86 Slog - Univerzitetska biblioteka "Svetozar Marković"

DUHOVNI ÆIVOT SRBA U PODUNAVQU*
Duhovni æivot Srba u Podunavqu, udaqenih od matice pravoslavqa,
odræali su kaluœeri-duhovnici srpskih manastira sa Balkana, koji su
åesto pohodili najsevernija evropska staniãta. Oni su sa vrela svetosavqa
prenosili æivu liturgijsku reå, pojawe, bogosluæbene kwige i
ikone. Bili su neumorni putujuñi glasnici svojih manastira, a potom i
obnovqene Peñke patrijarãije.
Duhovnost Srba u Ugarskoj odræavale su na dirqiv naåin srpske
crkvene opãtine, “prve autonomne ñelijice svetosavskog pravoslavqa
po ugarskim oblastima”. Te opãtine su æedno i zduãno prihvatale
monahe iz dalekih manastira, sakupqale priloge i podizale prve
pravoslavne bogomoqe. Veñ u XVI veku, a u pojedinim mestima i ranije,
sazidane su prve srpske crkve u srediãnim i severnim oblastima
Ugarske. O hramovima u Stonom Beogradu, Budimu, Ostrogonu, Œuru i
Komoranu postoje izvorni podaci. Najviãe dokumenata saåuvano je o
komoranskoj crkvi, koja je podignuta u gradskim zidinama joã 1511. godine.
Dva vaæna uporiãta srpskog pravoslavqa bila su u Srpskom Kovinu,
joã od 1440. godine, i u manastiru Grabovcu, od 1585. godine, kada
su ga osnovali prebegli monasi manastira Dragoviña u Dalmaciji. Nema
sumwe, i u veñem broju mawih varoãi i sela podignute su u XVI, a osobito
u XVII skromne bogomoqe. Ovde se misli na srpska naseqa u Barawi
i Zadunavqu. Tako su se stekli svi uslovi da se u tim krajevima osnuje
najsevernija eparhija Peñke patrijarãije. Turske vlasti, razumqivo,
nisu mogle imati niãta protiv wenog osnivawa, åak im je proãirivawe
jurisdikcije Peñke patrijarãije i na ove oblasti iãlo u prilog,
jer se time obezbeœivala veña lojalnost Srba Budimskog paãaluka.
Srbima martolosima, zanatlijama i trgovcima, koji su tu æiveli,
srpske vlasti su omoguñile posebnu versku organizaciju, shodno svojoj
odluci o obnovi Patrijarãije. I pored toga, Budimska eparhija je osnovana
znatno kasnije, a to zakaãwewe je joã uvek teãko obrazloæiti.
Pouzdano je utvrœeno da je srpska pravoslavna crkva u nekadaãwim
ugarskim zemqama pod Turcima imala åak pet svojih eparhija:
Beogradsko-sremsku, Baåku, Slavonsku, Lipovsku i Vrãaåku. Ali srpske
crkvene opãtine baã u srediãnim oblastima Ugarske, u poznatim
gradovima i mestima u kojima su Srbi imali svoju druãtvenu, crkvenu
i kulturnu tradiciju i autonomiju, joã nisu bile organizovane u
samostalnu eparhiju. Crkvenu vlast i duhovni nadzor nad ovim opãti-
6