PriruÄnik za viÅ¡enamjensko koriÅ¡Äenje malih hidroelektrana
PriruÄnik za viÅ¡enamjensko koriÅ¡Äenje malih hidroelektrana PriruÄnik za viÅ¡enamjensko koriÅ¡Äenje malih hidroelektrana
VIŠENAMJENSKE KORISTI MALIH HIDROELEKTRANA 1. UVODNO RAZMATRANJE Male hidroelektrane i male akumulacije, za razliku od srednjih i velikih mnogo se skladnije uklapaju u okruženje i skoro nemaju negativnih uticaja na životnu sredinu. One većinom prouzrokuju prihvatljive poremećaje u životnoj sredini a imaju i brojne pozitivne uticaje. Male hidroelektrane se koriste za proizvodnju električne energije, a mogu da budu ugrađene i u sistemima za vodosnabdevanje naselja i industrije ili navodnjavanje. One učestvuju u izravnavanjima prirodnih neregulisanih proticaja i sprječavanju odnosno smanjenju erozije, čime usporavaju zasipanje velikih akumulacija, produžavaju im vijek trajanja, povećavaju upotrebljivost i profitabilnost. Svojim postojanjem i proizvodnjom pomažu razvoj poljoprivrede i male privrede (drvna industrija, kamenolomi mlinovi), kao i stočarstva, ribogojstva, sporta, rekreacije i turizma. Male hidroelektrane u kontekstu višenamjenskog korišćenja smanjuju migracije stanovništva iz nerazvijenih područja u gusto naseljene industrijske zone. Ovo je svestrana slika uloge malih hidroelektrana, u daljem tekstu objašnjava se višenamjensko korišćenje vodnih resursa u okviru sistema realizacije mHE. Sasvim je logično, da se objekti kao što su male hidroelektrane i male akumulacije, za razliku od većih zahvata uklapaju mnogo jednostavnije u okruženje i da imaju prihvatljiviji uticaj na životnu sredinu. Sa kapacitetima u rezervi vode pomažu razvoju poljoprivrede a donekle i male privrede (drvna industrija, kamenolomi, mlinovi), kao i stočarstva, ribogojstva, sporta, rekreacije i turizma. Male hidroelektrane sa akumulacijama obezbeđuju garantovani biološki minimum. Ekonomski efekat izgradnje objekta mHE odražava se na smanjivanju odlaska stanovnika iz pasivnih područja u urbanizovana područja. Efikasnost investicija u male hidroelektrane može se tražiti i u otkupu kvota toplogrednih zagađenja, tj. preko zelenih certifikata. Obim građevinskih radova značajno utiče na investicije malih hidroelektrana, ali višenamjenske koristi mogu se tretirati kao smanjenje investicije. Osnovna namjena malih hidroelektrana je proizvodnja električne energije. Ova proizvodnja je često namjenjena lokalnim potrošaćima. Korišćenje malih hidroelektrana i akumulacija obezbjeđuje povoljnu cijenu električne energije. Kada bi se uvažile, kvantifikovale i vrednovale sve višenamjenske koristi malih hidroeletkrana efekat investicije bio bi još veći. Posredna korist proizvodnje iz obnovljivih izvora svodi se i na uštede drugih energetskih izvora, pa se uzima u obzir, da svaki kilovatčas proizvedene električne energije u malim hidroelektranama, uštedi oko dva kilograma uglja ili 0,25 kilograma mazuta. 2. MULTIFUNKCIONALNOST MALIH HIDROELEKTRANA Vodoprivredni sistem i višenamjensko korišćenje voda Obzirom da su uslovi za korišćenje resursa voda u pogledu kvaliteta i količine za pojedine vodoprivredne oblasti i grane privrede različiti, zatim, da su uslovi za zaštitu voda i uređenja vodnog režima drugačiji, da su rizici po zdravlje stanovništva nesrazmjerni, a institucionalna organizovanost i uklapanje u druge društvene sisteme posebna, smatra se da je vodoprivredni sistem rijeke kompleksan sistem upravljanja vodama, u kome višenamjensko korišćenje predstavja jedan od vidova upravljanja na konkretnom objektu privrednog karaktera. Kompleksni sistem vodotoka obuhvata sve vodotoke sliva sa objektima u njima i u vezi sa njima, kao i sve sisteme koji obezbjedjuju da režim voda u vodotocima (po komponentama količine i kvaliteta) bude povoljan za ekosisteme u njima i oko njih. Pored toga, ovaj sistem obezbjedjuje da se voda iz vodotoka može da koristi za ostale namjene (snabdijevanje industrije, navodnjavanje zemljišta, ribarstvo, rekreaciju, hidroenergetiku, itd.), a takodje obezbjedjuju zaštitu od štetnog dejstva voda (odbrana od poplava, zaštita od erozije, nanosa i bujica, odvodnjavanje zemljišta). 3
