recenzje - Portret

Błażeja Warkockiego jest wskazanie, że cwelostwo dotyczy
jedynie mężczyzn. Kobiety wyrzuca się poza nawias tego
doświadczenia. Co więcej, one same są w jakimś sensie
abiektalnym punktem odniesienia, bowiem – co wskazuje
autor tekstu – cwelostwo ujawnia się zazwyczaj poprzez
zniewieścienie. Po drugie, męska wyprawa – oczywiście,
chodzi tu o „Białego kruka”. Błażej Warkocki dokonuje w tym
miejscu niebanalnej interpretacji powieści. Wychodzi poza
mit wskrzeszenia męskości, mit upadku starego męskiego
świata, kieruje się natomiast w stronę napięć homoseksualnych.
Proponuje więc nowe odczytanie. Wasyl Badurko, centralna
postać kręgu przyjaciół, jest homoseksualistą, Innym, jest
tytułowym białym krukiem. Błażej Warkocki nie tylko
wskazuje na nieobecność kobiet w powieści, ale stawia
także tezę, że jest to historia miłości homoseksualnej
dwóch bohaterów. Przy czym po raz kolejny okazuje się, że
homoseksualista to abiekt, kozioł ofiarny, ktoś, kogo należy
w ostatecznym rozrachunku wykluczyć, wydalić. Po trzecie
wreszcie, brak kobiet – męski świat Stasiukowych opowieści
trudno posądzić o nadreprezentację kobiecych postaci.
Warkocki zauważa: „To bardzo charakterystyczna cecha dla
twórczości Stasiuka. Można ją streścić w formule: kobieta
najbardziej jest, kiedy jej nie ma. Gdy kobieta wyraźnie „jest”
w tekście, pojawiają się u Andrzeja Stasiuka opisy brutalne,
naturalistyczne, a nierzadko również pornograficzne” (s. 132).
Warkocki w końcowych partiach książki dostrzega także
rzecz istotną z punktu widzenia tego, co stało się z literaturą
etykietowaną jako homoseksualna. Pisze mianowicie:
„Tu oczywiście kryje się niebezpieczeństwo. Literatura
homoseksualna po wyjściu „z szafy” może trafić „do szuflady” (z
etykietą „literatura gejowsko-lesbijska”). Taka konceptualizacja
ma swoje wady i zalety. Z jednej strony nazywa nienazywalne,
uwidacznia pewien tabuizowany typ egzystencji, a z drugie
strony naraża na marginalizację” (s. 195). Obecnie coraz
częściej mamy chyba do czynienia z drugą sytuacją, tyle
że marginalizacja jest efektem mody. Nie zdążyliśmy jako
czytelnicy prze-pracować tematu, a zmuszeni jesteśmy do
odbioru spłyconego za sprawą koniunkturalnego traktowania
homoseksualizmu w literaturze. Ale to już zupełnie inna
historia.
Krzysztof Tomasik,
Homobiografie. Pisarki i pisarze
polscy XIX i XX wieku,
Wydawnictwo Krytyki Politycznej,
Seria Publicystyczna 2,
Warszawa 2008;
Jarosław Iwaszkiewicz,
Dzienniki 1911-1955,
oprac. i przypisy: Agnieszka
i Robert Papiescy,
wstęp: Andrzej Gronczewski,
Wyd. Czytelnik,
Warszawa 2007;
Błażej Warkocki,
Homo niewiadomo.
Polska proza wobec odmienności,
Wyd. Sic!,
Warszawa 2007.
171