012012 - Prešovská univerzita v Prešove

Lucyna Rotter
Hemera (Dzień) to jedno z dwóch imion bogini Eos (Aurory). Imię te
określały role jakie pełniła Eos. Pojawiała się na niebie przed swym bracie
Słońcem jako jego zapowiedź 32 . W kulturze chrześcijańskiej do dnia
porównywano Chrystusa. Jego śmierć i zmartwychwstanie związane jest
z dziennym rytmem słońca – umiera o godzinie dziewiątej wieczorem,
zstępuje do piekieł po zachodzie słońca aby powrócić rankiem o wschodzie
słońca 33 .
Upływający nieuchronnie czas obrazowały także kompozycje przedstawiające
etapy w życiu człowieka. Najczęściej prawda ta wyobrażana
była jako trójgłowa postać lub mężczyźni bądź kobiety w różnym wieku.
Ukazywane również poprzez nawiązanie do zagadki zadawanej przez
Sfinksa, której rozwiązanie stanowił człowiek i okresy jego życia: dzieciństwo,
wiek dojrzały i starość. Życie ludzkie mogło być także ukazane
przez Prządki (Mojry, Parki) tkające ale i nieodwracalnie przecinających
nić życia ludzkiego. Częsty był też motyw tańca np. w przedstawieniach
Danse macabre – wirującego kręgu zmarłych i żywych, ukazującego
równość wszystkich ludzi w obliczu śmierci 34 .
Symbole figuralne
Język symboli operuje cała gamą możliwości przedstawień, które
można wykorzystać dla ukazania pewnych prawd. Oprócz wymienionych
już wyżej przedstawień o charakterze alegorycznym, istnieją także
personifikacje, przenośnie, emblematy, język gestów itd. Warto zatrzymać
się jednak nad przedstawieniami zwanymi symbolami figuralnymi. Są
to przedmioty, zwierzęta lub rośliny; czasem nawet elementy ciała ludzkiego,
które przez swoje podobieństwo lub skojarzenie przywodzą nam
na myśl sferę niematerialną.
Jednym z symboli odnoszących się do upływu czasu jest Ouroboros
(Uroboros) 35 . Jest to wąż pożerający własny ogon. Symbolizuje cykliczność
czasu, wieczności, nieskończoności. Był także znakiem zjednoczenia
ducha i materii, nie ulegającym przez to zniszczeniu lecz bezustannej
przemianie form. W alchemii stanowił symbol przemieniającej się
32 V. Zamarovský, Bohovia a hrdinovia…, s. 170; M. Oesterreicher-Mollwo, Leksykon
symboli…, s. 68; M. Battistini, Symbole i alegorie..., s. 60.
33 J. Hani, Symbolika świątyni..., s. 149; M. Feuillet, Leksykon symboli..., s. 86; J. Seibert,
Leksykon sztuki..., s. 88.
34 H. Biegeleisen, Śmierć w obrzędach, zwyczajach i wierzeniach ludu polskiego,
Warszawa 1930, passim; Obraz śmierci w sztuce polskiej XIX i XX wieku, Kraków 2000,
s. 57 – 67; J. Seibert, Leksykon sztuki..., s. 321-322; H. Biedermann,Leksykon..., s. 358; M.
Oesterreicher-Mollwo, Leksykon symboli…, s. 290.
35 Nazwa pochodzi w zależności od źródła – od koptyjskiego słowa “ouro” – król
i hebrajskiego “ob” – wąż lub od greckiego “ouraios” – wąż i “boros” – żarłoczny.
100