Pielegniarstwo internistyczne.indd

OPIEKA PIELĘGNIARSKA
NAD OSOBAMI Z CHOROBAMI
UKŁADU KRĄŻENIA 7
Anna Hajduk, Dorota Kaszuba
Cele rozdziału
Po zapoznaniu się z treścią rozdziału uczący się powinien umieć:
rozpoznać problemy pielęgnacyjne, określić cele działań
pielęgniarskich, sprecyzować interwencje pielęgniarskie w wybranych
chorobach układu krążenia,
zaplanować opiekę pielęgniarską nad pacjentem poddawanym
specjalistycznym badaniom diagnostycznym,
scharakteryzować wskazówki edukacyjne dla pacjenta z chorobami
układu krążenia, dotyczące dalszego postępowania leczniczego,
dietetycznego oraz pielęgnacyjnego.
Słowa kluczowe
nadciśnienie tętnicze, wady serca, choroba niedokrwienna serca, niewydolność
serca, EKG metodą Holtera, echokardiografia, koronarografia
97

7.1. Pielęgnowanie chorych z nadciśnieniem tętniczym
Obraz kliniczny
Nadciśnienie tętnicze (hypertonia arterialis) definiuje się jako utrwalone
podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi ≥ 140/90 mm Hg. Nadciśnienie
dzieli się na: pierwotne oraz wtórne. Do czynników, które mogą się przyczyniać
do powstawania choroby, zalicza się czynniki genetyczne, zmiany aktywności
układu renina–angiotensyna i układu współczulnego (jego wzmożona
aktywność) oraz czynniki środowiskowe (nadmierne spożywanie soli,
niska aktywność fizyczna, otyłość, stres psychiczny).
Obraz kliniczny nadciśnienia tętniczego pierwotnego jest niecharakterystyczny,
choroba najczęściej przebiega bezobjawowo. Mogą wystąpić bóle
głowy, nudności, wymioty, nadmierna nerwowość, bezsenność.
Przyczynę podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi udaje się ustalić
u niewielkiego odsetka chorych. Najczęściej nadciśnienie tętnicze występuje
w wyniku choroby miąższowej nerek, nieco rzadziej na skutek zwężenia
jednej lub kilku tętnic nerkowych, guza chromochłonnego, pierwotnego hiperaldosteronizmu,
zwężenia cieśni aorty.
Prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego krwi według aktualnych wytycznych
ESH i ESC wynoszą: wartość skurczowa 120–129 mm Hg, rozkurczowa
80–84 mm Hg. Następstwem nadciśnienia tętniczego może być:
uszkodzenie i miażdżyca naczyń krwionośnych, udar krwotoczny lub niedokrwienny,
przerost mięśnia sercowego, zawał mięśnia sercowego, niewydolność
krążenia i/lub nerek.
Tabela 7.1. Klasyfikacja ciśnienia tętniczego krwi. Wytyczne ESH i ESC
Ciśnienie Skurczowe (mm Hg) Rozkurczowe (mm Hg)
Optymalne < 120 < 80
Prawidłowe 120–129 80–84
Wysokie prawidłowe 130–139 85–89
Nadciśnienie 1. stopnia (łagodne) 140–159 90–99
Nadciśnienie 2. stopnia (umiarkowane) 160–179 100–109
Nadciśnienie 3. stopnia (ciężkie) ≥ 180 ≥ 110
Izolowane nadciśnienie skurczowe ≥ 140 < 90
98

