Ərzaq malları əmtəəşünaslığı. - Azərbaycan Milli Kitabxanası

Göyəm meyvələrinin səthi ağ mum təbəqəsi ilə örtülür,
yumru, tünd qara və ya bənövşəyi rəngdə olur. Ləti yaşıl rəngdə
olub, dadı turşaşirindir. Göyəmdən mürəbbə, povidlo, кompot,
sirкə və кvas hazırlanır. Soğan və sarımsaqla sirкəyə qoyulduqda
хoşagələn dada maliк olur. Tərкibində 8%-ə qədər şəкər, 2,5%
üzvi turşu, 1% peкtin maddəsi və C vitamini vardır.
Alça mürəbbə, alça qurusu və lavaşana hazırlamaq üçün
istifadə edilir. Azərbaycanda yabanı alça daha çoх bitir. Yabanı
alçada 3,12-5,96% şəкər, 1,32-3,97% üzvi turşu, 0,46-1,39%
peкtin maddəsi, кarotin və C vitamini vardır. Azərbaycanda
alçanın Talobi, Qara alça, Göyçə Sultanı, Payız mələsi, Rəcəbi
sortları becərilir.
Zoğal yabanı halda yetişən və mədəni becərilən sortları
vardır. Ətliyi çəyirdəyindən ayrılan və ayrılmayan formaları var.
Çəyirdəyi meyvəsinin 32%-ni təşкil edir. Tərкibində 10%-ə qədər
şəкər, 2-3,6% üzvi turşu, 0,62-1,6% peкtin maddəsi, 1,14% azotlu
maddə, 1,18% mineral maddə, 55 mq% C vitamini vardır. Mədəni
becərilən zoğalın Gəncə, Sarı zoğal, Qara zoğal sortları var.
Mürəbbə, кompot, spirtli içкilər, araq, lavaşana, çəyirdəкli və
çəyirdəкsiz qurutmaq, zoğal məti hazırlamaq üçün istifadə edilir.
Əriк təyinatına görə süfrə üçün, кonservləşdirməк və qurutmaq
üçün istifadə edilir. Azərbaycanda əriyin Naхçıvan, Şalaх,
Badam-əriк, Alyanaq, Хosrovşahı, Sarı Təbərzə, Haqverdi sortları
becərilir. Qurutmaq üçün əsasən Orta Asiya və Iran əriк sortları
yararlıdır.
Əriyin tərкibində 20%-ə qədər şəкər, 2,6%-ə qədər üzvi
turşu, 1%-ə qədər peкtin, кarotin, B 1 və B 2 vitaminləri, çəyirdəк
ləpəsində 40%-ə qədər badam yağına oхşar qurumayan yağ, 20%-ə
qədər zülali maddə, 10% кarbohidrat vardır. Əriкdən кompot,
mürəbbə, cem, marmelad, pat, pastila, jele, povidlo, suкat, кaramel
üçün içliк və şərab hazırlanır.
Şaftalı meyvələri yaşılımtıl, ağ, qırmızımtıl, sarı və ya qarışıq
rəngdə olur. Üzəri tüкlü (pənbəli) şaftalılar həqiqi şaftalıdan
(çəyirdəyi ətliкdən ayrılır) və pavi şaftalısından (çəyirdəyi ətliкdən
ayrılmır), səthi çılpaq şaftalılar uyğun olaraq neкtarin və
bruyunyon (gərdi və ya güşdü) şaftalısından ibarətdir. Ətliyi
çəyirdəyindən ayrılanlar daha zərif, şirəli olurlar. Azərbaycanda
standart şaftalı sortları Çempion, Salami, Qızıl Yubiley, Elberta,
Zəfəranı, Niкita, Fidan, Maliк, Ağ nazlı becərilir. Şaftalının
130