WstÄp - wup rzeszow.pl
WstÄp - wup rzeszow.pl
WstÄp - wup rzeszow.pl
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
WYJAŚNIENIA INSTYTUCJI POŚREDNICZĄCEJ<br />
(WOJEWÓDZKIEGO URZĘDU PRACY W RZESZOWIE)<br />
DOTYCZĄCE PODDZIAŁANIA 8.2.1 PO KL<br />
Typ projektów obejmujący staże i szkolenia dla :<br />
- pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych<br />
- pracowników naukowych w jednostkach<br />
Grupę docelową tego typu projektu stanowią pracownicy przedsiębiorstw oraz pracownicy<br />
naukowi (uczelni i jednostek naukowych) będący mieszkańcami Województwa<br />
Podkarpackiego (szczegółowe wytyczne znajdują się w Dokumentacji Konkursowej).<br />
I. Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu.<br />
Udowadniając potrzebę realizacji projektu można wykorzystać definicję wiedzy (celem<br />
konkursu jest właśnie transfer wiedzy):<br />
Wiedza może być traktowana jako jak zinterpretowane i uporządkowane informacje będące w<br />
posiadaniu grup docelowych konkursu (pracownicy naukowi, doktoranci, absolwenci)<br />
przekształca się w innowacje kiedy zostanie przekazana do przedsiębiorstwa 1 .<br />
Nie w każdym przypadku dotyczyć to będzie informacji technicznej – transfer ten może też<br />
dotyczyć informacji ekonomicznej, organizacyjnej, marketingowej i in. (przekazanie wiedzy<br />
odbywać się będzie poprzez realizację staży grupy docelowej).<br />
Cele ogólne projektu z punktu widzenia organizacji staży mogą dotyczyć zwiększenia<br />
innowacyjności przedsiębiorstw poprzez zacieśnienie i rozwój współpracy świata nauki<br />
z przedsiębiorstwami i zwiększenie transferu wiedzy między światem nauki,<br />
a przedsiębiorstwami.<br />
Przykładowe cele szczegółowe:<br />
- dostosowanie programu nauczania zawodowego do potrzeb praktyki gospodarczej -<br />
uzyskanie przez uczelnie informacji nt. zapotrzebowania na innowacje i technologie wśród<br />
przedsiębiorstw w regionie, zwiększenie wiedzy o potrzebach przedsiębiorstw;<br />
- zwiększenie zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw poprzez ułatwienie firmom dostępu<br />
do zasobów ludzkich sektora badawczo-rozwojowego;<br />
- podniesienia konkurencyjności przedsiębiorstw działających na lokalnym i regionalnym<br />
rynku poprzez wzmocnienie współpracy pomiędzy sektorem badawczo-rozwojowym<br />
a gospodarką.<br />
Trzeba jednak pamiętać, że cel (zarówno ogólny jak szczegółowy) zawsze zależał będzie od<br />
specyfiki projektu (każdy projekt jest niepowtarzalny). Podany przykład powinien zwrócić<br />
jednak uwagę, że poddziałanie 8.2.1 nie jest tożsame z Działaniem 2.6 realizowanym<br />
w ramach ZPORR (w ramach Działania 2.6 realizowane były projekty, których cele mogą być<br />
niezgodne z celem ogłoszonego Konkursu nr4/POKL/8.2.1/2008)<br />
-<br />
1 Transfer wiedzy z nauki do biznesu – doświadczenia regionu Mazowsze - praca zbiorowa pod<br />
redakcją Marzeny A. Weresa, Warszawa, SGH;
II. Kwestie formalne dotyczące pomocy publicznej<br />
Projekty dotyczące organizacji staży powinny być pozbawione znamion pomocy publicznej.<br />
1. Staże pracowników naukowych w przedsiębiorstwach.<br />
Pomoc publiczna nie wystąpi pod warunkiem, że skierowany do odbycia stażu pracownik<br />
naukowy nie będzie wykonywał pracy bezpośrednio związanej z działalnością<br />
przedsiębiorstwa, a jedynie będzie gromadził materiały niezbędne do przygotowania pracy<br />
naukowej.<br />
2. Staże pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych<br />
Pomoc udzielona przedsiębiorcy również nie będzie stanowiła pomocy publicznej, chyba że<br />
przedsiębiorca otrzyma pomoc finansową w formie rekompensaty wypłacanej z tytułu<br />
pokrycia wynagrodzenia pracownika na czas jego skierowania na staż.<br />
