Medicinske informacije u Srbiji: - Univerzitetska biblioteka "Svetozar ...

Dr Stela Filipi-Matutinović
Univerzitetska biblioteka “Svetozar Marković”
stela@unilib.bg.ac.rs
Medicinske informacije
u Srbiji:
Dostupnost i pronalaženje
1

ŠIRI TEKST KURSA SLOBODNO DOSTUPAN NA
SAJTU UNIVERZITETSKE BIBLIOTEKE
http://www.unilib.bg.ac.rs/edukacija/index.php
i na sajtu KoBSON-a
2

Transformacija naučnih komunikacija
Živimo u doba eksplozije informacija i sve je
veći problem naći brzo pravu informaciju.
U Srbiji je naučnicima danas dostupno oko
35000 elektronskih časopisa i 35000
elektronskih knjiga preko servisa KoBSON,
kao i ogroman materijal slobodno dostupan
u institucionalnim ili tematskim digitalnim
repozitorijumima.
Sve je prisutnija neformalna komunikacija
kojom se razmenjuju ideje i rezultati (blogovi,
wiki, forumi, interesne mreže).
3

Intelektualna svojina
Obuhvata autorsko pravo i pravo industrijske
svojine.
Zakoni kojima se štiti intelektualna svojina
mogu da predstavljaju ozbiljnu prepreku za
ostvarivanje prava na slobodu informisanja,
predviđena Univerzalnom deklaracijom o
ljudskim pravima.
Istim zakonom regliše se intelektualna
svojina u sferi nauke i obrazovanja, industrije
i zabave.
4

Autorsko pravo
Nacionalni zakon o autorskom pravu štiti
od bespravnog korišćenja pisana dela,
baze podataka, softver, muzička dela,
tonske zapise, koreografiju, likovna i
arhitektonska dela.
Zakon štiti i ekspresiju ideja, procedure,
metode, koncepte, otkrića, izbor, uređivanje
činjenica u bazama podataka, ali ne i same
činjenice.
Ideje nisu zaštićene, ali izražavanje ideja
jeste.
5

Autorsko pravo
Zaštita autorskog dela počinje momentom
njegovog fiksiranja u bilo kom mediju –
papirnom, elektronskom, magnetnom itd.
Autor ima pravo na to da se delo uvek pripisuje
njemu i da se čuva integritet dela. Da bi delo
bilo publikovano, autori prenose ugovorom
svoja prava na izdavača. To ih može dovesti u
nepovoljnu poziciju, da ne mogu da koriste
sopstvene rezultate u nastavi, kasnijim
radovima, na vebsajtu i sl.
Treba veoma pažljivo čitati ugovore sa
izdavačima!
6

Copyright Transfer Statement
The copyright to this article is transferred to Springer (respective to owner if other
than Springer and for U.S. government employees: to the extent transferable) effective
if and when the article is accepted for publication. The author warrants that his/her
contribution is original and that he/she has full power to make this grant. The author
signs for and accepts responsibility for releasing this material on behalf of any and all
co-authors. The copyright transfer covers the exclusive right to reproduce and distribute
the article, including reprints, translations, photographic reproductions, microform,
electronic form (offline, online) or any other reproductions of similar nature.
An author may self-archive an author-created version of his/her article on his/her own
website and his/her institution’s repository, including his/her final version; however he/
she may not use the publisher’s PDF version which is posted on www.springerlink.com.
Furthermore, the author may only post his/her version provided acknowledgement is
given to the original source of publication and a link is inserted to the published article
on Springer’s website. The link must be accompanied by the following text: “The original
publication is available at www.springerlink.com”.
Please use the appropriate DOI for the article (go to the Linking Options in the article,
then to OpenURL and use the link with the DOI). Articles disseminated via
www.springerlink.com are indexed, abstracted, and referenced by many abstracting and
information services, bibliographic networks, subscription agencies, library networks,
and consortia.
After submission of this agreement signed by the corresponding author, changes of
authorship or in the order of the authors listed will not be accepted by Springer.
Journal ____________________________________________________________
Title of article _______________________________________________________
Author(s) __________________________________________________________
Author’s signature ___________________________________________________
Date ______________________________
7

Prenos autorskih prava

Komercijalni časopisi
Na osnovu citiranosti radova objavljenih u
izabranim časopisima prave se liste
najznačajnijih časopisa za pojedine
oblasti i radovi se vrednuju na osnovu
toga u kom su časopisu objavljeni (da li
časopis ima IF i koje mesto zauzima na rang
listi date oblasti).
Posledica je pritisak na objavljivanje u njima,
jer su samo autori iz časopisa na listi
široko priznati kao naučnici svetskog
renomea.
9

Komercijalni časopisi
Većinu najuticajnijih časopisa objavljuje
nekoliko komercijalnih izdavača (Elsevier,
Springer, Wiley-Blackwell, Taylor and
Francess ...), i na njima enormno zarađuju,
dižući cene svake godine za nekoliko %.
Pošto praktično drže monopol na “kvalitetnu”
nauku, umesto servisa za širenje rezultata
istraživanja, postali su kočnica jer su zbog
cene nedostupni mnogima.
10

Autorska prava za knjige
• Nosioci su autori ili izdavači
• Važe do 70 godina od smrti autora ili
koautora
• Za mnoga dela iz 20. veka ne zna se ko je
nosilac autorskog prava
• Google je započeo sa skeniranjem svih
knjiga iz fondova velikih biblioteka, ali su
ga udruženi izdavači tužili sudu i to traje...
11