Problemy pielęgnacyjne chorych i interwencje pielęgniarskie
Problem pielęgnacyjny: ból i zawroty głowy wynikające z wahań ciśnienia
tętniczego krwi.
Cel opieki:
unormowanie ciśnienia tętniczego krwi,
przygotowanie do samoopieki,
zapobieganie urazom.
Działania pielęgniarskie:
nauczenie pacjenta i/lub jego rodziny samodzielnych pomiarów ciśnienia
tętniczego krwi (pomiary powinny być wykonywane również przed
zażyciem leków, by uzyskać informacje o czasie utrzymywania się efektu
terapeutycznego, oraz podczas gorszego samopoczucia),
poinformowanie pacjenta o symptomach mogących świadczyć o zwyżce
ciśnienia tętniczego krwi,
uświadomienie choremu konieczności systematycznego przyjmowania
leków przeciwnadciśnieniowych (inhibitory konwertazy angiotensyny –
inhibitory ACE, antagoniści wapnia, diuretyki tiazydowe, β-blokery, antagoniści
aldosteronu, diuretyki pętlowe i inne) zgodnie z zaleceniem
lekarza oraz skontaktowania się z lekarzem w przypadku braku efektów
terapeutycznych,
pomoc pacjentowi w zmianie stylu życia (zmniejszenie masy ciała u osób
z nadwagą lub otyłością, ograniczenie spożycia chlorku sodu < 5 g
dziennie, zaprzestanie palenia tytoniu, ograniczenie nadmiernego picia
alkoholu, zwiększenie spożycia owoców i warzyw, a zmniejszenie przyjmowania
tłuszczów nasyconych),
zalecenie choremu aktywności fizycznej, która reguluje poziom ciśnienia
tętniczego krwi (polecane są ćwiczenia aerobowe),
zwrócenie pacjentowi uwagi na powolną zmianę pozycji ciała.
Problem pielęgnacyjny: możliwość wystąpienia powikłań narządowych
w przebiegu nadciśnienia tętniczego.
Cel opieki:
zapobieganie stanom zagrożenia życia,
zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań.
Działania pielęgniarskie:
zachęcenie chorego do wykonywania samodzielnych pomiarów ciśnienia
tętniczego krwi za pomocą sprawdzonego urządzenia (najlepiej aparatu
półautomatycznego); pouczenie pacjenta, aby pomiary wykonywał
w pozycji siedzącej po kilku minutach odpoczynku,
określenie wartości docelowych ciśnienia tętniczego krwi, do utrzymania
których chory powinien dążyć – co najmniej < 140/90 mm Hg u wszystkich
chorych oraz < 130/80 mm Hg u chorych na cukrzycę,
pouczenie chorego o konieczności prowadzenia „książeczki chorego
z nadciśnieniem tętniczym”, którą należy przedstawić lekarzowi w czasie
wizyty kontrolnej,
99

zalecenie pacjentowi regularnego przyjmowania leków przeciwnadciśnieniowych
oraz poinformowanie go, aby samodzielnie nie zmieniał
leczenia,
pomaganie we wprowadzaniu prozdrowotnego stylu życia,
uświadomienie choremu potrzeby pozostania pod stałą opieką lekarza
rodzinnego, specjalisty kardiologa lub hipertensjologa oraz konieczności
okresowych badań kontrolnych (EKG, badanie dna oka, oznaczenie
stężenia kreatyniny, cholesterolu, potasu w surowicy, glukozy w osoczu,
badanie ogólne moczu i inne w zależności od zlecenia lekarskiego),
wskazanie pacjentowi na konieczność natychmiastowego kontaktu z lekarzem
w przypadku wystąpienia niepokojących dolegliwości: silnych
bólów głowy z towarzyszącymi zawrotami i zaburzeniami widzenia, silnego
bólu wieńcowego, zaburzeń rytmu serca, silnej lub długotrwałej
duszności, zaburzeń świadomości, zasłabnięcia, omdlenia,
wskazanie na konieczność szybkiego kontaktu, lecz nie natychmiastowego
przy okresowych odchyleniach wartości ciśnienia tętniczego krwi,
wystąpieniu nowych objawów lub nasileniu objawów przewlekłych,
poinformowanie chorego o konieczności unikania sytuacji, które mogą
wyzwolić dolegliwości wymagające natychmiastowej pomocy lekarskiej
(duży wysiłek fizyczny, silne emocje, nadużywanie alkoholu, przebywanie
w wysokich temperaturach, przerwanie przyjmowania leków, spożycie
zbyt dużej dawki leku).
Problem pielęgnacyjny: nadmierne napięcie emocjonalne wynikające z nieumiejętności
radzenia sobie w sytuacjach stresowych.
Cel opieki:
zmniejszenie niepokoju,
zapewnienie poczucia bezpieczeństwa.
Działania pielęgniarskie:
wskazanie pacjentowi metod radzenia sobie w sytuacjach stresowych
oraz z nadmiernym napięciem emocjonalnym,
zachęcenie chorego do aktywnego spędzania wolnego czasu i podejmowania
ćwiczeń relaksujących,
wyjaśnienie pacjentowi konieczności podejmowania próby obiektywnej
oceny wydarzeń i wysuwania wniosków,
zapewnienie wsparcia i pomocy w sytuacjach trudnych dla pacjenta,
w razie potrzeby umożliwienie choremu kontaktu z psychologiem,
udział w leczeniu farmakologicznym (podanie leków uspokajających
zleconych przez lekarza).
100