Kompleksni sistem upravljanja vodama ima sljedeće zadatke: A. Zaštita visokokvalitetnih voda; • zaštita prostora sa koga može biti ugroženo izvorište visokokvalitetnih voda (koncentrisani, rasuti, posredni, potencijalni i atmosferski izvori zagadjivanja), • zaštita izvorišta visokokvalitetnih voda (podzemne izdani, akumulacije), • zaštita nizvodnog riječnog toka (vodoprivredni minimum, oplemenjivanje malih voda, zaštita kvaliteta nizvodnih vodotoka), • briga o disperznim izvorima zagadjivanja (poljoprivreda i šumarstvo, ribarstvo, energetika, saobraćaj, atmosferska zagadjivanja, itd.), • briga o deponijama. B. Korišćenje visokokvalitetnih voda; • vodosnabdijevanje stanovništva, • rekreacija, • ribarstvo, • obezbjedjenje voda za ostale korisnike, • snabdijevanje industrije vodom, • navodnjavanje zemljišta, • hidroenergetika. • ribarstvo, • sport i rekreacija na vodi, C. Zaštita od štetnog dejstva voda; • zaštita od poplava nizvodnih prostora i rječnih obala, • zaštita od erozije i nanosa, • briga o vodama nastalim odvodjenjem voda sa zaštićenih prostora (deponija, rudarskih kopova, itd.). D. Prikupljanje, odvodjenje i prečišćavanje otpadnih voda iz naselja; E. Odvodjenje kišnih voda iz naselja i kontrolisano ispuštanje u vodoprijemnik. Snabdjevanje vodom Kod vodosnabdijevanja stanovništva može se očekivati povećanje specifične potrošnje i sve veće priključivanje stanovništva na vodovodne sisteme. Pri tome se prvo iscrpljuju, do racionalnih granica, lokalna izvorišta, a zatim se sistemi priključuju na regionalna izvorišta. Navedeni sistemi bi obuhvatili, pored stanovništa, i sve druge korisnike koji zahvataju vodu najvišeg kvaliteta (turizam, prehrambena industrija i sl.). U odredjenim slučajevima, gdje prirodne granice onemogućavaju fizičko povezivanje, integrisanje ovih sistema odvija se na organizacionim i drugim nivoima. Poseban problem vodosnabdijevanja stanovništva, naročito u Jadranskom slivu, su i vrlo velike sezonske potrebe u vodi (stanovništvo, turizam) i mali kapaciteti lokalnih izvorišta, pa je zbog toga potrebno vodu za ove korisnike dovoditi sa relativno udaljenih izvorišta. Značajni prostori u Crnoj Gori izuzetno oskudijevaju u vodi, iako su padavine na ovim terenima velike (najveće u Evropi). Te vode relativno brzo podzemno otiču, a i raspored padavina po prostoru i vremenu izuzetno je nepovoljan. Zbog ublažavanja posljedica depopulacije i stvaranja uslova za kvalitetan život na ovim prostorima, pored drugih mjera, treba obezbijediti i dovoljnu količinu vode za stanovništvo i druge potrebe seoskih domaćinstava. Zbog toga neophodno je da se stvore tehnički, ekonomski, organizacioni i institucioni uslovi za razvoj ove oblasti vodoprivrede, a to je prije svega moguće ostvariti stvaranjem zaliha vode u akumulacijama, pa se u tu svrhu preporučuje gradnja barem minimalnih akumulacija na zahvatima mHE gdje za to postoje terenski uslovi. Razvoj energetike ne smije prouzročiti iseljenje stanovništva, već treba stvarati uslove za opšti privredni razvoj u lokalnom okruženju kao i u većim regionalnim centrima. U istom cilju treba zaštititi i poljoprivredno zemljište, a posebno ono na kome se može proizvoditi ekološka hrana. 4
- Page 2 and 3: Naručilac: UNDP Montenegro Bulevar
- Page 6 and 7: Navodnjavanje Navodnjavanje u Crnoj
- Page 8 and 9: Rezime višenamjenskih koristi mHE
- Page 10 and 11: Rad u ribogojnici Tolminka Snabjeva
- Page 12 and 13: 5. PROTOČNI KONCEPT HIDROELEKTRANA
- Page 14: 7. ISKUSTVA STEČENA PRILIKOM REALI
Kompleksni sistem upravljanja vodama ima sljedeće <strong>za</strong>datke:<br />
