recenzje - Portret

ecenzje
„pasikonik usiadł na szybie w nocy przodem do nas
na zewnątrz było ciemno w pokoju paliło się światło
dlatego zobaczył książki jabłka na stole niedopitą herbatę”.
Jest zresztą język jego poezji mechanizmem, który odwraca
porządek świata, zawraca proces technicyzacji, co świetnie pokazują
wiersze „Kamienie” i „Wysiedlony”. W pierwszym rozrzucone
w lesie i na polach kamienie są elementem dawnego – jak pisze
Sobol – nieznającego granic planowania, „nasieniem / miasta w
uśpieniu oczekującym na deszcz”, chwilowo – jak trzeba to czytać
– niespełnioną potencjalnością techniki i kultury, na razie (a może:
znów? stale?) przegrywającą z potęgą natury. W drugim dostajemy
prosty, ale sugestywny obraz zrujnowanego domu, który na powrót
przejmuje natura: „Drzewo wiśniowe rośnie, jak powinno, w kuchni”.
Równie sugestywne obrazy otwierają wiersz „Muzeum Techniki w
Chlewiskach”:
innych. Pozostający w nieustającym
ruchu język skrzy się. Nie daje się
pochwycić. Nie daje skatalogować.
Michał Sobol,
Działania i chwile,
Wyd. Mamiko,
Nowa Ruda 2007.
„Ceglany komin zasiedliła para bocianów,
Wąż syczy w zaroślach, które oplatają wielki piec,
Zadomowione od lat zwierzęta przyglądają się nam,
Popołudniowym turystom, chcącym zwiedzić zabytkową hutę”.
Ale najpełniej ten mechanizm jest pokazany w wierszu
„Wyładunki” (który jak wiele innych w tym tomie może być czytany
jako utwór metapoetycki); po opisie banalnej sceny wyładunku
(obojętnie: węgla, piasku, żwiru) na podwórku przychodzi taka oto
zwrotka:
„Dopiero gdy za zakrętem umilknie zluzowany motor,
Odsłoni się oczom sylwetka kopca, prawie święta,
Jajo złożone przez ptaka, który przed chwilą odfrunął,
Jajo, z którego pod szuflą może coś się wykluje”.
W tych zaczerpniętych z ludowej mitologii obrazach (kopiec,
ptak, jajo) przegląda się klęska cywilizacji, klęska kultury i techniki,
ale też człowieka, który porzucił naturę, czyli: porzucił samego
siebie, a jeszcze dodatkowo – spod nich prześwituje nadzieja
nieprzypadkowo skoligacona z pracą. Tom opatrzony został bowiem
mottem z Hezjoda: „Tego bogowie i ludzie nie lubią, co żyje
bezczynnie”. Bezczynność znaczy dla Sobola zbędność – tak było
i w pierwszym tomie: „jeśli nie wiesz do czego służy jakaś rzecz
/ na pewno jest ozdobą” („piosenki”). Bogowie i ludzie nie lubią
tego, co bezczynne, nawet – chciałoby się dopowiedzieć – jeśli to
wiersz. I takie maksymalistyczne wymagania wiersz Michała Sobola
spełnia. Schowany pośród opanowanej mowy żywioł wiersza pracuje
nieustannie: ciągły ruch znaczeń i słów, stylistyczna odwaga, mocny
wers o skupionej wewnętrznej energii – to język tej poezji. Ciągłe
działanie języka, który w tych wierszach jest zawsze nie-bezczynny
(to podwójne zaprzeczenie dobrze oddaje nieoczywistość tej formy
wiersza, jej skrytość) – nie służy żadnej ideologii. Służy bowiem
wolności. Dzięki temu ruchliwemu językowi człowiek zamknięty w
ciele i przyrodzie, odzyskuje wolność.
I ten katalog nie wyczerpuje – co też świadczy o skali działań,
jakie podejmują te wiersze – opisu tego tomu. Brakuje jeszcze w nim
refleksji historiozoficznej (świetny wiersz „Wiek żelazny”). Brakuje
w nim wierszy autobiograficznych, w których osoby głównego
bohatera pączkują we wspomnieniach (w tych wierszach – „brat
weterynarz i ja”, „brat hydraulik i ja” itd. – jest Sobol jeszcze bardziej
niż w pozostałych podobny do Seamusa Heaneya). Brakuje pewnie i
56