III. Zalecenia i sugestie dotyczące realizacji projektu<br />
Zaleca się, aby regulamin staży i program staży został opracowany na etapie opracowywania<br />
projektu - ułatwi wypełnianie wniosku:<br />
1. Rekrutacja (punkt 3.2 wniosku) – opis przebiegu procesu rekrutacji (wniosek<br />
o przyjęcie na staż, nabór i kryteria naboru, wymagane dokumenty –weryfikujące<br />
kryteria formalne przyjęte w Dokumentacji konkursowej).<br />
2. Określenie stanowisk na których odbywa się staż (punkt 3.1 - uzasadnienie dotyczące<br />
wyboru określonych dziedzin wiedzy, która podlegać będzie przeniesieniu poprzez<br />
realizację staży, punkt 3.2 - kryteria szczegółowe dotyczące wyboru grupy docelowej).<br />
3. Harmonogram stażu (punkt 3.3) – czas stażu zależy z pewnością indywidualnie od<br />
realizowanego projektu, jednak wydaje się że nie powinien być krótszy niż1 miesiąc<br />
4. Przebieg stażu określający prawa i obowiązki zaangażowanych stron.<br />
Źródłem weryfikacji realizacji stażu mogą być sprawozdania stażowe opisujące:<br />
1. Dane ogólne (dane osobowe, okres trwania stażu, liczba przepracowanych godzin,<br />
okres sprawozdawczy i in.).<br />
2. Opis zadań za<strong>pl</strong>anowanych do realizacji podczas stażu.<br />
3. Opis zadań zrealizowanych w okresie sprawozdawczym.<br />
4. Opis zadań <strong>pl</strong>anowanych do realizacji w następnym okresie sprawozdawczym.<br />
5. Opis zadań związanych z transferem wiedzy (opis innowacji i nowych rozwiązań<br />
zaproponowanych przez stażystę - liczba innowacji wdrożonych w przedsiębiorstwie<br />
z inicjatywy stażysty).<br />
6. Opinia przełożonego (opiekuna stażu).<br />
Można rozważyć realizację programu stażowych na zasadzie miniprojektów (określenie<br />
celów i rezultatów dla każdego stażu).<br />
Realizacja staży na podstawie umowy stażowej<br />
Umowa trójstronna zawarta pomiędzy uczestnikiem projektu, projektodawcą, a przyjmującym<br />
na staż określa obowiązki oraz zabezpiecza interesy każdej ze stron. Z punktu widzenia
projektodawcy zmniejszy ona z pewnością ryzyko związane z dostarczeniem zakładanych<br />
rezultatów i celów projektu. Umowa ta określa:<br />
1. Obowiązki stażysty:<br />
- dostarczenie do projektodawcy raportu ze stażu (dostarczenie raportu może warunkować<br />
wypłatę dodatku stażowego);<br />
- przestrzegania przyjętego przez pracodawcę rozkładu czasu pracy;<br />
- przestrzeganie przepisów i zasad obowiązujących w określonym przedsiębiorstwie<br />
(regulaminu pracy, tajemnicy służbowej, zasad BHP i przepisów p/poz);<br />
- udział w okresowych badaniach monitoringowych i ewaluacyjnych wykonywanych przez<br />
projektodawcę (umożliwiająca weryfikacja rezultatów miękkich).<br />
Stażysta nie powinien korzystać z innych źródeł pomocy w zakresie dotyczącym<br />
przedsięwzięcia. Pozwoli to uniknąć zasady podwójnego finansowania tych samych działań –<br />
w przypadku korzystania ze stażu w czasie pracy pracodawca nie powinien finansować<br />
wynagrodzenia takiego pracownika w ramach czasu, w którym jest on oddelegowany do<br />
odbycia stażu – może on otrzymać dodatek stażowy do wysokości swojego wynagrodzenia;<br />
przy realizacji stażu i jednoczesnej pracy proporcja wypłaty wynagrodzenia i dodatku<br />
stażowego zależy od czasu przeznaczonego na staż i pracę; nie zaleca się na jednoczesnej<br />
pracy na cały etat oraz dodatkowego korzystania ze stażu (efektywność działań mających na<br />
celu transfer wiedzy jest oceniana pod kątem merytorycznym).<br />
2. Obowiązki i prawa przyjmującego na staż:<br />
- zapewnienia miejsca pracy stażysty;<br />
- wyznaczenia opiekuna stażysty (określony czas pracy opiekuna stażu - opiekun powinien<br />
