012012 - Prešovská univerzita v Prešove

THEOLOGOS 1/2012 | ŠTÚDIE
się różnymi aspektami czasu. Na przykład Chairos była boginią właściwej
chwili, sprzyjającej podjęciu decyzji, zaś Eon był uosobieniem wieczności 7 .
Jednak to inni bogowie zyskali największą popularność w nowożytnej
symbolice, zajmując poczesne miejsce w przedstawieniach alegorycznych
czasu. Chronos w mitologii greckiej był jednym z bogów stwórców
świata. Utożsamiano go z wiecznością, a równocześnie z krótkością życia
człowieka i nieuniknioną śmiercią. Był to wszystko widzący bóg ujawniający
przed oblicze Prawdy wszelkie skrywane działania. W sztuce antycznej
często ukazywany był jako dojrzały mężczyzna, wprawiający w ruch koło
ze znakami zodiaku. Drugim ze wspomnianych bogów, którzy stali się
alegoriami czasu był tytan – Kronos, bóg niezmienności czasów i nieuchronności
przemijania. Sierpem, który dostał od swej matki wykastrował
ojca, pozbawiając go w ten sposób władzy. Pożerał swoje dzieci, by w ten
sposób wyeliminować ewentualnych następców. W sztuce antycznej jego
atrybutem był sierp oraz oplatający go waż – symbol wieczności. W ikonografii
chrześcijańskiej, alegoryczne przedstawienie czasu to kompilacja
tych dwu bogów. Przedstawiany był najczęściej jako dojrzały mężczyzna
lub wręcz starzec. Jego atrybutem była zwykle kosa (echo przedstawień
Saturna, który był rzymskim odpowiednikiem Kronosa), sierp, klepsydra
oraz uroburus. Zwykle była to postać uskrzydlona. Jedno skrzydło Czasu
było złożone, drugie rozwinięte – to symbol czasu minionego i tego, który
ma nadejść 8 .
W symbolice chrześcijańskiej można natomiast spotkać wyobrażenia
Chrystusa jako Pana Czasu. Bóg jest stwórcą wszechświata i wszechczasów.
Dzięki zbawczej męce Chrystusa czas w sposób szczególny zyskał
charakter linearny – od stworzenia, przez zbawienie do paruzji. W kulturach
antycznych czas miał bardziej cykliczny charakter. Począwszy
od wieków średnich w sztuce chrześcijańskiej można spotkać kompozycje
ukazujące Chrystusa (lub Boga Ojca bądź Trójcę) władającego czasem
i wszechświatem. Są to wyobrażenia wykorzystujące poniekąd symbolikę
antyczną, bowiem widzimy Chrystusa w otoczeniu znaków zodiaku lub
wprawiającego w ruch wszechświat. Znane są także kompozycje, na których
widać u stóp Jezusa Okeanosa oraz Demeter lub Florę. Postaci te pełnią
oczywiście jedynie rolę alegorycznego przedstawienia czasu i natury
lub całego świta: wód i ziemi 9 .
7 M. Battistini, Symbole i alegorie, Warszawa 2005, s.14 - 17.
8 G. Bellinger, Leksykon mitologii…, s. 83, 220 - 221; R. Willis, Słownik mitów, Warszawa
2001, s. 43, 108 - 109; M. Battistini, Symbole i alegorie…, s. 18.
9 R. Hind, Twarze Boga, Warszawa 2005, s. 15 - 21;M. Battistini, Symbole i alegorie…, s.
24–29.
93