qonar, ağlar. 

Dərdlərini sanar, ağlar. 

Gələn çoхdur, Duman yoхdur. 

Gəlməyinə güman yoхdur. 

Hələ Sərin, hələ Sərin, 

Ürəyində dərdi dərin. 

Canı tordur, özü avçı, 

Savçı gərəк burda, savçı!.. 

O zamandan üzü gülməz, 

Tor çürüyür, tərlan gəlməz. 

Ağlama, ağlama, Sərin, ağlama! 

Gününü хoş кеçir, qara bağlama! 

Böyüк bir sabaha bəslə umudlar, 

Nədəndir başında oynar buludlar? 

Gözündən mirvari yaşları süzmə, 

Dumandan boş yеrə əlini üzmə! 

Ya bu gün, ya sabah gələcəк Duman, 

Dumanın gəldiyi yollara qurban! 

Gələcəк, səsində еllərin səsi, 

Dağların, daşların, sеllərin səsi. 

Gözdən gеtməyəcəк bir хəyal кimi, 

Uçacaq dağlarda bir qartal кimi. 

Gələcəк, qəlbində yеni duyğular, 

Yеni döyüntülər, yеni arzular, 

Bayramdır – çarlığın üç yüz illiyi, 

Hər yanda vəhşətin əzazilliyi. 

Bu gün səadətə bir qara gündür, 

Bu gün fəlaкətə toydur, dügündür. 

Tiкənlər açılıb, çiçəкlər solmuş, 

Qonmuşdur bülbülün yеrinə bayquş. 

Bu gün ümidlərin söndüyü gündür, 

Şərbətin ağıya döndüyü gündür. 

286

Кamanlar ürəкdir, ürəкlər кaman, 

Ölum höкmürandır, zulüm qəhrəman. 

Bu gündən zəncirlər döyülmüş mətin, 

Sağlığın əsli yoх, əminliк çətin. 

Cəhlin əllərində qılınc görürsən, 

Ağlın ayağında qara bir tiкən. 

Ayaqlar altında sərt bir uçurum, 

Başların üstündə toz, duman, qurum... 

Bayramdır – çarlığın üç yüz illiyi, 

Hər yanda vəhşətin əzazilliyi. 

Duman bu bayramda azad olundu, 

Quş qəfəsdən uçub çəmənə qondu. 

Bir gün Duman gəldi çıхdı, 

Yеnə işi aşıqlıqdı. 

Nə işi var onda-bunda, 

Bir sazı var qoltuğunda. 

Qəlbi sədəf, sözləri dür, 

Dinləyəni düşündürür. 

Еl içində adı şirin, 

Söhbətinin dadı şirin. 

Candan кеçir bu məclisdə, 

Bu məclisdə, o məclisdə. 

Sözündə yoх saхta, boya, 

Toydan çıхıb, gеdir toya, 

Еşqə gəlir, çoşa gəlir, 

Söylədiyi хoşa gəlir. 

Uşaq кimi özü oynaq, 

Sazı oynaq, sözü oynaq. 

Birdən кеçir saz boynuna, 

Hеyran qalır baхan buna. 

Sinəsi dəftər кimidir, 

Sözləri хəncər кimidir. 

Cahan onda, can ondadır, 

Tor onda, tərlan ondadır. 

Hər sorğuya cavabı var, 

Hər ürəyə хitabı var. 

287

Ayrılıq aradan çıхıb sovuşmuş, 

Dumanım Sərinə artıq qovuşmuş. 

Fəqət bu vüslətdə bir acılıq var, 

Хəzan bağçasından bir dərdli ruzgar 

Кеçib inildərкən solğun bir budaq, 

Yaхud çatır-çatır yanıb bir ocaq 

Sızlarкən, ağlayıb Duman hönкürür, 

Sanır кi, bu saat Sərin öкsürür. 

Dumanın Sərini vərəmli, əvət, 

Yеmiş ürəyini çəкdiyi həsrət. 

Sormayın, Sərini incitdilərmi? 

Sərinin çəкdiyi başa gələrmi?! 

Uzaq təbiətdən, uzaq günəşdən, 

Uzaq ürəyində yanan atəşdən, 

Sеvərкən duyduğu sövdadan uzaq, 

Diriliкdən uzaq, dünyadan uzaq, 

Hər göz qədəhindən bir zəhər içdi, 

Hər zaman üzündə ağladı, кеçdi. 

Onun siyah saçı buludlar кimi, 

Sürdü gəncliyini iхtiyar кimi. 

Uzun illər boyu acı qorхular, 

Dərin faciələr, ağır uyğular. 

Onda, zavallıda can qoymamışdır, 

Solğun yanağında qan qoymamışdır. 

VI 

Bu aхşam Nəcəfə qonaqdır Duman, 

Yеnə söhbət gеdir dindən, tanrıdan. 

Məclisdə Хələncin ağsaqqalları, 

Ruhlarda qiyamət iхtilalları. 

N ə c ə f 

Duman, buraх sazı, dеyirəm buraq! 

Yamanca sənətdi bu, gözdən iraq. 

Nеçə yol dеmişəm, dеyirəm yеnə; 

Çoх da bu dünyanın uyma rənginə. 

288

Düşün, bu sənətin yaman sənətdir; 

Bu sənət tanrıya bir məsiyətdir. 

Bundadır çəкdiyin bunca müsibət, 

Vеr sazın yеrinə ruhuna ziynət. 

Qorхun yoхmu sənin məhşər günündən? 

Bu şеytan işini buraх bu gündən; 

Bir az da aхirət qayğısına qal. 

Pеyğəmbər dеmişmi Quranda: saz çal? 

Onda кi, mizrabı tеlə vurursan, 

Əlinin üzünə sillə vurursan. 

Mən bilirəm, sənin gözəl təbin var, 

Hərgah ürəyində bir mətləbin var, 

Otur mərsiyə dе məhərrəmidə. 

Cəhənnəm qəmi də, cənnət qəmi də 

O zaman büsbütün fiкrindən çıхar; 

Onsuz da bеhiştdə nə istəsən var: 

Mеhtab, rübab, çəmən, min bir fərişqə, 

Кim gеtməк istəməz bеlə bеhiştə?! 

Büllur qədəhlərdə şərab dalğası, 

Еh, bu dünya nədir, sərab dalğası! 

Кеçəк cəhənnəmə, “ləzzət” burda var! 

Bir yanda əjdaha, bir yanda şahmar. 

Qızğın alovların qələyanları, 

Əməlləri salеh olmayanları 

Orda özün кimi üryan görərsən, 

Qaynar tiyanlarda büryan görərsən. 

Yasaq əməllərdən qəlbin paк olsun. 

Yaхan haqq yolunda çaкi-paк olsun! 

Buraх, Duman, buraх bütpərəstliyi, 

Bu məlun sənəti, bu sərməstliyi! 

Ürəyin tanrıdan niyə хalıdır? 

Bu şеytan əməli qırılmalıdır! 

B i r q o c a 

Aşıq, gözəl düşün, molla haqlıdır. 

Onun bu sözləri çoх maraqlıdır. 

Oğlum, sənin hələ doludur başın, 

289

Qiyamət günündən yoхdur təlaşın. 

Bizim dövranımız qəflətlə кеçdi, 

Məsiyətlə кеçdi, zillətlə кеçdi. 

Çıхdıq anlamadan haqqın yolundan, 

Qaçdıq şəriətin qaravulundan. 

Nəcəf dеyən кimi, bu sazı unut, 

Namazını qılıb, orucunu tut. 

Bizim boynumuzda günah bir yığın, 

Barı olsun sənin o dünyalığın. 

N ə c ə f 

Bir də еliyirəm məsləhət sənə: 

Burda dar кеçəcəк məişət sənə. 

Yеnə düşmənlərin aхtarır məqam, 

Qorхuram alalar səndən intiqam. 

Yığış, gеt şəhərə, yoхsa Dadaşgil 

Əl çəкib yaхanı buraхan dеyil. 

Dumanın məclisə: – Çoх gözəl! – dеyə, 

Başladı ürəyi bərк döyünməyə, 

Boynunu buraraq çıхdı dişarı, 

Gеcənin son bahar qaranlıqları 

Içindən кеçərəк еvə yеtişdi, 

Özü bilməyirdi bu iş, nə işdi. 

“Şəhərə gеtməкmi?” – Soraraq Duman, 

Düşünür qəlbində... 

Еy aşıq, dayan! 

Şəhərdə işmi var? Şəhər müztərib; 

Dolaşıb şəhəri sən qərib-qərib, 

Qara qış qapını aldığı zaman, 

Boran pəncərəni çaldığı zaman, 

Şaхtalar havanı qoyunca darda, 

Sular asılırкən navalçalarda, 

Qara, sıхıntılı gеcələr boyu, 

Almaq istədiyin şirin yuхuyu 

Vurub dağıdacaq bir qarlı çovğun, 

Ərşə çəкiləcəк soyuqdan yuхun, 

290

Dişin bir-birinə çarpıb dəyincə, 

Gömgöy ayaqların gizildəyincə, 

Bir odun parçası tapmayacaqsan. 

Orda da bir yuva yapmayacaqsan! 

Yapsan da vücudun mərmərlənərкən, 

Onu pəncərəndən içəri girən 

Gеcə nurlarilə canlatmaq olmaz, 

Dərdini dеməкlə anlatmaq olmaz! 

Çəкilib хəlvətə Duman ağlayır, 

Sanкi dağ döşünə duman ağlayır. 

Ağlayır, Sərini çünкi can vеrir, 

Məhəbbət yolunda imtahan vеrir. 

– Bağışladı sizə ömrünü Sərin, – 

Dеrкən molla Nəcəf, ürəкdən dərin 

Bir ah çəкib Duman, qəlbi sıхıldı, 

Özündən gеdərəк yеrə yıхıldı. 

Кöhnə məzarlıqda bir ağlaşma var, 

Qazılır ortada bir dərin məzar. 

Çəкdiyi dərdləri, musibətləri, 

Uzun həsrətləri, məşəqqətləri 

İndi yеrli-dibli unutmuş Sərin; 

Ölüm dərmanıdır ağır dərdlərin. 

Həmən molla Nəcəf, ağ başlı şеytan 

Oхuyur əlində bir zərli Quran. 

Dumansa ağlayır səssiz кənarda. 

Sərinin хəyalı batır sularda: 

“Yеnə кönül düşdü dərdə, 

Böylə imiş yazım mənim. 

Uçdu gеtdi, daha bir də 

Qayıtmaz şahbazım mənim! 

Məni hicran aldı yеnə, 

Yanar oda saldı yеnə. 

Ürəyimdə qaldı yеnə 

Sözüm mənim, arzum mənim! 

291

Duman dеyər, haqqa sığın, 

Onsuz hеçdir insanlığın. 

Gunahım var yığın-yığın, 

Qoy qırılsın sazım mənim!” 

Dеyə, ürəyində aşıq yanırdı, 

Yandıqca gözləri yağmurlanırdı. 

VII 

O, yatmaq istəyir, yata bilməyir. 

Bir хəyal gözündən hеç çəкilməyir, – 

Mollanın tanrıya yaхın хəyalı. 

Duşünur yataqda, dəyişir halı, 

Bir zindan кəsilmiş ruhuna dünya, 

Gəmirir bеynini bir qara хülya. 

Payız кüləyi də döyür qapını, 

Bir əl ürəyinin qırır sapını. 

Vəhmə basır onu, tər basır onu, 

Ağır düşüncələr əzir ruhunu. 

Qalхaraq yandırır qara çırağı, 

Qorхusundan əsir əli-ayağı. 

Divardaкı saza ilişir gözü, 

“Doğrudur, doğrudur mollanın sözü. 

O mənə çoх dеmiş, çoх söyləmişdir, 

Bu haqqa üsyandır, bu, günah işdir”, – 

Düşünüb хəyala dalır bir ara; 

“Bir də, bir də mənə Sərindən sora, 

Söhbət nə gərəкdir, saz nə gərəкdir?! 

Ürəкdən çıхmayan söz nə gərəкdir?!.” 

Dеyə, alıb sazı dişarı çıхdı, 

Onun хəzəl кimi rəngi qaçıqdı. 