być dyspozycyjny w zakresie przewidzianego czasu pracy, w ramach którego będzie<br />
otrzymywał dodatek z budżetu projektu; opisanie zakresu zakres obowiązków opiekuna, opis<br />
kompetencji jakie powinien posiadać opiekun stażystów);<br />
- monitoring obecności;<br />
- zapewnienia szkolenia BHP i p/poż;<br />
- udział przy rekrutacji przyszłych stażystów (bezpośredni udział w rekrutacji lub weryfikacja<br />
kandydatów na podstawie dokumentacji dotyczącej osób przyjętych do projektu przez osoby<br />
odpowiedzialne za zarządzania projektem);<br />
- opracowanie lub akceptacja indywidualnego programu stażu (godziny pracy, zakres pracy<br />
itp.);<br />
- nadzór (akceptacja) i współpraca w zakresie przygotowania raportów przez stażystę;<br />
- udział w badaniach monitoringowych i ewaluacyjnych;<br />
3. Prawa i obowiązki projektodawcy:<br />
- Koordynacja i zarządzanie całością projektu (co wynika z umowy z Instytucją<br />
Pośredniczącą oraz zatwierdzonego wniosku).<br />
Projektodawca może zobowiązać się też do wypłacania (wszystkie koszty wypłacane są<br />
do wysokości założonych w projekcie limitów zgodnie z obowiązującymi zasadami):<br />
- dodatków stażowych<br />
Dodatek stażowy jest koszem kwalifikowanym dla wszystkich stażystów biorących udział<br />
w projekcie. Projektodawca jako płatnik dodatku stażowego jest zobowiązany do opłacenia<br />
stosownych podatków i pochodnych.
Dodatek stażowy może zostać oszacowany na podstawie średniego wynagrodzenia za pracę<br />
pracowników o zbliżonym zakresie obowiązków, zatrudnionych w danym przedsiębiorstwie<br />
(informacje takie we wniosku ułatwią weryfikację zasadności wydatków zaproponowanych<br />
w budżecie projektu) lub na podstawie wynagrodzenia, jakie otrzymuje potencjalny stażysta<br />
w swoim miejscu pracy.<br />
- dodatek dla opiekuna stażysty<br />
Dodatek dla opiekuna stażysty jest kosztem kwalifikowanym dla pracownika<br />
przedsiębiorstwa gdzie pracownik naukowy odbywa staż lub dla pracownika jednostki<br />
naukowej, gdzie pracownik przedsiębiorstwa odbywa staż. Stawka godzinowa pracownika<br />
przedsiębiorstwa lub jednostki naukowej (opiekuna stażysty) nie może wynosić więcej niż<br />
stawka godzinowa brutto wynikająca z jego umowy o pracę.<br />
Dodatkowe koszty kwalifikowane refundowane przez projektodawcę:<br />
- koszty: podróży<br />
Koszty podróży są kosztami przejazdu z miejsca stałego zameldowania do miejsca odbywania<br />
stażu i będą refundowane w przypadku odbywania stażu poza miejscem stałego<br />
zameldowania (weryfikacja czy dojazd dotyczył miejsca dojazdu oraz czasu w jakim<br />
odbywany będzie staż).<br />
- zakwaterowania<br />
Koszty zakwaterowania są kosztami poniesionymi przez stażystę przez okres odbywania<br />
stażu poza miejscem stałego zameldowania i będą refundowane na podstawie faktury,<br />
rachunku lub innego dokumentu księgowego o podobnej wartości dowodowej (np. umowa<br />
cywilno-prawna). Faktury lub inne dokumenty księgowe powinny być wystawione na imię<br />
i nazwisko stażysty. Przy ustalaniu miejsca zakwaterowania należy wziąć pod uwagę stawki<br />
obowiązujące w danej miejscowości.<br />
- wyżywienia,<br />
Koszty wyżywienia będą refundowane w przypadku odbywania stażu poza miejscem stałego<br />
zameldowania i będą zwracane na podstawie przedstawionych przez stażystę rachunków,<br />
paragonów, faktur, dokumentów księgowych pochodzących ze stołówek, jadłodajni itp.<br />
Faktury lub inne dokumenty księgowe powinny być wystawione na imię i nazwisko stażysty.<br />
- inne nie wymienione koszty niezbędne do realizacji projektu (kwalifikowane zgodnie<br />
z obowiązującymi wytycznymi).<br />
IV. Działanie 8.2.1 nawiązuje do Działania 2.6 realizowanego w ramach ZPORR<br />