A. Zaštita visokokvalitetnih voda;<br />
• <strong>za</strong>štita prostora sa koga može biti ugroženo izvorište visokokvalitetnih voda (koncentrisani, rasuti,<br />
posredni, potencijalni i atmosferski izvori <strong>za</strong>gadjivanja),<br />
• <strong>za</strong>štita izvorišta visokokvalitetnih voda (podzemne izdani, akumulacije),<br />
• <strong>za</strong>štita nizvodnog riječnog toka (vodoprivredni minimum, oplemenjivanje <strong>malih</strong> voda, <strong>za</strong>štita kvaliteta<br />
nizvodnih vodotoka),<br />
• briga o disperznim izvorima <strong>za</strong>gadjivanja (poljoprivreda i šumarstvo, ribarstvo, energetika, saobraćaj,<br />
atmosferska <strong>za</strong>gadjivanja, itd.),<br />
• briga o deponijama.<br />
B. Korišćenje visokokvalitetnih voda;<br />
• vodosnabdijevanje stanovništva,<br />
• rekreacija,<br />
• ribarstvo,<br />
• obezbjedjenje voda <strong>za</strong> ostale korisnike,<br />
• snabdijevanje industrije vodom,<br />
• navodnjavanje zemljišta,<br />
• hidroenergetika.<br />
• ribarstvo,<br />
• sport i rekreacija na vodi,<br />
C. Zaštita od štetnog dejstva voda;<br />
• <strong>za</strong>štita od poplava nizvodnih prostora i rječnih obala,<br />
• <strong>za</strong>štita od erozije i nanosa,<br />
• briga o vodama nastalim odvodjenjem voda sa <strong>za</strong>štićenih prostora (deponija, rudarskih kopova, itd.).<br />
D. Prikupljanje, odvodjenje i prečišćavanje otpadnih voda iz naselja;<br />
E. Odvodjenje kišnih voda iz naselja i kontrolisano ispuštanje u vodoprijemnik.<br />
Snabdjevanje vodom<br />
Kod vodosnabdijevanja stanovništva može se očekivati povećanje specifične potrošnje i sve veće priključivanje<br />
stanovništva na vodovodne sisteme. Pri tome se prvo iscrpljuju, do racionalnih granica, lokalna izvorišta, a <strong>za</strong>tim se<br />
sistemi priključuju na regionalna izvorišta. Navedeni sistemi bi obuhvatili, pored stanovništa, i sve druge korisnike<br />
koji <strong>za</strong>hvataju vodu najvišeg kvaliteta (turi<strong>za</strong>m, prehrambena industrija i sl.). U odredjenim slučajevima, gdje prirodne<br />
granice onemogućavaju fizičko povezivanje, integrisanje ovih sistema odvija se na organi<strong>za</strong>cionim i drugim nivoima.<br />
Poseban problem vodosnabdijevanja stanovništva, naročito u Jadranskom slivu, su i vrlo velike sezonske potrebe u<br />
vodi (stanovništvo, turi<strong>za</strong>m) i mali kapaciteti lokalnih izvorišta, pa je zbog toga potrebno vodu <strong>za</strong> ove korisnike<br />
dovoditi sa relativno udaljenih izvorišta. Značajni prostori u Crnoj Gori izuzetno oskudijevaju u vodi, iako su<br />
padavine na ovim terenima velike (najveće u Evropi). Te vode relativno brzo podzemno otiču, a i raspored padavina<br />
po prostoru i vremenu izuzetno je nepovoljan.<br />
Zbog ublažavanja posljedica depopulacije i stvaranja uslova <strong>za</strong> kvalitetan život na ovim prostorima, pored drugih<br />
mjera, treba obezbijediti i dovoljnu količinu vode <strong>za</strong> stanovništvo i druge potrebe seoskih domaćinstava.<br />
Zbog toga neophodno je da se stvore tehnički, ekonomski, organi<strong>za</strong>cioni i institucioni uslovi <strong>za</strong> razvoj ove oblasti<br />
vodoprivrede, a to je prije svega moguće ostvariti stvaranjem <strong>za</strong>liha vode u akumulacijama, pa se u tu svrhu<br />
preporučuje gradnja barem minimalnih akumulacija na <strong>za</strong>hvatima mHE gdje <strong>za</strong> to postoje terenski uslovi.<br />
Razvoj energetike ne smije prouzročiti iseljenje stanovništva, već treba stvarati uslove <strong>za</strong> opšti privredni razvoj u<br />
lokalnom okruženju kao i u većim regionalnim centrima. U istom cilju treba <strong>za</strong>štititi i poljoprivredno zemljište, a<br />
posebno ono na kome se može proizvoditi ekološka hrana.<br />
4
Change language