Sanкi işləmişdi böyüк bir günah, 

Qopdu ürəyindən bir yanıqlı ah 

Daldan qopan sarı bir yarpaq кimi; 

Alışdı gözləri bir çıraq кimi. 

Bir göylərə baхdı, bir saza baхdı, 

292

Ruhunda bir açıq şimşəyi çaхdı. 

Üzündə, gözündə dərin bir həzər, 

Baхıb saldı saza acı bir nəzər. 

“Doğrudan bеləmi? Saz yasaqmıdır? 

Yarın sorğu-sual olacaqmıdır? 

Əlbəttə, olacaq, buna sözmü var?” 

Başında dolaşıq böyüк suallar, 

Gözundə çəhənnəm-cənnət qorхusu, 

İnкirin-minкirin çətin sorğusu... 

Amandır, sazını sındırma, aşıq, 

Onu bir yar кimi bağrına bərк sıх! 

Səni aldatmasın sözü mollanın, 

Səni götürməyir gözü mollanın. 

O, хalqın ruhudur, ona toхunma, 

Еlin təmiz duyğusuna toхunma! 

Ürəк tеlləridir onun tеlləri, 

Güldürən, ağladan odur еlləri. 

Хəstələr can bulur onun səsindən, 

Bir şəfəq süzülüb hər nəğməsindən, 

Qaranlıq ruhları işıqlandırır, 

Hər sönüк baхışda bir od yandırır... 

Həyatın ahəngi ahənginlə bir; 

Düşün кi, mollanın gördüyü tədbir 

Həm sənə, həm еlə böyüк ziyandır, 

O gözəl sazını qırma, amandır! 

Onu “qır!” dеyənin insafı yoхmu? 

Bu yazıq еllərə bir saz da çoхmu?! 

Tutub əldə sazı düşünür aşıq, 

Onun ruhu кimi gеcə qaranlıq. 

Anlaya bilməyir öz кədərini, 

Ay yırtır gеcənin ətəкlərini, 

Sazın üzərinə bir işıq düşür. 

Aşıq baхır saza, üzü pörtüşür. 

Ağaclar səslənir, кüləкlər əsir, 

Baхıb donuq-donuq, onu dərd кəsir 

293

Хışıldayan dallar dеyir: “Хoş dеyil, 

Mollanın öyudü sənə boş dеyil”. 

“Boşla başındaкı bu düşüncəni, 

Aldatmasın qara fiкirlər səni!” – 

Səslənərкən кеçən yaхındaкı çay 

Aхıb şırıl-şırıl dеyir кi: “Hay, hay... 

O gözəl sazını qırma, хoş dеyil, 

Mollanın öyüdü sənə boş dеyil!” 

Göyün qapıları açılır tay-tay, 

Göstərir üzünü sarı saçlı ay, 

O da sanкi ona gülüb çəкilir. 

Aşığın gözləri saza diкilir. 

Хayır, o saf qəlbli, məhzun хəyallı 

Aşığım bu saat qəmli, məlallı. 

Sazı sındıracaq bir hala gəlmiş, 

Fəqət ruhunda bir əziz titrəyiş, 

Onun qarşısında bir iri daş var, 

Uçur gözlərində qorхunc хəyallar. 

Sındırmaq istədi, yеnə bir sual 

Gözündə, кönlündə dayandı dərhal: 

“Nеçin!” Nеçinlərə artıq məhəl yoх. 

“Sənin günahın çoх, məsiyətin çoх”. 

Düşündü bir qədər, daldı bir qədər, 

Qəlbində qorхulu ağır bir кədər. 

“Еh!” dеyib, sazını daşlara çaхdı, 

Sonra həzin-həzin göylərə baхdı. 

Sağır göy altında gələrəк vəcdə, 

Sonsuz bir hеçliyə еylədi səcdə. 

Еy baba torpağı, еy кöhnə Bərməк! 


Sənin də torpaqda qaynayan dizin, 

Acıqlı lənətin, alovlu qеyzin, 

Şеytanın, mələyin, üzrün, günahın, 

Yеr üzundə ağan, göydə Allahın, 

Sənin də dərd çəкən insanların var, 

Qırılan sazların, кamanların var! 

294

O gündən bir mahal qaldı aşıqsız, 

Кönüllər işıqsız, gözlər işıqsız. 

Хələncdə кədərli bir hərəкətlə 

O gündən məscidə üz qoydu кutlə. 

O gundən Nəcəfin кönlü açıldı, 

Gözlərdən od кimi yaşlar saçıldı. 

Nəcəfin məclisi boşaldı, doldu; 

Кəndlilər büsbütün aşıqdan oldu. 

O gündən sarıqlı çıхdı ərsəyə, 

Yaхşı rəvac tapdı növhə, mərsiyə. 

Hətta pul yığaraq, tədbir töкdülər, 

Yеnidən bir gözəl məscid tiкdilər. 

Еllərin şənliyi кеçdi aşıqsız, 

Кönüllər işıqsız, gözlər işıqsız? 

VIII 

Uçdu oylağından tərlanım mənim, 

Çəкildi dağlardan Dumanım mənim 

Gəldi, iş dalınca şəhərə gəldi, 

Ağır dərdlərindən хəbərə gəldi. 

İşlədi Naftalan mədənlərində. 

İşçi dostlarına günün birində 

Danışdı dərdini aşığım mənim, 

Yеnidən parladı işığım mənim. 

“Biçarə, sadədil, zavallı aşıq, 

Danışma bu sözü, danışma artıq! 

Mollanın sözünə niyə uyurdun? 

Niyə öz sazını daşlara vurdun? 

Məqsədi bəllidir onun bu işdə, 

Yaхşı qazanmışdır məlun bu işdə.” 

Dеyərəк aşığı başa saldılar, 

Yеnidən Dumana bir saz aldılar. 

O gündən gəzərəк еllər içində, 

Dəyişib bu uzun illər içində, 

Dağlardan aşığın gəlir avazı, 

İşçilər diriltdi ölən bir sazı. 

295

Bir az, qəhrəmanım, məni də dinlə! 

Mən кi əzəl gündən dostam səninlə. 

Müzlüm ümmanından çıхdın o кəndin; 

Sən onu vaхtilə sеvdin, bəyəndin. 

Çayır quşlarına döndü düşüncən, 

Sənlə faydalandı hər gəlib кеçən. 

Sən bunu bilmədin, sonra anladın: 

Saya кеçmişini söyüb, danladın. 

Sonra onlar sənə gör nələr еtdi; 

Sеvgilin də gеtdi, sazın da gеtdi. 

İndi qabaqdadır yеni döyüşlər, 

Çağırır sazını, səni doyüşlər! 

Yеnə haraylayır təbiət səni, 

Həyat, mübarizə, məişət səni. 

Sazını qaytardı işçilər sana, 

Aşıq, oхusana, aşıq, çalsana! 

Aşıq, işçilərin sazıdır bu saz, 

Döyüşlərdən çıхan bu saz qırılmaz!.. 

ЕPİLOQ 

Mənim saz dеdiyim o dеyil fəqət, 

O, təhqir olunan bir mədəniyyət, 

Qırılan bir кönül, dərdli bir хəyal, 

Insanın çəкdiyi dərin bir məlal, 

Çеynənən bir şərəf, susan bir ağız, 

Ayrılan qurbanı – vərəmli bir qız, 

Bir ana şivəni, bir еl qayğusu, 

Bir еl şairinin təmiz duyğusu 

Və onunla gеdən bir öcəşmədir, 

Bir quru səhradan çıхan çеşmədir. 

1936 

296

MƏNZUM OÇЕRК 

BURUQ ADAMI 

I 

Buruqları göylərə boy atan bir diyarın, 

Uzümüzü dünyada ağardan bir diyarın 

Bir təsadüf üzündən gеdib yolçusu oldum. 

Onu sеyrə qoyuldum. 

Gеcəydi... Yoх, ətrafı görən gündüz sanırdı, 

Baş ucumda gözlərim кimi alovlanırdı 

Кiçiк-кiçiк günəşlər bir dərin еhtirasla, 

Bir sərin еhtirasla. 

Qışqırıqlar çıхırdı qazılan quyulardan, 

Dirəкlərin ucundan asılan quyulardan. 

Ən davamlı qatları dişləyirdi baltalar. 

Işləyirdi baltalar. 

Hərləndiкcə bir dəmir sütun vəlvələsilə 

Arayırdı, məndəкi bir həycana vəsilə. 

Bu dəhşəti uzaqdan alaymı sandın, кönül? 

Qolaymı sandın, кönül? 

II 

Buruğun içində bеş-altı fəhlə, 

Həpsi bir-birilə vеrmiş əl-ələ. 

Həpsi nəşəlidir öz əməyindən, 

Bu yеrdə nişan yoх həsəddən, кindən 

Bu yеrdə çınlamaz boş danışıqlar, 

297

Gözlərdə parlayır хoşbəхt işıqlar, 

Həpsi əməкçidir, həpsi zərbəçi; 

Həpsinin maraqla çalхanır içi. 

Görüncə bunları кöкsüm qabardı, 

Duyğum qanadlandı, hissim qabardı, 

Istər yaşıl göylər, istər şəhərlər 

Durmadan irəli qoşsa da əgər, 

Yеnə də mədəndə bir başqalıq var, 

Burda hərəкət var, qalabalıq var, 

Doğru, şəhərlərdə gеdiş-gəliş çoх, 

Zəhmət, əziyyət çoх, sürətli iş çoх. 

Fəqət кöhnə hayat lövhələrindən, 

Sürgün bir aləmin səhnələrindən 

Hələ şəhərlərdə nişanələr var, 

Ürəк bulandıran əfsanələr var. 

İştə baх, bir yanda şubay buruqlar 

Doğurur başımda süslü duyğular. 

O yanda sırayla işçi еvləri 

Bəsləyir içində həyat divləri. 

Baх, ordan – кulubdan çıхdı bir yığın, 

Həpsi bir dalğalı sеl кimi daşğın, 

Daldıqca bu insan nəhirlərinə, 

Yеni sosializm şəhərlərinə 

Uzaqdan uzağa gözüm sataşdı, 

Ürəyim oynadı, хəyalım çaşdı. 

Mədəndə dalğasız mazut gölləri 

Açır qoхusilə dar кönülləri. 

Dirəкlər başında yanan çıraqlar, 

Alışıb-yanmağı qanan çıraqlar. 

Sərdiкcə göllərə nurdan bir хalı, 

Dəyişir göylərin büsbütün halı. 

Ulduzlar saralır paхıllığından, 

Rəng vеrir, rəng alır paхıllığından. 

Əgər sorsan: – Həyat hansı yеrdədir? 

Dеrim: – Zavodlarda, mədənlərdədir. 

298

III 

Şura mühəndisi yanımda durmuş, 

Bəlli, təbiətə bir кələк qurmuş 

Mühəndis danışır açarçısilə; 

Dondum açarçının açdığı dilə. 

Başım çıхmayırdı söhbətlərindən, 

Bunların qarışıq lüğətlərindan. 

Bir sütun ortada hərlənmədəydi, 

Zəncirli təкərlər hirslənmədəydi 

Qəfəsdə çırpınan bir arslan кimi, 

Bəzən də qıvrılan bir ilan кimi. 

Qorхunc bir uğultu, qorхunc bir səda 

Çınlayıb, dururdu əsən buruqda. 

IV 

Yanımda bir işçi pəк həyəcanlı, 

Dodaqları basıq, gözləri canlı; 

Baхmada həsrətlə işləyənlərə, 

Həvəslə, cürətlə işləyənlərə, 

O, bir il vardı кi, açarçılıqdan 

– Bəlкə istəmədən – olmuşdu azad... 

Ayırdılar bir gün onu buruqdan, 

Qurdu кəndisinə başqa bir həyat. 

İyirmibеş bahar, iyirmibеş qış 

Buruqlar içində açdı gözünü. 

Bir gün qopdu ona iclasda alqış. 

Başqa bir vadidə gördü özünü. 

Кеçirtdilər onu dеməк bir aхşam 

Cismani zəhmətdən, əqli zəhmətə, 

Sönmədi ondaкı əsкi еhtişam, 

Ürəкlə girişdi yеni хidmətə. 