Google Books i biblioteke
12

Otvoreni pristup
Apsurdna situacija, u kojoj na rezultatima rada
naučnika koji su istraživanja vršili koristeći
društvene fondove zarađuju komercijalni
izdavači, dovela je do stvaranja Pokreta za
otvoreni pristup Open access (OA).
Otvoreni pristup podrazumeva da svaki
korisnik koji ima pristup internetu bilo gde u
svetu ima pravo da čita, preuzima, čuva,
štampa i koristi digitalni sadržaj radova
objavljenih u otvorenom pristupu, sa jedinom
obavezom da ih korektno citira.
13

Otvoreni pristup
Otvoreni pristup naučnoj literaturi ostvaruje se u dva
glavna, međusobno komplementarna oblika:
• samoarhiviranjem i izgradnjom mreže
institucionalnih ili disciplinarnih repozitorija,
kojima se povećava dostupnost i vidljivost naučne
produkcije određene institucije, ili određene naučne
discipline, pri čemu je rad moguće uneti pre
recenziranja (preprint), ili već recenziran i negde
objavljen (postprint); (GREEN)
• objavljivanjem radova u časopisima koji su u
otvorenom pristupu, u potpunosti ili delimično -
tzv. hibridni časopisi (GOLD).
14

Otvoreni pristup
U svakom slučaju pravo pristupa ne zadire u
zakon o autorskom pravu, jer vlasnik
autorskog prava kratkom izjavom - licencom
(npr. CC licencom) daje pristanak na otvoreni
pristup svom radu, s tim da mu ostaje pravo
na nadzor nad celovitošću rada i pravo na
ispravno navođenje autorstva.
Svakom je autoru u interesu da njegov rad bude
dostupan što većem broju čitalaca, kako bi
rezultati njegovih istraživanja imali što veći
odjek, što može uticati i na napredovanje
njegove karijere.
15

Otvoreni pristup člancima
Danas je već 10-15% naučnih časopisa u
režimu otvorenog pristupa i njihov broj
stalno raste, a 90% izdavača dozvoljava da
autori preprinte prihvaćene za objavljivanje u
njihovim časopisima postave u digitalne
repozitorijume svojih institucija (CERN,
Harward University, MiT, Berkeley, Max Planck
Institute...) ili međunarodne tematske
repozitorijume kao ArXiv (matematika, fizika,
kvantitativna biologija), PubMed Central
(biomedicina), RePEc (ekonomija), itd.
16

Digitalni repozitorij Univerziteta
Mnogi univerziteti u repozitorije postavljaju
disertacije, materijal za kurseve, radove
nastavnika i saradnika u digitalnom obliku.
Senat Univerziteta u Beogradu prihvatio je
da se digitalni repozitorij uspostavi u
Univerzitetskoj biblioteci, što je deo
Tempus projekta koji smo dobili za
modernizaciju bibliotečkih servisa.
17

Medicinske informacije
Prva baza podataka koja je otvorila besplatan
pristup svima od 1997. je Medline.
2008. godine US National Institutes of Health
propisao je da svi publikovani rezultati
istraživanja finansiranih sredstvima NIH-a
moraju biti u otvorenom pristupu u PubMed
bazi najkasnije 12 meseci od objavljivanja.
Mnogi drugi finansijeri ovu obavezu uveli su
ranije (Wellcome Trust) ili je upravo uvode
(Evropska Komisija).
Ceo sadržaj Medline uključen je u indeksnu
bazu SCOPUS.
18

Mogućnosti pretraživanja
1. Nekomercijalni izvori informacija – PubMed,
Free Medical Journals, Google Scholar...
2. Komercijalni izvori informacija – dostupni
preko KoBSON-a:
- Baze podataka: Scopus i Web of Science
- Servisi elektronskih časopisa (Science Direct,
Wiley, Springer, HighWire-Press,
Cambridge University Press, Oxford
Journal...)
- Servisi elektronskih knjiga (Springer, eBrary)
20

Pretraga PubMed
21

Pretraga PubMed

Ograničavanje pretrage
23

Advanced Search

Sajt preko kojeg su medicinski
časopisi dostupni svima
27

Časopis Pediatrics - elektronski arhiv
28

Elektronski arhiv časopisa Pediatrics
(poslednjih 12 meseci je dostupno do nivoa
apstrakta)
29

Elektronski arhiv
30

Elektronski arhiv
31

Pediatrics – otvorene recenzije

Pediatrics – RSS feeds

Dodatni podaci, audio i video zapisi

Citiranost radova

Jedan od najvećih nekomercijalnih izdavača
visoko rangiranih časopisa u otvorenom
pristupu, PLoS, izdaje iz oblasti biomedicine:
PLoS Biology (1/70), PLoS Medicine (6/100),
PLoS Computational Biology (1/25), PLoS
Genetics (11/132), PLoS Pathogens (5/94), PLoS
ONE i PLoS Neglected Tropical Diseases.
Registrovani čitaoci mogu da postave na sajt
svoje recenzije objavljenih radova preko foruma.
36

Virtuelna biblioteka Srbije
37

Virtuelna biblioteka Srbije
38

Elektronske knjige koje se mogu
čitati u Srbiji – servis Ebrary
39

Elektronske knjige na servisu
Springer Link
40

Rezultat pretrage po poglavljima
e- knjiga sa oznakom dostupnosti
41

Poglavlje u pdf formatu koje je
moguće snimiti ili štampati
42

Šta ako vam treba baš ono što je
nedostupno?
• Međubibliotečka pozajmica preko
Univerzitetske biblioteke
http://www.unilib.bg.ac.rs/usluge/pozajmica/
index.php
• Tražiti meilom direktno od autora preprint
verziju (većina autora je rado pošalje)
43

Nove mogućnosti komunikacije sa
kolegama u svetu
44

Danas osim publikacija ima i mnogo
drugih načina za širenje informacija
45