012012 - Prešovská univerzita v Prešove

THEOLOGOS 1/2012 | ŠTÚDIE
zenie Początku i Końca. Wspomnieć też należy o motywie rozet w średniowiecznych
kościołach, które nawiązywały do symboliki kręgu jako
nieskończoności a także słońca utożsamianego z Chrystusem 44 .
Innym symbolem ze świata roślin, wiążącym się z czasem jest drzewo.
W kulturach przedchrześcijańskich drzewo zajmowało bardzo istotne
miejsce, będąc znakiem centrum, osi świata, łączności pomiędzy niebem
a ziemią, miejsce teofanii lub wręcz siedzibą boga. Drzewo było także
traktowane jako alegoria cykliczności odradzającej się natury a także jako
symbol życia i nieśmiertelności. Takie koncepcje wynikały z obserwacji
natury np. liście drzew odradzają się w określonym cyklu, są więc symbolem
życia i śmierci a także przebiegu cyklu rocznego. Natomiast drzewo
iglaste, zimozielone oraz żywiczne, to symbole nieśmiertelności 45 .
Pośród symboli z grupy przedmiotów i narzędzi warto wspomnieć
o pierścieniu. Wykonane z metali szlachetnych, żelaza, brązu, kości słoniowej,
rogu a nawet ze szkła – w starożytnej Grecji był oznaką wolnego
człowieka. W Rzymianie – noszono początkowo pierścienie wykonane
z żelaza, uważając je za talizman mający moc odpędzania złych duchów
i demonów. Złote pierścienie używali jedynie senatorowie, kapłani i osoby
o wysokim statusie społecznym, później jednak przestały być oznaką
przynależności do określonego stanu społecznego. W okresie średniowiecza,
ozdobione drogimi kamieniami pierścienie traktowano jako
amulety mające chronić przed „złym okiem” i „złym słowem” a także chorobami.
Na drzwiach średniowiecznych kościołów często umieszczano
antabę – wizerunek lwa trzymającego w paszczy pierścień. Każdy prześladowany
już w momencie dotknięcia pierścienia dostawał się pod ochronę
Kościoła. Pierścienie z wyrytymi literami imienia, z oprawioną w nich
gemmą (kamień szlachetny lub półszlachetny ozdobiony reliefem) lub
grawerowaną płytką metalu były rodzajem tłoku pieczętnego. Ludziom
44 Z. Włodarczyk, Rośliny biblijne. Leksykon, Kraków 2011, s. 185-187; L. Rotter, Rośliny
jako atrybuty świętych, [w:] Symbolika roślin. Heraldyka i symbolika chrześcijańska,
red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2007, s. 41–58; Taż, Biblijne pochodzenie symboli
związanych z przedstawieniami w sztuce Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, „Studia
Catholica Podoliae”, nr 3:2004, Городок - Кам’янець Подільський, s. 235–244; P. Borza,
Nežná úcta k Presvätej Bohorodičke Panne Márii u gréckokatolíkov na Slovensku, [w:]
Maria Immaculata, 150. rocznica ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu NMP,
red. J. Marecki, L. Rotter, Krakow 2004, s. 61–68; D. Forstner, Świat symboliki..., s. 192;
M. Oesterreicher-Mollwo, Leksykon symboli…, s. 253; H. Biedermann, Leksykon..., s.
272-311; S. Grabska, Symbole i idee biblijne w naszym życiu, Warszawa 2004, passim.
45 L. Rotter, Florarium christianum - u styku kultury chrześcijańskiej i kultur antycznych,
[w:] Ogród Pana, red. J. Brusiło, Kraków 2010, s. 69–82; J. Brusiło, Od symboliki drzewa
w religiach świata do teologicznych znaczeń chrześcijańskiego “drzewa krzyża”, tamże,
s. 51 – 68; M. Lurker, Przesłanie symboli w mitach…, s. 239 – 260; A. Trzciński, Symbole
i obrazy, Lublin 1997, s. 53; M. Oesterreicher-Mollwo, Leksykon symboli…, s. 61, 357; D.
Forstner, Świat symboliki..., s.155.
103