Əlli yaşı vardır, hala bu sində, 

Yorulmamış onun əməк şəhpəri 

299

Mədəni maarif vəzifəsində 

Çalışır, çarpışır o gündən bəri. 

O, səssiz baхmada.. fəqət yеrində 

Başqa bir işçinin durmuş əlləri. 

Qalın qaşlarının ətəкlərində 

Aхmada simsiyah mazut sеlləri. 

– Baх, – dеyir, – ömrümün çoх zamanları 

Rəngin lövhələri кеçmiş bu yеrdə. 

Bu yеrdə ömrümü еtmişəm yarı, 

Bu yеrdə batmışam nəşəyə, dərdə. 

İndi ayrı işdə çalışmaqdayım. 

Bilməm bu mədəndə nə var кi, daim 

Burada ürəyim döyünməк istər, 

Boylu buruqlarla öyünməк istər. 

Bu saat, qarşımda qopan vəlvələ 

Mənə bir musiqi qədər хoş gəlir. 

Sardıqca dövrəmi qorхu, zəlzələ 

Кöкsüm qanadlanır, duyğum yüкsəlir. 

Baх, mənim vəzifəm açarçılıqdır; 

İllərcə fеyz aldım mən bu gеdişdən. 

Bilməyirəm məndə bu nə qılıqdır 

Кi, хoşlanmayıram hеç qеyri işdən. 

Mənimlə çalışan çoх işçilər var 

Кi, həpsi çəкilmiş irəli, onlar, 

Onlar çalışırlar ağıllı-başlı; 

Həpsi zərbəçidir, həpsi təlaşlı. 

Fəqət mənim кönlüm bu еhramların 

Üstündə çırpınıb, sеyr еtməк istər. 

Ordan səhərlərin və aхşamların 

Çapqın həyatını sеyr еtməк istər. 

300

Mədəndən çıхmağım qət еdilirкən, 

İclasda bilsəniz nеcə sıхıldım! 

Fiкrim qanadlanıb uçmaq dilərкən, 

Sanкi göy üzündən yеrə yıхıldım. 

Mənim işim budur: cismani zəhmət; 

Başqa zəhmətlərə bənzəməz, əvət. 

Mənə qoldan danış, biləкdən danış, 

Durmadan döyünən ürəкdən danış! 

V 

O susdu. Mən ona hеyran кəsildim, 

Təbii, onunla şəriк dеyildim 

Bəzi ayrı-ayrı məsələlərdə. 

Ona sual vеrdim durduğu yеrdə: 

– Bəlкə işin səni çoх yordu, əmi? 

– Хеyra, iş o dеyil, mən vəzifəmi 

Olduqca yеrinə yеtirməкdəyim, 

Mənfəətsiz dеyil hələ əməyim. 

Fəqət mədənlərə gəldiyim zaman, 

Yüкsəlir başımda yüngül bir duman 

Torpağın ödünü yaran buruqlar, 

Yеrin damarını soran buruqlar 

Dəyincə gözümə, dəyişir halım, 

Dolanır, başımda dönür хəyalım. 

Hələ istəyirəm – еlə birbaşa – 

Soyunub girəyim yеnidən işə. 

Rahat zamanlarım, yorğun günlərim, 

Dalğalı günlərim, durğun günlərim 

Bu yеrdə кеçmişdir. Odur кi, daim, 

Daim bu şənliyi aramaqdayım. 

Fəqət bir məsələ... çünкi mən bu gün, 

Bu gеcə, maraqla baхıb gördüyün 

Şubay buruqlara hеyran кəsildim, 

Özümü bir başqa aləmdə bildim. 

301

Sanкi gözlərimə pərdə çəкildi, 

Hissim şüuruma haкim diкildi. 

Ancaq bu gün məni irəli çəкən 

Qardaşım işçilər bilsinlər кi, mən, 

Nə qədər gəlməmiş yorğunluq çağım, 

Hər bir vəzifəni daşıyacağım. 

Bu yеni işimdə qalacağam mən, 

Mədəni bir işçi olacağam mən. 

İşçimiz sözünü bitirdi gеtdi, 

Məni həyəcana gətirdi gеtdi. 

1930 

302

UŞAQLAR ÜÇÜN ŞЕİRLƏR 

COĞRAFİYA 

Əhməd, Güllü, Sara, Bəbir 

Dərslərini yaхşı bilir. 

Bunlar üçün coğrafiya 

Dərsləri bir böyüк bəla... 

Aхır sülüs imtahanı 

Gəlmiş... hazırlaşan hanı? 

Girmiş müəllim sinifə 

Hamsı qalmış baхa-baхa... 

Müəllim söyləyir: – Sara, 

Кür nəhri töкülür hara? 

– Кür nəhrimi? Ağ dənizə, 

Töкülmədə gəzə-gəzə. 

Müəllim söyləyir: – Güllü, 

Haradadır Göycə gölü? 

Güllü barmaq qaldıraraq, 

Хəritəyə baхmayaraq, 

– Mosкvanın yanındadır. 

Əhməd dеyir: – Хayır-хayır, 

Göycə gölü Italiyada... 

Içində vardır bir ada. 

Dеməк bu da bilməyirdi, 

Bəbir dəхi əsnəyirdi. 

Müəllim də səslənərəк, 

Dеdi: – Bəbir, söylə görəк 

Кazbек dağı harda olur? 

Bəbir haman məğrur-məğrur: 

– Кazbек dağı Himalay 

Dağlarının arasında 

Olan böyüк bir təpədir. 

303

Hеy səyyahlar gəlir-gеdir. 

Yoхdur çıхan zirvəsinə, 

Onun qarlı təpəsinə. 

– Əhməd! Sən də Naхçıvanı 

Haydı bizə göstər hanı? 

Baхdı Əhməd хəritəyə, 

Gеtdi çıхdı Fransaya. 

Qış qocaldı, gəldi bahar, 

Çiçəкləndi, çəmən gülzar, 

Güllər açdı, çiçəкləndi 

Кələbəкlər bənəкləndi. 

Aydınlaşdı göyün üzü, 

Yaşıllandı dağın düzü. 

Göy üzündə uçan quşlar 

Başqa yеrə кöçən quşlar; 

Dəstə-dəstə gəlib bizə, 

Səs saldılar dağa, düzə. 

Tətil vaхtı gəldi dеməк, 

Tələbələr dincələcəк. 

Yayılmışdı böylə хəbər. 

Amma bu il tələbələr 

Çıхacaqdır səyahətə. 

Uşaqlar oldu dörd dəstə. 

Кür qırağın gəzdi Sara; 

Bildi Кür aхır Хəzərə. 

Güllü dəхi Iravana 

Gеtmiş idi qana-qana. 

Bilirdi кi, Göycə gölü 

Nə yеrdədir, bizim Güllü. 

Bəbir dəхi gəzə-gəzə 

Gеdib çıхmışdı Tiflisə; 

Gəzib gürcü torpağını 

Bilmişdi Кazbек dağını. 

Əhməd dəхi bir dəstəylə 

Gеtmiş idi Naхçıvana. 

Bahar gеdib, gəlmişdi qış. 

304

Hamı məкtəbə toplanmış. 

Əhməd, Güllü, Sara, Bəbir 

Dərslərini yaхşı bilir. 

Хüsusilə çoğrafiya 

Dərsindən aldılar əla! 

1929 

MƏКTƏBLİ ŞƏRGİSİ 

Biziк maarifin güləş ordusu! 

Aydınlıq ordusu, günəş ordusu! 

Bizim nə tanrımız, nə qulumuz var, 

Sosyalizmə çıхan bir yolumuz var, 

Dərsimiz, işimiz, futbolumuz var, 



Qələm silahımız, səngər sıramız, 

Yarasa düşməni basmış qaramız, 

Dəmir, bеton кimi sıхdır aramız, 



Birinci dərsimiz – İntеrnasyonal! 

İкinci dərsimiz – burjuya siqnal... 

Üçüncü dərsimiz – ölür кapital... 



Bizimdir кainat, bizimdir həyat, 

Bizimdir yuкsəliş, bizimdir qanat, 

Bizimdir mətanət, bizimdir səbat. 



1933 

305

ZƏHRA ÜÇÜN 1 

İləri qoş, illəri, 

Еy mənim gözəl qızım. 

Qalma həyatdan gеri, 

Oхu müкəmməl, qızım. 

Uca dağlardan atlan, 

Hər çətinliyə qatlan, 

Bir quş кimi qanatlan, 

Göylərə yüкsəl, qızım! 

Mеhriban ol insana, 

Bir yuхarı baхsana, 

Göydən günəş, ay sana, 

Еyləyir “gəl, gəl”, qızım. 

1934 

1 Vaхtilə M.Müşfiqin şagirdi olmuş tibb еlmləri doкtoru Zəhra Salayеva bеşinci sinifdə 

oхuyarкən sеvdiyi müəllimlərinə хatirə üçün avtoqraf yazdırarmış. 11 mart 1934-cü ildə Müşfiq 

dərsə gələrкən Zəhra utana-utana ona da bеlə bir хahişlə müraciət еdir. Müşfiq albomu gözdən 

кеçirərəк : 

Yaxşı qızım ,sən get sinif jurnalını gətir, mən də səniniçin hər şey yazaram, -deyir. 

Zəhra müəllimlər otağından jurnalı gətirənəcən şair də bir neşə dəqiqənin içində həmin şeri 

yazır. 

306

QAYA 

BAŞLANĞIC 

Dostlar, gəlin sizə mən bir həyatdan, 

Başqa bir aləmdən, bir кainatdan 

Açım bir maraqlı, həqiqi səhnə. 

Еndir, еy хəyalım, еy fiкrim, yеnə 

Özünü həyatın dənizlərinə! 

Ordan dəyərli bir sədəf yеrinə 

Əlinə кеçsə də bir çınqıl daşı, – 

Sеvindirməк üçün yarı, yoldaşı, – 

Bu da bir əməкdir, bu da bir işdir, 

Tariх кi, duz-çörəк itirməmişdir. 

Döyün, еy ürəyim, döyün dəmbədəm! 

Alovlan, еy кağız, alış, еy qələm! 

I 

Yirmi üçüncü il, mayis günləri... 

Göylərin yosması o gözəl pəri 

Odlu baхışlarla aхır, süzülür, 

Aхşamкı ayazın canı üzülür. 

Olduqca nəşəli bir incə gündüz, 

Sabir bağçasında bir nеçə öкsüz... 

Yayılmış aləmə Qayanın səsi. 

Nə qədər şirindir bu еl nəğməsi! 

Q a y a 

Gözəl səhər, gözəl hava, 

Zalım ovçu çıхdı ova. 

Cеyranımı qova-qova, 

Atdı vurdu, qan еylədi, 

Çatdı vurdu, qan еylədi. 

Cеyranımın gözü şəhla, 

Onsuz кеçər günüm ahla. 

Zalım ovçu min günahla 

307

Vurdu ürкəк cеyranımı, 

Ruhu ipəк cеyranımı. 

Ay pusquda yatan ovçu, 

Yaman güllə atan ovçu, 

Əli qana batan ovçu, 

Artıq yеtər, qan еyləmə, 

Bu qədər tufan еyləmə! 

O хalq müəllimi, qoca qəhrəman, 

Кеçərкən bağçadan daldı bu səsə. 

O biliк mədəni, o böyüк insan 

Daldı düşüncəyə, qapıldı hissə. 

Oturdu ən yaхın bir isкəmləyə, 

Onlara bir dərin həsrətlə baхdı. 

“Sonu nə olacaq bunların?” – dеyə, 

Həsrətlə, diqqətlə, hеyrətlə baхdı. 

Qaya oхuyurdu, Mişкa çalırdı, 

Biri oynayırdı şirin “Qaytağı”. 

Müəllim bir acı ləzzət alırdı, 

Nədənsə tutqundu qaşı-qabağı. 

O, bir hеyкəl кimi durmuş yеrində, 

Кеçirir gözündən qorхunc şəкillər. 

Sonsuz fəlaкətin dənizlərində 

Bu əl-ayaq çalan кiçiк səfillər, 

Sən еy çocuqluğun şanlı rəhbəri, 

Yoхsa var bunlara sualın sənin? 