7.2. Pielęgnowanie chorych z zaburzeniami rytmu serca
Obraz kliniczny
Arytmie serca mogą stanowić poważne zagrożenie życia. W zaburzeniach
rytmu i przewodnictwa wyróżnia się: zaburzenia rytmu przebiegające z wolną
czynnością serca (bradyarytmie) oraz zaburzenia rytmu przebiegające
z szybką czynnością serca (tachyarytmie), w tym arytmie nadkomorowe
i komorowe.
Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe, mogące towarzyszyć różnym
chorobom serca, są również arytmiami występującymi powszechnie u osób
zdrowych. Przebiegają zwykle bezobjawowo, tylko czasami pacjent odczuwa
nierówne bicie serca lub przerwy w jego pracy. Zapis EKG jest podstawowym
badaniem diagnostycznym. Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe
rzadko wymagają leczenia.
Częstoskurcz nadkomorowy (tachycardia supraventricularis) jest to każdy
rytm serca > 100 uderzeń na minutę. Pacjent odczuwa kołatanie serca, zawroty
głowy, dyskomfort w klatce piersiowej, duszność, lęk. Może dojść do
zasłabnięcia lub omdlenia. Częstoskurcz najczęściej przebiega napadowo.
Migotanie przedsionków (fibrillatio atriorum) jest to szybki i nieuporządkowany
rytm przedsionków, zakłócający hemodynamikę skurczu, o różnorodnych
przyczynach sercowych i pozasercowych. Może przebiegać bezobjawowo,
choć najczęściej występują objawy kliniczne, tj. kołatanie serca,
omdlenia, zawroty głowy, zmniejszona tolerancja wysiłku.
Komorowe zaburzenia rytmu serca (arrhythmia ventricularis) mogą występować
pod postacią dodatkowych skurczów komorowych, częstoskurczu
komorowego, migotania i trzepotania komór. Dodatkowe pobudzenia komorowe
często przebiegają bezobjawowo, niekiedy obecne są takie objawy,
jak kłucie w okolicy serca, zawroty głowy, spadek ciśnienia. Migotanie komór
prowadzi do zatrzymania akcji serca.
Zaburzenia automatyzmu i przewodnictwa mogą mieć charakter stały
lub przejściowy. Wiążą się z dysfunkcją węzła zatokowo-przedsionkowego.
Do objawów klinicznych można zaliczyć napady utraty przytomności (zespół
MAS – Morgagniego–Adamsa–Stokesa), zawroty głowy, zmniejszoną
tolerancję wysiłku.
Problemy pielęgnacyjne chorych i interwencje pielęgniarskie
Problem pielęgnacyjny: uczucie duszności oraz dyskomfortu w klatce piersiowej
spowodowane częstoskurczem nadkomorowym.
Cel opieki:
przerwanie napadu częstoskurczu,
uspokojenie pacjenta.
Działania pielęgniarskie:
podanie leków zleconych przez lekarza (powodujących przerwanie napadu),
101

wykonanie zabiegów zwiększających napięcie nerwu błędnego: próba
Valsalvy – podczas testu badany wydmuchuje powietrze przez nos, przy
zamkniętych ustach i uciśniętych skrzydełkach nosa; polecenie pacjentowi
zanurzenia twarzy w zimnej wodzie; podanie zimnego napoju; uciskanie
na tylną ścianę gardła,
poinformowanie chorego o konieczności unikania czynników, które
mogą wyzwolić napad częstoskurczu nadkomorowego (nadużywanie
kawy, papierosów, alkoholu, stres, duży wysiłek fizyczny, obfity posiłek).
Problem pielęgnacyjny: możliwość wystąpienia zasłabnięć i omdleń z powodu
niedotlenienia mózgu na tle zaburzeń rytmu serca.
Cel opieki:
unormowanie pracy serca,
wczesne wykrycie zaburzeń rytmu serca,
zapobieganie urazom.
Działania pielęgniarskie:
regularne kontrolowanie i odnotowywanie pomiarów tętna i ciśnienia
tętniczego krwi,
podawanie leków na zlecenie lekarza w zależności od rodzaju zaburzeń
rytmu,
przy zawrotach głowy ułożenie chorego w pozycji płaskiej z uniesionymi
kończynami dolnymi,
powiadomienie lekarza o każdym pogorszeniu stanu zdrowia,
uspokojenie chorego.
Problem pielęgnacyjny: możliwość wystąpienia nagłego zatrzymania krążenia
z powodu migotania komór.
Cel opieki:
wczesne wykrycie zaburzeń rytmu serca,
zapobieganie nagłym zgonom sercowym.
Działania pielęgniarskie:
kontrolowanie podstawowych parametrów życiowych pacjenta (oddech,
tętno, ciśnienie tętnicze krwi) oraz zapisu EKG,
w sytuacji migotania komór podjęcie działań resuscytacyjnych według
ERR (Europejska Rada Resuscytacji) z wykonaniem defibrylacji elektrycznej,
po unormowaniu pracy serca przy wskazaniach do wszczepienia kardiowertera-defibrylatora
(ICD) przygotowanie chorego do zabiegu.
ICD to urządzenie, które wszczepia się w okolicę lewego mięśnia piersiowego
w celu zapobiegania nagłym zgonom sercowym, potrafiące wykrywać
oraz automatycznie przerywać migotanie komór i częstoskurcz komorowy
za pomocą defibrylacji impulsem działającym bezpośrednio na serce
lub stymulacją przeciwczęstoskurczową.
102