recenzje - Portret

ecenzje
Ilona Godlewska
Jak uciec, to na drzewo
„Człowiek to po prostu rozregulowana małpa” – stwierdził
nie tak dawno prof. Adam Urbanek na łamach „Gazety
Wyborczej”. Wybitny ewolucjonista, paleontolog i historyk
nauki zauważył też, że człowiek i małpa to tak naprawdę
„tylko jedno zwierzę”. Współczesnym ludziom sytuującym
się wysoko ponad zwierzętami trudno przyjąć takie, rzec by
można, obrazoburcze twierdzenie za prawdziwe. Zwierzęta to
organizmy niższego rzędu, ludzie natomiast to istoty świadome
swoich czynów, obdarzone wolną wolą itd. – zwykliśmy myśleć.
Lecz co by się stało, gdyby przyjąć tezę, że jedynie życie w
ścisłym związku z przyrodą i wyrzeczenie się cywilizacji
może dać człowiekowi prawdziwe poczucie wolności? Kiran
Desai w swej debiutanckiej książce pokusiła się właśnie o
takie twierdzenie. Bohaterem „Zadymy w dzikim sadzie”, bo
o tej książce mowa, indyjsko-amerykańska autorka uczyniła
niejakiego Sampatha (w języku hinduskim imię to oznacza
„szczęśliwy los”) – mężczyznę poszukującego sensu egzystencji
na drzewie (historia opisana przez Desai nie jest wyssana z
palca; inspiracją do „Zadymy w dzikim sadzie” był artykuł z
indyjskiego „Times’a” o człowieku, który mieszkał na drzewie).
Sampath już z chwilą przyjścia na świat naznaczony był
wyjątkowością. Sąsiedzi przekonywali matkę, że został on
przeznaczony do wielkości, że „zauważył go świat, wielki
i tajemniczy poza granicami Szahkot”. Jego ojciec myślał
nawet, że narodziny syna zbiegły się w czasie z końcem
świata (porodowi towarzyszyła rzadko spotykana z Indiach
potężna burza). Apokalipsa nie urzeczywistniła się jednak.
Sampath wiódł ustabilizowane, wręcz nudne życie aż do
momentu, kiedy podczas przygotowań do wesela córki
dyrektora poczty (notabene swego pracodawcy) postanowił
przebrać się w kolorowe tkaniny, a potem rozebrać do naga
na oczach czekających na uroczystość gości. Wtedy chyba po
raz pierwszy w życiu ten chuderlawy i znękany mężczyzna
poczuł się szczęśliwy. „Być może został stworzony do życia
spływającego brokatem, ułożonego w misterny wzór z drogich
kamieni. Być może jego przeznaczeniem było nosić jedwabne
pantofle i skinieniem przywoływać uwagę całego świata” –
myślał wówczas. To absurdalne uczucie zadowolenia szybko
przemieniło się jednak w żal i poczucie jeszcze większego niż
do tej pory wyobcowania („Jakże nienawidził swojego życia!
Było jednym wielkim pasmem niedoli. Było więzieniem,
w którym został zrodzony”). Nic więc dziwnego, że z tego
więzienia narzuconej mu przez rodzinę i społeczeństwo roli
postanawia uciec. Na miejsce swej kryjówki i oazy wybiera
intuicyjnie i, jak się okazuje, może nieprzypadkowo, drzewo.
Sampath bowiem dopiero tu „po raz pierwszy zobaczył świat
z absolutną wyrazistością, gdy dni wyłaniały się jak gdyby
oczyszczone, z nieskazitelnej, połyskliwej czerni nocy”.
Myli się jednak ten, który uważa, że to osobliwe miejsce
odosobnienia przyniosło naszemu bohaterowi spokój. Wręcz
przeciwnie, wówczas dopiero zaczął on budzić ludzkie
zainteresowanie. Nazwany przez
miejscowych „Babą” stał się niemal
świętym, ponieważ ponoć poznał
ludzkie tajemnice (jak się okazuje,
znał jednak tylko te, o których
przeczytał w listach podczas pracy
na poczcie). Rodzina Sampatha
początkowo niezadowolona z jego
stylu życia, szybko przyzwyczaiła się
do sytuacji, a nawet wykorzystała
ją dla własnych korzyści: matka
dzięki darom sadu wreszcie mogła
rozwinąć swój kulinarny talent
(niekonwencjonalne gotowanie było
zawsze jej marzeniem), natomiast
ojciec postanowił zarobić na całej
sprawie i począł wyprzedawać
firmom prawa do umieszczania
reklam nieopodal drzewa „proroka”.
Poczciwy Sampath nie uciekł
więc daleko od społecznego
zniewolenia, a pomimo to czuł się,
do czasu, szczęśliwy. Pomogli mu
w tym nowi, a może nawet jedyni,
przyjaciele – zamieszkujące „jego” las
małpy (małpy pielęgnowały włosy
Sampatha, broniły go, rozbawiały).
Niestety, nowa znajomość okazała
się kolejną pułapką. Po pierwsze,
zachowanie małp było kolejnym
dowodem na to, że Sampath
jest autentycznym prorokiem, co
zwiększyło liczbę pielgrzymów
do jego drzewa. Do drugie zaś,
obeznane z ludźmi małpy bardzo
szybko zaczęły sobie śmiało poczynać
w mieście. Nie wystarczały już im
jednak wyrywane z rąk przechodniów
orzeszki. Szybko przerzuciły się na
alkohol. Ponieważ okazało się, że te
miłe stworzenia podobnie jak ludzie
gustują w dobrych trunkach, trzeba
było je z okolic miasta usunąć. I to,
jak się okazało, był koniec egzystencji
zarówno małp, jak i Sampatha w
„dzikim sadzie”… Co się stało
ze zwierzętami terroryzującymi
Szahkot i samozwańczym prorokiem,
dowiecie się już Państwo z lektury
książki.
67