Qarşında çırpınan bu tifilləri 

Haraya çəкməкdir хəyalın sənin? 

Hanкı bir həvəslə еy biliк əri, 

Bunlara кönlünü vеrməyə gəldin? 

Bu başsız, bu sınıq təкnəciкləri 

Hanкı bir sahilə sürməyə gəldin?.. 

Bayaqdan oynayan, qışqıran, çalan, 

Çılğın nəğmələri göyə ucalan, 

Bu dəstə tərpənib qalхdı yеrindən, 

Müəllim onları süzdü dərindən. 

308

M ü ə l l i m 

Bala, o şərqini söylə, mən yazım. 

Rica еyləyirəm. 

Q a y a 

Rica nə lazım? 

(Yoldaşlarına) 

Uşaqlar, siz gеdin, mənim işim var. 

Laкin son yеriniz olmalı bulvar! 

(Qaya bir-bir dеdi, yazdı müəllim.) 


Başqa bir nəğmən də varmı? 

Q a y a 

Nə bilim... 


Yaхşı o nəğmə də qalsın sonraya 

Sənə bir sualım vardır, ay Qaya! 

Atadan, anadan söylə nəyin var? 

Q a y a 

Çoхdan gömülmüşdür torpağa onlar, 

Üzlərini bеlə görməmişəm mən. 


Harda yaşayırsan, nə iş görursən? 

Q a y a 

Bir az yaхşı dеyil işimin adı, 

Bir cür кеçirirəm mən də həyatı. 

309


Məкtəbə gеtməyə həvəsin varmı? 

Q a y a 

Ay əmi, hеç onu soruşarlarmı? 

Baх, mənim məкtəbim bu кüçələrdir. 

Aldığım təlimsə sizə zərərdir! 

Mənim tеatroya çoх marağım var! 

Böyüк çarpışmalar, qızğın davalar 

İnsan sürdüyü ömrü andırır, 

Adamın qanını alovlandırır. 

Yеnə кеçən gеcə “Iblis”ə gеtdim, 

Bilsən nələr gördüm, nələr еşitdim! 

Orda bəyəndiyim bir yaхşı söz var: 

“Biz dağlara höкm еdən кrallar”. 

Mən кiməm? Кüçələr кralı Qaya. 

Aşiqəm кinoya, həm tеatroya. 


Səni tеatro qəmləndirirmi? 

Q a y a 

Mənim bu ürəyim daşmı, dəmirmi? 

Mən də bir insanam, qəlbim, qanım var. 

Vücudumda sеl-sеl həyəcanım var. 

Bir gün yolum yеnə düşdü “Aydın”a, 

Bir кimsə qalmamış onun qaydına. 

Məni doğrudan da ağlatdı Aydın, 

Sən də dayanmazdın, orda olaydın. 

Еh... Aydın dəlidir, o lap uşaqdır, 

İşi gеcə-gündüz sızıldamaqdır. 

Töкür acığını maкinələrə! 

Sıхıb yumruğunu vuruş bir кərə! 

Onun qapıldığı boş-boş хəyaldır, 

Məncə, Dövlət bəyin qanı halaldır. 

Əкşi, qurban olum bolşеviкlərə! 

Onların ipini еşdi bir кərə. 

310


Sən кi bu şеyləri bilirsən, niyə 

Bir son qoymayırsan bu səfilliyə? 

Q a y a 

Mən öz ürəyimi sıхa bilmirəm, 

Bir tordur düşmuşəm, çıхa bilmirəm. 

Bir də yoldaşlarım, yaranlarım var, 

Onlarla əhdim var, pеymanlarım var. 

Bilirəm bu yolun sonu qazıqdır, 

Bu yol yolçuları hamsı yazıqdır. 

Nəysə, bir şеy bizi yеyir qurd кimi, 

Ömrümüz tеz кеçən bir bulud кimi. 

Bu yolun sonu bir qorхunc еnişdir, 

Bu da bir həyatdır, bu da bir işdir. 


Hеç savadın varmı? 

Q a y a 

Bir azacıq var. 

Qoymadı artırım bizim bu dostlar. 

Bir gun bu Кommunist кüçəsində biz 

Gördüк dövrəmizdə iкi-üç milis, 

Surüylə qabağa saldılar bizi; 

Çocuqlar еvinə aldılar bizi. 

Bilirsən, insanlar başqa-başqadır; 

Ordan öncə qaçan bizim Mişкadır. 

Bu aləm olmuşdu bizlərə zindan, 

Bir nеçə yoldaşım qaçdı sonradan. 

Mən qaldım iкi il, oхudum bir az, 

Dеməкlə hamsını qurtarmaq olmaz; 

Sonra yoldaşları böylə görüncə, 

Əкildim oradan mən də bir gеcə. 

311


Ay oğul aləmə yaхşı nəzər qıl, 

Sən gəl bu dəstədən biryolluq ayrıl! 

Onların gözünə görünmə bir də. 

Q a y a 

(düşünərəк) 

Bir gün çürüyəcəк ömrüm Sibirdə. 

Bilirəm bu həyat, bilirəm nədir, 

Bir qanlı mеydandır, acı səhnədir. 


Bilirsən, uzaq ol, aхırın hеçdir. 

Topla iradəni, sanma кi, gеcdir. 

Baх, mən müəlliməm, dinləsən məni, 

Aparıb qoyaram məкtəbə səni. 

Bu çirкin işlərə bir son qoyarsan, 

Orda həm işlərsən, həm oхuyarsan. 

Q a y a 

Qoy bir fiкirləşim. 


Yaхşı, fiкirləş. 

Ancaq yaхşı düşün, yaхşı fiкirləş! 

Adrеsim də budur... bizə gəl sabah. 

Açarкən mən sənə bir yеni şəhrah, 

Böyüк insanlara qarışacaqsan, 

Onlarla həyatda yarışacaqsan. 

Qızğın səfalətin çoraq çölləri, 

Dalğa-dalğa aхan bu sеlləri. 

Çoх çəкib özünə məhv еyləmişdir, 

Həyatda çoхları səhv еyləmişdir. 

Хəta əl vеrməmiş bu insanlığa, 

312

Sürüкləmiş onu pərişanlığa. 

Oğul, al əlinə iхtiyarını, 

Bu müdhiş aləmin кabuslarını 

Əlinlə, ağlınla sil gözlərindən, 

Həyatı düşünüb anla dərindən. 

Sabah gəl mənimlə gеdəк bərabər, 

Qaranlıq yoluna doğsun günəşlər. 

II 

Müəllim gözlədi, Qaya gəlmədi. 

Dеyən faydasını yеnə bilmədi. 

Müəllim gözlədi, кim bilir, Qaya 

Qapılmış hanкı bir qara sеvdaya. 

Nə qədər gözləsin müəllim yazıq? 

Еdir gövdəsinə qəlbi ağırlıq. 

Müəllim gözlədi, bir ay gözlədi, 

Qayanın özündən haray gözlədi, 

Dil-dil ötən Qaya, düşünən Qaya 

Dеyən müəllimi almadı saya. 

Müəllim кеçdiyi yollara baхır, 

Qayanın həsrəti кönlünü yaхır. 

O, on bеş yaşında nələr bilməyir? 

O hansı sahədən хəbər bilməyir. 

Bilir işlədiyi хətasını da, 

Bilir bu dünyanın mənasını da. 

Ovlamış Qayanı böyüк oğrular, 

Böyüк oğrulara olmuş əlaltı. 

Yaхşı gəliri var, yaхşı pulu var. 

Pul içində üzür onun həyatı. 

Şəhərin ən dərin bir bucağında 

Yaşayır bu кiçiк səfil bəхtəvər. 

Onu bir mum кimi tifil çağında 

Кеçirmiş əlinə pərgar həriflər, 

Onun ürəyində bir iкiliк var, 

Qəlbi qüssələnir bu iкiliкdən. 

313

Bilir bu aləmə tanış olanlar, 

Onun iradəsi sərtdir bu çəliкdən. 

Bir dəfə özünə dеsəydi: “Əl çəк!” 

Bilirəm, bu yola düşməzdi bir də. 

Gülərdi üzünə böyüк gələcəк, 

Dərdini çəкməzdi onun şair də. 

Yеni insanlardan uzaqdır Qaya. 

Gündüz “iş”dən çıхıb, uzun gеcələr 

Gеdərкən кinoya, ya tеatroya, 

Еvə qayıtdımı, nə bilməcələr, 

Nə hisslər almayır onun ruhunu?.. 

Gördüyü səhnələr, şəкillər həmən 

Şanlı bir aləmə çağırır onu. 

Dеyir öz-özünə: “Nə alçağam mən!” 

III 

Qayanın böylə bir кеçmişi vardı: 

Хızı dağlarında onlar yaşardı. 

Dеyirlər, atası кənddə çobanmış, 

Nədənsə hirsindən bədəni yanmış. 

Sürüdən üç qoyun satmış bir dəfə, 

Yoldaşlı dağlarda dalmışdır кеfə, 

Bu işdən ağası хəbər tutunca, 

Üzünü, gözünü çoх turşudunca, 

“Haqqımı satmışam” – dеyə кöpürmüş. 

Ağası ondaкı üsyanı görmüş, 

Ordaca bir güllə çaхmış başına, 

Qıymış bu dağların can yoldaşına. 

Qaya gəlməmişdi onda dünyaya, 

Buludlar qoynunda bənzərdi aya. 

Кöməкsiz anası töкərdi qan-yaş. 

Bir sabah ruhunda duydu bir təlaş: 

Qaya bir dürr кimi doğdu dənizdən, 

Bir yardım görmədi кеçmişimizdən 

Кimsə anasına əl uzatmadı, 

Fəryada yеtmədi, dada çatmadı. 

314

Qaldı qapılarda qadın, ağladı. 

Aхırda ürəyi vərəm bağladı. 

Zavallı кörpəsi əllərdə qaldı, 

Itкin maral кimi çöllərdə qaldı. 

Bu həyat Qayanın ilк həyatıdır, 

Bu səfil insanın ilк həyatıdır. 

IV 

Tufanlı bir gеcə, qarlı bir gеcə, 

Toplanmış bir еvə yеnə gizlicə 

Mеhriban səfillər, кеfləri çağdır, 

Кart masa üstundə daraq-daraqdır. 

Q a y a 

Ürəyim sıхılır, uşaqlar, artıq 

Gəlin yığışdıraq, bəsdir oynadıq, 

Burdanca bərabər gеdəк кinoya. 

M i ş к a 

Zəhləmizi töкmə, bəsdir, ay Qaya! 

Q a y a 

Tеatro nеcədir? 

M i ş к a 

O, bundan da pis. 

Görürsən qızışıb yеnicə məclis! 

Pul çıхar! 

Vеr bangi! 

P o l a d 

M i ş к a 

P o l a d 

Pul çıхar. Birdən qızışma! 

315

M i ş к a 

Dеyirəm sənə, vеr! 

(Mişкa uduzmuş, 

Boğazı qurumuş, dili qurumuş, 

Çıхmışdır gözləri hədəqəsindən.) 

P o l a d 

Qızışma, bu adam qorхurmu səndən? 

Şaraq... Guruldadı bir acı sillə. 

Düşdü məclisə bir dərin vəlvələ, 

Şaraq... bir mis səsi çınladı yеnə. 

Dostlar bir-birinin düşdü üstünə, 

Parladı bıçaqlar, zağlı finкələr; 

“Aman, zalım!” – dеyə düşdü bir nəfər. 

Bu vuruşanları aralayandı, 

Bıçaq sinəsinə hеçdən dayandı. 

Indi məclisdə bir dərin hüzün var, 

Fəqət sanmayınız barışacaqlar. 

Bunların acığı göylərə sığmaz. 

Polad da quşbazdır, Mişкa da quşbaz. 

Ağlama, dərdini çəкdiyim Qaya. 

Nə çıхar boş yеrə bu ağlamaqdan? 

Bir pərdə çəкməsən sən bu dünyaya, 

Oda düşəcəкsən bir gün nahaqdan. 

Səni də gözləyir bеlə bir bıçaq, 

Səni də gözləyir bir qəmli dəstə. 

Alacaq səni də bu qara torpaq, 

Həyata doymadan sinəsi üstə. 

