012012 - Prešovská univerzita v Prešove

Lucyna Rotter
rzek podziemi – Styks). W mitologii staroruskiej rzeka o podobnym znaczeniu
nazywana była Rzeką Zapomnienia. W kulturze słowiańskiej istniał
zwyczaj, polegający na przerzucaniu przez strumienie obok których szedł
kondukt żałobny, gałązek lub kładek, by dusza zmarłego mogła łatwo
przekroczyć granice zaświatów. Przejście jej mogło symbolizować przejście
ze świata żywych do krainy umarłych. W tradycji biblijnej rzekami
o znaczeniu symbolicznym są: Pizon, Gihon (Ganges?), Hiddekel (Tygrys)
i Peret (Eufrat) 53 . Źródła ich znajdują się w raju, a każda z nich symbolizuje
jedną ze stron świata. Obraz rzeki spływającej z gór symbolizuje Bożą
łaskę. Z kolei w sztuce chrześcijańskiej rzeki wypływają ze skały, na której
stoi Chrystus są symbolem czterech Ewangelii. Wspomnieć należy także
o pojawiającym się na kartach Pisma Świetnego terminie „woda żywa”.
Odczytywać go należy jako woda płynąca, bijąca – więc źródło dajce
początek rzece. W aspekcie symbolicznym będzie to woda, której spożycie
daje życie wieczne. W rzece Jordan Jezus przyjął chrzest, rozpoczynający
Jego publiczną działalność. Obmycie się wodą chrzcielną (u niektórych
chrześcijan nadal jest to bieżąca woda w rzece) jest równoznaczne z oczyszczeniem
się z grzechów i otwarciem drogi do zbawienia. W religiach
buddyjskiej i hinduistycznej rzeki spływające do morza obrazują „rozpłynięcie”
się jednostki w absolucie. Uważano, że źródła największych, najbardziej
znaczących rzek znajdują się poza Ziemią 54 .
* * *
Na przestrzeni wieków artyści, poeci, teologowie, myśliciele, filozofowie
na różny sposób usiłowali ukazać prawdę o przemijaniu i trwaniu.
Semiologiczne podejście do tej problematyki, oparte w Biblii, Nauce Kościoła,
tradycji ludowej, kulturze antycznej wydaje się być najwłaściwszym
wyobrażeniem tych prawd. Język symboli jest przez człowieka rozumiany
poniekąd podświadomie. Świadomość i wiedza, oraz osadzenie w konkretnej
kulturze i religii musi oczywiście naprowadzić na właściwą drogę
zrozumienia znaku czy symbolu, jednak samo uświadomienie sobie,
przyjęcie i doświadczenie owego przekazu następuje na już na poziomie
odczuwania. Uciekanie się zatem do przekazywania tak trudnych treści
53 Por. Rdz 2,10-14.
54 P. Kowalski, Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa Wrocław
1998, s. 502 – 508; L. Ryken, J. C. Wilhoit, T. Longman, Słownik symboliki Biblijnej.
Obrazy, symbole, motywy, metafory, figury stylistyczne i gatunki literackie w Piśmie
Świętym, Warszawa 1998, s. 886 – 888; H. Biedermann, Leksykon…, s. 317-318; M.
Oesterreicher-Mollwo, Leksykon symboli …, s. 257-258; M. Lurker, Przesłanie symboli w
mitach…, s. 405 – 421; W. Hoffsummer, Leksykon dawnych i nowych symboli, Kielce
2001, s. 108; D. Forstner, Świat symboliki…, s.65-66.
106