012012 - Prešovská univerzita v Prešove

THEOLOGOS 1/2012 | ŠTÚDIE
materii, a zwłaszcza materii pierwotnej (materia prima), z której powstaje
kamień filozoficzny 36 .
Podobną wymowę ma motyw dwóch nawzajem pożerających się węży
tworzących koło symbolizujące cykl niekończących się śmierci i narodzin.
W rozumieniu chrześcijańskim jest to przedstawienie zmartwychwstania
lub upływu lat. Św. Cyryl Aleksandryjski łączy symbolikę węża z czasem
„ponieważ jest długi i skrada się bezszelestnie” 37 .
Innym, bardzo wyrazistym symbolem wieczności i nieśmiertelności
a także cykliczności śmierci i narodzin jest Feniks. Egipcjanie wierzyli, że
jest to ptak święty, o wyglądzie zbliżonym do czapla lub złotego sokoła
z głową czapli. Herodot opisuje go natomiast jako ptaka o upierzeniu
częściowo złotym a częściowo czerwonym, który budową i wielkością
przypomina orła. Pliniusz Starszy zgadza się z Herodotem co do wielkości,
jednak według jego opisu pióra feniksa lśnią złotym i purpurą, zaś jego
ogon jest niebiesko – różowy 38 .
Feniks był ptakiem obdarzonym nadzwyczajnym darem długowieczności.
Legendy o nim możemy znaleźć w antycznej literaturze
egipskiej, greckiej i rzymskiej. W „Fizjologu” znajdujemy taka jej wersja:
„W Indiach żyje ptak zwany feniksem. Co pięćset lat przybywa on do lasów
Libanu i nasyca swe skrzydła aromatycznymi ziołami. Kapłanowi w
Heliopolis ukazuje się znak(...). Kapłan (...) przybywa i napełnia ołtarz
drzewem winorośli. Ptak przybywa do Heliopolis ze skrzydłami nasyconymi
aromatycznym zielem, wstępuje na ołtarz, sam zapala ogień, a następnie
spala się. Następnego dnia kapłan, przeszukując ołtarz, znajduje w
popiele larwę, drugiego dnia znajduje pisklę, a trzeciego dnia znajduje
dojrzałego ptaka. Pozdrawia on kapłana i wyrusza do swojej siedziby 39 .
Różne wersje opowieści o feniksie przytaczają także w swych tekstach
m.in. Herodot, Owidiusz, Pliniusz Starszy, Tacyt, Pomponiusz Mela oraz
Marcjalis i Stacjusz. Według Herodota feniks co 500 lat przylatuje z Arabii
do Egiptu, przynosząc swego ojca, spowitego w mirrę, aby go pogrzebać
w świątyni Heliosa. Owidiusz i Pliniusz Starszy wspominają o narodzinach
młodego feniksa z ciała starego 40 . Z kolei Marcjalis i Stacjusz wspominają
o samospaleniu feniksa i tą wersję odnajdujemy również w trak-
36 M. Battistini, Symbole i alegorie..., s.10; M. Oesterreicher-Mollwo, Leksykon symboli…, s.
317; S. Kobielus, Bestiarium chrześcijańskie, Warszawa 2002, s. 324 – 325; J. Tresidder,
Symbole i ich znaczenie, Warszawa 2001, s. 148.
37 D. Forstner, Świat symboliki…, s. 305; S. Kobielus, Bestiarium chrześcijańskie..., s. 325.
38 S. Kobielus, Bestiarium chrześcijańskie..., s.93-95; M. Oesterreicher-Mollwo, Leksykon
symboli…, s. 74; G. Bellinger, Leksykon mitologii…, s. 130 - 131.
39 Fizjolog..., s.28-30.
40 S. Kobielus, Bestiarium chrześcijańskie..., s.94-95; Fizjolog..., s.30; H. Wójtowicz, Feniks
w literaturze wczesnochrześcijańskiej, „Vox Patrum”, nr 6–7:1984, s. 376–383; M. Lurker,
101