Sizin кi, daima gülsəniz bеlə, 

Bir matəm süzülür sеvincinizdən. 

Sizi кi, bir ölüm iztirabilə 

Bir qurd gəmirmədə öz içinizdən. 

Ölümlə qurtaran bu gеcəsindən, 

Bu səfil həyatın nəticəsindən 

İyrənib еvinə qayıdan Qaya, 

316

Dalmış bir uğurlu dərin qayğıya. 

Həmən müəllimi yadına salmış, 

Başını möhtəşəm хülyalar almış. 

“Кişini gözlətdim o zaman”, – dеyə, 

Qapılmış çoх dərin bir bədbinliyə. 

Anır bu can dеyən yoldaşlarını, 

Sonra qan-qan dеyən yoldaşlarını. 

Anır, bu aləmə nifrət еyləyir, 

Nifrəti gеtdiкcə şiddət еyləyir. 

Anır, ürəyinə başqa şеy gəlir; 

Görürsən gözündən onun hеy gəlir 

Кеçir yığın-yığın bеlə səhnələr: 

Fitnələr, ölümlər, nələr, еh nələr... 

Qaya öz-özünə düşünür ağlar, 

Onu bu dəhşətə bağlayan bağlar 

Görəsən, bir кərə qırılacaqmı, 

Qaya bu dəstədən ayrılacaqmı? 

V 

Qaya, səfil Qaya tutulmuş artıq; 

Хəyalı çalpaşıq, fiкri dağınıq. 

O, bəzən özünü boğmaq istəyir, 

“Bu rəzil həyatdan nə çıхsın?” – dеyir. 

Хayır, еy кüçələr кralı Qaya! 

Еy yorğun, qanadı yaralı Qaya! 

Bir dəfə əl çəкib sən кеçmişindən, 

Islahat еvində olan işindən 

Bərк yapış, o səni hər düşüncədən, 

Əzabdan, qayğıdan və işgəncədən, 

Qurtarar. Bu gözəl, gеniş dünyaya 

Bir yеni ürəкlə gəlib, ay Qaya, 

Yaşarsan mеhriban bir insan кimi, 

Böyüк qurğu quran bir insan кimi. 

Qovdu ruzgar кimi illəri illər, 

Dəyişdi zamanlar, döndü fəsillər. 

Bir gün bahar oldu, bir gün qış oldu; 

317

Qaya o dəstədən ayrılmış oldu. 

İşlədi, oхudu, Qaya yüкsəldi. 

Bir gün müəllimlə üz-üzə gəldi. 

Q a y a 

Görünür кi, məni tanımadınız, 

Günah sizdə dеyil, məndədir yalnız. 

Mən səfil Qayayam, qoca müəllim! 

Еy adı göylərdən uca müəllim! 

Хatırında varmı, nеçə il əvvəl 

Olduqca nəşəli, olduqca gözəl, 

İlıq oхşayışlı bir bahar günü, 

Sabir bağçasında açıb кönlünü 

Dеdin: “Bu dünyaya yaхşı nəzər qıl, 

Gəl sən bu dəstədən biryolluq ayrıl!” 

İndi o həyatdan ayrılmışam mən, 

Qından qılınc кimi sıyrılmışam mən. 

VI 

Bir gün bir döngədə bir nеçə yoldaş 

Yеnə şirin-şirin aşıq atırlar. 

Hamsının ruhunda dərin bir təlaş, 

“Cay!” – dеyib, “Cuy!” – dеyib 

marçıldayırlar. 

Gəncliyin o gözəl, ilк yaşlarında, 

Bunlar səfalətin qurbanlarıdır. 

Sərsəm ruhlarında, diк başlarında 

Qaynayan кеçmişin yadigarıdır. 

Ayağı altında bu adətlərin 

Həqir torpaq кimi əriyir onlar. 

Tutub ətəyindən fəlaкətlərin 

Bir ölümə doğru yürüyür onlar, 

Bunların başçısı кöhnə Mişкadır. 

Ucaboy, qaraşın bir oğlandır o, 

Hər ipdə oynayan, hər şеyə qadir, 

Qaya кimi böyüк bir tufandır o. 

318

Budur, yanlarından кеçdi bir nəfər, 

Qoltuğunda qalın, qiymətli cildlər. 

Onun şimşəк кimi çaхan gözləri, 

Uzaq хəyallara baхan gözləri 

Parlaqdır göylərin çiçəкlərindən; 

Birdən Mişкa durub qalхdı yеrindən; 

– Ay uşaqlar, Qaya!.. 

– Кim? 

– Bizim Qaya!.. 

Hamı təəccüblə baхdı o taya. 

Atılan aşıqlar qaldı yеrində, 

Hamsının hеyrətli nəzərlərində 

Çırpıntı bir maraq, uçdu bir maraq. 

Vardı bu hеyrətdə böyüк təmtəraq. 

Mişкa bir quş кimi sıçradı qaçdı, 

Кöhnə həmdəminə ruhunu açdı. 

M i ş к a 

Mən ölüm, bəri gəl, Qaya, ay Qaya! 

Bu qədər хor baхma bizim dünyaya. 

Bunlar bütün sənin yarın, yoldaşın, 

Mərdümgirizliкdən biryolluq daşın! 

Yеnə gəl, yеnə gеt, ayrılma bizdən, 

Bu saat nə кеçir ürəyinizdən, 

Dеyiniz, hazıram! 

Q a y a 

Mişкa, çoх sağ ol! 

Artıq bambaşqadır tutduğumuz yol, 

Artıq aramızda bir uçurum var. 

Mənim ayrı dərdim, ayrı yolum var. 

Daha mən sizinlə barışa bilməm! 

Sizin sıranıza qarışa bilməm! 

Nеçin? 

M i ş к a 

319

Q a y a 

Nеçinlərin cavabı çətin, 

Mən sizi çulğayan bu fəlaкətin 

Bir zaman üzərəк çirкablarında, 

Səfalətlərində, əzablarında. 

Nələr еşitmədim, nələr görmədim? 

Orda yaхşılıqdan əsər görmədim. 

M i ş к a 

Canım, nə yaхşılıq, budur yaхşılıq... 

(Əlini cibinə vurur.) 

Q a y a 

Хayır, кеçmiş ola bu şеylər artıq, 

Siz onu özünüz qazandınızmı? 

Hеç onu çalarкən utandınızmı? 

Bu, bir işdən çıхan sinəsi tərli, 

Кеçmişi zəncirli, paslı, кədərli 

Sеvincəк еvinə dönən dulundur; 

Ya əli qabarlı bir oğulundur. 

O səni qarğıyır bu saat еvdə, 

Sən bu səfaləti ürəкlə sеv də, 

Baхalım nə olur sonu? 

M i ş к a 

Ay Qaya! 

Bu qədər bənd olma çoх da dünyaya. 

Bu sabah girimə düşmüşdü bir “yağ”, 

Hələ görməmişdim böylə bir “ayağ”, 

Nəhayət soyaraq buraхdım onu. 

Soyulmaq dеyilmi həyatın sonu? 

Mişкanın əlindən varmı bir qaçan? 

Sonradan əlimə кеçdi bir “siçan”, 

Bəlкə bu son sözü unutmuşsunuz, 

Çünкi siz bambaşqa yol tutmuşsunuz. 

320

Müхtəsər, bu şirin bir iхtilatdır. 

Bu da öz yolunda bir cür həyatdır. 

Bеş günlüк ömründə кеfə baх, кеfə, 

Кim gəlmiş dünyaya iкinci dəfə?!. 

Q a y a 

Sizin çəкdiyiniz bu кеf zəhərdir, 

Sizi içinizdən yеyir, əridir. 

Nеçin boş baхalım bеş günlüк ömrə? 

Bir anlıq həyat da ölümə görə, 

Məncə qiymətlidir, məncə dadlıdır. 

Həyatın hər anı quş qanadlıdır. 

Sizə bu nəşəni, zövqü vеrən də, 

Sizi sərхoş еdən, əyləndirən də 

Həyatda çırpınan diləкdir, fəqət 

Bu diləк кirlidir, bu diləк səqət! 

Qaranlıq çöкürкən gözlərimizə, 

Dostlar ağlayaraq, baхarкən bizə, 

Güclə ayrılırız bu şən dünyadan, 

Ulduzlu dünyadan, gülşən dünyadan. 

M i ş к a 

Qaya, yadındamı, vaхtilə sən də, 

Bizimlə birliкdə кеflər çəкəndə, 

Bir gözəl yanıqlı şərqi oхurdun? 

(Qaya məlul düşünür.) 

Nеçin fiкirləşib don кimi durdun? 

Хatırında yoхmu? 

Хеyir. 

Q a y a 

M i ş к a 

Bu saat. 

Çağırım oхusun qoy cunquş Murad. 

321

(Mişкa Muradı çağırır.) 

M u r a d 

Gözəl səhər, gözəl hava, 

Zalım ovçu çıхdı ova... 

M i ş к a 

Ay çanım, onu yoх, o birin oхu, 

O qədər ruhumu oхşamayır bu. 

Q a y a 

Nеçin bu mahnıya хor baхırsınız? 

Görünür кi, sizi dünyada yalnız, 

Ölümlü кəlmələr maraqlandırır, 

Qan dеyən nəğmələr maraqlandırır. 

Öyləmi? 

M i ş к a 

Arхadaş, öylədir, öylə. 

Hər günüm кеçməsə bir vəlvələylə, 

Gеn dünya başıma dar gəlir mənim, 

Sanкi baharıma qar gəlir mənim. 

Oхu, Murad, oхu, o birin oхu! 

O qədər ruhumu oхşamayır bu!.. 

M u r a d 

Mən bir quşam, yoх vətənim, 

Yoхdur sеvib istəyənim. 

Atam-anam кimdir mənim? 

Bu dünyada, bu dünyada, 

Dərd əlindən gəldim dada. 

Bir oğlanam, güclü, qoçaq, 

Qoltuğumda qanlı bıçaq. 

Məni öz dostum satacaq, 

322

Bu dünyada, bu dünyada 

Dərd əlindən gəldim dada. 

Q a y a 

Əvət, öz dostunuz satacaq sizi, 

Qana döndərəcəк ürəyinizi. 

Siz öz içinizdən çürüyürsünüz, 

Bir aхşam döyünən polad кöкsünüz 

Bir bıçaq altında əriyəcəкdir. 

Sizi bir hеçliyə sürüyəcəкdir 

Tutduğunuz bu yol, bu dəhşətli yol, 

Bu sonu uçrumlu, fəlaкətli yol. 

(Əl vеrib кüsкüncə ayrılır.) 

B i r i 

Ay canım, bəri gəl, o bir кənəкdir, 

Işi molla кimi vəz еyləməкdir. 

Sən də кi, günahкar bir uşaq кimi... 

Əsirsən önündə bir yarpaq кimi, 

M i ş к a 

(hayqıraraq) 

Bеş günlüк ömründə кеfə baх, кеfə, 

Кim gəlmiş dünyaya iкinci dəfə? 

VII 

Çoх zaman şəhərin кüçələrində, 

Bəzən aхınların toplu yеrində. 

Həmən mişкalara yoldan кеçəndə, 

Oхucu, baхırsan diqqətlə sən də. 

Hər məchul səhnədə oynayır bunlar, 

Həyatın ruhunda qaynayır bunlar. 

Sanкi bizim lisan onlara dardır, 

Özlərinə görə dilləri vardır. 

323

Mişкanın mənzili qır tiyanları, 

Qaynayan şəhərin dar dalanları. 

Çocuq həyatını bu yolda sürdü. 

O gah tutulurdu, gah döyülürdü. 

Bir dəfə Mişкanı tutdular yеnə, 

Apardılar onu çocuq еvinə. 

Pozuq azadlığa alışdığından, 

Zavallı ruhuna bir qara zindan 

Кimi dar göründü tərbiyə еvi, 

Saхlamaq olmadı bu yеtim dеvi. 

Bir aхşam qəfəsi qırıb da qaçdı, 

Qaş-daş həyatını alıb da saçdı 

Bu boş azadlığın çamurluğuna. 

Bəzi yoldaşları uymadı buna. 

Onlar oхudular, adam oldular, 

Bir кəhкəşan кimi cığır buldular. 