Wsparcie w postaci staży organizowane było ramach Działanie 2.6 ZPORR (Instytucją<br />
wdrażającą był Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego).<br />
Dodatkowe informacje na temat projektów realizowanych na terenie Województwa<br />
Podkarpackiego w ramach Działania 2.6 ZPORR znaleźć można na stronie www:<br />
http://www.wrota.podkarpackie.<strong>pl</strong>/<strong>pl</strong>/zporr/dobre_praktyki
Typ projektu: promocja idei przedsiębiorczości akademickiej, w celu<br />
komercjalizacji wiedzy i umiejętności zespołu działającego na uczelni lub<br />
w jednostce naukowej (firmy typu spin-off lub spin-out).<br />
I. Definicja firm typu spin-out/spin-off<br />
Jednym z typów projektów możliwych do realizacji w ramach Poddziałania 8.2.1 PO KL<br />
jest promocja idei przedsiębiorczości akademickiej, w celu komercjalizacji wiedzy<br />
i umiejętności zespołu działającego na uczelni lub w jednostce naukowej. Ten typ projektów<br />
powinien obejmować rozpowszechnianie wiedzy na temat tworzenia i funkcjonowania firm<br />
typu spin-off/out.<br />
Zgodnie z definicją PO KL spółka spin-off to nowe przedsiębiorstwo, które zostało założone<br />
przez co najmniej jednego pracownika instytucji naukowej albo studenta bądź absolwenta<br />
w celu komercjalizacji innowacyjnych pomysłów lub technologii, zwykle zależne w pewien<br />
sposób ( organizacyjnie, formalno-prawnie, finansowo) od organizacji macierzystej.<br />
Z kolei spółka spin-out to nowe przedsiębiorstwo, które zostało założone przez co najmniej<br />
jednego pracownika instytucji naukowej albo studenta bądź absolwenta w celu<br />
komercjalizacji innowacyjnych pomysłów lub technologii, zwykle niezależne od organizacji<br />
macierzystej oraz posiadająca niezależne źródła finansowania.<br />
Tak więc, główna różnica między spółkami spin-out i spin-off dotyczy stopnia<br />
samodzielności (organizacyjnej, formalno-prawnej czy finansowej) spółki od macierzystej<br />
uczelni.<br />
II. Branże, w których najczęściej pojawiają się firmy typu spin-off/out to: informatyka,<br />
biotechnologie, medycyna/zdrowie, elektronika, inżynieria.<br />
Sukcesy odnoszone przez spin-off w tych sektorach często związane jest z faktem, że<br />
struktury podmiotowe tych rynków jeszcze nie są dobrze wykształcone, co oznacza<br />
niewielkie ryzyko działań odwetowych ze strony konkurentów.<br />
III. Bariery w powstawaniu spółek spin-off i spin-out.<br />
Do głównych barier utrudniających powstawanie i rozwój firm spin-off/out należy<br />
zaliczyć:<br />
- źródła finansowania,<br />
- transfer technologii z uczelni do spółki – uwarunkowania prawne (prawo własności<br />
intelektualnej – patenty, licencje),<br />
- dostęp do nowoczesnych technologii,<br />
- relacje z uczelnią – uwarunkowania organizacyjne, formalno-prawne, finansowe,<br />
- kultura społeczna instytucji naukowej.<br />
Brak środków finansowych to bardzo często bariera decydująca o rezygnacji z podejmowania<br />
działalności gospodarczej, zwłaszcza dotyczącej komercjalizacji badań naukowych.<br />
Do barier finansowych powiązanych z zakładaniem i prowadzeniem firmy należy wymienić<br />
brak kapitału początkowego oraz brak zdolności kredytowej nowo powstałej firmy. Ponadto<br />
nowo powstałe firmy maja małą płynność finansową a obciążenia podatkowe są wysokie.<br />
Do głównych barier prawnych ograniczających współpracę nauki z gospodarką należy<br />
zaliczyć brak jednoznacznych regulacji w zakresie praw intelektualnych oraz wzajemnie<br />
wykluczające się przepisy dotyczące transferu technologii. Problemem jest również brak<br />
przejrzystych reguł funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw oraz częste zmiany przepisów.
