You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
yłoby uzasadnione, gdyby pominąć sceniczną realizację tekstu<br />
Ibsena w reżyserii Andrzeja Bartnikowskiego, który wystawił<br />
Heddę Gabler na deskach Olsztyńskiego Teatru im. Stefana<br />
Jaracza.<br />
Wydobyte z kart dramatu tekstowe postaci zaczynają<br />
funkcjonować w czterech wymiarach. Liczy się nie tylko czas,<br />
ogromnie ważna jest również przestrzeń. Od niej trzeba zacząć,<br />
gdyż wyzwala wiele skojarzeń wpływających na odbiór sztuki.<br />
Andrzej Bartnikowski razem z Pawłem Walickim odchodzą<br />
od konstrukcji przestrzennej zdefiniowanej przez Ibsena w<br />
tekście pobocznym. Nagle przesunięta zostaje oś symetrii<br />
sztuki. Bohaterowie główni postrzegani być mogą nie tylko<br />
przez pryzmat ich dążeń do materialnej satysfakcji, związanej<br />
z luksusem posiadania coraz to nowych i drogich przedmiotów.<br />
Wydobyta zostaje i odkryta przed widzem ich psychologiczna<br />
głębia, pokazane namiętności, zabójcze instynkty, ale też<br />
tragizm wynikający z niemożności zaspokojenia potrzeby<br />
bliskości i porozumienia z drugim człowiekiem, który choć<br />
fot. Tomasz Radzik<br />
obcy, znienawidzony i budzący pogardę, z racji związku<br />
małżeńskiego winien być osobą najbliższą: powiernikiem i<br />
pocieszycielem.<br />
Zaproponowana przez reżysera i scenografa koncepcja<br />
przestrzeni: jasny, drewniany parkiet, na którym stoi luksusowa<br />
sofa, a wszystko to okolone „murem” białych ścian, wywołują<br />
skojarzenia ze specyficznym spektaklem, walką, grą, które<br />
toczyły się na arenach, lub w miejscach wydzielonych,<br />
wyodrębnionych z reszty otoczenia.<br />
Co jednak powoduje, że taka czy inna aktywność człowieka<br />
może być określona mianem zabawy, gry? Gra, zabawa prawie<br />
zawsze jest widowiskiem. Owa widowiskowość często stanowi<br />
jej zasadniczą cechę. Istotna jest zagadka, tajemniczość,<br />
wystawiana jednakże na widok publiczny. Obserwator, widz<br />
z każdą chwilą poznaje kolejne elementy układanki. Gra jest<br />
ponadto wydzielona, wyodrębniona z całokształtu działań<br />
człowieka. Zawsze lub prawie zawsze toczy się w ściśle<br />
określonym, wyznaczonym miejscu i czasie. Obszarem może<br />
być ring, scena czy arena cyrkowa.<br />
Gra, jeśli przez jej pryzmat interpretować spektakl w<br />
reżyserii Andrzeja Bartnikowskiego, zaczyna się i kończy<br />
na dany znak. Owym znakiem jest każdorazowo pojawienie<br />
się na scenie tytułowej bohaterki Heddy Gabler (Agnieszki<br />
Grzybowskiej). Jej obecność wprawia w ruch mechanizm,<br />
190<br />
którego sprężyna rozkręca się i<br />
wraz z samobójstwem bohaterki<br />
w ostatniej odsłonie, prowadzi do<br />
unieruchomienia mechanizmu, jego<br />
zniszczenia.<br />
Co ważne dla gry – nie może<br />
zostać ona porzucona lub, co<br />
gorsza, przerwana. Musi zakończyć<br />
się w sposób naturalny, właściwy<br />
zamkniętemu światu, będącemu<br />
jej środowiskiem. Warunkiem<br />
podstawowym jest dobrowolność.<br />
Uczestnik bowiem nie może być do<br />
niczego przymuszany. Konieczna<br />
jest również niepewność wygranej,<br />
przegranej czy samego przebiegu<br />
rozgrywki. Daje to możliwość<br />
spontanicznych, nieprzewidzianych<br />
do końca zachowań uczestników.<br />
Zachowań, które jednak muszą<br />
się mieścić w kanonie przyjętych<br />
na początku zasad. Roger<br />
Caillois wspomina jeszcze o<br />
bezproduktywności wszelkich<br />
gier. Nie prowadząc do tworzenia<br />
dóbr ani bogactw, wiodą w<br />
zasadzie do sytuacji identycznej z<br />
sytuacją wyjściową.<br />
Warto powiedzieć o kilku<br />
zastrzeżeniach, które widz winien<br />
dostrzec. Gra, którą prowadzi<br />
Hedda Gabler, ona wszak jest<br />
animatorką całej dramatycznej<br />
intrygi, jest w istocie jej grą o<br />
życie. Dlatego też niektóre z<br />
fundamentalnych prawideł gry<br />
zostały złamane. Gra wymaga, by w<br />
niej uczestniczono. Postaci sceniczne<br />
w sztuce Bartnikowskiego dzielą się<br />
na świadome rozgrywki, decydujące<br />
o jej momentach przełomowych<br />
oraz te bez jakiegokolwiek pojęcia,<br />
iż manipuluje się nimi i traktuje jak<br />
pionki, które w zależności od sytuacji<br />
można poświęcić lub zachować.<br />
Ważny jest jeszcze jeden<br />
istotny warunek: uczestnik gry<br />
tylko wówczas w pełni się w nią<br />
zaangażuje, jeśli działania, które<br />
podejmie, spotkają się z odpowiedzią<br />
przeciwnika – jego kontrdziałaniami.<br />
Naturalnym oponentem Heddy<br />
Gabler jest w dramacie Ibsena Asesor<br />
Brack. To między nimi początkowo<br />
toczy się gra, później zaś pojedynek,<br />
którego stawką jest życie głównej<br />
bohaterki. Warto postawić pytanie:<br />
dlaczego te dwie postaci grają<br />
przeciwko sobie. Wystarczy przecież<br />
zagłębić się w tekst, by dostrzec, że<br />
obydwie kierują się w życiu własnym,
Change language