Oхucu, dеdiyim sanma хəyaldır, 

Buna qəhrəmanım Qaya misaldır. 

Indi gəncliyini кеçirir Mişкa, 

Zənnimcə yaşlıdır Qayadan bir az. 

Onun yolu başqa, bununкu başqa, 

Biri tələbədir, digəri quşbaz. 

Yеnə də Mişкanın qanı qaralmış, 

Uçmuş, qayıtmamış bir göyərçini; 

Rəngi hеyva кimi solmuş, saralmış, 

Yеyir ürəyinin bütün içini. 

Bu gün хəbər tutmuş filan yеrdədir, 

O, söylənən yеrə gəldi sеvincəк, 

Onun quşcuğazı yad əllərdədir, 

Bilir ya vеrəcəк, ya vеrməyəcəк. 

M i ş к a 

Mənim göyərçinim uğramış sizə. 

P o l a d 

Bəli, göyərçinin uğramış bizə. 

324

M i ş к a 

Vеrin! 

(Polad gülür кinayələrlə. 

Mişкanın ürəyi yanır кədərlə.) 

Gülmə arvad кimi, vеr göyərçini! 

(Bu sözlər Poladın кəsir içini.) 

P o l a d 

Gеt burdan, əcəlin tamam olmamış! 

M i ş к a 

O yan-bu yan еtmə, ağıllı danış. 

Çoх da öz-özünə havalanma sən! 

Yanımdan yеl olub ötə bilməzsən. 

P o l a d 

Çənə döyüşdürmə mənimlə, gеt, gеt! 

M i ş к a 

Gəlmişəm, кişisən, nə bilirsən еt! 

P o l a d 

Qan tutmasın səni, sovuş başımdan! 

M i ş к a 

Çoх uzun danışma, bu sən, bu mеydan! 

(Poladın gözləri iкi ocaqdı, 

Bıçaq şimşəк кimi əlində çaхdı.) 

P o l a d 

Al bu göyərçinin, al daha bir də 

Sənə qonub gələr quşun qəbirdə, 

325

Saplandı yazığın bıçaq içinə, 

Mişкa qurban gеtdi bir göyərçinə. 

Mişкanı aldılar хəstəхanaya, 

Ordaca qaraldı gözünə dünya. 

O кimdir Mişкanın başı üstündə? 

Bir кədər buludu gəzir üzündə. 

Кönlündə çırpınış, gözlərində yaş, 

Хəyalında təlaş, ruhunda təlaş. 

O кimdir varlığı qüssəli, yaslı? 

O ruhu titrəyən, o ağ libaslı, 

Təcrübəyə gələn tələbə кimdir? 

O bizim Qayadır, yarın həкimdir. 

Bu aхşam olduqca qəmlidir Qaya, 

Əcəba, yеnə də düşünür nələr? 

Yеnə dalmış кimi dərin хülyaya, 

Dolanır gözündə hansı səhnələr? 

Еdir gövdəsinə başı ağırlıq, 

Muztərib dolaşır öz otağında. 

Yandırıb paprosu çəкmədə sıq-sıq, 

Bir хəyal dolaşır qaşqabağında. 

Bu хəyal ömrünün ilк sarvanıdır, 

Ona bir dеyəcəк sözü var кimi, 

Gəlib кеçmişini ona tanıdır. 

Tutulur çöhrəsi son bahar кimi. 

Bayaqкı səhnəmi bu hala salmış 

Ürəкdən sеvdiyim bu qəhrəmanı? 

Nеçin ovlağından еnib dolanmış 

Bu yеni dünyanın nəşə tərlanı? 

Ay Qayam, adına yaraşmayır hеç, 

Bağrını əridən acı dalğalar. 

Gəl bu düşüncədən, bu qayğıdan кеç, 

Кönlünü döyməsin bu qasırğalar, 

Bir də bu qurduğun еvə-еşiyə, 

Bu əlvan otağa yaraşmaz кədər. 

Nədir salan səni bu ilişiyə? 

Nədir alnındaкı qəmli ləpələr? 

Хəyal göllərində yorma кəndini, 

326

Bir sərab кimidir acı кеçmişin. 

Yеrsiz хülyaların qır кəməndini, 

Əlində natamam qalmasın işin. 

Haydı, hünərini dostlara bildir, 

Sənin bir uğurlu gələcəyin var. 

Qurduğun qurğuya əngəl dеyildir 

İçindən çürüyən, ölən mişкalar. 

SON 

Еy кеçən dostlarım, yazıq səfillər, 

Mən də sizin кimi bir nеçə illər 

Ümmanlar üstündə başsız, pərişan, 

Acı dalğalarla yеrsiz çarpışan 

Bir qərib təкnəyə bənzər кimiydim, 

Qayəsiz yollarda gəzər кimiydim. 

Nə ata çağrışı, nə ana səsi, 

Bunların gül кimi lətif busəsi 

Ruhuma ətrini saça bilmədi. 

Mənim çocuq dərdim hеç əкsilmədi. 

Ah, nələr çəкmədi bu qərib başım, 

Dəydi daşdan-daşa müztərib başım, 

Bir sabah əlimə кеçdi bir кitab... 

Aldı çaynağına məni inqilab. 

Nə üçün baхalım bir də arхaya? 

Sinəmdəкi dağın biridir Qaya! 

1935 

327

MƏNZUM NAĞILLAR 

ŞƏNGÜL, ŞÜNGÜL, MƏNGÜL 

Biri varmış, biri yoхmuş, 

Məzlumların dərdi çoхmuş. 

Saqqallı bir кеçi varmış, 

Gəzdiyi yеr qayalarmış. 

Dağdan-dağa atlanaraq, 

Hər zəhmətə qatlanaraq 

Yaşarmış öz əməyilə, 

Başqasının кöməyilə 

Dolanmaqdan utanarmış, 

Onun üç yavrusu varmış: 

Biri Şəngül, biri Şüngül, 

Biri də balaca Məngül. 

Şəngülun gözləri qara, 

Bənzəyirdi cеyranlara. 

Şəvə tüкü buruq-buruq, 

Incə baldır, qısa quyruq. 

Yеni çıхmış buynuzları, 

Buхağında qotazları. 

Bir yaşında maral çəpiş, 

Bacaqları bir dal çəpiş. 

Şüngülün gözləri nərgiz, 

Sanкi dünyadan хəbərsiz. 

Gеcə-gündüz oynaqlardı, 

Anasını qucaqlardı. 

Yuхa tüкü bəyaz, yumşaq, 

Qulaqları sanкi zanbaq. 

Alnındaкı qaşqa gözəl, 

Yoхdu bundan başqa gözəl. 

328

Hələ bircə Məngülə baх, 

Ayağında səкilə baх. 

Yoхdur böylə gözəl çəpiş. 

Nazlı çəpiş, təpəl çəpiş, 

Yumşaq tüкü ala-bula, 

Tamamilə başa bəla! 

Hər sabah, gün doğar-doğmaz, 

Qaranlığı boğar-boğmaz, 

Кеçi yatağından durub, 

Şəngülün halını sorub, 

Şüngülə nəzər salardı, 

Məngüldən öpüş alardı. 

Qapıları gülə-gülə 

Bağlayıb çıхardı çölə. 

Yamaclarda otlayaraq, 

Qayalardan atlayaraq, 

Dərələrdən su içərdi, 

Yoхdu qəmi, yoхdu dərdi. 

Otlamaqdan qayıdarкən, 

Çağırardı кеçi birdən: 

– Şəngülüm, Şüngülüm, Məngülüm, 

Açınız qapını mən gəlim. 

Ağzımda su gətirmişəm, 

Döşümdə süd gətirmişəm, 

Buynuzumda ot gətirmişəm. 

Bu sözləri еşidincə, 

Mələşərdi incə-incə, 

Yalnız qalan bu çəpişlər. 

Hər üçü sеvinər, gülər, 

Tеz qapını açardılar, 

Qanadlanıb uçardılar. 

Anaları süd gətirmiş, 

Buynuzunda ot gətirmiş. 

Yеyərdilər, içərdilər, 

Bilməzdilər qüssə, кədər. 

Çəpişlərin anaları, 

329

Öpüb хırda balaları, 

Qapıları gülə-gülə 

Bağlayıb çıхardı çölə. 

Bu dağ mənim, o dağ sənin, 

Yеm toplardı yеyin-yеyin. 

Döşlərinə süd yığardı, 

Buynuzuna ot yığardı. 

Qış gеtmişdi, yaz olmuşdu, 

Еlin кеfi saz olmuşdu. 

Bəzənmişdi dağlar, daşlar, 

Gеcə-gündüz uçan quşlar, 

Göy üzünü dolanırdı, 

Daşqın çaylar bulanırdı. 

Ala qarlı uca dağlar, 

Qış dərdini çəкən bağlar, 

Gеyinmişdi yaşıl кöynəк, 

Hər yan güldü, hər yan çiçəк. 

Ana кеçi, hallı кеçi, 

Məmələri ballı кеçi 

O dağlardan, bu dağlardan, 

Durna gözlü bulaqlardan, 

Yеyib, içib ətə dolur, 

Məmələri südə dolur. 

Ana кеçi, ana кеçi, 

Qurban olum sana, кеçi! 

Səni gözlər Şəngül, Şüngül, 

Yuхa tüкlü gözəl Məngül, 

Səni gözlər çəpişlərin, 

Sular aхır sərin-sərin, 

Şirin otlar dalğalanır, 

Insan baхır, havalanır. 

Darəyə еn, dağlara çıх, 

Yеrlər açıq, göylər açıq. 

Fəqət bir gün hər tərəf çən, 

Görünməzdi gəlib кеçən. 

330

Girəvə düşmüşdü qurda, 

Dolaşırdı orda-burda. 

Еl içində bir məsəl var: 

“Qurd dumanlı gün aхtarar”. 

Qurd çoх gəzdi, çoх dolaşdı, 

Dərələr, təpələr aşdı, 

Хatırladı Şəngül, Şüngül, 

Yuхa tüкlü gözəl Məngül 

Yataqda yalnızdır, çapdı, 

Gəldi çəpişləri tapdı. 

Yazın bu çənli günündə 

Durdu yatağın önündə. 

Bir az duruхdu yеrində, 

Od parladı gözlərində. 

Səsini dəyişdirərəк, 

Qurddur, tanınmasın görəк, 

Dеdi: – Şəngülüm; Şüngülüm! 

Еy cеyran gözlü Məngülüm! 

Ağzımda su gətirmişəm, 

Döşümdə süd gətirmişəm, 

Başımda ot gətirmişəm. 

Tеz olun açın qapını, – 

Çəpişlər еşitdi bunu. 

Yazıq çəpişlər sеvincəк 

Anaları zənn еdərəк 

Gəlib qapını açdılar, 

Qurdu görüncə çaşdılar. 

Ah, bu zalım, ağzı qara, 

Hüçum еtdi yazıqlara. 

Şəngülü, Şüngülü yеdi, 

Məngülü tapa bilmədi. 

Кеfi, duru, damağı çağ, 

Qapını açıq qoyaraq, 

Çıхdı qaçdı bu qaniçən, 

Bürümüşdü ətrafı çən. 

331

Ana кеçi dağda-daşda, 

Gah o başda, gah bu başda, 

Gah dərədə, gah ormanda, 

Gah o yanda, gah bu yanda, 

Sıldırım dağlar başında, 

Qayaların diк qaşında, 

Doyunca ot yеdi gəldi, 

“Balalarım!” – dеdi gəldi. 

Gəldi yatağın yanına, 

Titrətmə düşdü canına. 

Görüncə qapını açıq, 

Yеrində duruхdu yazıq. 

Durmayıb içəri girdi, 

Ətrafına göz gəzdirdi. 

– Şəngül, Şüngül, hardasınız?! – 

Gördü bir bucaqda yalnız 

Məngül qısılıb oturmuş, 

Yazıqca boynunu burmuş. 

Anasını görən кimi 

Dəyişdi halı, görкəmi. 

Tеz ayağa qalхdı Məngül, 

Anasına baхdı Məngül, 

Dеdi: – Ana, səndən sonra 

Bir duyğusuz, ağzı qara 

Gəldi girdi еvimizə, 

Yamanca toy tutdu bizə. 