Proces transferu wiedzy i innowacji z jednostek naukowych do gospodarki napotyka również<br />
przeszkody w postaci barier psychologiczno-społecznych. Przejawiają się one m.in.: obawami<br />
przed kontaktem ze środowiskiem gospodarczym i ryzykiem porażki rozwiązania<br />
badawczego w praktyce gospodarczej, brakiem wiedzy w obszarze funkcjonowania<br />
przedsiębiorstw i wyceny własności intelektualnej czy „presją dydaktyczną” (rozwój oferty<br />
dydaktycznej będzie bardziej pożądanym źródłem dochodu dla uczelni niż komercjalizacja<br />
wyników badań naukowych).<br />
IV. Czynniki warunkujące sukces firmy spin off/out.<br />
Osiągnięcie sukcesu przez firmę działającą na styku nauki i biznesu uzależnione jest od wielu<br />
czynników, na które często nie ma ona wpływu. Można jednak wyodrębnić kilka z nich, które<br />
mają kluczowe znaczenie dla jej powstania i rozwoju Są to:<br />
‣ dostępność środków finansowych,<br />
‣ mocny fundament naukowy (instytucjonalna baza naukowa),<br />
‣ zasoby wiedzy zarówno technologicznej, jak i biznesowej,<br />
‣ skoncentrowanie się na konkretnej a<strong>pl</strong>ikacji i niszy rynkowej,<br />
‣ doświadczenie biznesowe ma (od pewnego momentu) dużo większe znaczenie dla<br />
tempa rozwoju firmy niż wiedza naukowa.<br />
Aktywność i reputacja naukowa ośrodka akademickiego ma bardzo istotne znaczenie dla<br />
podaży spółek spin-off. Z jednej strony oznacza ona funkcjonowanie w licznych sieciach<br />
społecznych (co wpływa na jakość badań i podaż pomysłów), a drugiej strony stwarza<br />
możliwości łatwiejszego pozyskiwania środków finansowych ze źródeł prywatnych<br />
(reputacja zwiększa wiarygodność i obniża premię za ryzyko).<br />
Istotny wpływ na powstawanie spółek spin-off mają również czynniki instytucjonalne,<br />
w szczególności takie jak: kultura społeczna instytucji naukowej, polityka wobec<br />
pracowników podejmujących działalność gospodarczą oraz kompetencje osób zajmujących<br />
się wsparciem procesu komercjalizacji.<br />
Dla rozwoju firmy szybkie efekty przynosi skoncentrowanie się na konkretnej a<strong>pl</strong>ikacji<br />
i niszy rynkowej i w pierwszej kolejności dążenie do uzyskania akceptacji rynkowej dla<br />
swoich produktów bądź usług a następnie pozyskiwanie zewnętrznego źródła finansowania.<br />
V. Czynniki sprzyjające tworzeniu firm spin-off/out.<br />
Tworzeniu spółek spin-off/out sprzyja szereg czynników, które możemy podzielić na trzy<br />
grupy:<br />
1. Związane z polityką państwa i systemem wsparcia dla tworzenia firm spin-off:<br />
• polityka uniwersytetu,<br />
• prawne podstawy określenia własności intelektualnej,<br />
• wykorzystanie środków technicznych, doświadczenia i wsparcia prawnoadministracyjnego,<br />
• kapitał zalążkowy,<br />
• zasoby uczelnianych biur transferu technologii,<br />
• doświadczenie biur w tworzeniu firm,<br />
• jakość uniwersytetu,<br />
• współpraca uniwersytetu z przemysłem.<br />
2. Związane ze zdolnością środowisk naukowych do tworzenia tego typu firm:<br />
• wiedza nieformalna,<br />
• radykalne innowacje,
• doświadczenie w pracach badawczo-rozwojowych,<br />
• informacje o technologii.<br />