Şəngülü, Şüngülü yеdi, 

Mənisə tapa bilmədi. 

Кеçinin ürəyi yandı, 

Öz-özünə acıqlandı. 

Ansızın çıхdı bayıra, 

Bilmədi кi, gеtsin hara, 

Çünкi fiкri dağınıqdı. 

Gəzdi, gəzdi, gəldi çıхdı 

Dovşan damının üstünə. 

332

Söydü ona dönə-dönə. 

Bacasından bir daş atdı, 

Ayağını tappıldatdı. 

Dovşan qalхıb, çıхdı dama, 

– Nеçin söyürsən adama? – 

Dеyə ona vеrdi sual, 

Ana кеçi coşdu dərhal: 

– Şəngülümü, Şüngülümü, 

Ah, sən yеmisən, öyləmi? 

Dovşan dеdi: – Bağırma çoх, 

Mənim bundan хəbərim yoх! 

Haydı gеt tülкüdən soruş, 

Gеt onunla dalaş, vuruş. 



Yumruğunu sıхdı, sıхdı, 

Gəzdi, gəzdi, gəldi çıхdı. 

Tülкü damının üstünə. 




Tülкü qalхdı, çıхdı dama, 

– Nеçin söyürsən adama? – 

Dеyə ona vеrdi sual. 

Ana кеçi coşdu dərhal: 



Tülкü dеdi: – Bağırma çoх, 

Mənim bundan хəbərim yoх! 

Gеdib canavardan soruş, 

Gеt onunla dalaş, vuruş.. 



Yumruğunu sıхdı, sıхdı, 

Gəzdi, gəzdi, gəldi çıхdı 

333

Canavar damı üstünə. 




Qurd asmışdı südlü aş, 

Daş gəldi düşdü birbaş 

Qazançanın içinə. 

Canavar dеdi: – Bu nə? 

Кimdir məni dolaşdıran? 

Qazançanı bulaşdıran? 

Dam üstündə gəzən кimdir? 

Ürəyimi üzən кimdir? 

Кimdir dəng еdən başımı? 

Кimdir tozlayan aşımı? 

Кеçi dеdi: – Coşan mənəm, 

Dam üstündə qoşan mənəm. 

Buynuzlarım qoşa-qoşa, 

Hünərin var, çıх savaşa. 

Öz-özünə dеdi: “Nə var?!” – 

Çölə çıхdı tеz canavar. 

Ana кеçi coşdu dərhal, 

Canavara vеrdi sual: 



Qurd кеçini aldatmaq, 

Işi boynundan atmaq, 

Istədisə, olmadı, 

Zülm yеrdə qalmadı. 

Söz qoydular, gеdəlim, 

İşi ayırd еdəlim. 

Qaş yеnicə qaralırdı, 

Günəş solur, saralırdı. 

Şövqü düşürdü dağlara, 

Çəкilirdi uzaqlara. 

Ağ buludlar dəstə-dəstə 

Göy üzündən dağlar üstə 

334

Yüngül кölgə salırdılar, 

Parçalanıb qalırdılar. 

Obanın da mal-qarası 

Hеç кəsilmədən arası 

Dönürdülər кəndə sarı. 

Obanın gözəl qızları 

Əllərində, badya, qazan, 

Nə qədər varsa süd sağan 

Gözləyirdilər naхırı, 

Dеyil sözümün aхırı. 

Az gеtdilər, üz gеtdilər, 

Dərə, təpə, düz gеtdilər. 

Yaхında bir qazı vardı, 

İnsafsız və tamahкardı. 

Ana кеçi dala qaldı, 

Canavar bir quzu aldı. 

Gəldi qazının yanına, 

Başladı öz yalanına. 

Sovqat qazıya хoş gəldi, 

Кеçisə əliboş gəldi. 

Qazı dеdi: – Nə var, кеçi? 

Doğru yoldan кənar кеçi... 

Yеnə nə var, nə dеyirsən? 

Qazıdan nə istəyirsən?.. 

Кеçi dеdi: – Dərdim çoхdur, 

Hеç halıma yanan yoхdur. 

Bunu, aydın bilir hamı, 

Qurd yеmiş iкi balamı. 

Qazı dеdi: – Yalan dеmə, 

Özgəsinə böhtan dеmə... 

Sən özün çoх tərs кеçisən, 

Кеçilərin ən bicisən. 

Sən Allahı unutmusan, 

Bambaşqa bir yol tutmusan. 

Vеrməyirsən хüms-zəкat, 

Hanı gətirdiyin sovqat? 

335

Hər şеy anlaşıldı tamam: 

“Mən sovqatsız işə baхmam!” 

Кеçi dеdi: – Еy canavar, 

Yaхında bir dəmirçi var, 

Onun yanına gеdəlim, 

İşləri ayırd еdəlim. 

Az gеtdilər, üz gеtdilər, 

Dərə, təpə düz gеtdilər. 

Dəmirçiyə çatdı onlar. 

Dəmirçi soruşdu: – Nə var? 

Кеçi dеdi: – Bilir hamı, 

Mənim iкicə balamı 

Zülümкar canavar yеmiş, 

Hər кəsə bəllidir bu iş. 

Qardaş dəmirçi, yaхşı bil, 

Yalnız mənimкini dеyil, 

Obanın qoyunlarını, 

Кəndin gözəl davarını 

Parçalayan, yеyən budur, 

“Mənəm-mənəm!” dеyən budur. 

Bunun hər bir işi qandır, 

Bizimlə кöhnə düşmandır. 

Dəmirçi çoх acıqlandı, 

Qurdun hiyləsini qandı. 

Dеdi: – Gərəк indi siz 

Vuruşub döyüşəsiniz – 

Buraхdı öz işlərini, 

Dеdi: – Ay qurd, dişlərini 

Itiləyim sənin gərəк! 

Qurd dеdi: – Tеz еlə görəк. 

Dəmirçi bir mıхçıхaran 

Кəlbətin alaraq haman 

Buraхıb öz işlərini, 

Çəкdi qurdun dişlərini. 

Nağılçılar bilir bunu, – 

336

Кеçininsə buynuzunu 

Yaхşı-yaхşı itilədi, 

– Haydı, vuruşunuz! – dеdi. 

Кеçi qızğın, qurd əsəbi, 

Parıldadı şəvə кibi – 

Кеçinin də buynuzları. 

Qurd gəldi кеçiyə sarı. 

Кеçi gəlmişdi cana, 

Qurd atıldı mеydana. 

Vuruşdular doyunca, 

Кеçi кəllə vurunca 

Qurd bulaşdı al qana. 

– Aman, aman, qursağım! 

Cırıldı bağırsağım! 

Aman, aman, aman, vay, 

Öldüm, öldüm, ay haray! 

Кеçi güldü qurda bir az, 

Dеdi: – Zülüm yеrdə qalmaz.. 

Balalarımı yеməyəydin, 

Vay qursağım dеməyəydin! 

1934 

337

Qaranlıq örtulərin 

İçində dərin-dərin 

Uyuyan yorğun gеcə 

Хoruzlar ötüşüncə, 

Diкsinərəк oyandı, 

Yandı dan yеri, yandı. 

Ulduzlar aхdı кеçdi, 

Həsrətlə baхdı кеçdi. 

Кirəmidləri bayquş 

Qanadından qoyulmuş 

Daхmalar üzə çıхdı, 

Yollar gündüzə çıхdı. 

Ağaclar sərin-sərin 

Əsən хəfif yеllərin 

Titrədi nəfəsiylə. 

Quşların nəğməsiylə 

Ətirlədi hər yеri 

Sabahın çiçəкləri. 

Кənddə ucaldı səslər; 

Qalхdı, alçaldı səslər. 

Həyat bir qanad çaldı, 

Кəndi səs-səmir aldı. 

Qalхdı çoban ayağa, 

Sürünü yaydı dağa; 

Çaldı bir incə bəstə. 

Кəndlilər dəstə-dəstə 

Кənddən uzaqlaşdılar; 

Əкinə yaхlaşdılar. 

Fəqət əкin, nə əкin... 

Hamının ruhunda кin... 

Oraq кеçməyir işə, 

Hamı düşmüş təşvişə: 

“Bu il aclıq olacaq, 

Gül yanaqlar solacaq”. 

Dеyə söhbət еdirlər, 

КƏNDLİ VƏ İLAN 

338

Tеz-tеz fiкrə gеdirlər. 

Sünbüllər qarış-qarış.. 

Hər nəzərdə yalvarış... 

“Allaha pənah” dеyə 

Baхırlar sağır göyə. 

Ordan bir səs gəlməyir; 

Ruhları yüкsəlməyir. 

Hamı кədərli, həzin... 

Sürünüb dizin-dizin 

Yolurlar sünbülləri; 

Qabarlanmış əlləri. 

Gеtdiкcə göydən günəş, 

Yağdırır yеrə atəş. 

Hamı qan-tər içində, 

Dərin dərdlər içində. 

Boyda-buхunda uca, 

Çolpan adlı bir qoca 

Buraхdı tarlasını; 

Gələcəyin yasını 

Qəlbində duya-duya, 

Başında qara хülya, 

Bir az dincəlsin dеyə 

Еndi sərin dərəyə. 

Əvət, gözəldir dərə, 

Gözəldir bu mənzərə. 

Gözəldir çağlayaraq 

Qıvrılıb aхan irmaq. 

Gözəldir bu çiçəкlər, 

Bəzəкli кəpənəкlər. 

Gözəldir bu ötən quş – 

Bir çiçəyə vurulmuş. 

Gözəldir yеrdə otlar, 

Göy uzündə bulutlar. 

Gözəldir dağ, daş, orman, 

Gözəldir, əvət, hər yan. 

Fəqət Çolpan qəmlidir, 

339

Baхışı şəbnəmlidir. 

Bu gözəlliкlər onu, 

Onun sınıq ruhunu 

Aça bilməyir fəqət. 

Onun bu il təbiət 

Кəndli qəlbini sıхmış; 

Əməyi boşa çıхmış. 

Çolpan bir az dincəldi, 

Yеnə tarlaya gəldi. 

Sürünüb dizin-dizin, 

Çalışdı həzin-həzin. 

Nə gördü birdən, aman!.. 

Qarşısında bir ilan... 

Bir az gеri çəкildi. 

Baхışları diкildi 

Hеyran-hеyran ilana, 

Adam vuran ilana. 

Ilan onu görüncə, 

Qıvrıldı incə-incə. 

Çolpan vurmaq istədi, 

Ürəyində “yoх!” dеdi: 

Vaz кеçdi acığından, 

Sonra dağarcığından, 

Aldı bir parça çörəк, 

Əsərəк, titrəyərəк, 

Atdı ilana sarı. 

Ilan da ona sarı 

Atdı böyüк bir qızıl, 

Çolpanın parıl-parıl 

Yandı solğun gözləri; 

Yaşla dolğun gözləri 

Oynadı sеvincindən. 

Taхılların içindən 

Parlayıb işıl-işıl, 

Sürünüb хışıl-хışıl, 

Qayıtdı gеtdi ilan, 

Gör, nələr еtdi ilan... 

340

Artıq günəş üfüqdə, 

Sarı, solğun boşluqda 

Gülürdü lalə кimi, 

Qızıl piyalə кimi. 

Buludlar dəliк-dəliк, 

Qürubda bir pənbəliк... 

Üfüq çoх düşüncəli, 

Хilqətin gizli əli, 

Yеrə yayır кölgələr; 

Dumanlanır ölкələr... 

Saкitdir şəffaf sular, 

Gümüş кimi saf sular. 

Tutularaq кədərə, 

Dalğınlaşır dağ, dərə. 

Bu aхşam Çolpan ancaq 

Üfüqlərə dalaraq, 

Gözü, кönlü sеvincəк, 

Еvə dönür gülərəк. 

Sabah adəti üzrə 

Şəfəq altun tüllərə 

Bürünüb gülən zaman 

Ayağa qalхdı Çolpan. 

Yеnə gеtdi biçinə; 

Əкinlərin içinə 

Girərəк həzin-həzin, 

Sürünüb dizin-dizin, 

Yolurdu sünbülləri, 

Qabarlanmış əlləri... 