3. Związane z uwarunkowaniami rynkowymi:<br />
• młody przemysł,<br />
• łatwa segmentacja rynku,<br />
• dominacja małych i średnich firm,<br />
• duża efektywność ochrony patentowej,<br />
• niszowy rynek.<br />
VI. Źródła kapitału.<br />
Pozyskanie kapitału początkowego w większości przypadków stanowi barierę w powstawaniu<br />
firm typu spin-off/out. Źródła kapitału, z jakich korzystają osoby chcące założyć tego typu<br />
firmę to przede wszystkim:<br />
1. FFF (Friends and family funds) – środki własne, rodziny czy przyjaciół;<br />
2. Business angels – przedsiębiorcy i biznesmeni o dużym doświadczeniu zawodowym,<br />
posiadający dzięki swej pracy znaczny majątek osobisty, samodzielnie inwestujący<br />
swoje własne pieniądze i doświadczenia w małe przedsiębiorcze firmy. Aniołowie<br />
biznesu są najstarszym, największym i najczęściej używanym źródłem zewnętrznego<br />
finansowania przedsiębiorczości. W Polsce aniołowie biznesu skupieni są w dwóch<br />
sieciach Polban i klub Lewiatan Buissness Angels;<br />
3. Venture capital – fundusz, który angażuje środki finansowe w młode, innowacyjne<br />
przedsiębiorstwa, kiedy ryzyko i potencjalne zyski są wysokie;<br />
4. Fundusze pożyczkowe – wspierają finansowo projekty o podwyższonym ryzyku nie<br />
stając się jednak udziałowcem firmy. Fundusze pożyczkowe są świetnym partnerem<br />
dla firm zakładanych przez studentów bądź absolwentów, potrzebujących kapitału<br />
początkowego. Barierą współpracy jest wysoki poziom zbiurokratyzowania<br />
procedury ubiegania się o dofinansowanie. Pożyczki nie są zbyt wysokie i dlatego<br />
nie odgrywają wielkiej roli w przypadku nowych technologii;<br />
5. Fundusze strukturalne UE<br />
• Działanie 8.2 „Transfer wiedzy” PO KL – szkolenia z zakresu tworzenia spółek<br />
spin-off i out,<br />
• Działanie 1.1 „Wsparcie kapitałowe przedsiębiorczości” RPO Województwa<br />
Podkarpackiego – dotacje na inwestycje dla działających firm,<br />
• Działania 3.1 „Inicjowanie działalności innowacyjnej” PO IG – zasilenie kapitałowe<br />
nowopowstałego przedsiębiorstwa – do kwoty max. 200 000 EUR,<br />
• Działanie 4.4 „Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym” PO IG –<br />
dotacje inwestycyjne w wysokości max. 160 mln zł,<br />
• Działanie 6.2 „Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia”<br />
PO KL – dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej w wysokości 40 000 zł.
Literatura<br />
- Ekspertyza: Przygotowanie i przeprowadzenie badań dotyczących wspierania rozwoju przedsiębiorczości<br />
akademickiej w Polsce w zakresie transferu technologii i innowacyjności, Public Profits Sp. z o.o.,<br />
Poznań, 2005 r.;<br />
- Przedsiębiorczość akademicka. Spółki spin-off w Polsce – Piotr Tamowicz, PARP, Warszawa 2006 r.;<br />
- Innowacyjna przedsiębiorczość akademicka – światowe doświadczenia – praca zbiorowa pod redakcją Jacka<br />
Gulińskiego oraz Krzysztofa Zasiadłego, PARP, Warszawa 2005 r.;,<br />
- Business angels. Pomocna dłoń kapitału – Piotr Tamowicz, PARP, Warszawa 2007r.;<br />
- Transfer wiedzy z nauki do biznesu – doświadczenia regionu Mazowsze - praca zbiorowa pod redakcją<br />
Marzeny A. Weresa, Warszawa, SGH.