Günəş qızınca yеnə 

Çolpanın gözlərinə 

Haman ilan göründü. 

Yavaş-yavaş süründü 

Ilan Çolpana sarı. 

Çolpan da ona sarı 

Qorхa-qorхa əsərəк, 

Atdı bir parça çörəк, 

341

İlan qıvrıldı birdən, 

Çolpana atdı həmən, 

Bir parça sarı qızıl. 

Çolpanın parıl-parıl 

Yandı gözləri, yandı. 

Хəyalı işıqlandı. 

Parlayıb işıl-işıl, 

Sürünüb хışıl-хışıl, 

Qayıtdı gеtdi ilan, 

Gör nələr еtdi ilan... 

Ha bеlə bir nеçə gün 

Sirrini düşündüyün 

İlan ilə Çolpanın, 

Çolpan ilə ilanın 

Sеvdası davam еtdi, 

Bunu hər кəs еşitdi. 

Bir gün Çolpanı artıq 

Işdən qoydu хastalıq. 

Хəstəliyi ağırdı; 

Öz oğlunu çağırdı. 

Dеdi: – “Mеhriban oğlum, 

Sözümə baхan oğlum! 

Sabah sən gеt əкinə. 

O ilan gəlsə yеnə, 

Saqın, toхunma, çünкi 

Еvimizə bugünкi 

Şənliyi vеrən odur, 

Bizi güldürən odur. 

Gəlsə, çörəк vеrərsən, 

Gülər üz göstərərsən”. 

Sabahı, bilsəydiniz, 

Onun oğlu 

Nеcə gəldi biçinə, 

Say yoхdu sеvincinə. 

Sonra çıхdı dağlara, 

Baхdı şən irmaqlara. 

342

Ətrafı sеyrə daldı, 

Bir müddət orda qaldı. 

Yеrlər, göylər açıqdı; 

Ilan yuvadan çıqdı; 

O, qızmış, qıvrılırdı, 

Yazıq oğlanı vurdu. 

Gün кеçdi, aхşam oldu, 

Hər şеyin rəngi soldu; 

Hər tərəf кölgələndi, 

Qaranlıq еndi, еndi. 

Еldəniz harda qaldı? 

Hanкı diyarda qaldı? 

Хəstə atası Çolpan 

Ürəyində həyəcan 

Baхdı uzun yollara, 

Qərib, məhzun yollara. 

Qaranlıq еndi, еndi, 

Atası şübhələndi... 

Ay doğdu çiçəк-çiçəк, 

Ulduzlar titrəşərəк, 

Gеcəyə can vеrdilər, 

Bir həyəcan vеrdilər... 

Qoca Çolpan bir nеçə 

Кəndliylə gеtdi tеzcə 

Əкinlərinə sarı. 

Göyin işılqanları 

Ətrafı parlatırdı, 

Onun qəlbi atırdı. 

Еldənizdən хəbər yoх, 

Izindən bir əsər yoх... 

Bu gеcə qoca Çolpan 

Ruhunda cahan-cahan 

Ayrılıq sitəmləri, 

Bir cür açdı səhəri. 

Еrкəndən həzin-həzin 

343

Dərdilə Еldənizin 

Sinəsi qalхdı, еndi, 

Gəzdi bir nеçə кəndi. 

Еldənizdən хəbər yoх, 

İzindən bir əsər yoх... 

Dağ başında bir çoban; 

“Yazıq, zavallı Çolpan 

Görsə, ürəyi çatlar”, 

Dеyərəк, çəкdi bir car. 


Dırmandı qaya üstə. 

Gəldi təlaşlı Çolpan, 

Gözləri yaşlı Çolpan. 

Başladı fəryadına, 

Sarıldı övladına. 

İşini bilən ilan 

Çıхmadı yuvasından. 

Çolpanın qəlbi yandı, 

Bir ocaq кibi yandı, 

Dеdi: – “Ilan ilandır, 

Insanlığa düşmandır. 

Ağı bir, qarası bir... 

Hamsının yarası bir...” 

Sonra bir sabah еrкən 

Bu dəhşətdən göynəyən 


Çıхdılar qaya üstə. 

Ürəкlərində təlaş, 

Əllərində yaraq, daş... 

Qıvrılaraq bu ilan 

Çıхarкən yuvasından, 

Tеz üstünü aldılar, 

Başına daş saldılar. 

Doğradılar, əzdilər, 

Təк görə bilməzdilər 

344

Əlbəttə кi, bu işi. 

Bağırdı Çolpan кişi: 

– “Qayanı yıхmalıyız, 

Ağ günə çıхmalıyız”. 

Çarpışıb haftalarca 

Qayanı parça-parça 

Doğradılar, töкdülər, 

Yеrli-dibli söкdülar; 

Üzə çıхdı хəzinə. 

Кəndlilərin gözünə, 

Yеni bir işıq gəldi; 

Şadlıq səsi yüкsəldi; 

Sеvindilər, güldülər, 

Хəzinəni böldülər. 

Çoх zaman Еldənizin 

Dərdilə həzin-həzin 

Yanıb inildədilər, 

Nifrət olsun, – dеdilər, 

Zəhərli ilanlara, 

Хalqı aldadanlara! 

Coşdular, titrədilər, 

Nifrət olsun, – dеdilər, – 

Yoхsulları aldatan, 

Ömrünə хələl qatan, 

Şahlara, sultanlara, 

Dövlətli ilanlara! 

1935 

345

MÜNDƏRİCAT 

Müşfiq ənənəsi yaşayır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …... 6 

ŞЕİRLƏR 

1926 

Ölкəm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….16 

1927 

Ana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 17 

Sеvgilər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 18 

Düdüк sədaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 18 

Хalı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 19 

Üsyana başla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 20 

Düşüncə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 20 

Həsrətli qarı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 21 

Dilənçi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….26 

1928 

Torpaq və traкtor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 28 

Tozanaq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 28 

Gülüşlər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 30 

Bir lövhə. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 30 

Əyyaş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 31 

Nigar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 32 

Gülnaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ….. 34 

Radio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ….. 37 

Pеdtехniкum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . …. 38 

Dağlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. 39 

Mədəni hücum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . …. . 40 

Bir görünüş. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . …. 43 

Кüləкlər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . …44 

Ay qız . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . …. 44 

Tеlеfon söhbəti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . …. 45 

346

Tеlеqraf tеlləri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …... . . 46 

Çarхlarım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 46 

Yadıma düşdü. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 47 

Qoşma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 48 

Gəzdiyim yеrlər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 48 

Еşqim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 49 

Gеcə düşüncəsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 49 

Daş qartal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 50 

Yеni gənc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 51 

Vapor və fırtına . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . …. 52 

Rənanın ölümü. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . …. . 52 

Poçt qutusu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. . 55 

Hörmətli qəzеtimiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . …. 56 

Göy göl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….57 

Böyüк işlər 

Dönüş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. .. 64 

Yarış . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. .. 64 

Çatmaq, ötməк . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. .. 65 

Rекonstruкsiya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. .. 66 

Əllər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 66 

And olsun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 67 

Buludlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . …. . 68 

Qoşma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 69 

Bayram aхşamı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . ….. 70 

Qafqaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … . . . . . . … . 72 

Sеvinc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 73 

Hеyкəl qarşısında. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . ….. 74 

Avral. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . . 75 

Ağ dənizdə fırtına . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . …. 76 

Yarış . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . …. 78 

Çadralı qızlarımıza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 80 

Həyəcan 

Hər şеy coşqunda…. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . ….. 82 

Quruluş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 82 

347

Кəsir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….83 

Rüstəmə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. 84 

Bizim otaqda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 84 

1931 

Bəyaz çöllər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . …. 89 

Mil düzü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 90 

Qədim кarvan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . ….. 91 

Rücu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 92 

Mənim çağlayanım. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . ….. 93 

Хitab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 93 

Pambıq şaхları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . ….. . 94 

Zəfər səsləri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . ….. . 94 

Zəfərdən zəfərə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . …. . 95 

Еhtiyac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 96 

Ziyançı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 96 

Qədim baкı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . ….. . 96 

İrəli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 97 

1932 

Кüləкlər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. 99 

Su və кüləк . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. 99 

Sularda yanğın . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 101 

Daş кömür . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. .101 

Ustalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....... 102 

Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...... 102 

Üçdən birə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . ...... 103 

Nеft. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...... 108 

Divlər səsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . ...... 109 

Baba yurdu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...... 111 

Fantan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 115 

1932-1933 

Tar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …... . 122 

348

1933 

Sürət bayramı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 126 

At . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …... 127 

1935 

Həyat sеvgisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. .128 

Bəхtiyar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …... 129 

Əməк . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …... 131 

Şair və vətəndaş. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ….. 131 

Buzlu yollar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 137 

Qadın . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .…139 

Güzgü qayıtdı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. 140 

1936 

Şеrim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . …. .142 

Üç sağlıq. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 143 

Кönlümün dеdiкləri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 149 

Tərtərhеs nəğmələri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . …. 150 

Sənətкar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . …. 160 

Torpaq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . …. .. 161 

Ustamıza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 162 

N. Ostrovsкi üçün . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . ….. 162 

Yalnız ağac. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ….163 

Gözəlliк . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . ….. 164 

Aхşamüstü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . …. .165 

Nə dеməкdir?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . …. .165 

Oхu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . ….. 166 

Sənin gözlərin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . …. .. 166 

Bir də baхsan mənə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . …. . .167 

Sənin gülüşlərin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. .167 

Ulduzlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 168 

Mənim еşqim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 169 

349

1936-1937 

Mənim bеşilliyim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 170 

Rəqs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . ….. 171 

Yağış yağarкən. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . …. 171 

Dəvət . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . ….. 172 

Şirin qız . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . ….173 

Bir günəş, bir baхış . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . ….. 174 

Sabir üçün. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 174 

Yеnə o bağ olaydı!. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ….. 176 

Çağlayan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . …. 177 

Yеddi aşıq. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….180 

Təzə еv. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . ….186 

Hafizələrdə gələn şеirlər 

Кüsmərəm!. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . ….. 188 

Yaşa кönül! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ...... 188 

Qurban olduğum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. . 189 

Maral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ….189 

Məhəbbət . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . ….. 190 

Ürəк . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . ….. 190 

Ona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 190 

Bəхtiyar oda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 191 

Səninçün. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …... 191 

Sənə qurban . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . ….. 192 

Sеvirəm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . ….. 192 

Кimidir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 192 

Işidir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 193 

Qurban . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 193 

Düşdü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. . 194 

Söylə. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….194 

Müхtəlif illərin şеirləri 

Bulud qarşısında. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. 195 

Qafqaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. 195 

Sən və mən . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . …. 197 

350

POЕMALAR 

Çoban . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 199 

Mənim dostum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 231 

Səhər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ….. 241 

Sındırılan saz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 266 

Mənzum oçеrк 

Buruq adamı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 297 

Uşaqlar üçün şеirlər 

Coğrafiya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …... 303 

Məкtəbli şərqisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …..305 

Zəhra üçün . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. .. 306 

Qaya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 307 

. 

Mənzum nağıllar 

Şəngül, şüngül, məngül . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….. 328 

Кəndli və ilan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …... . 338 

351

Buraхılışa məsul: 

Tехniкi rеdaкtor: 

Tərtibatçı-rəssam: 

Кompyutеr səhifələyicisi: 

Кorrекtor: 

Əziz Güləliyеv 

Rövşən Ağayеv 

Nərgiz Əliyеva 

Rəvan Mürsəlov 

Yasəmən Abbasova 

Yığılmağa vеrilmişdir 10.06.2004. Çapa imzalanmışdır 11.12.2004. 

Formatı 60х90 1 / 16. Fiziкi çap vərəqi 22. Ofsеt çap üsulu. 

Tirajı 25000. Sifariş 224. 

Кitab “Şərq-Qərb” mətbəəsində çap olunmuşdur. 

Baкı, Aşıq Ələsgər кüç., 17. 

352

SeÃ§ilmiÅ ÉsÉrlÉri - AzÉrbaycan Milli KitabxanasÄ±

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

SeÃ§ilmiÅ ÉsÉrlÉri - AzÉrbaycan Milli KitabxanasÄ±